Научная статья на тему 'ПУРКАГИЧЛАР ИШЧИ СУЮҚЛИК САРФИНИ НОМОГРАММА ОРҚАЛИ НАЗАРИЙ АНИҚЛАШ'

ПУРКАГИЧЛАР ИШЧИ СУЮҚЛИК САРФИНИ НОМОГРАММА ОРҚАЛИ НАЗАРИЙ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «Физика»

CC BY
33
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
боғ / пуркагич / ишчи суюқлик / парчаланувчи учлик / номаграмма / чизма / суюқлик сарфи / маҳсулдорлик / сад / опрыскиватель / рабочая жидкость / распадающаяся троица / номаграмма / рисунок / расход жидкости / производительность

Аннотация научной статьи по физике, автор научной работы — Джураев Дж, Халилов М. С., Абдумуминов Э., Ғуломов Л.Х.

Мақолада, муаллифлар томонидан тузилган номограмма асосида берилган бир гектар ерни кимёвий тозалаш мезонларига асосланиб, дақиқада суюқлик оқими иш тезлигининг ҳақиқий қийматларида аниқланади. бирлик ва тутқичнинг кенглиги ва шу асосда суюқлик чиқиши тешигининг диаметри ва миқдори осонгина аниқланади, бу асосий қиймат пуркаш пайтида дақиқада ишчи суюқликнинг оқим тезлиги ва уларни жорий етиш бўйича олиб борилаётган ишлар. фермер хўжаликларига тақдим етилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по физике , автор научной работы — Джураев Дж, Халилов М. С., Абдумуминов Э., Ғуломов Л.Х.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье на основе критериев химической обработки одного гектара земли, приведенных на основании составленной авторами номограммы, определяется расход жидкости в минуту в фактических значениях рабочей скорости агрегата и ширины захвата, и на этом основании легко идентифицируются диаметр и количества отверстия выхода жидкости, что является основной величиной расхода рабочей жидкости в минуту при распылении и представляются проводимые работы по внедрению их в фермерские хозяйства.

Текст научной работы на тему «ПУРКАГИЧЛАР ИШЧИ СУЮҚЛИК САРФИНИ НОМОГРАММА ОРҚАЛИ НАЗАРИЙ АНИҚЛАШ»

УУТ: 631.348: 632.934.1

Джураев Дж., Халилов М. С., Абдумуминов Э., Гуломов Л.Х.

ПУРКАГИЧЛАР ИШЧИ СУЮЦЛИК САРФИНИ НОМОГРАММА ОРЦАЛИ

НАЗАРИЙ АНЩЛАШ

Джураев Д. - т.ф.н.; Халилов М. С. - т.ф.н., Абдумуминов Э. - т.ф.н., доцент (Карши му^андислик-щтисодиёт институти); Гуломов Л.Х. - магистрант ("ТИКХММИ" МТУ Карши ирригация ва агротехнологиялар институти)

В статье на основе критериев химической обработки одного гектара земли, приведенных на основании составленной авторами номограммы, определяется расход жидкости в минуту в фактических значениях рабочей скорости агрегата и ширины захвата, и на этом основании легко идентифицируются диаметр и количества отверстия выхода жидкости, что является основной величиной расхода рабочей жидкости в минуту при распылении и представляются проводимые работы по внедрению их в фермерские хозяйства.

Ключевые слова: сад, опрыскиватель, рабочая жидкость, распадающаяся троица, номаграмма, рисунок, расход жидкости, производительность,

In the article, based on the criteria for the chemical treatment of one hectare of land, given on the basis of a nomogram compiled by the authors, its fluidflow per minute is determined in the actual values of the operating speed of the unit and the width of the grip, and on this basis, the diameter and quantity of the liquid outlet hole are easily identified, which is the main the value of the flow rate of the working fluid per minute during spraying and represent the ongoing work on their introduction into farms.

Key words: garden, sprayer, working fluid, disintegrating trinity, nomagram, drawing, fluid consumption, productivity.

Кириш. Токзор ва мевали богларга кимёвий ишлов беришда Собик Иттифок даврида бир гектарда 1200 литр ва баъзи бир жойларда 2000-2400 л/га ишчи суюклик сарфланган. Бу курсатгични уша даврни олимлари олиб борган илмий тадкикотлар асосида 500 л/га камайтиришди ва бу меъёр этиб белгиланган. Бу курсатгич х,озиргача кулланилмокда. Кейинги даврда бу курсатгич анчага, яъни 250 л/га гача ва ундан х,ам кам 100 л/га тушурилди, лекин ишлаб чикаришда кулланилмади [1].

