CC BY
0
Qodirov U.I. t.f.f.d., dots
"TIQXMMI'' Milliy tadqiqot universtitutining Qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalari instituti
Abduraxmonova L.A.
talabasi
"TIQXMMI'' Milliy tadqiqot universtitutining Qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalari instituti
QISHLOQ XO'JALIGIDA YERGA ISHLOV BERISHNING ASOSIY TEXNOLOGIK KO'RSATGICHLARI
Annotatsiya. Yerga ishlov berish ekinlarning o'sishi uchun eng qulay sharoit yaratish va unumdorligini oshirish maqsadida tuproqqa mexanik ta'sir ko 'rsatish usullaridir. Yerga ishlov berishdan asosiy maqsad o 'simliklar ildizining yaxshi rivojlanishi uchun yerning haydalma qatlam tuzilishini va tuproqning tuzilma xossalarini o 'zgartirish, tuproqning yuza qatlamidagi oziq moddalarni o 'simlik ildizi tarqaladigan qatlamlarga tushirish yo 'li bilan oziq moddalarning aylanishini tezlashtirishdan va tuproqdagi mikrobiologik jarayonlarga ta 'sir etishdan iborat.
Kalit so 'zlar: mexanik ta 'sir, maxsus, asosiy, yuza, unumdorlik, zig-zag, boronalash, ang'iz, shudgorlash.
Kadyrov U.I., Ph.D. associate professor ""TIQXMMI" National Research University Karshi Institute of Irrigation and Agrotechnology
Abdurakhmanova L.A.
student
""TIQXMMI" National Research University Karshi Institute of Irrigation and Agrotechnology
MAIN TECHNOLOGICAL INDICATORS OF LAND WORKING IN
AGRICULTURE
Abstract. Tillage is a method of mechanical impact on the soil in order to create the most favorable conditions for the growth of agricultural crops and increase its productivity. The main purpose of tillage is to change the structure of the arable layer of soil and the structural properties of the soil for better development of plant roots, to accelerate the cycle of nutrients by reducing nutrients from the surface layer ofsoil. soil to the layers where plant roots spread, and influence microbiological processes in the soil.
Key words: mechanical impact, special, main, surface, productivity, zigzag, harrowing, harrowing, plowing.
Ekinlarning o'sishi uchun eng qulay sharoit yaratish va unumdorligini oshirish maqsadida tuproqqa mexanik ta'sir ko'rsatish usullariga yerga ishlov berish deb ataladi. Yer yaxshi ishlansa, begona o'tlar, kasallik qo'zg'atuvchilar va zararkunandalar yo'qoladi, o'simliklar qoldig'i va o'g'it tuproqqa aralashadi, eroziya jarayonlarining oldi olinadi va tuproqdan nam va oziq moddalar isrof bo'lishi kamayadi, ekin urug'ining me'yordagi chuqurlikka ko'milishi uchun qulay sharoit yaratiladi.Yerga ishlov berishdan asosiy maqsad o'simliklar ildizining yaxshi rivojlanishi uchun yerning haydalma qatlam tuzilishini va tuproqning tuzilma xossalarini o'zgartirish, tuproqning yuza qatlamidagi oziq moddalarni o'simlik ildizi tarqaladigan qatlamlarga tushirish yo'li bilan oziq moddalarning aylanishini tezlashtirishdan va tuproqdagi mikrobiologik jarayonlarga ta'sir etishdan iborat. Qurg'oqchil rayonlarda yerga ishlov berishdagi asosiy vazifa tuproqda nam to'plash bilan birga uning behuda bug'lanib ketishiga ham yo'l qo'ymaslikdan iborat.
Tuproq unumdorligi - tuproqning suv, oziq moddalar va boshqa bilan ta'minlash xususiyati. Tuproq tog' jinslaridan unumdorligi bilan farq qiladi. Unumdor tuproqlarda insonga asosiy oziqovqat mahsulotlarini beruvchi qishloq xo'jaligi. o'simliklari o'stiriladi. Yer faqat unumdorlik xususiyati tufayli qishloq xo'jaligi.da ishlab chiqarish. vositasiga aylangan. Tuproq unumdorligi tuproq hosil qiluvchi omillar: iqlim, relyef, tuproQ hosil qiluvchi jinslar, tabiiy va madaniy o'simliklar bilan uzviy bog'lik, ammo unumdorlik darajasida, ayniqsa, yerdan foydalanish xarakteri katta ahamiyatga ega.
