CC BY
17Impact Factor: SJIF 2019 - 5.11
2020 - 5.497
2021 - 5.81 ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ
А
HISTORICAL SCIENCES AND ARCHAEOLOGY
Q9DiM G9MiQAYA ABiD9L9RiNiN TaDQiQiNiN T9§KtLiND9 HEYD9R
QLiYEViN ROLU
S9BA HUSEYNOVA
Azarbaycan Dovlat Pedaqoji Universiteti Azarbaycan tarixi kafedrasinin ba§ muallimi
THE ROLE OF HEYDAR ALiYEV iN THE ORGANiZATiON OF THE STUDY OF
ANCiENT GAMiGAYA MONUMENTS
SABA HUSEYNOVA
Azerbaijan State Pedagogical University Head teacher of Azerbaijan history department
Summary: The article talks about the role of Heydar Aliyev in the organization of the research of ancient Gamigaya monuments. Heydar Aliyev's high level of care and attention is brought to the fore in the research and protection of our ancient history, material and cultural heritage. As we mentioned, the main research of the "Nakhchivan-Gamigaya Expedition" was organized taking into account the need to respond with solid evidence to the expected non-scientific Armenian claims against the historical, archaeological and architectural monuments of the Nakhchivan region, an inseparable part of Azerbaijan, which was separatedfrom our common lands from time to time as a result of Armenian aggression. Gamigaya images, whose object is recorded on the highest peak of the Lesser Caucasus range of mountains, are mentioned.
Key words: Ancient Gamigaya monuments, Heydar Aliyev, Nakchivan, monument of Karabaghlar
РОЛЬ ГЕЙДАРА АЛИЕВА В ОРГАНИЗАЦИИ ИЗУЧЕНИЯ ДРЕВНИХ
ПАМЯТНИКОВ ГАМИГАЯ
САБА ГУСЕЙНОВА
Азербайджанский Государственный Педагогический Университет Старший преподаватель кафедры истории Азербайджана
Аннотация: В статье говорится о роли Гейдара Алиева в организации исследования древних памятников Гамигая. Высокий уровень заботы и внимания Гейдара Алиева выдвигается на первый план в исследовании и защите нашей древней истории, материального и культурного наследия. Как мы уже упоминали, основные исследования «Нахчывано-Гамигая экспедиции» были организованы с учетом необходимости ответить вескими доказательствами на ожидаемые ненаучные претензии армян к историко-археологическим и архитектурным памятникам Нахчыванского края, неразрывно связанного часть Азербайджана, которая время от времени отделялась от наших общих земель в результате армянской агрессии. Упоминаются изображения Гамигая, объект которых зафиксирован на самой высокой вершине Малого Кавказского хребта.
Ключевые слова: Древние Гамигяйские памятники, Гейдар Алиев, Нахчыван, памятник Карабаглар.
Heydar 3liyevin Azarbaycana rahbarlik etdiyi XX asrin 70-80-ci illarinda, respublikanin har yerinda oldugu kimi, Nax9ivan Muxtar Respublikasi arazisinda da qadim tariximizin, maddi-madani
Impact Factor: SJIF 2019 - 5.11
2020 - 5.497
2021 - 5.81
ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ HISTORICAL SCIENCES AND ARCHAEOLOGY
irsimizin ara§dirilmasina va qorunmasina yuksak saviyyada diqqat gostarilirdi. Nax9ivanda butun XX asr arzinda an irimiqyasli arxeoloji qazinti i§lari, 9oxsayli abidalarin qeyda alinmasi, maddi-madaniyyat qaliqlarinin toplanmasi va geni§ ictimaiyyata tablig edilmasi u9un tarix diyar§unasliq muzeylarinin yaradilmasi masalasi mahz Heydar 9liyevin diqqat va qaygisi naticasinda realla§di.
