CC BY
2UO'K: 621.565.2 - 10.5281/zenodo. 13764293
QOBIQ-QUVURLARDAN FOYDALANGAN HOLDA ISSIQLIK ALMASHINISH USKUNASINING SAMARADORLIGINI OSHIRISH UCHUN KONSTRUKSIYANI TAKOMILLASHTIRISH
Raximov G'anisher Baxtiyorovich Ilhomov O'ktam Omon o'g'li
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti, dotsenti, t.f.f.d.
Qarshi, O 'zbekiston "O 'zbekiston GTL " MChJKapital ta 'mirlashni rejalashtirish
E-mail: ganisher. raximov1@inbox. ru bo 'limi, aylanuvchi mexanizmlar muhandisi, Qarshi, O 'zbekiston
ORCID ID: 0009-0004-1970-1541
Annotatsiya. Ushbu maqolada qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasining samaradorligini oshirish uchun takomillashtirilgan konstruksiyaviy yechimlar muhokama qilinadi. Qurilma ichki quvurlarida suyuqlik oqimi harakatlanayotganda hosil bo 'ladigan bug 'larning oldini olish orqali qurilmaning issiqlik almashinish samaradorligi oshirilishi va ta'mirlararo vaqt uzaytirilishi yoritilgan. Ushbu maqolada qobiq-quvurli issiqlik almashinuvchilarning bug'lanish jarayonlari va suyuqlik fazasini kondensatsiyalashga qaratilgan yechimlar, shuningdek, qurilmadagi gidravlik qarshilikni kamaytirish usullari bayon etilgan.
Kalit so'zlari: gaz, issiqlik almashinish, qobiq-quvur, faza, konsdensat, taqsimlash kamerasi, shtutser, elleptikqopqoq, issiqlik tashuvchi agent, bug'lanish issiqligi.
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ КОНСТРУКЦИИ ДЛЯ ПОВЫШЕНИЯ
ЭФФЕКТИВНОСТИ ТЕПЛООБМЕННОГО ОБОРУДОВАНИЯ С
ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ОКРУЖКОТРУБНЫХ ТРУБ
Рахимов Ганишер Бахтиёрович Илхомов Уктам Омон угли
ООО "Узбекистан GTL ", отдел планирования капитального
Каршинский инженерно-экономический институт, доцент,
ремонта, инженер по вращающимся механизмам
к.т.н. Карши, Узбекистан
Карши, Узбекистан
Аннотация. В статье обсуждаются конструкционные решения для повышения эффективности кожухотрубного теплообменника. Рассматривается возможность улучшения теплообмена и увеличения срока службы оборудования за счет предотвращения образования паров жидкости во внутренних трубах и распределительной камере. Описаны методы уменьшения гидравлического сопротивления и предотвращения образования паровых пробок, что способствует повышению эффективности теплообмена и сокращению затрат на ремонт.
Ключевые слова: газ, теплообмен, кожухотрубка, фаза, конденсат, распределительная камера, сопло, эллиптический клапан, теплоноситель, теплота испарения.
IMPROVING THE DESIGN TO INCREASE THE EFFICIENCY OF HEAT EXCHANGE EQUIPMENT USING CORRUGATED PIPES
Rakhimov Ganisher Bakhtiyorovich Ilhomov Oktam Omon ogli
Uzbekistan GTL LLC, Department of Turnaround Planning,
Karshi Engineering-Economics Institute, Associate Professor, PhD
Rotating Equipment Engineer
Karshi, Uzbekistan
Karshi, Uzbekistan
Abstract. This article discusses design improvements aimed at increasing the efficiency of shell-and-tube heat exchangers. The focus is on preventing the formation of vapor inside the tubes and the distribution chamber during liquid flow, which enhances heat transfer efficiency and extends the operational life between repairs. Additionally, the article covers methods to reduce hydraulic resistance and prevent vapor lock formation, improving overall performance and minimizing maintenance costs.
Keywords: gas, heat exchange, shell and tube, phase, condensate, distribution chamber, nozzle, elliptical valve, coolant, heat of evaporation.