Х,озирги пайтда Республикамиз токзорларига кимёвий ишлов беришда бир гектарига фермерлар 500 литрдан ортик ишчи суюклик сарфламокда. Х,аттоки, баъзи бир хужаликларда, мавжуд булган пуркагичнинг бир гектарга суюклик сарфини хисобга олган х,олда унга кимёвий препаратлар солиниб, ишчи суюклик тайёрланиб, кимёвий ишлов берилмокда.

Фермер хужалик рах,барлари ва институт ходимлари билан биргаликда бу курсатгични кимёвий препаратларни таъсир самарасини саклаган х,олда, яъни биз томонимиздан такомиллаштирилган парчаловчи учликлар пуркаган томчи заррачаларини дисперсия таркибини яхшилангани натижасида 400 литрга камайтириб синовлар утказиш билан асослаб берилди ва бу меъёр хужаликларда кулланилмокда. Лекин бу меъёр х,ам чет мамлакатларга нисбатан жуда юкоридир. Масалан: Х,индистонда бир гектар токзорларга кимёвий ишлов беришда 60 литр ишчи суюклик ишлатилади, лекин улар бир мавсумда камида 5-6 марта ишлов беради.

Фермер хужаликларида плантация килиб экилган токзорларни каторлар оралиги асосан 3.5 м ни ташкил этади, лекин баъзи бир хужаликларда 4,0 м тенг, улар экилган майдон умумий майдонга нисбатан жуда кам фоизни ташкил этади.

Фермер хужаликларида бундан 25-30 йил илгари ташкил этилган, эски схемага экилган мевали богларнинг катор орлиги 5-6 метрни ташкил этади [2], лекин бу боглар тугаб кетмокда.а

Кейинги пайтда чет мамлакатлардан х,ар-хил навдаги них,оллар келтирилиб интенсив боглар барпо этилмокда ва уларнинг катор оралиги ишлов бериш агрегатларини

кенглигини х,исобга олган х,олда 2,5-3,0 метрни ташкил этади.

БоFларга кимёвий ишлов берувчи агрегатларнинг иш тезлигига доир. Х,озирги пайтда богларга кимёвий ишлов беришда агрегатнинг тезлиги 5-6 км/соат ни ташкил этади ва шунинг учун х,ам уларни иш унуми жуда пастдир. Кимёвий ишлов беришда иш унумини ошириш учун агрегатнинг тезлигини ошириш керак булади. Бунинг учун богларни катор оралигига агротехник тадбирлар асосида ишлов берилиб текис х,олатга келтирилди. Шунинг асосда агрегатнинг иш тезлигини 9,5-9,8 км/соат га кутардик ва пуркагич ишчи кисмларини параметрларини шунга мосладик. Агрегатнинг иш тезлиги синовлар утказилиб, хронометраж асосида аникланди, унинг киймати Ви = 9,5 -9,8 км/соатга тенглиги аникланди.

Хужаликларда хозирги пайтда асосан МТЗ-80, МТЗ-82, ТТЗ-80 ва ТТЗ-100 тракторлари ишлатилади [3]. Шунинг учун х,ам агрегатнинг ишчи тезлиги аник сонлардан иборат булади.

^уйидаги 1-жадвалда тракторларнинг узатмалари асосида назарий ва иш тезликларини (сирпалиш коэффициенти х,исобга олинган) ифода этамиз: 1 -жадвалдан куриниб турибдики, тракторларни русумларидан катъий назар уларни тезликлари бир-бирига якин сонларда ифодаланган.

Юкорида келтирилган тавсиялар ва синовлар натижасида олинган пуркагич курсатгичларнинг хдкикий кийматлари номограммани тузишда асосий йуналтирувчи параметрлар х,исобланади.

1-жадвал

Тракторларни тезликларини аниклаш

МТЗ-80.1, МТЗ-82.1, МТЗ-82.2 ТТЗ-80.10 (4-гилдиракли)

Узатмалар Вназ., км/соат Виш. 0.9 Вназ., км/соат Узатмалар Вназ., км/соат Виш. 0.9 Вназ., км/соат

ИВ 8,9 8,01 III 9,0 8,1

В 10,54 9,5 IV 10,47 9,42

ВИ 12,34 11,1 V 12,42 11,18

Усимликлар ва экинлари навлари буйича ишлатиладиган кимёвий препаратларнинг бир гектарга ишлатиладиган меъёри олимларимиз томонидан аникланган ва тавсия этилган.

Албатта, бир гектарга сарфланадиган ишчи суюклик микдори усимлик ва экинлар турига караб узгарувчан булади.

Юкорида келтирилгандан куриниб турибдики х,ар бир х,олат учун ишчи суюклик сарфини х,исоблаш керак булади. Х,исоблаш ишларини бир мунча осонлаштириш учун пуркагичларни ишчи суюклик сарфини аниклаш номограммасини тузиш максадга мувофик булади [3].