XX asrin 60-80-ci illarinda Nax9ivan Muxtar Respublikasi arazisinda arxeoloji tadqiqat i§lari daha da geni§landi. Bu dovra maxsus an geni§ arxeoloji ara§dirmalar AMEA-nin muxbir uzvu V. 9liyevin adi ila baglidir. Otan asrin 60-ci ilarindan ba§layaraq 9oxtabaqali II Kultapa ya§ayi§ yerinin tadqiqatlari asasinda V. 9liyev burada Orta Tunc dovrunda, e. a. II minilliyin birinci yarisinda erkan §ahar tipli ya§ayi§ yerinin oldugunu subut edib. Professor V. 9liyev Ordubad rayonu arazisinda Tunc dovruna, e. a. IV minilliyin sonu-II minilliyin sonuna aid qayaustu tasvirlarla zangin Gamiqaya abidasini qeyda alaraq, burada geni§ tadqiqat i§lari hayata ke9irib.
Sovet hakimiyyati illarinda orta asr §aharlarinin §aharsalma prinsiplarini va ananalarini 9ox gozal §akilda qoruyub saxlami§ Ordubad §aharinda tikinti i§lari aparilan zaman §aharin memarliq uslubuna ziyan vurulur, gorkamina xalal gatirilir, hatta bazi tarix-madaniyyat abidalalari dagintiya maruz qalaraq mahv edilirdi. Belalikla, Ulu ondar tarafindan"Azarbaycan incisi" adlandirilan Ordubad §ahari "muasirlik" adi altinda in§a edilan tikililara gora oz avvalki gorunu§unu itirdi. Heydar 9liyev bundan xabar tutan kimi 1977-ci ilda Ordubadi qoruq §ahar elan etmi§dir. Belalikla, bu qararin verilmasila §aharin toxunulmazligi tamin edilmi§di. Ordubad Tarixi-Memarliq qorugu rayon madaniyyat §obasinin nazdinda 1979-cu ildan faaliyyat gostarmaya ba§layib. Umumiyyatla, Ordubad rayon uzra 600-dan artiq irili-xirdali tarix-madaniyyat abidasi movcuddur(Azarbaycan qazeti 5 oktyabr 2002-ci il. S 2-3).
1980-ci illarda tadqiqatla zamani Oglanqala abidalarinin bu arazida muhum siyasi markaz olmasi ila bagli inkaredilmaz dalillar a§kar edilmi§dir. Mustaqillik illarinda (2008-2011-ci illarda) aparilan qazintilar nainki bu ilk mulahizalari tasdiq etdi, ham9inin gostardi ki, Oglanqala Erkan Damir dovrunda mustaqil dovlatin paytaxti olmu§dur.
1977-ci il Ordubadin qoruq §ahar elan olunmasina baxmayaraq, o dovr Muxtar Respublikanin Madaniyyat Nazirliyi va yerli sovetlarin abidanin muhafizasi va barpasi i§larinin lazimi saviyyada aparilmadigindan Ulu ondarin ta§abbusu ila birba§a Nax9ivan MSSR-nin arazisinda yerla§an maddi-madaniyyat abidalarinin qorunmasi, ara§dirilmasi va tabligi u9un "Tarix va madaniyyat abidalarinin muhafizasi va onlardan istifada haqqinda" Azarbaycan SSR qanununun Nax9ivan MSSR-da yerina yetirilmasi barasinda Azarbaycan SSR Ali Soveti Rayasat Heyatinin qarari ( 15 fevral 1980-ci il. № 3 569 )№ 1479-IX )) adli Qanun layihasi qabul edildi. Qararda gostarilirdi ki, : Azarbaycan SSR Ali Sovetinin Rayasat Heyati Nax9ivan MSSR Nazirlar Sovetinin sadri i. Э. Mehdiyev yolda§in maruzasini dinlayib muzakira edarak gostarir ki, muxtar respublikada tarix va madaniyyat abidalarinin muhafizasi va onlardan istifada edilmasi i§i canlanmi§dir. Son illarda yuzlarca qadim abida a§kara 9ixarilmi§, barpa i§larinin hacmi artmi§dir.