Kirish. Kimyo va neft-gaz sanoatida deyarli barcha jarayonlar issiqlik ta'siri ostida amalga oshiriladi. Sanoatda issiqlik almashinish jarayonlaridan quyidagi maq-sadlarda foydalaniladi: 1) jarayon davomida haroratni barqaror saqlash; 2) mahsulot yoki xom ashyoni kerakli haroratgacha isitish yoki sovutish; 3) bug' fazasini kondensat-siyalash; 4) suyuqliklarni bug'latish va ho-kazo. Issiqlik almashinish jarayonlari max-sus issiqlik almashinuvchi uskunalarda yoki boshqa texnologik uskunalar ichida olib boriladi, bu uskunalarda boshqa jarayonlar ham amalga oshiriladi.
Adabiyot tahlili va metodlar. Issiqlik almashinish uskunalari ishlash tamoyiliga ko'ra uch turga bo'linadi: yuzali, regenerativ va aralashtirgichli.
Yuzali issiqlik almashinish uskunasida issiqlik almashinish jarayoni issiqlik tashuv-chilarning ajiratib turuvchi devor orqali amalga oshiriladi. Ya'ni harorat yuqori muhit harorati past bo'lgan muhitga haro-
ratlar tenglashganga qadar o'z hararotini ajiratib turuvchi devor orqali beradi. Ushbu turdagi issiqlik almashinish uskunalardan kimyo va neft-gaz sanoatida keng miqyosida qo'llaniladi. Ushbu turdagi issiqlik amla-shinish uskunalariga qobiq-quvurli, zme-evikli, quvur ichida quvur tipidagi, plastinali, spiralsimon, g'ilofli issiqlik almashinish uskunalari kiradi.
Aralashtiriluvchi issiqlik almashgich-larda issiqlik tashuvchi agentlarni o'zaro aralashishi hisobiga issiqlik almashinish jarayoni amalga oshiriladi. Ushbu turdagi issiqlik almashinish jarayonining samara-dorligi yuqori hisoblanadi. Ammo aralash-tiriluvchi issiqlik almashgichlarda issiqlik tashuvchilar o'zaro qo'shilib ketilishi hiso-biga, ushbu turdagi issiqlik almashgich-lardan ko'p foydalanilmaydi.
Kimyo va neft-gaz sanoatida yuzali issiqlik almashgichlarning qobiq quvurli turidan keng miqiyosida foydalaniladi. Qo-biq quvurli issiqlik almashinish uskunasi
quydagicha sinflanadi.
- Issiqlik almashinish uskunasining joylashishiga ko'ra: gorizantal 1-A rasm, vertikal 1-B rasm;
- Issiqlik tashuvchi agentlarning ichki quvurlardan harakatlanish yo'llari soni bo'yicha: bir 1-A rasm va ko'p yo'lli 1-D rasm;
- Issiqlik almashinish uskunasida haroratlar farqi 50°C dan oshganida ichki quvurlar kengayishini hisobga olgan holda kompensator o'rnatiladi. Kompensatorni joylashishiga ko'ra: kompensator qobiqda joylashgan (linza kompensatorli qobiq quvurli IAU 1-G rasm), kompensator ichki quvurlarda joylashgan (U-simon qobiq quvurli IAU 1-E rasm, harakatchan qalpoqchali qobiq quvurli IAU 1-F rasm).
Qobiq-quvurlardan iborat issiqlik al-mashinish uskunasida issiqlik tashuvchilar I va III shtutserlar orqali uskuna quvurlarining ichki va quvurlar orasidagi bo'shliq qismida harakatlanadi. Bu jarayonda isituvchi agent va isitilayotgan moddaning uskuna ichidagi yoki quvurlar orasidagi bo'shliq qismida harakatlanishi quyidagi omillarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi:
1. Agressiv muhit har doim ichki quvurlardan o'tishi kerak, chunki ichki quvurlar odatda korroziyaga chidamli metallar bilan tayyorlanadi. Agar uskuna qobig'i (obechayka) shikastlansa, uskuna ishlatib bo'lmaydigan holatga kelishi mum-kin. Shu sababli, agressiv faol muhitni har doim ichki quvurlardan o'tkazish tavsiya etiladi.
