CC BY
0OQUVCHILARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHDA XALQ MILLIY AN'ANALARIDAN FOYDALANISHNING NAZARIY ASOSLARI
Ahmadi Sanaullah
Xalqaro Nordik universiteti Talim muassasalarini boshqaruvi magistratura mutaxassisligi
birinchi kurs magistri. sanaullahahmadi33130@gmail.com +998881014360 https://doi.org/10.5281/zenodo.10680700
Annatatsiya. Maqolada o'quvchilarni vatanparvarlik tuyg'usini shakllantirish, vatan va millat oldidagi mas'uliyati va o quvchilarning mehnat tarbiyasida xalq milliy an'analaridan foydalanish metodikasining muommolari yuzasidan olib borilgan tadqiqot jarayoni yoritilgan bo'lib yakunda bir qancha xulosalar berilgan.
Kalid so^zlar: Vatanparvarlik, vatan, millat, mehnat tarbiyasi, qadriyat, didaktika.
Vatan, insonlar uchun turmush joyi, tadbirkorlik, ijtimoiy va siyosiy faoliyatni olib borish uchun zarur bo'lgan muhim manziladir. Vatanparvarlik esa, vatan sevgisi, uning bag'rikengligi va unga xizmat qilishni o'z ichiga olgan ma'naviyatdir. Vatanparvarlik ruhi, insonlarning o'z mamlakatiga, uning tarixiga, madaniyatiga va xalqining an'analariga hurmat ko'rsatish, uning mustaqilligini himoya qilish uchun faol ishtirok etish va unga xizmat qilishni o'rganish va qadrlash maqsadida o'sgan ma'naviyatdir. Vatanparvarlik ruhi, millatning birligini saqlash, uning o'zaro muhabbat va hurmatini oshirish, milliy til va adabiyotni saqlash, milliy san'at va madaniyatni rivojlantirish, milliy an'analar va adatlar asosida yashash, milliy bayonotlarni o'rganish va uning o'zaro munosabatlari, hamda boshqa milliy muammolari hal qilishga intiladi.
Vatanparvarlik ruhi, insonlarning o'z vatanlariga hurmat ko'rsatish, uning tarixi, madaniyati, adabiyoti va axloqiy-ma'rifiy boyliklari bilan tanishtirish, ularga qadr-izzat ko'rsatish, uning xizmatida faol ishtirok etish va uning manfaatlarini his qilishni o'rganish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarni oshirish maqsadida amalga oshiriladi.
Vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda xalq milliy an'analaridan foydalanishning nazariy asoslari, birinchi navbatda, xalqning milliy tarixi, madaniyati va adabiyoti bilan bog'liqdir. Xalqning o'ziga xos an'analari, atrofidagi tabiat va uning madaniyatining o'zgacha xususiyatlari, tarixiy va madaniy meroslarini o'rganish va unga e'tibor qaratish, vatanparvarlik ruhini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Buning bilan birga, xalqning milliy tilini, musiqa, o'yinlar va o'yinlar, adabiyotlar, mazmuniy mahsulotlari va boshqa madaniy meroslarini o'rganish, saqlash va oshirish ham muhimdir.
Vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda xalq milliy an'analaridan foydalanishning boshqa bir nazariy asosi, milliy identifikatsiyani kuchaytirish va milliy birligini ta'minlashdir. Xalqning milliy an'analari va adabiyoti, uning o'ziga xosliklarini ifodalovchi va uning identifikatsiyasini belgilovchi muhim vositalardir. Bu an'analarni o'rganish va ularni o'zlashtirish orqali, insonlar o'z mamlakatiga, millati va tarixiga bag'ishlangan his-tuyg'ularini rivojlantirishadi. Shuningdek, xalq milliy an'analaridan foydalanish, fuqarolarning vatanparvarlik ruhini oshirish, milliy birligini ta'minlash va mamlakatning mustaqilligini himoya qilishga qaratilgan vazifalarni amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati muammoni hal qilishning nazariy-amaliy asoslaridan, o'qituvchilar, ota-onalar, pedagogika oliy o'quv yurtlarining pedagoglari uchun metodik ishlanmalar ishlab chiqishdan iborat. Nazariy-amaliy materiallar o'quv-tarbiyaviy jarayonni, xususan mehnat tarbiyasini samarali tashkil qilishda; mehnat tarbiyasini xalq mehnat an'analari
asosida takomillashtirishda; pedagogika oliy o'quv yurtlari boshlang'ich ta'lim metodikasi fakulteti talabalari, maktab o'qituvchilari xalq pedagogikasidan o'quv qo'llanmalari va maxsus kurslarni tayyorlash jarayonida foydalanilishi mumkin.