Bununla birlikda Nax9ivan MSSR-da tarix va madaniyyat abidalarinin muhafizasi va onlardan istifada edilmasi i§inda hala da ciddi noqsanlar vardir. Muxtar respublikanin Madaniyyat Nazirliyi va yerli sovetlari abidalarin muhafizasina dovlat nazaratini laziminca tamin etmami§dilar. Tasarrufat maqsadlari u9un istifada edilan memarliq abidalari yaritmaz vaziyyatda saxlanilir, ozba§ina olaraq qurulu§u dayi§dirilir. Bu abidalar muqavila- ohdalik baglanmadan muassisa va ta§kilatlara icaraya verilir va sonralar onlarin salamat saxlanilmasina nazarat edilmir. Ordubad §ahari tarixi-memarliq qorugu haqqinda tasdiq edilmi§ asasnama yoxdur va qorugun barpasi u9un he9 bir i§ gorulmur.
Abidalarin muhafiza zonasi muayyan olunmami§, Nax9ivan "Xarabagilan" §ahargahlarinda va bir sira ba§qa §ahargahlarda qisa tarixi malumatla birlikda obelisklar qurulmami§dir, abidalarin 9oxunda muhafiza lovhalari yoxdur. Nadir memarliq kompleksi olan "Qarabaglar" abidasinin barpasi va muhafizasi ila alaqadar masalalar hall edilmami§dir, hamin kompleks u9maq tahlukasi altindadir.
Impact Factor: SJIF 2019 - 5.11
2020 - 5.497
2021 - 5.81 ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ
A
HISTORICAL SCIENCES AND ARCHAEOLOGY
Xususi elmi-barpa istehsalat emalatxanasinin Nax9ivan bolmasi ixtisasli kadrlarla, avadanliq, mexanizm va naqliyyat vasitalari ila kifayat qadar tamin edilmami§dir. Barpa i§larinin keyfiyyati a§agidir, konservasiya i§lari gorulmadiyindan abidalarin bir 9oxu, xususan mudafia tikililari tabii suratda dagilir.
Azarbaycan SSR Elmlar Akademiyasi Nax9ivan MSSR-in arxeoloji xaritasini indiyadak tartib etmami§dir. Qazinti i§lari az aparilir va arxeoloji tadqiqatlardan sonra abidalarin saxlanmasi u9un lazimi tadbir gorulmur. Vatanda§larin §axsi mulkiyyatinda olan tarix va madaniyyat abidalarinin a§kara 9ixarilmasi va dovlat tarafindan u9ota alinmasi sahasinda i§ aparilmir.
Azarbaycan Tarix va Madaniyyat Abidalarini Konullu Muhafiza Camiyyatinin Nax9ivan §obasi hala asl kutlavi ta§kilata 9evrilmami§dir, bu §oba abidalarin muhafizasi i§ina ahalini calb etmak sahasinda kifayat qadar i§ aparmir.
Tarix va madaniyyat abidalari uzarinda muassisalarin, ta§kilatlarin va maktablarin hamilik etmasi zaif ta§kil olunmu§dur.
Bu dovrda Nax9ivanda aparilan arxeoloji qazintilar naticasinda malum oldu ki, bu madii-madaniyyat numunalari Azarbaycanla yana§i, digar Yaxin §arq xalqlarinin da qadim tarixini, madaniyyatini aks etdiran bir sira problem masalalarin tadqiq edilmasi baximindan 9ox ahamiyyatlidir.
Mustaqillik illarinda Azarbaycan Respublikasinda arxeologiya elminin inki§afinda yeni bir marhala ba§lami§dir. H. 9. 9liyev ikinci dafa siyasi arenaya qayitdigi ilk gunlarda, an talatumlu vaxtlarda bela olkamizin tarixinin ara§dirilmasi masalasini bir an bela unutmadi.
