QORAQALPOG'ISTON SHAROITIDA BROILER GO'SHTINI YERTISHTIRISHTA YETAKSHI KROSSLARNING OZUQASIDA IPAK SANOAT CHIQINDILARIDAN
FOYDALANISH Joldasbaev B. A., 2Turganbaev R. U.
1SamDVMShBU Nukus filiali Tayanch doktarant 2Ilmiy rahbar x.q.f.d professor https://doi.org/10.5281/zenodo.11205551
Annotatsiya. Maqolada yuqori mahsuldor yetakshi krosslarning ozuqasida ipak sanoat chiqindilaridan foydalanish va qoraqalpag'iston sharoitidagi mahaliy donli ozuqalar va sanoat chiqindilardan ozuqa manbasi sifatida foydalanish va fermer xo 'jaliklarida o'nimdor kroslardan go'sht yetishtirishta keng foydalanishni o'rganishdan iborat.
Kalit so'zlar: broiler, ozuqa, ipak chiqindilar, gu'mbag, ross-308,kob-500.
Abstract. In the article, the use of silk industrial waste in the feed of high-yielding crossbreeds and the use of local grain feed and industrial waste as a source offeed in the conditions of Karakalpakstan and the wide use of productive cross-breeds in meat production in farms are studied.
Kirish. Parrandachilik ser doramad soha hisoblanadi. Respublikamizda parrandachilik sanaotini rivojlantirish bo'yicha izchil chora-tadvirlar amalga oshirilmoqda. Bu to'g'risida prizdentimizning parrandachilikni rivojlantirishning ustivor vazifalarini belgilaydigan "Parrandachilikni yanada rivojlantirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlari to'g'risida" 2018 yil 13 noyabrdagi PQ-4015-sonli qarori qabul qilindi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 16-fevraldagi "Respublikada oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashning qo'shimcha chora-tadbirlari to'g'risida" PF-36 Farmoni 2-ilovasiga 15-bandida chorva va parrandalar sonini, go'sht-sut, tuxum, baliq va asal ishlab chiqarish hajmini aholi sonining o'sishiga mutanosib tarzda oshirib borish vazifasi yuklangan.
Hozirgi kunda respublikamizda parrandalarning go'sh yo'nalishidagi parrandachilik sanaotida tavuqning go'shtdor yetakshi krosslaridan — Ross (Angiliya) Habbard ( Fransiya), Kobb, Arbor aykres (AQSH) broiler krosslaridan keng foydalanilmoqda.[1] Bu krosslar albata, o'ziga hos mahsuldorligi bilan ajralib turadi. Qoraqalpag'istonda hozirgi vaqitta fermer va xo'jalik egalari Ross-308 va Kobb-500 jo'jalarini boqishni boshlagan.
Asosiy qisim. Respublikamizda broiler krosslariga germaniya tajribasi va oziqlantirish usillaridan keng qollanilmoqta. Hozirgi vaqitta sanoat usilida boqliyotgan krosslar bular Ross-308 va Kobb-500 hisoblanadi. Bizning ilmiy-tadqiqot ishimiz maqsadi qoraqalpag'iston sharoitidagi mahaliy donli ozuqalar va sanoat shiqindilardan ozuqa manbasi sifatida foydalanish va fermer xo'jaliklarida o'nimdor kroslardan go'sht yetishtirishta keng foydalanishni o'rganishdan iborat.
Go'shtdor yetakshi krosslarining mahsuldorligi
Asosiy ko'rsatkishlari Kobb-500 Ross-308
Joyi(tovuq/m2) 25 ta tavuq 34kg/m2 17 ta tavuq 37kg/m2
Ku'nlik o'sishi 68g 62g
42 ku'nlik tirik vazni 3044g 2998g
Ozuqa sarpi(yem kg/ vazin kg ) 1,5/1 1,6/1
Respublikamizda bu yetakshi krosslarning mahsuldorligi fermerlarimiz va xo'jalik egalarida katta qiziqish bilan yetishtirip kelinmoqta. Broiler go'shtini ishlab shiqarishni yanada
rivojlantirish maqsadida, go'shtdor yetakshi krosslarini tanlash va bizning iqlim sharoitga shidamligini o'rganish, mahaliy donli ozuqalardan, sanoat shiqindilaridan olinadigan ozuqa manbalarini broiler krosslarining mahsuldorligiga ta'sirini ilmiy jihatan o'rganish kerakligi takidlanmoqta.