Xalq urf-odatlari, tadbirlari, bayramlarining mazmuni tahlil qilinadi. Urf-odatlar insonlarning ko'p asrli faoliyatlari - mehnati, turmush va oilaviy ta'sirlari natijasida yuzaga keladigan xalq udumlarining o'zaro bog'langan zanjiri sifatida qaraladi. Tadbirlar an'analarning badiiy shakli sifatida qaraladi, ularning ma'lum g'oyalari va etnik meyorlari timsoliy tarzda musiqa, ashula, raqs, shuningdek publitsistika va badiiy chiqishlar vositasida ifodalanadi. Bayramlar insonning shaxsiy va ijtimoiy hayotiy faoliyati to'plami, an'anaviy shakli sifatida tavsiflanadi.
O'quvchilar mehnat tarbiyasida ishlab chiqilgan tizimi quyidagi yo'nalishlarni ko'zda tutadi: mehnat tarbiyasining yaxlit tiziim doirasida milliy an'analardan foydalanishning turli shakllari, vositalari, usullari, metodlari va sharoitlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish; o'quv yurtlari, oila, jamoatchilikning tarbiyaviy ishlari o'rtasida uzviy aloqa o'rnatish; pedagogika o'quv yurtlarining mehnat ta'lim yovnalishiga "Xalq pedagogikasi" maxsus kursini kiritish bilan bo'lajak o'qituvchilarining mehnat an'analari to'g'risidagi bilim, malaka va ko'nikmalarini kengaytirish va takomillashtirish; ota-onalar o'rtasida bolalarning mehnat tarbiyasi masalalari yuzasidan bir maqsadga yo'naltirilgan g'oyaviy-ma'rifiy ishlarni tashkil qilish.
Nazariy tahlil asosida o'quvchilarning shaxsini takomillashtirishning asosiy omillari aniqlandi: o'quvchilarning shaxsini kamolotga yetkazishda ijtimoiy muhitning roli; uning qadriyatlar tizimidagi uzatishlar, tarbiyaning etnik madaniyat o'ziga xos tomonlariga mosligi, tarbiya jarayonida milliy mehnat an'analarini va urfodatlarni hisobga olish.
"O'quvchilarning mehnat tarbiyasida halq milliy an'analaridan foydalanish tehnologiyasini takomillashtirishning pedagogik tizimi" deb nomlanuvchi ikkinchi bobda -o'quvchilarning mehnat tarbiyasida xalq an'analaridan foydalanishning ishlab chiqilgan tizimi asosiga xalqning amaliy tarbiyaviy tajribasi, o'sib kelayotgan avlodni mehnat faoliyatiga tayyorlashning tarixan yuzaga kelgan va avloddan avlodga xalq og'zaki ijodi, o'yinlar, urf-odatlar,bayramlar, udumlar, ishlab chiqarish mehnati orqali uzatiladigan risolalari, shakllari va metodlari qo„yilgan.
Xalq mehnat tarbiyasining tajribasini tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, tarixiy o'tmishda mehnat tarbiyasi sodda amaliy bilimlarga asoslangan bo'lib, maqsadga erishishning ma'lum prinsiplari va vositalariga ega bo'lgan. O„zbek xalq pedagogikasida mehnat kishisi, yuqori ahloqqa, amaliy aqlga ega bo'lgan, jismonan kamol topgan, ona tabiatning go'zalligini his qila oladigan yaratuvchi ana shunday risola sifatida namoyon bo'ladi.