Azarbaycan Respublikasinin Prezidenti H. 3. Oliyevin xususi farmani ila Milli Akademiya statusu almi§ elm ocaginin tarkib hissasi olan Arxeologiya va Etnoqrafiya institutunun amakda§lari dovlatin xususi qaygisini hiss edarak oz faaliyyat istiqamatini daha da geni§landirdi. Heydar 3liyev 4 fevral 1999-cu ilda "Nax9ivan Muxtar Respublikasinin 75 illiyinin ke9irilmasi haqqinda" xususi sarancam imzalami§dir. Bu sarancamda Nax9ivan MR arazisindaki abidalarin qorunmasi masalasi da diqqat markazinda olmu§dur(Azarbaycan qazeti 29 noyabr 2019. S 5).
Ulu ondar Nax9ivanin maddi- madaniyyatinin, xususila Gamiqaya abidasinin umumba§ari dayarini va xalqimizin tarixinin oyranilmasinda elmi ahamiyyatini 9ox yuksak qiymatlandirirdi. Bu maqsadla, 2001-ci ildan Muxtar Respublikanin arazisinda geni§ tadqiqatlar aprilmasini bir vazifa kim qar§iya qoymu§du. O, uzun muddat burada qazintilar aparmi§ bir 9ox maqalalarin va elmi asarlarin muallifi gorkamli arxeoloq V. 9liyevla goru§mu§, Gamiqaya abidasinin oyranilmasi ila bagli tovsiyalarini vermi§dir(Azarbaycan qazeti 3 iyun 2014-cu il. S4).
Hala 1970-ci illarda V. H. 9liyevin, 1970-1980-ci illarda O. H. Habibullayevin ba§9iligj ila Nax9ivanda Nahacir qadim ya§ayi§ yerinda tadqiqatlarin naticasinda, bu arazida Tunc dovruna aid 9oxlu tadqiqat materiallari alda olunmu§dur. Bundan sonra bu arazida tadqiqat i§lari bir qadar sangisa da, 1990-ci illarda yenidan ba§lanmi§dir. V. B. Bax§iliyev va 9. i. Novruzlu arxeoloji materiallara asasan ya§ayi§ yerini e. a. VI-IV asrlara aid etmi§dilar. V. B. Bax§aliyev 1997-ci ilda istanbulda na§r olunmu§ "Nah9ivan arkeolojisi" kitabinda Nahacir boyali qablarini Canubi Azarbaycanin Urmiya atrafi abidalarindan tapilmi§ boyali qablarla muqayisa etmi§dir. A. Q. Seyidov 2000- ci ilda na§r etdirdiyi "Nax9ivan tunc dovrunda" adli monoqrafiyasinda Nahacir abidalarina muraciat edarak, onlarin dovrla§masini vermi§dir( Abbas Seyidov, Vali Bax§aliyev "Nahacirda Arxeoloji ara§dirmalar". Baki 2002).
Umummilli liderin §axsi ta§abbusu va komakliyi ila 2001-2002-ci illarda kompleks §akilda Nax9ivan-Gamiqaya ekspedisiyasi ta§kil edilmi§dir. V. 9liyevin rahbarlik etdiyi ekspedisiya Ki9ik Qafqazin an yuksak zirvasinda yerla§an Gamiqaya qayaustu tasvirlarinin elmi tadqiqi ila ma§gul olmu§ va matbuatda butovlukda qadim Nax9ivanin arxeoloji abidalari ila bagli sanballi elmi va publisistik yazilari ila 9ixi§ etmi§dir. O, yazilarinin birinda qeyd edirdi ki, "Azarbaycanin qadim madaniyyat be§iyi Nax9ivanin fusunkar gozalliya, tabii zanginliklara malik 9ay vadilarinda, dag yamaclarinda, §arurun, Gunnut, Sadarak dagatayi zonalarinda, Ordubadin Kilid, Sirabin Da§qala,
Impact Factor: SJIF 2019 - 5.11
2020 - 5.497
2021 - 5.81
ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ HISTORICAL SCIENCES AND ARCHAEOLOGY
A
ôlincaçay vadisinin örmammad, Tananam, Qazma va b. Karst magaralarinda da§ dövründa 100 000 illar bundan avvallar ulu babalarimiz olan ibtidai insanlar ya§ayi§ maskanlari salmi§lar"(Vali öliyev "Qadim Naxçivan". Baki 1979. S 183).
