CC BY
0EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz
THE PECULIARITY OF THE USE OF STYLISTIC DEVICES IN
PUBLICISTIC WORKS Jaqsimuratova Guljahan Jenisbay qizi
Student of Karakalpak State University https://doi.org/10.5281/zenodo.11408529
EURASIAN I0URNAL OF SOCIAL SCIENCES
PHILOSOPHY AND CULTURE
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 23th May 2024 Accepted: 30th May 2024 Online: 31th May 2024
KEYWORDS Tropes, comparison,
metaphor, metonymy,
synecdoche, litota,
hyperbole, irony.
The article will focus on the effectiveness of using stylistic devices in increasing the order and expressiveness of journalistic work. Articles by the publicist Omirbay Otewiev, presented on the pages of the printing house, and books out of print were selected as objects.
PUBLICISTIKALIQ SHIGARMALARDA KORKEM SUWRETLEW QURALLARINAN PAYDALANIWDIN OZINE TÁNLIGI Jaqsimuratova Guljahan Jenisbay qizi
Qaraqalpaq mámleketlik universiteti student https://doi.org/10.5281/zenodo.11408529
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 23th May 2024 Accepted: 30th May 2024 Online: 31th May 2024
KEYWORDS Troplar, tenew, metafora, metonimiya, sinekdoxa, litota, ironiya, giperbola.
Maqalada publicistikliq shigarmalardin tartimliligi hám tásirshenligin asiriwda kórekem súwretlew qurallarinan paydalaniwdin ózine tánligi haqqinda sóz beredi. Obiekt sipantinda publicist Ómirbay Ótewievtin baspasóz betlerinde járiyalangan maqalalari hám baspadan shiqqan kitaplari tanlap alingan.
Jaziwda, sóylewde pikirdiñ iqshamliligi, kórkemliligi hám ornñ ótkirligi artiwi ushin tildegi hár qiyli kórkemlew qurallari keñ paydalaniladi. A.M.Gorkiy kórsetkenindey-aq, "til - ádebiyattiñ birinshi elementi, sebebi hár qanday ádebiy shigarmaniñ kórkemliligi oniñ tili arqali, ondagi kórkemlew qurallari arqali kórinedi.
Tildegi bunday kórkemlew qurallari, tiykarinan eki túrli boladi: leksikaliq hám sintaksislik.
Leksikaliq kórkemlew qurallari troplar dep ataladi, al sintaksislik kórkemlew qurallarina stilistikaliq (yamasa ritorikaliq) figuralar delinedi.
Troplar - bir sózdiñ ayrim kontekstlerde óziniñ tiykargi tuwra mánisinen basqa awispali xizmetin atqaradi[1] . Misali, "Mina jaman ketegimnen kirip shiqqanima shúkir etip júrmen". Bul jerde "jaman ketek" tawiq ketek yamasa iyt ketekti añlatpaydi, al usi sózlerdi aytiwshi adamniñ turaq jayin añlatadi. Ketek sózi menen ol óziniñ turaq jayiniñ
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz
sánsiz hám tómen jagdayda ekenin obrazli túrde bildirip tur. Troplardiñ (awispali mánis beriwdiñ) bir neshe túrleri bar: metafora, epitet, metonmiya, sinekdoxa, giperbola, teñew, litota, ironiya h.t.b [2].
Tenew - kórkem shigarmada bir zatti, túsinikti, qubilisti ekinshi bir zat, túsinik yáki qubilis penen salistirip kórsetiw bolip tabiladi [2].
Teñewler hár qiyli usilda bildiriledi: 1) kelbetliktiñ usatiw mánisindegi - day\\ - dey\\,
- tay\\ - tey affiksleri arqali hám 2) siyaqli, yañli, misli, misal, kibi h.t.b tirkewishler arqali.
Misal: "Keshki sagim menen Ústirttiñ qir-adirlari xoshirey tartqan. Atiz toltirgan kóksúyrik,
- tebendey shanshilgan biyday atizlariniñ birinen birine ótip, hasla sharshawdi bilmedik"[Дийди бэлент фермер. «Еркин Карацалпацстан» 14-сентябрь. 2013-жыл].