Millat qadriyati, bir millatning o'zining tarixi, madaniyati, adabiyoti, san'ati, an'anasi va axloqiy-ma'rifiy boyliklari bilan bog'liq ma'naviyat va qadriyatlar to'plamidir. Bu qadriyat millatning o'zining o'ziga xos, unikali, asosiy erkak va uning mustaqilligini ifodalovchi ma'naviyatdir. Millat qadriyati, millatning birligini saqlash, uning o'zaro muhabbat va hurmatini oshirish, milliy til va adabiyotni saqlash, milliy san'at va madaniyatni rivojlantirish, milliy an'analar va adatlar asosida yashash, milliy bayonotlarni o'rganish va uning o'zaro munosabatlari, hamda boshqa milliy muammolari hal qilishga intiladi.
O'quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda xalq milliy an'analaridan foydalanishning nazariy asoslari quyidagi xulosalarga ega:
1. Milliy an'analar va adabiyotning o'quvchilarga o'rgatilishi: O'quvchilarga milliy adabiyot, san'at, musiqa va milliy an'analar haqida ma'lumotlar berish, ularni o'rganish va o'zlashtirish yordamida vatanparvarlik ruhini rivojlantirish mumkin.
2. Milliy bayonotlarni o'rganish: O'quvchilarga milliy bayonotlarni o'rganish, ularni mantiq va mantikka asoslangan tarzda tushunish, milliy an'analarni o'zlashtirish va uningga qadriyat bildirish orqali vatanparvarlik ruhini kuchaytirish mumkin.
3. Xalqning tarixiy yodgorliklari: O'quvchilarga o'z millati tarixi, uning yodgorliklari, muhim san'atlari va inshootlari haqida ma'lumotlar berilishi, ularni o'rganish va o'zlashtirish orqali vatanparvarlik ruhini rivojlantirishga yordam beradi.
4. Milliy bayonotlarni qadriyat qilish: O'quvchilarga milliy bayonotlarni qadriyat qilish, ularni hurmat qilish va uningga qadr bildirish, milliy til va madaniyatni saqlash orqali vatanparvarlik ruhini kuchaytirish mumkin.
Takliflar:
- O'quv jarayonida milliy adabiyot, san'at, musiqa va an'analar bilan bog'liq darslar o'tkazish.
- Milliy bayonotlarni o'rganishga yo'naltirilgan ilmiy-tarixiy maslahatlar va ko'rsatmalar tuzilishi.
- Xalqning tarixiy yodgorliklarini o'rganishga yo'naltirilgan muhit yaratilishi (muzeylar, maqbaralar, tarixiy joylar va h.k.).
- Milliy bayonotlarni qadriyat qilishga yo'naltirilgan adabiyotlar, filmlar va multfilm dasturlarini o'tkazish.
REFERENCES
1. Матякубов К. (2020). MehHaT тарбияси орqали ^увчиларнинг ижтимоий haëTra мослашишларини таьминлаш. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 10511056.
2. Шермухамедов Р.С., Бурхонов А.Сущност воспитания и его место в sелостной структуре образовательного проsесса//Халq таълими,2020, № 3
3. Majidov, J. (2020). Mustaqil ta'limda talabalarning bilimlarini rivojlantirishda axborot texnologiyalarining roli haqida. Архив Научных Публикаций JSPI, 1(61).
4. Якубова М.Ю.Умумтаълим мактаблари укувчиларида креативликни шакллантиришнинг назарий жихдтлари// Academic research in educational sciences,2020.Volume 1,Issue 3,1057-1062 b.
5. Yakubova M.Yu. Ta"lim-tarbiya jarayonida kreativ yondashuvning dolzarbligi va uning ahamiyati// Халк таълими,2020,№ 3 84-88 b.
6. Majidov, J. (2020). Малака ошириш ва касбий тайёрлаш тизимида таълим технологиялари. Архив Научных Публикаций JSPI, 1(61).
7. Ergashev M.,Butunov J.,Mamasodikov X. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology,Volume 7, Issue 6 , 2020,pp 14116-14119.
8. J Majidov. Электрон таълим ресурсларидан фойдаланиш таълим сифатини ошириш омили сифатида. Архив Научных Публикаций JSPI