Parrandalarndachilik korxanalarida asosiy xarajatlarning 50-60% ozuqaga sariplanadi. Ozuqa manbasi mahaliy ozuqalar bilan boyitilgan joyda albatta, chorvochilik va parranda mahsulotlarini yetishtirishda katta ro'l oynaydi. Broilerlar krosslari ozuqasi tarkibida asosiy ta'rkibi makka, bugdoy, arpa kabi donli ozuqalar energiya manbalaridan biridir. Broiler ozuqasini yaqshilash maqsadida, har xil tu'rdagi oqsil manbalaridan foydalanilmoqta. Bunday oqsili mahaliy ozuqa manbalariga, ipak qurti gu'mbagi hozirgi ku'nda parranda va baliqchilikta mahaliy oholi ortasida qo'llanilmoqta. Ipak ishlab chiqarish sanoati chiqindilari - bu ipak fabrikalarining chiqindilaridir quruq holida na'mligi 6,5-8%, protein 55-60%, yo'g 14-20%, kletchatkasi 6-9%, kuli 2,2-2,3%, azotsiz ekstrakt Moddasi 5-7% buladi. 1g da 0,84 oziqa birligi, 407 g. Hazm bo'luvchi protein, 2,7 g kaltsiy va 7,4 g fosfor bor. Tarkibida 20% yo'g saqlaganligi tu'fayli uzoq muddatgasha saqlash qiyin. Asosan chiqindini parrandalar va hovuzda o'sadigan baliqlar uchun omixta yem tayorlashda foydalaniladi. To'yimli modalarning hazm bo'lish darajasi yoqori. Aminokislotali to'yimliligi go'sht oqsiliga yaqinlashmasada, lekin yo'gida 70% to'yimli yo'g kislotalari bo'ladi. Ipak qurti unini barcha xayvonlar uchun, xayvonlar mahsulotidan olinadigan ozuqa proteinning 50% miqdorida ishlatilishi mumkin. [2] Bularni ilmiy jihatan broiler krosslarinig mahsuldorligiga ta'sirini o'rganish mumkin. Ko'pgina davlatlarda parrandachilikda ipak qurti gu'mbagini parrandachilikta ozuqa manbasi sifatida qo'llanilgan (1-jadvalda) tarkibi ko'rsatilgan.[4]
100 gr Ipak gu'mbag uni tarkibi
Quruq moddalar (QM; g/100g ozuqa) 92.1 ± 2.23
Xom protein (g/100 g QM) 57.6 ± 1.50
Xom kleshatka (g/100 g QM) 5.55 ± 0.018
Kul (g/100 g QM) 11.2 ± 1.01
Xom yog' (g/100 g QM) 23.3 ± 0.21
Energy (Kcal/100 g QM) 453 ± 8.10
Bunday tarkibga ega bo'lgan ozuqa manbalarini har xil davlatlarda tuxum va broiler krosslari rasioni tarkibiga kiritish u'stida bir qancha ilmiy ishlar olib borilgan. Bulardan (Khatun. R, Armal. S. A va b.q) olimlar ipak qurti gu'mbagini (RIR) tuxum yo'nalishidagi tavuqlarga ipak qurti gu'mbagini 30°C temperaturada quritib va un shaklida maydalab rasion tarkibiga 6% hisobida qo'shgan. Ta'jribadagi guruh tavuqlari mahsoldorligi sezilarli darajada boshqa nazorat gruhlaridan yaqshi natiyjaga erishilgan. Olimlar xulosa qilib, agar ipak qurti yaxshi va sifatli holda rasionga qoshish mumkin va qimat boha bolgan ozuqa orniga almashtirish mumkin degan. [3] Broiler jo'jalari ozuqasida (Penpicha. K, Somporn.va b.q) olimlar ilmiy-tadqiqot olip borgan. Yoshi bir ku'nlik jo'jalar ajratib olingan va guruhlarga ajratilgan. Ta'jriba rasion tarkibiga 25%, 50%, 75%, 100% ipak qurti gu'mbag uni qo'shilgan va 75% qo'shilgan ozuqa bilan oziqlangan jo'jalar boshqa guruhlarga solishtirganda vazin ortishi va o'sish tezligi yaxshi na'tiyja bergan. Go'shtiga salbiy tasir ko'rsatmagan. Olimlar xulosa qilib 75% hisobida rasionda ipak qurti gu'mbagini unini broiler jo'jalariga berishga tavsiya bergan.
Broiler rasioni tarkibidagi aminokislotalar lezin va metionin miqdori asosiy ko'rsatkishlarga ega ipak qurti gu'mbagi tarkibida (g/100g) lizin 7.52 ± 0.376, metionin 3.88 ±
0.327.borligi aniqlangan. [4] Albatta, aminokislotalar jo'jalarnin yaxshi o'sishi va mahsuldorligiga katta ta'sir ko'rsatadi.
Xulosa. Shularni inobatga olgan holda qaroqolpgiston shoroitida broiler tavuqlarining mahsuldorligi yoqori va iqlim sharoitiga mos krosslarni yetishtirish, parranda ozuqa bazasini mustahkamlash va mahaliylashtirish bilan broiler go'shtini ishlab chiqarish hajmini aholi sonining o'sishiga mutanosib tarzda oshirib borish mumkin.
REFERENCES
1. O'zbekiston respublikasi "Parrandasanaot" uyishmasi. "Broiler jo'jalarini yetishtirish bo'yicha tavsiyalar. Tashkent-2013. 3-4 b
2. Xamroqulov. R., Qaribaev. Q. "Qishloq xo'jaligi hayvonlarini oziqlantirish'' Tash-1999. 133 b
3. Khatun. R., Armal. S. A., Sarker. M. S. K., Rashid. M.A., Hussain. M. A., and Miah.M. Y. "Effect of silkworm Pupae on the Growth and Egg production Performace of Rhode Island Red (RIR) pure sine" "International Journal of Poultry Science 4 (9): 718-720, 2005"
4. Rafiullah. B. "Replacement of soybean meal with silkworm meal (bombyx mori) in poultry ration" "A dissertation submitted to The University of Agriculture, Peshawar in partial fulfillment of the requirements for the degree of" Doctor of philosophy in poultry science. 2016. 22. 82 b