Tuproq unumdorligining eng muhim omillar: o'simlik rivojlanishi uchun zarur oziq moddalar va ular turining yetarli miqdorda bo'lishi; o'simlik o'zlashtirishi mumkin bo'lgan namning mavjudligi; yaxshi tuproq, aeratsiyasi; tuproqning granulometrik tarkibi, struktura holati va tuzilishi; zaharli moddalar (kislota, ishqor, tuz va boshqalar) miqdori; tuproq reaksiyasi va boshqalardan iborat. Bu xususiyatlar yigindisi tuproqning madaniylashganlik holati darajasini belgilaydi. Unumdorlikning barcha elementlari bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Bu elementlardan birortasining o'zgarishi boshqalariga ham ta'sir ko'rsatadi. Har xil o'simliklarning Tuproq unumdorligiga talabi turlicha bo'lganligi sababli va o'simlik biologiyasiga bog'liq holda bir tur o'simlik uchun unumdor hisoblangan tuproq boshqa tur uchun unumdor bo'lmasligi mumkin.
Yerni asosiy, maxsus va yuza ishlash usullari bor. Yerni asosiy ishlash deganda, oldingi ekin yig'ib olingandan keyingi dastlabki eng chuqur haydash tushuniladi. Eroziyaga uchramagan yerlarda bu, odatda, qatlamni ag'darib haydashdir. Yerni maxsus ishlashning usullari frezerli, plantajli, qatlamlab haydash (mas, qo'sh yarusli)dan iborat. Yuza ishlashda yumshatish chuqurligi ba'zan 12—14 sm yuza yumshatish, kultivatsiyalash, boronalash, shleyflash usullaridan foydalaniladi.
Yemi ishlashning alohida olingan har bir usuli bir yoki bir nechta texnologik operatsiyani o'z ichiga oladi va yerni ishlashdagi barcha vazifalarni ta'minlay olmaydi. Shu sababli yerga ishlov berishda bir necha usuldan foydalanish zarurati kelib chiqadi. Tuproq-iqlim sharoitiga mos keladigan, izchillik bilan bajarilgan va asosiy vazifalarni amalga oshirishga mo'ljallangan yerga ishlov berishusullarining majmui yerga ishlov berishtizimi deyiladi. U asosiy, ekish oldidan va ekishdan keyingi ishlov berishni o'z ichiga oladi.
Yerga ishlov berishning texnologik operatsiyalari: qatlamni ag'darish, yumshatish, aralashtirish, zichlash, tekislash, begona o'tlar ildizini kesish, egat, ariq, jo'yak olish, qatlam yuzasida ang'izni saqlash va b.dan iborat.
Qatlamni ag'darish, ya'ni tuproq qatlamlarini almashtirish agronomik xossalari bilan farq qiladigan qatlamlarini aralashtirishdan iborat.
Ang'iz qoldiqlarini, chim, o'g'itlarni, begona o'tlar urug'ini, kasallik qo'zg'atuvchilar va zararkunandalarni dastlabki rivojlanish davridayoq tuproqqa ko'mib yuborish uchun ham qatlamni ag'darish zarur. Buning uchun dalalar ag'dargichli plugda haydaladi.
Yerni qo'sh yarusli plugda 35—40 sm yoki chimqirqarli plugda 30—40 sm chuqurlikda ag'darib haydash yaxshi Samara beradi. Yerni yumshatish dalada traktor va mexanizmlar ko'p marta yurib o'tishi, kuzqishda va bahorda ko'p yog'in yog'ishi, vegetatsion va sho'r yuvishdagi sug'orish natijasida tuproqning haydalma qatlami va haydalma qatlam osti juda zichlashib ketganda amalga oshiriladi. Bu ish alohida yoki boshqa operatsiyalar (ag'darish, aralashtirish) bilan birga bajariladi. Yerni yuza 6—8 sm chuqurlikda yumshatishda "zigzag" boronadan, aylanuvchi motigadan, 12—16 sm chuqurlikda yumshatishda diskli borona, chizel kultivatordan; 20 sm va undan ortiq chuqurlikda yumshatishda ag'dargichi olingan plugdan, chuqur yumshatkichli plugdan, yassi keskich — chuqur yumshatkichli qurollar va b.dan foydalaniladi.
Tuproqni aralashtirish natijasida haydalma qatlam birxillashadi, organik moddalarning parchalanishidan hosil bo'ladigan mahsulotlar, mineral o'g'itlar bir tekis taqsimlanadi. Tuproqni zichlashda tuproq uvoqlari bir-biriga yanada zich joylashishi ta'minlanadi, kesaklar maydalanadi, haydalgan yer tuprog'i birmuncha o'tiradi; bunda tuproqni shamol kam uchiradi, urug' unishi uchun qulay sharoit vujudga keladi va h.k. Yer yuzasini tekislash sho'r yuvish ishlari sifatli bo'lishini ta'minlaydi, shudgorlangan yerni ekin ekish oldidan joriy tekislash natijasida ekish, ekinlarni parvarish qilish va hosilni yig'ib olish uchun qulay sharoit yaratiladi. Yerni joriy tekislash ishlari boronalash va mola bostirish bilan qisman qo'lda bajariladi.
