CC BY
43QISQA MASOFAGA YUGURUVCHI SPORTCHILARNI MASHG'ULOTLARINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI
Sherali Hoshimovich G'ofurov
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Mazkur tadqiqot ishida kirish qismi,tadqiqotning maqsadi, tadqiqotning vazifalari, yangiligi va nazariy amaliy tomonlari yoritilgan.mamlakat va xorij adabiyotlari va internet materiallaridan foydalanilgan. Maqolada malakali sprinterchilarning sport mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari yoritib berilgan. Mazkur ishda nazorat (NG) va tadqiqot (TG) guruhining natijalari tahlil, tajribadan olingan ma'lumotlar, xulosalar, adabiyotlar ro'yxati berilgan.
Kalit so'zlar: yugurish, qisqa masofalar, texnik tayyorgarlik, pedagogik eksperiment, mashg'ulot texnikasi.
Kirish: Xozirgi kunda sprinterlar natijalari dinamikasi nafaqat o'ta murakkab ko'p qirrali kinematik tizimga ega bo'lgan periferik lokomotor tizimning ishi, balki markaziy asab tizimining turli darajalarida joylashgan harakatlarini boshqarishning markaziy mexanizmlari ishi bilan ham bog'liqdir.
Vegetativ markazlar mexanizmlarning bir qismi bo'lib, vosita va sensor tizim bilan bir qatorda vegetativ jarayon darajasining motor harakatlarining intensivligiga mos kelishini ta'minlaydi. Sensor markazlari ishlaydigan mushak guruhlarining quvvat va tezlik parametrlarini hal qiladi. Shunday qilib, raqobatbardosh masofani bosib o'tish tezligi butun vujudning funktsiyasi deb qaralishi kerak.
Shunday qilib, raqobatdosh masofada poyga tezligi umumiy tana funktsiyasi deb qaralishi kerak. Yugurish qadamlarining mukammal individual texnikasi - bu sportchining imkoniyatlaridan oshishning asosiy sharti xisoblanadi.
Tadqiqotning maqsadi: Sprinterlarda yugurish bosqichlari texnikasi samaradorligi darajasini oshirishni ta'minlaydigan yangicha yondashuvlarni nazariy asoslash edi. Qisqa masofada quvib otish bosqichlarida texnikani takomillashtirish sharoitlarini aniqlash va o'quv tajribasida ushbu shartlarning samaradorligini tekshirishdan iborat edi.
Tadqiqotning vazifasi: Qisqa masofaga yuguruvchilarning mashg'ulot jarayonining samaradorligi, tananing yuklamalarga moslashish xolatini hisobga olgan holda, mashg'ulot yuklamalarini muntazam ravishda nazorat qilish orqali tezlikni asta-sekin oshirib borishi bilan belgilanadi. Mushak ishining asosiy parametrlari - bu individual ritm va uni dam olish bilan almashtirish chastotasini hisobga olgan holda hajm va intensivlik bilan bog'liqdir. Mashg'ulot ishlarining hajmi va intensivligining
maqbul nisbati, vosita funktsiyasini rivojlantirish jarayonini boshqarish usuli sifatida qaraladigan tana reaksiyasi xususiyatiga qarab aniqlanadi.
Mushak ishini kuchaytirishga moslashishning asosiy xususiyatlari orasida tana hajmining ichki muhit ko'rsatkichlari va tashqi ta'sir xarakterining o'zgarishi mos keladi. Adaptiv o'zgarishlar shoshilinch ta'sir bilan ajralib turadi. Teskor o'zgarishlarga mashg'ulot yuklamasi ta'sir qiladi va normal holatga keladi. Umumiy moslashish tana tizimlari faoliyatidagi sezilarli morfologik o'zgarishlar bilan barqarorlashadi. Bu mashg'ulot jarayonining uzluksizligini talab qiladi.