2. Iflosliklarga ega bo'lgan muhitni ichki quvurlardan o'tkazish lozim, chunki ichki quvurlarni tozalash ancha oson, quvurlar orasidagi bo'shliqni tozalash esa ancha murakkab hisoblanadi.
Issiqlik tashuvchi agentlar uskunaning
ichki quvurlari devorlari orqali o'z issiq-ligini isitilayotgan muhitga berishi orqali issiqlik almashinish jarayoni amalga oshiriladi. 3-ichki segment quvur to'siqlari, ichki quvurlarda tayanch bo'lib, quvurlararo bo'shliqdan harakatlanayotgan muhitni uskunaning issiqlik almashinish yuzasi bo'ylab harakatlanishini ta'minlaydi. 4-quvur to'rlari ichki quvurlarga payvandlash, razvalsovka va salnikli qistirmalar yor-damida biriktiriladi. Uskunaning obechay-kasiga elleptik qopqoqlar 5-flansli birik-malar orqali mahkamlanadi. Ta'mirlashlar vaqtida ichki quvurlardagi muhit drenaj shtutseri 7 orqali chiqarib tashlanadi. Issiqlik tashuvchi agentlar orasidagi harorat farqi 50°C dan oshganda, issiqlik almashinish yuzasi hisoblangan ichki quvurlarda harorat ta'sirida kengayish sodir bo'ladi. Buning oldini olish uchun qobiqda (1-G rasm) yoki ichki quvurlarda (1-F, 1-E rasm) kompensator o'rnatiladi.
- Ushbu turdagi uskunalarning quydagi kamchiliklari mavjud:
- Gidravlik qarshilik yuqori;
- Metall sarfi ko'p bo'ladi;
- Muhitlarning laminar rejimida issiqlik almashinish samaradorligi past bo'ladi;
- Quvurlararo bo'shliqni tozalash qiyin;
- Ichki quvurlar va quvurlararo bo'shliqda cho'kindi to'planadi;
- Agar issiqlik tashuvchi agentlar bug'lanish haroratiga yaqin darajada qizdirilsa (masalan, beqaror kondensatda yutilgan gazlar mavjud bo'ladi), ichki quvurlarda yoki quvurlararo bo'shliqda gaz massasi to'planadi. Bu tiqin hosil bo'lishiga va uskunaga mexanik ta'sir ko'rsatishiga olib keladi.
Ikki yo'lli qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunasida tez bug'lanuvchi
suyuqliklarni isitish jarayonida, uskunaning ichki quvurlarida hosil bo'ladigan gaz fazani chiqarib yuborish orqali suyuq fazaning to'liq harakatlanishini ta'minlash va shu orqali issiqlik almashinish samaradorligini
harakatchan qalpoqchali qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunalarida qo'llash mumkin. 2-rasmda ikki yo'lli takomillashtirilgan konstruksiyaga ega qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunasi
1-rasm Qobiq quvurli issiqlik almashinish uskunalari.
A-gorizontal bir yo'lli qobiq quvurli IAU, B- vertikal bir yo'lli qobiq quvurli IAU, D-ikki yo 'lli qobiq quvurli IAU, E-U-simon qobiq quvurli IAU, F-harakatchan qalpoqchali qobiq quvurli IAU, G-linza kompensatorli qobiq quvurli IAU. I, III-issiqlik tashuvchilarning kirishi, II,IV-issiqlik tashuvchilarning chiqishi. 1-ichki quvurlar, 2-qobiq (obechayka), 3-ichki segment quvur to'siqlar, 4-quvur to'rlari, 5-flanesli birikma, 6-elleptik qopqoq, 7-drenaj shtutseri, 8-kompensator (F-rasmda quvur to'rlariga o'rnatilgan harakatchan qalpoqcha, G-rasmda qobiqda o'rnatilgan linza kompensator), 9-taqsimlanish
kamerasini ajratuvchi to'siq.