Yerga ishlov berishning umumiy qoidalariga rioya qilingan taqdirda ham unumdor qatlamga uzoq vaqt mexanik ta'sir ko'rsatish bilan uning qurib ketish xavfi saqlanib qoladi. Bundan tashqari, tuproq eroziyasi va uning jismoniy tanazzulga uchrashi ehtimoli ortadi, bunga qarshi gumusni o'zlashtirish qobiliyati ham kamayadi. Mexanik ishlov berish texnikasi va usullarining ushbu va boshqa salbiy omillari qishloq xo'jaligi asboblarining erga minimalistik ta'sir qilish
tamoyillarini joriy etish mavzusining dolzarbligini aniqladi. Amalda bu quyidagi tamoyillarda ifodalanadi:
S Yuzaki qatlam sozlamalarisiz chuqur ishlov berish chastotasini kamaytiring.
S Optimal holatdagi tuproqlar kam ishlov beriladi.
S Bir texnologik operatsiya doirasida bir nechta ish protseduralari bajariladi.
Ulanish bilan bog'liq operatsiyalar sonini kamaytirishg'ildirakli va g'ildirakli transport vositalari. Bu chora tuproqdagi bosimni pasaytiradi.
Bu mantiqiy ravishda optimallashtirilgan ishlov berish usullarini qo'llash, masalan, hosildorlikning pasayishi xavfi haqida savol tug'diradi. Darhaqiqat,erning unumdor xususiyatlarini aks ettiruvchi ko'rsatkichlarning bir qismi mexanik ta'sirning u yoki bu shaklda intensivligining pasayishi fonida kamayadi. Ammo, boshqa tomondan, bu zarar ozuqa moddalari va mikroorganizmlarni tartibga solish bilan bog'liq ijobiy tuproq jarayonlarini umumiy rag'batlantirish bilan to'liq qoplanadi. Ferment almashinuvining biokimyoviy jarayonlarida va turli organik birikmalarning transformatsiyasida ayniqsa qulay ta'sirlar kuzatiladi.
Xulosa.Yerga ishlov berishni to'g'ri amalga oshirish Qishloq xo'jaligida fermerlik harakatining rivoj topishi, yer resurslaridan samarali foydalanish agrotexnik jarayonlarni bajarishda bo'layotgan sarf-xarajatlarni kamayishini ta'minlaydi. Qishloq xo'jaligida ishlatilayotgan traktorlar va qishloq xo'jaligi mashinalarining takomillashib borishi ham texnologik jarayonlarga bir qator yangiliklarni kiritishni taqozo etmoqda.
Qishloq xo'jaligi sohasiga oid chiqarilgan mamlakat Prezidentining farmonlari va Vazirlar Mahkamasining qarorlarini [1,2,3] hayotga tatbiq etilishi natijasida qishloq xo'jalik ishlab chiqarishiga e'tibor yanada kuchaydi va mahsulot yetishtirish obyektlarining zamonaviy mashina va mexanizmlar bilan qurollanishi yana bir bosqichga ko'tarildi. Albatta, agrar sohada energetik imkoniyatlarning kengayishi, modernizatsiyalanishi, yetishtirilayotgan mahsulotlarning turi va
hajmini ko'paytirishga, pirovardida, xalq farovonligini yanada oshirishga zamin yaratadi. Aynan shunday murakkab masalalarni eng qulay va energiya tejamkor texnika va texnologiyalardan foydalanib amalga oshirish mutaxassisdan chuqur nazariy bilim va malakaviy ko'nikmalarni talab etadi. [4]
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Ramazonov O., O. Yusupbekov. "Tuproqshunoslik va dehqonchilik" -Toshkent: Sharq, 2005.
2. Atabayeva H., O.Qodirxo'jayev. O'simlikshunoslik.- Toshkent: Yangi asr avlodi, 2006.
3. Atabayeva H., Z.Umarova va boshqalar. O'simlikshunoslik (o'quv qo'llanma). - Toshkent: O'zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2004.
4. Oripov R., N.Xalilov. O'simlikshunoslik. -Toshkent milliy jamiyati nashriyoti, 2007 y. - 384 b.
5. Shoumarava M., Abdillayev T. Qishloq xo'jaligi O'qituvchi 2002Y.
O'zbekiston faylasuflaг mashinalari. Toshkent,