Tanada muntazam intensivlik va hajmdagi mashqlarni bajarish qobiliyatini oshiradigan muntazam mashg'ulot yuklamasi ta'sirida tegishli reaksiyalar paydo bo'ladi. Shuni yodda tutish kerakki, tana asta-sekin bir xil mashqlarga moslashadi va mashg'ulot effekti yo'qoladi, shuning uchun ishlash xolati va yuklamaning shiddati o'zgarishi kerak.
Sport mahoratining o'sishi uchun raqobatbardosh harakatlarning oqilona texnikasini o'rganish juda muhimdir. Birinchi mashqdan boshlab sprinter fizika qonunlari asosida harakatlarni amalga oshirishi kerak: tananing og'irlik markazini saqlab qolish zarurligi va yugurish paytida uning harakati, harakatlarning soni, boshqaruv elementlari va tana qismlarini joylashtirish burchaklari oyoqni tayanchga qo'yayotganda, itarish, uchish bosqichi va boshqalar.
Yugurish pog'onasining individual vaqt-makon va kuch-quvvat parametrlaridan eng kichik og'ish pastroq ishlash tezligiga olib keladi.
Mashg'ulot eksperimenti 17-21 yoshdagi 37 nafar sportchi bilan (birinchi, ikkinchi toifadagi sportchilar va nomzodlar) raqobat masofasida yugurish tezligini oshirishni nazarda tutilgan mashg'ulot sharoitlarini tekshirish uchun o'tkazildi. Sportchilar nazorat (NG) va tadqiqot (TG) guruhlariga bo'lingan - mos ravishda 18 va 19 kishi.
Tadqiqotdan oldin 150 metr masofada sportchilarning dastlabki jismoniy tayyorgarligi darajasi va 400 metrga yugurgan sportchilarning tezlik ko'rsatkichlarini aniqlash uchun test o'tkazildi. Tadqiqotda qayta ishlash ikkala guruhdagi sportchilarda sezilarli farqlarni aniqlamadi (p> 0.05). Bundan tashqari, barcha sportchilarning yugurish ko'rsatkichlari 100, 200 va 400 m masofalar yordamida aniqlandi (pastki startdan).
Natijalarlarni tahlil qilinganda ikkala guruhdagi sprinterlar o'rtasida sezilarli farqlarni aniqlamadi (p> 0.05). NG mashg'ulotlari an'anaviy metodika bo'yicha, O'zbekiston yengil atletika federatsiyasi tomonidan tavsiya etilgan o'quv dasturi bo'yicha, TGda esa bizning metodikamizni hisobga olgan holda o'tkazildi.
Depsinuvchi oyoqning optimal burchaklari har bir sprinter uchun tana vaznining nisbati bo'yicha alohida-alohida hisoblab chiqilgan, old va orqa va lateral yo'nalishlarda bosh va tana tebranishlarining belgilangan amplitudasi, qo'llarning xarakatlanishlari qiymatini o'lchash va ularni muvofiqlashtirildi.
Sportchining har bir yugurishi barcha tavsiya etilgan masofalar oralig 'ida faqat murabbiyning nazorati ostida sportchilarning individual xususiyatlariga mos keladigan vaqt oralig'i va parametrlarini muvofiqlashtirish darajasini belgilash bilan amalga oshirildi. TGda sprinterning nerv-mushak kuchlanishini hal qilish uchun ishlatilgan. Bu haddan tashqari asab-mushak kuchlanishini bartaraf etishga, kerakli qulaylik va harakatlanish erkinligini ta'minlashga, psixoemotsional holatni yaxshilashga, mashg'ulotlardan qoniqishni oshirishga yordam berdi.
Tajriba so'ngida 150 m oraliqda ikkala guruhdagi qisqa masofaga yuguruvchilarning tezlik va tezkorlik ko'rsatkichlari dinamikasini va kuch ko'rsatkichlarini aniqlash uchun qayta sinov o'tkazildi.