Bu maqsadla Naxçivan bölgasinin seçilmasi heç da tasadüfi deyildir. Ermanistan tarafindan blokadaya alinmi§ Naxçivan ermanilarin daimi hadafi olmuçdur. Ermanilar bu qadim Azarbaycan torpaginin guya onlara maxsus olmasi barada saxta tabligatla ma§gul olur va öz amallarini tarixi faktlari saxtalaçdirmaqla ört-basdir etmaya çaliçirdilar. Digar tarafdan, Naxçivan bölgasi Azarbaycan xalqinin qadim tarixinin bütün marhalalarini aks etdiran tarixi- arxeoloji abidalarla zangindir. Bütün bunlari darindan bilan Heydar öliyev ela buna göra da, Naxçivani ilk geni§ tadqiqat obyekti olaraq seçmi§dir. Bu maqsadla "Naxçivan-Gamiqaya" arxeoloji ekspedisiyasi yaradilmi§ va bu ekspedisiya Naxçivanin bütün arazisinda 2001-2003-cü illarda atrafli arxeoloji araçdirmalarin naticada onlarla qadim ya§ayi§ maskanlari va qabir abidalari, Gamiqaya kompleksinda yüzlarla qayaüstü tasvirlar va digar abidalar açkara çixarildi va bu arazilarda darin tadqiqat içlari aparildi. Naxçivan arazisinda açkar edilmiç bir çox tapintilar analoji paralellar asasinda aslinda indi Ermanistan adlandirilan arazinin da qadim Azarbaycan torpaqlari olmasini bir daha sübut edir (Vali Baxçaliyev "Naxçivanin arxeoloji abidalari". Baki 2008. S 184)
12 avqust 2002-ilda Azarbaycan Milli Elmlar Akademiyasinin Naxçivan bölmasinin yaradilmasina hasr olunmuç mü§avirada Heydar öliyevin çixiçi xalqimiza maxsus maddi-madaniyyat abidalarinin öyranilmasi, SSRi dövrünün bütün çatinliklarina baxmayaraq qorunmasi va tablig edilmasi baximindan, demak olar ki, bir proqram sanadidir. Bu çixiçinda da Ulu öndar tarixçilar qarçisinda duran mühüm vazifalardan dani§mi§dir:
"Siz bilirsiniz ki, avqust ayinin 7-da ma Azarbaycan Elmlar Akademiyasinin Naxçivan bölmasinin yaradilmasi haqqinda sarancam imzalamiçam. Bu sarancamda da bu bölmanin qarçisinda duran vazifalar haqqinda qisa fikirlarimi bildirmiçam.
Man bununla Naxçivan Muxtar Respublikasinin indiya qadar az öyranilmi§ qadim tarixinin, madaniyyatinin, elminin, adabiyytinin yenidan darindan araçdirilmasi va onlar haqqinda elmi asarlarin, populyar kitablarin, yaxud baçqa naçrlarin hazirlanmasi maqsadi daçiyiram. Eyni zamanda Naxçivanin özünamaxsus tabiati, tabbi sarvatlari, torpagi, tabii abidalari da taassüf olsun ki, indiya qadar lazimi daracada öyranilmayib, balka da düz olardi deyim ki, heç öyranilmayibdir. Bunlara, man irali sürdüyüm masalalarin öyranilmasina böyük ehtiyac var.
