CC BY
8Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-312-318
"QAYTA ALOQA" USULIDAN FOYDALANIB "RADIATSIYAVIY ZARAR VA IFLOSLANISH" MAVZUSIDAGI DARS-MA'RUZANI O'TKAZISH
Erkin Hojievich Bozorov
Fizika-matematika fanlari doktori, professor M. Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi instituti
Lola Xamidovna Zoirova
Fizika-matematika fanlari nomzodi, Umumiy fizika kafedrasi dotsenti Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti zoirova@mail.ru
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada "Qayta aloqa" usuli yordamida "Radiatsiyaviy zarar va ifloslanish" mavzusidagi dars-ma'ruza o'tish namunasi va ayrim qiyosiy natijalar keltirilgan. "Radiatsion tibbiyot va texnologiyalar" kursini o'rganishda ushbu metoddan foydalangan holda barcha talabalar bilan teng ravishda o'qituvchidan fikr-mulohazalarini bildirish, talabalarda ushbu fanga qiziqish, ishtiyoq va o„z fikrini bildirish qobiliyatini uyg'otish mumkin. Bizning fikrimizcha, yuqoridagi o'qitish usuli ham boshqa interfaol pedagogik uslublar qatori yuqori samaradorlikka ega metod hisoblanadi.
Kalit so'zlar: ijodiy topshiriqlar, ijtimoiy loyiha, sinfdan tashqari o'qitish metodikasi, radiatsiya texnologiyalari, ionlashtiruvchi nurlanish, nurlanish turlari, nurlanishni o'lchash.
ABSTRACT
This article provides an example of a lesson-lecture on the topic: "Radiation damage and pollution" using the "Feedback" method. When studying the course "Radiation Medicine and Technology", using this method, you can provide feedback from the teacher on an equal basis with all students, awakening students' interest, enthusiasm for this discipline and the ability to express their opinion. We believe that the above teaching method is also considered highly effective along with other interactive pedagogical methods.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-312-318
Keywords: creative tasks, social project, extracurricular teaching methods, radiation technologies, ionizing radiation, types of radiation, radiation measurement.
KIRISH
Kompetensiyaga asoslangan yondashuvga asosan oliy ta'limining davlat ta'lim standartlari joriy etilishi oliy ta'lim muassasalarida (OTM) o'quv jarayonida ta'lim texnologiyalari va interfaol usullardan foydalanish muhimligini dolzarblashtirdi.
Interfaol usullardan foydalanganda o'qituvchining roli keskin o'zgaradi, markaziy bo'lishni to'xtatadi, u faqat jarayonni tartibga soladi va uning umumiy tashkil etilishi bilan shug'ullanadi, zarur vazifalarni oldindan tayyorlaydi va guruhlarda muhokama qilish uchun savollar yoki mavzularni tuzadi, maslahatlar beradi, nazorat qiladi [1].
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
A.A. Verbitskiyning fikricha, talabaning faoliyatdagi o'rni va mashg'uloti pozitsiyasi qanchalik xilma-xil bo'lsa, kelajakda mutaxassis, ya'ni shaxs rivojlanadi, o'qitish shakllanadi va o'qitishga ijodiy yondashuv mazmunli faoliyat, moslashuvchanlik rivojlanadi, chuqurroq fikrlashga harakat qiladi. O'quv jarayonida interfaol usullarni o'rganish, avvalambor, yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash sifati bilan bog'liq [2].
O'quv mashg'ulotlarida interfaol usullardan foydalanish talabalarning faol ko'nikma va malaka faoliyatini shakllantiradi. G.M. Gazizovaning fikriga ko'ra, ushbu usullardan, xususan radiatsion tibbiyot va texnologiyalarni o'qitishda yuqori samaradorlikka erishish mumkin: bu talabalarning har tomonlama faolligini ta'minlaydi; ehtiyojlar va shaxsiy rag'batlantirishga tayanadi, talabalarga hurmatni namoyish etadi; do'stona munosabatni yaratadi [3].
Keling, darsning "Qayta aloqa" usuli bo'yicha o'tkazilishini batafsil ko'rib chiqaylik.
Maqsad: ma'ruzada olingan tarkibni yangilash.