^уйида пуркагичнинг технологик ишлаш жараёнини куриб чикамиз.

Пуркагични тракторга урнатиб агрегат х,осил килинади ва унинг иш унумини аниклаймиз.

Агрегатнинг иш унуми (№) куйидаги ифода ёрдамида аникланади:

Ж=0,1Б Ви (1)

бунда В - пуркагичнинг ишлов бериш кенглиги, м; Ви - агрегатнинг ишчи тезлиги, км/с.

Юкорида келтирилган (1) ифодадан куриниб турибдики, агрегатнинг иш унуми унинг ишчи тезлиги ва ишлов бериш кенглигига богликдир.

Пуркагичнинг ишлов бериш кенглиги ундаги парчаловчи учликлар сонига ва х,ар бирининг ишчи суюклик сарфига боглик булади.

Пуркагичнинг ишлов беришда бирлик вактдаги суюклик сарфи (д) куйидаги ифода билан аниклаймиз [5]

д = п • (2)

бунда ql - парчаловчи учликнинг ишчи суюклик сарфи, л/мин; п - парчаловчи учликлар сони, дона.

Пуркагичнинг бир соатдаги ишчи суюклик сарфини куйидагича аниклаймиз:

д = 60 • д1 • п, (3)

Пуркагичнинг бир гектар майдонга ишлов беришда ишчи суюклик сарфини (П) куйидаги ифода ёрдамида аниклаймиз

п д

п = ж' (4)

Юкорида аникланган ифодага (4) д нинг (3) ва Ж нинг (1) кийматларини куйиб куйидаги тенгликни х,осил киламиз [5]

п = 60 • д •п (5)

0,1 • в •у:

ёки

п = 600 • 41 •п (6)

в • у '

Келтириб чикарилган ифодадан куриниб турибдики, пуркагич бир гектар майдонга кимёвий ишлов беришда ишчи суюклик сарфи х,ар бир парчаловчи учликнинг ишчи суюклик сарфига ва уларнинг сонига тугри пропорционал булиб, агрегатнинг ишлов бериш кенглилиги ва ишчи тезлигига тескари пропорционалдир.

Келтириб чикарилган ифодадан (6) фойдаланиш, ишлаб чикаришда ва лойихдлаш ишларини бажаришда оддий ва осон булиши учун номограмма тузамиз (1-расм).

Маълумки, кишлок хужалиги усимликлари ва экинларини зараркунанда ва касалликлардан х,имоя килишда бир гектар майдонга кимёвий ишлов бериш меъёри олимларимиз томонидан гурух,лар турларига караб аниклаб берилган ва бу меъёрлар тугрисида тавсиялар чоп этилган.

Бундан куриниб турибдики, кимёвий ишлов беришда асосий йуналтирувчи параметр бир гектар майдонга пуркалиши керак булган ишчи суюклик меъёридир.

Шунинг учун номограмма тузишда асосий параметр килиб бир гектарга ишлатиладиган ишчи суюклик меъёрини асос килиб оламиз ва (6) ифодани куйидаги куринишга келтириб оламиз:

п • в V = 600 • д • п, (7)

(7) тенгликни ^ • п га нисбатан эчиб оламиз, бунда:

п • в • V

а1 • п =-^, (8)

У1 600 (8)

(8) тенгликни номограмма тузиш усулидан [5] фойдаланиб, унинг ун томонидаги хддларидан П ва Уи ни ажратиб олиб А билан белгилаб оламиз ва куйидаги тенгликни х,осил киламиз:

, П • Уи

А = ——- (9)

600 к 1

(9) тенгликни Декарт кординаталар тизимини (чизма) юкори унг кенглилигига жойлаштирамиз. Бундан абсисса уки буйича ^ нинг ва ордината уки буйича ^исоблаб топилган А нинг кийматларини маълум масштабда жойлаштирамиз ва уларнинг богланишини чизмада ифода этамиз. Бунда П нинг куйидаги кийматлари чегарасини ишлов

бериш гурухлари буйича белгиланган меъёрларидан келиб чиккан холда кабул киламиз, яъни:

<2= 0 - 500 л/соат

Агрегатнинг ишчи тезлиги аник сонлар булиб, улар трактор русуми ва уни кайси узатмада ишлашига богликдир.

Юкоридагиларга асосланган холда агрегатнинг ишчи тезлигини куйидаги кийматларини кабул киламиз:

Ви= 8,1; 9,5; 11,1, км/соат.

Натижада, координаталар тизимида Ви нинг хар бир кийматига тугри келувчи богланиш чизмаларини хосил киламиз.