Azarbaycan ela bir ölkadir ki, onun çox qadim tarixi var. Bizim tarixçilar XX asrda çox böyük içlar görüblar. Ancaq man casaratla deya bilaram ki, hala ki, Azarbaycanin, xalqin, ümumiyyatla, bu torpagin, ölkanin tarixi lazimi saviyyada öyranilmayib, tadqiq olunmayibdir. Bununla onu demak istayiram ki, Azarbaycan nadir bir ölkadir, nadir bir arazidir, baçar tarixinda Azarbaycan bir arazi kimi, bir ölka kimi va Azarbaycan xalqi bir xalq kimi, böyük tarixi proseslarin i§tirakçisi olubdur. Biz indi, müstaqil Azarbaycanda özümüz ölkamizin, torpagimizin sahibi oldugumuz halda garak bu qadim, çox zangin tariximizi araçdirib meydana çixaraq va bu gün da, galacakda da xalqimizin o darin köklarini ümumi, balka da bazan çox gözal ifadalarla bazanmi§ sözlarla yox, elmi sübutlarla, elmi asaslarla ham öz xalqimiza çatdiraq, ham da dünyaya göstarak ki, Azarbaycan xalqinin kökü haradandir, tarixi nadir va Azarbaycan bir ölka kimi, ba§ar tarixinda hansi yer tutur.
Man burada tarix haqinda çox daniçiram. Tarix, madaniyyat, tarixi abidalar, memarliq abidalari... Masalan, Naxçivan arazisini götürsak, bu kiçik arazida haddindan çox dünya miqyasli tarixi-memarliq abidalari var.
Man keçan il, bu il çox ciddi göstari§larla nail olmaga çaliçiram ki, Gamiqaya obyektinda lazimi ekspedisiya içlari aparilsin. Keçan il man bunu gec bildim. Sarancam verdim.
Bu, bildiyimiz kimi, ham tabiatin böyük abidasidir, eyni zamanda insan yaradiciliginin abidasidir. Bu abida Azarbaycanindir. Azarbaycanin tarixini aks etdiran abidadir...
Xatirimdadir, man Moskvada içlayanda "Çarq qapisi" qazetinda Gamiqaya haqqinda maqala çixmiçdi. Onu böyük bir problema çevirdilar. Ermanilar qalxdilar ki, burada- Azarbaycanda
Impact Factor: SJIF 2019 - 5.11
2020 - 5.497
2021 - 5.81
ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ И АРХЕОЛОГИЯ HISTORICAL SCIENCES AND ARCHAEOLOGY
millatçilik var. Xatirimdadir, bir dafa biz- Siyasi Büronun üzvlari Moskvada Böyük Teatrda mövsümün açiliçina getmiçdik. Qorbaçov idi, Suyasi Büronun baçqa üzvlari idi, man idim, tanaffüs zamani oturmuçduq, çay içirdik. Qorbaçov mandan soruçdu ki, Azarbaycanda millatçilik çoxdur, ya azdir? Man dedim ki, ümumiyyatla, millatçilik müttafiq respublikalarda var, Azarbaycan an beynalmilal bir respublikadir va orada millatçilik baçqa respublikalardan çox azdir.
Onda bizim yanimizda oturan Siyasi Büronun üzvlarindan biri qayitdi ki, "yox, Heydar ôliyeviç, yaqin ki, Siz düz demirsiz. Bax, görürsünüzmü, Naxçivanda"Çarq qapisi" qazetinda maqala darc ediblar, millatçilik haqqinda, filan haqqinda...". Man dedim ki, na maqaladir? Düzü, manim bundan heç xabarim yox idi ki, na maqaladir, nadir. Bunu §i§irdarak ela bir vaziyyata gatirib çixarmiçdilar ki, SSRi-nin rahbarliyi, Siyasi Büro saviyyasinda söhbat gedirdi. Sonra maraqlandim, haqiqatan, bela §ey olmuçdur. Moskvada buna çox ciddi reaksiya vermiçdilar. Azarbaycan Kommunist Partiyasi Markazi Komitasinin plenumunda "Çarq qapisi" qazetinin redaktoru içdan çixarildi, redaktorun müavinina töhmat verildi.