Vazifalar:
- talabalarning muhokama qilingan mavzularga munosabatini aniqlash;
- mashg'ulotlarni tashkil etish va o'tkazishning afzalliklari va kamchiliklarini ko'rish, natijani baholash;
- talabalarda dars uchun dolzarb bo'lgan bilimlarni egallash darajasi haqida umumiy tasavvurni shakllantirish;
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-312-318
- muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish (muloqot ko'nikmalari);
- sinfda psixologik va jismoniy stressni olib tashlash.
"Qayta aloqa" usuliga asosan talabalar (tasodifiy tartibda) o'qituvchi tomonidan oldindan tuzilgan savollar bo'yicha tinglagan ma'lumotlari haqida gapirishga taklif qilinadi.
Barcha bayonotlar o'qituvchi va boshqa talabalar tomonidan tortishuvlarsiz, sharhlar va savollarsiz jim tinglanishi kerak. Har bir ma'ruzachiga fikr-mulohazalari uchun minnatdorchilik bildirish kerak. O'qituvchi ham barcha o'quvchilar bilan teng munosabatda bo'lishi kerak.
Amalda qo'llash misoli*: Mavzu: "Radiatsiyaviy zarar va ifloslanish."
"Radiatsion tibbiyot va texnologiyalar" kursi bo'yicha ma'ruza darsini oldingi materialni besh daqiqalik test shaklida yoki qisqa savol-javob (blits-so'rov) shaklida takrorlash bilan boshlash mumkin. Keyin materialning taqdimoti keladi.
Nazariy qismda ionlashtiruvchi nurlanish haqida tushuncha berilib, uning to'qimalarga turli yo'llar bilan zarar yetkazishi, bu ko'plab omillarga bog'liqligi, nurlanish dozaslari, tashqi ta'sir darajasi va turi, inson tanasining radiatsiyaga ta'siri, o'tkir nurlanish kasalligi kelib chiqishi sabablari va uning oldini olish, davo choralari, radiatsiya turlari, uning o'lchov birliklari, ichki va tashqi radiatsiyaviy ifloslanish haqida atroflicha ma'lumotlar beriladi (slayd, prezentatsuya, videorolik va h.k. shaklida taqdim qilinsa maqsadga muvofiq bo'ladi).
1-rasm. Xavfli materiallar, shu jumladan radioaktiv bilan ishlash vaqtida germetik himoya kamerasi.
Masalan, ichki ifloslanishni olib tashlash qiyinroq ekanligi ta'kidlab o'tilib, har qanday radionuklidlar ichki ifloslanishga olib kelishi mumkin bo'lsa-da (1,2-rasmlar), ifloslanish bemor uchun katta xavf tug'diradigan holatlarning aksariyati nisbatan kam
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-312-318
miqdordagi radionuklidlar bilan bog'liqligi yordamida Mendeleyev davriy jadvalidagi elementlar sanab o'tiladi: fosfor-32, kobalt-60, stronsiy-90, seziy. -137 , yod-131, yod-125, radiy-226, uran-235, uran-238, plutoniy-238, plutoniy-239, poloniy-210 va amerisiy-241.
Yoki radiatsiya ta'siri insonning radiatsiya manbai (masalan, radioaktiv material, rentgen apparati) bilan bevosita aloqasisiz sodir bo'lishi mumkinligi, radiatsiya manbai olib tashlanganda yoki o'chirilganda, ta'sir qilish to'xtashi, nurlanish butun tanani qamrab olishi mumkinligi va agar doza yetarlicha yuqori bo'lsa, tizimli simptomlar va radiatsiya sindromi yoki tananing kichik bir qismi (masalan, radiatsiya terapiyasida) mahalliy ko'rinishga olib kelishi mumkinligi, nurlanishdan keyin odamlar radiatsiya "chiqarmasligi" kabi ma'lumotlar keltirib o'tilishi talabalarning mavzuga bo'lgan qiziqishi yanada ortishiga sabab bo'ladi [3].
2-rasm. Kursk AESida nazorat qilinadigan kirish zonasi chegarasida o'rnatilgan ifloslanishni
aniqlash hisoblagichidan o'tish.