Энди, (8) тенгликдаги ифодага А нинг куйиш билан куйидаги тенгликни хосил киламиз

qь• п = А • В (10)

Албатта (10) тенгликдаги пуркагичнинг ишлов бериш кенглилиги Б нинг аник кийматларига эга, чунки ёппасига экилган экинларга ишлов беришда хар бир русумдаги пуркагичларнинг ишлов бериш кенглиги берилган булади. Бундан ташкари богларга ишлов беришда уларнинг экилиш катор оралиги хисобга олиниб, пуркагич бир утишда неча каторга ишлов бериши аникланади. Масалан, плантация килиб экилган богларни катор оралиги 2,5 - 4 м ни ташкил килади. Шунинг учун В нинг сон

кийматини кабул киламиз:

В = 5,0 (2,5); 6,0 (3,0); 7,0 (3,5); 8,0 (4,0) м.

Натижада, координаталар тизимида В нинг хар бир кийматига тугри келувчи богланиш чизмаларини хосил киламиз.

Х,осил булган (10) ифодани координаталар системасини юкори чап кенглигига жойлаштирамиз. Лекин шуни назарда тутиш керакки А нинг кийматлари маълум масштабда ординита укига жойлаштирилган. (10) тенгликдан куриниб турибдики, координаталар бошидан утувчи тугри чизикни ифодаловчи тенгликдир.

Демак, В нинг хар бир кийматига тугри келувчи ql • п кийматини хисоблаб аникланади ва унинг аникланган кийматларини маълум масштабда абцисса укининг чап йуналишига жойлаштирилади.

А

II ч т 1 1 1 УИИ71 кт/к У

1 1

В = 7 т ] 1 1 /и=9,5кт;Ъ >

В=б т

1 В=8т, \У» 1 =8,1 ктДг

91П 1/тт 60 40 20 О 200 400 О Ига

1-расм. Пуркагични суюклик сарфини аниклаш номограммаси

Натижада, А ифодаси билан q1 • п ифодалари орасидаги богланишни график асосида тасвирланган. Шундай килиб тузилган номограмма асосида берилган бир гектар майдонни кимёвий ишлов бериш меъёри 2 га асосланиб, агрегатнинг ишчи тезлиги Ву ва иш

кенглигини B хдкикий кийматларида унинг бир минутдаги суюклик сарфи qin аникланади ва шу асосда парчаловчи учликларнинг бир минутдаги ишчи суюклик сарфи буйича асосий улчами булган суюклик чикиш тешигини диаметри d ва сони n осонгина аникланади.

Масалан: куйида келтирилган аник параметрларда пуркагичнинг номограммадан бир

минутдаги ишчи суюклик сарфини • n аниклаймиз: бир гектарга ишлов беришда ишчи суюклик сарфи Q = 400 л/соат, ишлов бериш кенглиги В = 7 м га ва агрегатнинг иш тезлиги Ви = 9,5 км/соатга тенг булганда, q^ • n киймати - 44,3 л/мин га тенг булди, яъни q1 • n = 44,3 л/мин.

Пуркагичга суюклик чикиш тешиги диаметри d=2,5MM га тенг булган ун дона парчаловчи учликлар урнатилди, тизимда ишчи суюклик босими 0,4 МПа га ростланди ва агрегат 9,5 км/соат тезликда токзорларга кимёвий ишлов беришида пуркагичнинг бир гектарга ишчи суюклик сарфи 405-410 л/га га тенг булди деган хулосага келиш мумкин.

АДАБИЁТЛАР

1. Очилов Р.О., Бобобеков Сагдуллаев А., Пулатов З., Учаров А., Рахматов А., Аброров Ш. ва бошкалар. Мевали дарахтлар зараркунандалари ва касалликларини аниклаш хдмда уларга карши кураш чоралари. - Тошкент, Фан, 2010, - 60 б.

2. Халилов М.С "Узумзорлар ва мевали боглар учун юкори самарали универсал осма пуркагич" Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, SCIENTIFIC JOmmL 1(2). March-2021. 3. ГОСТ 20915-11.

3. Испытания сельскохозяйственной техники. Методы определения условий испытаний. Москва: Стандартинформ, 2013.-23 с.

4. УзР. ФАП 00857 ракамли фойдали модель патенти. ^ишлок хужалиги усимликларига кимёвий ишлов бериш пуркагичи / Джураев Д., Эргашев А.Ч. //2013, № 12. Бюл. Б 15.

5. Джураев Д., Эргашев А.Ч. Пуркагични ишчи суюклик сарфини аниклаш номограммаси // Илмий- амалий конференция материаллари туплами, 8-9 июнь, 2012й, - Наманган, 2012. - Б. 149-151.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.