Xulosa:Tadqiqot natijalari sportchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda yugurish qadamlarini bajarish texnikasini doimiy ravishda kuzatib borish asosida 17-21 yoshdagi malakali sprinterchilarning o'quv mashg'ulot jarayonini tashkil etish bo'yicha uslubiy yondashuv samaradorligini isbotladi. Yugurish pog'onasining etakchi parametrlarini hisobga olgan holda, oyoqni tayanchga qo'yish maqsadga muofiq. Uning ishlatilishi 100, 200 va 400 m masofalarda yugurish tezligini sezilarli darajada oshirish uchun mo'ljallangan.
Shu bilan birga, Yugurish texnikasidan foydalanish ham katta ahamiyatga ega, chunki u mushaklarini bo'shashishiga yordam beradi, yugurish paytida ishlayotgan mushaklarning kuchlanish holatini maqbul boshqarish uchun sharoit yaratadi.
REFERENCES
1. Бобомуродов Норпулат Ширинович Структуры физической подготовленности курашистов // Вестник науки и образования. 2020. №4-2 (82). обращ).
2. Bobomurodov, Norpo'lat Shirinovich. "Kurashchilarning jismoniy tayyorgarligi tuzilmalari". Fan va ta'lim axborotnomasi 4-2 (82) (2020).).ения: 24.12.2021
3. Mirjamolov M.X., Odilov R.F., Zokirov D.R.SALOMATLIGI NOGIRONAT IMKONIYATLARI BO'LGAN O'QUVCHILARNING MAXSUS Jismoniy tarbiyasini takomillashtirish // Jismoniy tarbiya va sportning dolzarb muammolari. - 2020. - S. 2023.
4. Н. Ю. Валиева, Р. Ф. Одилов МЕТОДЫ РАЗВИТИЯ ЭФФЕКТА ТОНУСНЫХ РЕФЛЕКСОВ ПРИ ДЕТСКОМ ЦЕРЕБРАЛЬНОМ ПАРАЛИЧЕ С ПОМОЩЬЮ ФИТБОЛЬНОЙ ГИМНАСТИКИ // Academic research in educational sciences. 2021. №11. (2021): 966-972.
5. ЛТ Давлатова Болалар церебрал фалажида жисмоний тайёргарликни машFулот жараёнида ва илмий назарий сохада ривожлантириш Academic research in educational sciences, ООО «Academic Research»
6. Н. Ю. Валиева. "РЕЙТИНГОВЫЙ УРОВЕНЬ УПРАЖНЕНИЙ СПЕЦИАЛЬНО ДВИГАТЕЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ В УЧЕБНО-
ТРЕНИРОВОЧНОМ ПРОЦЕССЕ ЮНЫХ СПОРТСМЕНОВ" Academic research in educational sciences, no. 3, 2020, pp. 1266-1271.).
7. Л. Б.Собирова ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СПЕЦИАЛЬНЫХ УПРАЖНЕНИЙ В ПРОФИЛАКТИКЕ НАРУШЕНИЙ РОСТА У МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ // Academic research in educational sciences. 2021. №5. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/effektivnost-ispolzovaniya-spetsialnyh-uprazhneniy-v-profilaktike-narusheniy-rosta-u-mladshih-shkolnikov (дата обращения: 24.12.2021).
8. Собирова Лайло Бахромовна Эффективность использования специальных упражнений для предупреждения сколиоза у учеников начальных классов // Современное образование (Узбекистан). 2019. №10 (83). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/effektivnost-ispolzovaniya-spetsialnyh-uprazhneniy-dlya-preduprezhdeniya-skolioza-u-uchenikov-nachalnyh-klassov (дата обращения: 24.12.2021).
9. Sherali Hoshimovich G'ofurov MALAKALI SPRINTERCHILARNING SPORT MASHG'ULOTLARINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI // Academic research in educational sciences. 2021. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7malakali-sprinterchilarning-sport-mashg-ulotlarini-rivojlantirishning-usullari (дата обращения: 24.12.2021).