Shuningdek, ma'ruza mashg'uloti davomida talabalar savol berishga majbur bo'lishi uchun materialning taqdimoti tuziladi. Oxirgi chora sifatida (agar savol bo'lmasa), barcha savollarni o'qituvchi o'ziga o'zi beradi: 1. Fon nurlanishi nima deyiladi? 2. Nurlanishning yuqori dozalari kimlarga ta'sir qiladi? 3.Ionlashtiruvchi nurlanishning klinik ko'rinishlari nimaga bog'liq? 4. Yadro qurolini sinovdan o'tkazishda avariyalar va yog'ingarchilik natijasida aholi radiatsiya ta'sirining qanday dozasini oladi? 5. Qalqonsimon bez uchun o'rtacha samarali doza qancha? "Iflos bomba" nima? 6. Butun tanaga yoki tananing katta maydoniga katta dozada penetratsion nurlanish ta'siridan keyin qanday sindrom rivojlanishi mumkin? va hokazo.
Ma'ruza so'nggida talabalardan ularning e'tiboriga taqdim etilgan ta'sirlardan foydalanishda qanday istiqbollarni ko'rishlarini va uning qanday kamchiliklari
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-312-318
borligini so'rash mumkin.
TAHLIL NATIJALARI
Taklif etilayotgan dars o'tish usuli konsepsiyasining sinovi (aprobatsiyasi) Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti (NavDKTU) "Konchilik" fakulteti "Umumiy fizika" kafedrasida amalga oshirildi va ushbu fakultetning mavjud barcha yo'nalishning 1-bosqich talabalari sinovdan o'tkazildi. Talabalar uslubiy ko'rsatmalardan va kafedra professor-o'qituvchilari tomonidan tayyorlangan materiallardan foydalandilar.
1-diagramma. An'anaviy dars o'tilgandan keyin olingan nazorat ishi natijalari.
2-diagramma. "Qayta aloqa" usuli yordamida dars o'tilgandan keyin olingan nazorat ishi natijalari.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-312-318
avval keyin
farq (reytingda) farq (foizlarda)
KI
KEM
NRM
TMJ
3-diagramma. An'anaviy va interfaol usulda ("Qayta aloqa" yordamida) o'tilgan darsdan keyin Olingan nazorat ishi natijalari orasidagi farq (reyting bahosida va foizlarda).
MUHOKAMA
"Qayta aloqa" usulining ko'p tomonlama afzalligini yuqoridagi diagrammalardan ham ko'rish mumkin. Tajriba-sinov davomida NavDKTU ning "Konchilik" fakultetining 5311600-Konchilik ishi (Foydali qazilmalarni boyitish), 5312200-Konchilik elektr mexanikasi, 5321100-Noyob va radoiaktiv metallar rudalarini qazib olish, qayta ishlash texnikasi va texnologiyasi va 5320300-Texnologik mashinalar va jihozlar (konchilik) yo'nalishlari 1-bosqich talabalari ishtirok etdilar. Ko'rinib turibdiki, innovatsion (interfaol) usul yordamida dars o'tilganda talabalar o'zlashtirish ko'rsatkichi an'anaviy ma'ruza darsiga nisbatan KI - 0,95 ball (19%), KEM - 0,875 ball (17,5%), NRM - 0,7 ball (15,5%) va TMJ - 1 ball (20%), jami yo'nalishlar bo'yicha o'rtacha 0,88 ballga yoki 18 % ga ortgan.
XULOSA
Yuqoridagilarni umumlashtirib, quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin. Oliy o'quv yurtlarida "Radiatsion tibbiyot va texnologiyalar" fanini o'qitishda "Qayta aloqa" usulidan foydalanish nafaqat talabalarda fanga qiziqish uyg'otadi, balki har bir talabaga o'quv materialini o'zlashtirish, hayotiy ko'nikmalarni shakllantirish va xatti-harakatlarning o'zgarishiga ta'sir qilish hamda individual yondashuvni ochib beradi, ko'p qirrali ta'sir ko'rsatadi, samarali faoliyat olib borishga yordam beradi.
REFERENCES
1. Muzaffarova L.N., Kamalova D.I., Turlibayeva G.M. Texnologii interaktivnogo obucheniya // Uchebno-metodicheskoye posobiye, Navoi: NavGPI, 2021. S. 16-18.
5
0
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-312-318
2. Verbitskiy A.A. Aktivnoye obucheniye v visshey shkole: kontekstniy podxod / A.A. Verbitskiy. - M.: Prosvesheniye, 2001. - S. 538.
3. Gazizova G.M. Ispolzovaniye metodov interaktivnogo obucheniya kak factor uspeshnogo ovladeniya studentami professionalnimi kompetensiyami // Trudi MELI. - 2008. - № 7. -S. 8.