oshirish hamda gidravlik qarshilikni pasaytirishga erishiladi. Buning uchun isitilayotgan modda ichki quvurlarning ikkinchi yo'lida o'tgan elleptik qopqoqning yuqori qismida, gaz fazaga ajralgan moddani sistemadan chiqarib yuboruvchi klapan o'rnatiladi. Ushbu konstruksiyani ikki yo'lli kompensatorsiz, linza kompensatorli hamda
keltirilgan. Ushbu uskunada issiqlik tashuvchi agentlar I va III shtutserlar orqali kiritiladi. Ichki quvurlar (1) devorlari orqali issiqlik almashinish jarayoni amalga oshirilib, II va IV shtutserlar orqali chiqariladi. 3-quvur to'siqlari ichki quvur-larda tayanch bo'lib xizmat qiladi va quvurlararo bo'shliqdan harakatlanayotgan
muhitning aylanma harakatini ta'minlaydi. Ichki quvurlar ko'pincha razvalsovka usuli yordamida 4-quvur to'rlari bilan birik-tiriladi.
Ikki yo'lli qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunasida tez bug'lanuvchi suyuqliklarni isitish jarayonida, uskunaning ichki quvurlarida hosil bo'ladigan gaz fazani chiqarib yuborish orqali suyuq fazaning to'liq harakatlanishini ta'minlash va shu orqali issiqlik almashinish samaradorligini oshirish hamda gidravlik qarshilikni pasay-tirishga erishiladi. Buning uchun isiti-layotgan modda ichki quvurlarning ikkinchi yo'lida o'tgan elleptik qopqoqning yuqori qismida, gaz fazaga ajralgan moddani siste-madan chiqarib yuboruvchi klapan o'rnatiladi. Ushbu konstruksiyani ikki yo'lli kompensatorsiz, linza kompensatorli hamda harakatchan qalpoqchali qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunalarida qo'llash mumkin. 2-rasmda ikki yo'lli takomillash-tirilgan konstruksiyaga ega qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunasi keltirilgan. Ushbu uskunada issiqlik tashuvchi agentlar I va III shtutserlar orqali kiritiladi. Ichki quvurlar (1) devorlari orqali issiqlik almashinish jarayoni amalga oshirilib, II va IV shtutserlar orqali chiqariladi. 3-quvur to'siq-lari ichki quvurlarda tayanch bo'lib xizmat qiladi va quvurlararo bo'shliqdan harakat-lanayotgan muhitning aylanma harakatini ta'minlaydi. Ichki quvurlar ko'pincha razvalsovka usuli yordamida 4-quvur to'rlari bilan biriktiriladi.
Ko'p hollarda ichki quvurlardan isiti-layotgan muhit harakatlanadi. Agar isiti-layotgan suyuq muhit tarkibida uchuvchan komponentlar bo'lsa (masalan, kondensatni barqarorlashtirish jarayonida beqaror kondensat tarkibida suyultirilgan gazlar bo'lib, ular kondensatdan pastroq haroratda gaz
holatiga o'tadi), ichki quvurlarda gaz mas-sasi hosil bo'ladi. Bu esa issiqlik almashinish jarayoniga quyidagi salbiy ta'sirlarni keltirib chiqaradi:
1. Ichki q^uriaróa tiqin hosil bo'lishi. Tiqin hosil bo'lishi isitilayotgan muhitning harakatlanishida gidravlik qaTshilikka olib keladi, bu esa uning harakat tezligi va gidra-dinamik rejimiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bundan tashqari, ichki q^uriaróa hosil bo'ladigan bosim kuchlarini kamaytirib, ta'mirlar orasidagi vaqtni uzaytirish mum-kin.
2. Issiqlik o'tkazish koeffitsentining (K) pasayishiga sabab bo'ladi. Harorat ortishi bilan isitilayotgan muhit ta^ibidagi uchuvchan komponent^ gaz holatiga o'tadi, bu esa issiqlik berish koeffit-sientining kamayishiga olib keladi. Gazlaráa issiqlik berish koeffitsenti suyuqliklamikiga
qaraganda ancha past bo'ladi.
i
K = ^ццт, (1)
ai S a2
bu yeгdа: a1, a2 -issiqlik tashuvchi agentlaming issiqlik beгish koeffitsienti, 6-issiqlik almashinish yuzasi qalinligi, À-muhitlarni ajratuvchi yuzaning issiqlik o't-kazuvchanlik koeffitsienti.