10. Еофуров Шерали БОЛАЛАР ВА УСМИРЛАР СПОРТ МАКТАБЛАРИДА БОШЛАНЕИЧ ТАЙЁРЛОВ ГУРУХДДА ШУЕУЛЛАНУВЧИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАР МАШЕУЛОТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ e-mail: fan sportga@uzdjtsu.uz 2020/6/5 https://elibrary.ru/item.asp?id=44341912
11. МИРЖАМОЛОВ М.Х ВАЛИЕВА Н.Ю. ДИФФЕРЕНЦИРОВАННАЯ ПРОГРАММА ЗАНЯТИЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ ДЛЯ УЧАЩИКСЯ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ФИЗИЧЕСКИМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ Физическая культура и спорт / Медико-биологические основы физической культуры и спорта страницы14-19 2020
12. ОСОБЕННОСТИ ПЕРИОДИЗАЦИИ ТРЕНИРОВОЧНОГО ПРОЦЕССА ВЫСОКО КВАЛИФИЦИРОВАННЫХ ПАРАПАУЭРЛИФТЁРОВ
СА ЮНУСОВ - Фан-Спортга, 2021
13. PSICHOLOGICAL TRAINING OF ATHLETES WITH LOCOMOTOR SYSTEM DAMAGE NOVATEUR PUBLICATIONS JournalNX- A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 138-141 2020/9
14. ОСОБЕННОСТИ ТРЕНИРОВОЧНОГО ПРОЦЕССА АТЛЕТОВ ВЫСОКОЙ КВАЛИФИКАЦИИ В ПАРАЛИМПИЙСКОМ ПАУЭРЛИФТИНГЕ СА ЮНУСОВ - Фан-Спортга, 2020
15. РОЛЬ И ЗНАЧИМОСТЬ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ ПАРАЛИМПИЙЦЕВ ПАУЭРЛИФТЁРОВ ВЫСОКОЙ КВАЛИФИКАЦИИ
СА ЮНУСОВ - Фан-Спортга, 2020
16. Еофуров Шерали. NOGIRONLAR ARAVACHASIDAN FOYDALANADIGAN UMURTQA POG'ONASI SHIKASTLANGAN YOSHLARNING ADAPTIV JISMONIY TARBIYASI. МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКАЯ ОНЛАЙН КОНФЕРЕНЦИЯ 2021/4/24
17. Сабирова, З. Б. (2021). ИНОСТРАННЫЙ ЯЗЫК КАК КОМПОНЕНТ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ СТУДЕНТОВ ВУЗА ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ. Academic Research in Educational Sciences, 2(11), 973-979. doi: 10.24412/2181-1385-2021-11-973-979
18. Светличная Н.К. ВОПРОСЫ ПОВЫШЕНИЯ ФИЗИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ ПОДРОСТКОВ И МОЛОДЕЖИ В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ В сборнике: Физическое воспитание и спорт в высших учебных заведениях. Сборник статей XVII Международной научной конференции. В 2-х частях. Белгород, 2021. С. 107-110.
19. Svetlichnaya N.K. INTEGRAL APPROACH IN ASSESSING THE FUNCTIONAL STATE OF ADAPTIVE AND HEALTHY PHYSICAL CULTURE В сборнике: . Материалы XXVI Международного научного Конгресса. Под общей редакцией Р.Т. Бурганова. г. Казань, 2021. С. 412-414
20. Светличная Н.К ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ СРЕДСТВ АДАПТИВНОЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ И СПОРТА У ДЕТЕЙ И ПОДРОСТКОВ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ ЗДОРОВЬЯ.В сборнике: Олимпийский спорт и спорт для всех. Сборник научных трудов, представленных на XXIV Международный научный конгресс. Казань, 2020. С. 361-364.