Na ^ün? Çünki ermanilar deyirmiçlar ki, bu abida Azarbaycanin deyil, ermanilarindir. Man onda dahçata galdim. indi man fikirlaçiram ki, magar o vaxt Azarbaycan Kommunist Partiyasi Markazi Komitasi bunu araçdirib Moskvaya, Markazi Komitaya bildira bilmazdimi ki, burada bir §ey yoxdur. Amma yox, canlarini qurtarmaq ^ün deyiblar ki, müzakira edin, yani özümüz boynumuza alaq ki, bali, burada biz millatçiliya yol vermiçik va belalikla da, özümüzü göstarak ki, biz millatçi deyilik.
Man bunu ona göra xatirlayiram ki, o vaxt bir tarafdan, çarait münasib olmayibdir, bir tarafdan da , yena da deyiram, bizim insanlarda çox passivlik olubdur. Amma man istayiram ki, daha passivlik olmasin. indi heç kas, heç nadan qorxmasin. Man da Azarbaycan prezidenti kimi, siza va bütün ahalimiza, bütün alimlarimiza, ziyalilarimiza bildirmak istayiram ki, Azarbaycanin, onun xalqinin tarixini, madaniyyatini, keçmiçini dürüst, asasli çakilda sübut edan har bir asar bayanilacakdir(9kbarov Qadir ismayil oglu "Heydar öliyev va Naxçivan Muxtar Respublikasinda milli-manavi dayarlar masalasi". Naxçivan 2016).
Qeyd etdiyimiz kimi, zaman-zaman ermani tacavüzü naticasinda ümumi torpaqlarimizdan ayri dü§mü§ Azarbaycanin ayrilmaz tarkib hissasi Naxçivan bölgasinin tarixi, arxeoloji va memarliq abidalarina qar§i gözlanilan qeyri elmi ermani iddialarina tutarli dalillarla cavab vermayin zaruriliyini nazara alaraq taçkil olunan "Naxçivan-Gamiqaya ekspedisiyasi"nin asas tadqiqat obyekti Kiçik Qafqaz sira daglarinin an hündür zirvasinda qeyda alinmiç Gamiqaya tasvirlari idi. Tabii-cografi çaraitin mürakkabliyi ila uzun illardan bari geni§ tadqiqatlardan kanarda qalmiç xüsusi taçkil olunmuç arxeoloji safar zamani Qaranquç yaylaginda va Nabi yurdunda 500-dan artiq tasvirli da§ qeyda alinmiç, qadim dövrlara aid qabir abidalari öyranilarak abidanin tarixi va milli mansubiyyati barada dayarli elmi naticalar alda edilmiçdir.
9D9BÍYYAT
1. Vali Baxçaliyev "Naxçivanin arxeoloji abidalari". Baki 2008. 341 sah.
2. Vali eliyev "Qadim Naxçivan". Baki 1979. 287 sah.
3. Abbas Seyidov, Vali Baxçaliyev "Sadarak" Baki 2011.
4. Azarbaycan qazeti 5 oktyabr 2002- ci il. Sah 2- 3.
5. Respublika qazeti 22 yanvar 2014- cü il. Sah 6- 7.
6. Azarbaycan qazeti 29 noyabr 2019. Sah 5.
7. Azarbaycan qazeti 3 iyun 2014- cü il. Sah 4.
8. ökbarov Qadir ismayil oglu " Heydar öliyev va Naxçivan Muxtar Respublikasinda milli-manavi dayarlar masalasi. Naxçivan 2016.
9. Naxçivan tarixi. Müalliflar heyati ^ç cildda. I cild) Naxçivan 2013.
10. Abbas Seyidov, Vali Baxçaliyev "Nahacirda Arxeoloji araçdirmalar". Baki 2002.
11. Azarbaycan SSR Ali Sovetinin Malumati № 14(532) 31 iyul 1978- ci il. 21- ci il naçri.