2-гasmda keltirilgan uskunada ichki quvularidan haгakatlanayotgan isitilayotgan modda tarkibidagi yengil bug'lanuvchan fazani gaz ajratuvchi klapin S o^ali chiqaгib olinadi. Gaz ajгatuvchi klapin isitilayotgan modda hosil qilayotgan bosim ortishi bilan gaz fazani uskunadan chiqarib yuboradi. Uskunadan chiqarilgan faza tashqi muhitga, yig'uv idishiga yoki uskunadan chiqishdagi isitilayotgan moddaga beriladi.
Shu sababli, isitilayotgan muhit ta^ibi-dagi bug' fazasini chiqarib yuborish o^ali issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsentini oshirish mumkin bo'ladi. Issiqlik berish koef-
fitsentining ortishi esa issiqlik o'tkazish koeffitsentining oshishiga sabab bo'ladi. Issiqlik o'tkazish koeffitsentining oshishi natijasida issiqlik almashinish yuzasi (2) kichrayadi va shu orqali metall sarfini kamaytirish imkoniyati yaratiladi.
F = —, m2 (2)
F-At' v '
2-rasm Qobiq quvurli issiqlik almashinish uskunalari.
I, III-issiqlik tashuvchilarning kirish shtutserlari, II, IVV-issiqlik tashuvchilarning chiqish shtutserlari. 1-ichki quvurlar, 2-qobiq (obechayka), 3-ichki segment quvur to'siqlar, 4-
quvur to'rlari, 5-flanetsli birikma, 6-elleptik qopqoq, 7-drenaj shtutseri 8-saqlovchi klapan, 9-taqsimlanish kamerasini ajratuvchi to'siq.
Ushbu uskuna bug'lanuvchi suyuq-liklar va yutilgan gazlar mavjud bo'lgan suyuqliklarni isitish jarayonida qo'llaniladi. Neft va gaz sanoatida ushbu uskunadan, tarkibida bug'lanuvchi suyuqliklar va yutilgan gazlar bo'lgan suyuqliklarni isitish jarayonlari uchun foydalanish mumkin. Misol sifatida kondensatni barqarorlash-tirish jarayonida beqaror kondensatni qizdirish, nordon gazlar bilan to'yingan alkanolaminlarni regeneratsiya qilish uchun qizdirish jarayonlarini keltirish mumkin. Ushbu jarayonlar asosan ikki yo'lli qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunalarida amalga oshiriladi, bunda ichki quvurlardan isitilayotgan mahsulot harakat qiladi. Jara-yonda beqaror kondensat qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunasi yordamida 120°C gacha qizdiriladi (bosim 25-30 kg^sm2). Isitish jarayonida ichki quvurlardan
harakatlanayotgan mahsulot qizdiriladi. Beqaror kondensatning tarkibidagi yengil uchuvchan gazlar harorat ortishi bilan ajra-lishni boshlaydi va natijada ichki quvurlarda gaz massasi to'planadi. Nobarqaror kondensatning kimyoviy tarkibi va fizik xususi-yatlari quyidagi jadvalda keltirilgan.
1-jadval
Suyuqliklar va gazlarning fizik va issiqlik-
Kimyoviy formulasi Kretik Qaynash Issiqlik berish
№ Komponent harorati, harorati, koeffitsenti,
nomi °C (a.b.) °C (a.b.) VT/m2 • К
1. Pentan 196,5 36,07
2. Geksan 234,1 68,73 300-2500
3. Geptan 267,0 98,43 (organik
4. Oktan 295,54 125,68 suyuqliklarda)
5. Nonan C9H20 321,5 151,0
6. Metan CHA -82,6 -162,58 23-115 (gazlarda)
7. Etan C2H6 32,3 -88,6
8. Propan 96,7 42,1
9. Butan C4HW 152 -0,5
Jadvaldan qiymatlardan ko'rinib turib-diki, suyuqliklarni issiqlik berish koefitsenti gazlarnikiga qaraganda bir necha yuz baro-bar yuqori bo'lib, issiqlik almashinish yu-zasiga issiqlik berish samaradorligi ham suyuq fazada yuqori bo'ladi. Shu sababli ichki quvurlarda hosil bo'ladigan gaz fazani chiqarib yuborish orqali issiqlik almashinish samaradorligini oshirishga erishiladi.
Natijalar. Yuqorida, qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasining ichki quvurlarida suyuq xomashyoni yuqori haroratgacha isitish jarayonida qurilmaning issiqlik almashinish samaradorligiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan holatlar sanab o'tildi. Kondensatni barqarorlashtirish qurilmasida, barqarorlashtirish kolonnasidan chiqayotgan issiq kondensat kolonnaga kirishdan oldin, nobarqaror kondensatni isitishda foydalani-ladigan qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasi quvurlararo bo'shliqdan harakat-lanib, issiqligini berib sovuydi. Ushbu ma-
qolada, kondensatni barqarorlashtirish tex-nologiyasida qo'llaniluvchi qobiq-quvurli issiqlik almashgichning laboratoriya quril-masida olib borilgan tadqiqot natijalari va ularning tahlili keltirilgan. Isitilayotgan xomashyo 30° dagi beqaror kondensat bo'lsa, isituvchi agent quvurlararo bo'sh-liqdan harakatlanadigan 120° haroratdagi barqaror kondensat hisoblanadi. Taqsimlash kamerasida kondensat bug'ini chiqaruvchi patrubka joylashtirilgan qobiq-quvurli issiq-lik almashinish qurilmasining texnologik sxemasi 3-rasmda keltirilgan.
3-rasm. Gaz massasini chiqaruvchi patrubkaga ega taqsimlash kamerasiga
o'rnatilgan qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasining texnologik sxemasi.
1 - Xomashyo uchun idish; 2 - Xomashyo sarfini
boshqarish jo'mragi; 3 - Markazdan qochma nasos; 4,7 - Xomashyoning issiqlik almashinish qurilmasiga kirish va chiqishdagi harorati; 5 -
Markazdan qochma harakatni ta'minlovchi kamera; 6 - Qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasi; 8 - Idish; 9 - Tabiiy gaz; 10 - Gaz uchun jo'mrak; 11 - Qizdiruvchi agent uchun generator; 12 - Muhit bosimini o'lchash uchun manometr; 13 - Issiqlik tashuvchi agent sarfini rostlash uchun jo'mrak; 14,15 - Qizdiruvchi agentningqobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasiga kirish va chiqishdagi haroratlarini o'lchash uchun termometrlar; 16 - Gaz chiqaruvchi klapin (vozduxotvotchik); 17 - Ajralgan gaz sarfini o'lchovchi asbob.
Tajriba qurilmasi quyidagi tartibda ishlaydi. Avval, xomashyo uchun idish (1)
ga qizdiruvchi agent quyiladi va jo'mrak (2) orqali markazdan qochma nasos (3) ga xomashyo beriladi. So'ng, nasos (5) yor-damida xomashyo qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasiga yuboriladi. Issiqlik almashinish qurilmasida qizdirilgan xomashyo yig'uvchi idish (7) ga tushadi. Ushbu jarayonda xomashyoning dastlabki va ya-kuniy haroratlari (4) va (6) termometrlar yordamida kuzatib boriladi. Xomashyoning hajmiy sarfi esa vaqt davomida yig'uvchi idishga tushgan xomashyo hajmi orqali aniqlanadi.
Qizdiruvchi agent, ya'ni regeneratsiya qilingan dietanolamin, qizdirish qozoni (10) ga quyiladi va quvur (8) orqali jo'mrak (9) yordamida olov yoqilib, qizdiruvchi agent qizdiriladi. Keyin, jo'mrak (12) ochilib, qizdirilgan agent qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasining qobiq qismiga yuboriladi. Kondensatsiyalangan issiqlik tashuvchi esa qayta qizdirish qozoni (10) ga qaytariladi. Qizdiruvchi agentning dastlabki va yakuniy harorati (13) va (14) termometrlar yordamida o'lchanadi, jarayon bosimi esa (11) manometr yordamida kuzatib boriladi. (16)-patrubkaga bug' ajra-tuvchi klapan (havo chiqaruvchi qurilma) o'rnatilib, ajralgan bug'langan kondensat kondensatsiyalanib, xomashyo yig'ish idi-shiga yuboriladi.
Tajriba ishlari ikki yo'lli issiqlik alma-shinish qurilmasi va taqsimlash kamerasida gaz massasini chiqaruvchi patrubkaga ega qobiq-quvurli issiqlik almashinish quril-malarida amalga oshirildi. Olingan natijalar 2 va 3-jadvallarda keltirilgan.
Quyida olingan natijalardan shuni ko'rish mumkinki, xomashyo sarfini 1 l/min dan 5 l/min gacha ortishi qizdirilayotgan agent haroratini tushishiga olib keladi. Lekin, qizdirilayotgan xomashyoning umu-
miy hajmi 5 marotaba ortadi.
2-jadval
Ikki yo'lli qobiq quvurli issiqlik almashinish qurilmasidagi oqimlar haroratining xomashyo sarfiga bog'Uqligi
Xomashyo sarfi V l/min Qizdiriluvchi agent harorati, оС Qizdiruvchi agent harorati, оС
ti t2 t3 t4
1 30 84 120 103
2 30 82 120 105
3 30 80 120 106
4 30 77 120 108
5 30 75 120 110
3-jadva
Taqsimlash kamerasida gaz massa chiqaruvchi patrubka joylashtirilgan qobiq quvurli issiqlik almashinish qurilmasidagi oqimlar haroratining
xomashyo sarfiga^bog'Uqligi
Xomashyo sarfi V l/min Qizdiriluvchi agent harorati, оС Qizdiruvchi agent harorati, оС
t1 t2 t3 t4
1 30 97 120 101
2 30 95 120 102
3 30 92 120 104
4 30 90 120 106
5 30 89 120 109
Muhokama. Tajriba natijalari keltiril-gan jadvallarda ko'rsatilishicha, ikki yo'lli qobiq-quvurli issiqlik almashinish quril-masida oqimlarning harorati xomashyo sarfiga bog'liqdir. Qizdiruvchi agentning harorati 120° va agent sarf 1 l/min bo'lganda, xomashyoni 54° haroratgacha qizdirish mumkin bo'ldi. Ushbu tajriba taqsimlash kamerasida gaz massasini chiqaruvchi patrubkaga ega qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasida o'tkazil-ganda, qizdiruvchi agentning harorati 120° va agent sarfi 1 l/min bo'lganda xomashyo 67° haroratgacha qizdirildi. Taqsimlash kamerasida gaz massasini chiqaruvchi patrubkaga ega qurilmada olib borilgan tajribaning natijalari ikki yo'lli issiqlik almashinish qurilmasida olingan natija-lardan 13° farq qildi. Tajriba natijalari
shuni ko'rsatadiki, takomillashtirilgan kons-truktsiyali issiqlik almashinish qurilmasida ichki quvurlarda qizdirilayotgan kondensat bug'lanadi. Ichki quvurlarda bug'langan kondensat suyuq holatdagidan ko'ra issiqlik almashinish yuzasidan issiqlikni o'tkazish koeffitsienti pastroq bo'lganligi sababli, issiqlik almashinish samaradorligi kama-yadi. Takomillashtirilgan konstruktsiyali issiqlik almashinish qurilmasida taqsimlash kamerasida hosil bo'lgan kondensat bug'lari bug' ajratuvchi klapan orqali chiqarilib, ajratilgan bug'lar yig'uvchi idishga yig'iladi.
Xulosa.
1. Taqsimlash kamerasida gaz mas-sasini chiqaruvchi patrubka bilan jihoz-langan qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmasi ishlab chiqildi.
2. Taqsimlash kamerasida gaz massasini chiqaruvchi patrubka bilan jihoz-langan qobiq-quvurli va ikki yo'lli qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmalarida xomashyo sarfi va harorat o'rtasidagi bog'liqlik o'rganildi.
3. Taqsimlash kamerasida gaz mas-sasini chiqaruvchi patrubkaga ega qobiq-quvurli va ikki yo'lli qobiq-quvurli issiqlik almashinish qurilmalarida olib borilgan taj-ribalar natijasida, takomillashtirilgan konstruktsiyali issiqlik almashinish qurilmasi-ning samaradorligi 1,24 marta oshgani aniq-landi.
4. Taqsimlash kamerasida gaz massasini chiqaruvchi patrubka o'rnatilgan qobiq-quvurli issiqlik almashinish quril-masidan ichki quvurlar va taqsimlash kamerasida hosil bo'lgan gaz massasini chiqarish orqali qurilmada gidravlik zar-balarni kamaytirish mumkin. Bu esa quril-maning ta'mirlararo vaqtini uzaytirishga yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Hurmamatov A.M., Raximov G'.B., Shonazarov E.B. Qobiq quvurli issiqlik almashinish qurilmasini tadqiq qilish va xomashyoni fizik-kimyoviy xossalarini o'rganish. Ijodkor o'qituvchi. Ilmiy uslubiy jurnal. 12-son. Toshkent-2021. -299-303 b.
2. Yusupbekov N.R., Nurmuhamedov H.S., Zokirov S.G. Kimyoviy texnologiya asosiy jarayon va qurilmalari. - Toshkent, O'qituvchi, 2003. - 557 b.
3. Khurmamatov A.M., G.B.Rakhimov, Murtazayev F.I. Intensifications of heat exchange processes in pipe heat exchangers/ AIP Conference Proceedings 2432, 050021 (2022); https://doi.org/10.1063/5.0096336 Published Online: 16 June 2022.
4. Khurmamatov A.M, Rakhimov G.B, Sayfullaev T.K. Improving the efficiency of heat exchange by improving the design of the shell tubular heat exchanger/ XX Международная научно-практическая конференция «Problems of science and practice, tasks and ways to solve them» (Online) Varshava, Polsha. May 2022.-p. -
5. Хурмаматов A.M.,Рахимов Г.Б. Повышение эффективности теплообмена путем совершенствования конструкции трубного теплообменного аппарата/ XXI International Scientific and Practical Conference «Actual priorities of modern science, education and practice». (Online) Parij, Frence. May 2022. -p. - 854-854.
6. Хурмаматов A.M., Рахимов recalculation of heat transfer and heat transfer in a pipe apparatus in heating gas condensate// Scientific and technical journalof Namangan institute of engineering and technology. -Наманган, VOL 6 - Issue (1) 2021.-p. - 187-191. (05.00.00, №33).
7. Хурмаматов A.M., Рахимов Г.Б., Муртазаев Ф.И. Интенсификации процессов теплообменав трубчатых теплообменниках// Международный научный журнал «Universum: технические науки». - Москва, 2021.- № 11 (92). - С. 11-15. (02.00.00; №1).
8. Хурмаматов A.M., Рахимов Г.Б. Расчет гидравлического сопротивления при плавномрасширении и сужении горизонтальной трубы//Международный научный журнал «Технологии нефти и газа». - Москва, 2021. - №26(137). - С. 6264. (05.00.00; №80).
9. Hurmamatov A.M., Raximov G'.B., Do'stov H.B., Panoev Ye.R. Regeneratsiya gazlarini nordon komponentlardan absorbsiya usuli orqali tozalash texnologiyasida qo'llaniladigan qobiq quvurli issiqlik almashinish qurilmasining ish samaradorligini oshirish // Fan va texnologiyalar tarraqiyoti. - Buxro, 2021. - №4. - 48-58 b. (05.00.00; №24).
10. Rakhimov, G. (2023). Qobiq quvurli issiqlik almashinish qurilmalaridagi issiqlik almashinish samaradorligini gidrodinamik parametlariga ta'sirini o'rganish. Innovatsion texnologiyalar, 51(03), 77-86.
722-724.