"Kútkenge kún uzaq, oq tiyse bawirin jazip ushalmagan súylindey súyiwshiligi uwizsúttey úyip, janin qoyarga jer tappay tipirshigan Ayqizdi óz halina qoydi" [ Балальщца цайтыу. Некие. «Qaraqalpaqstan», 2014. 10-б.].
„Soldatlar kibi sap dizgen aq terekler menen qara tallardiñ arasindagi agarañlap kóringen sheñgel tirnaqli, ilay jaylar kózine isiq kóringennen orninan qozgalganday halda emes" [ Тециздиц жини. Некие. «Билим», 2005. 188-б].
Giperbola - ulgayip kórsetiw, bórttirip súwretlew. Kórkem shigarmada anaw ya minaw nárselerdi, shárayatlardi, kórinislerdi, personajlardi, olardiñ is-háreketlerin shennen tisqari bórttirip kórsetiw giperbola dep júritiledi [2].
Misal: „Uzaq joldan eline asiqqan Jaqsimniñ kózine awiliniñ aqterek, qaratallariñ kókti teregen siyaqli kóriniwi, burqildagan appaq may topiragin aspanga súwirip shiyraq qádem taslaladi"- usilay kúsheyte súwretleydi.
"Olardiñ hár biriniñ tañnan aman shiqqanina quwanasañ. Júreklilik etip, kúliñdi kókke ushirip jiberetugin bul qáwipli jaylarda otirgizip qoyip, tinish uyiqlaw múmkin be?! "
Litota - grekshe litotes - ápiwayiliq, kishilik degendi bildiredi. Litota súwretlep atirgan zatti yamasa adamdi obrazli etip kórsetiw ushin qollaniladi, ol giperbolaga (ulgaytiwga) qarama-qarsi túsinik. Súwretlep otirgan zatti júdá kishireyip beredi. Misali, "Shappattay bala", "Taqiyaday awil"[2] siyaqli qollaniladi.
Misal: " Kimdur, iyneniñ ushinday aybiña bola "kórgensiz" dep batira-batira sóz aytsa kewliñe algórme! Adamniñ kórgeninen kórmegeni, bilgeninen bilmegeni qansha...".
"Jas mingen sayin gúyzelgish, eñ jamani, uris-qagista úlken agasinan asirap algan balasi Paraxat kózlerine shibin shelli kórinbey qaldi".
Metafora ( Grekshe metaphora - awistiriw, ózgertiw sózinen, meta - qaytadan, phora - kóshiremen). Kórkem súwretlew qurallariniñ biri. Metafora zatlardi bir-birine megzetiwge tiykarlangan awispali súwretlewdiñ túri [3].
"Ol óziniñ formasi jaginan teñewge jaqin, biraq teñewdegidey bolip zat salistirmaydi. Misali, "ol-arislanday" degen teñew, "ol-arislan" metafora" [4].
Kórkem ádebiyatta metafora predmetlerdi, waqiya-qublislardi ayqin, tásirli sáwlelendiriw ushin qollaniladi. Kórkem shigarma ómir, jámiyet, tábiyat hám insanniñ ruwxiy dúnyasindagi qublislardiñ kórkem sáwleleniwi bolip esaplanadi. Usi qublislardiñ beriliwinde, shigarmaniñ kórkemligin támiynlewde, oniñ mazmun tereñligin júzege shigariwda metaforaniñ áhmiyeti úlken.
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz
Metafora - sózdiñ maganasin ózgertip aytiw, súwretlew obektin ele de ayqinlap, suliwlandiriw ushin olardi ózlerine uqsas zatqa yáki qubilisqa megzetiw, solay etip mazmun kórkemligin támiynlew bolip esaplanadi [5].
Misal: "Nazarbay qayda dep jilap júrsem, qizim kórinbeydi. Izine ergen qizil shaqa palapanlarim joq...".
"-Dúnyanin gilti bilim-Himde, ata-babalarimiz qarangi zimistannan alip shigatugin shiraq, jol kórsetiwshi juldizga sanapti"
K.Mámbetov metofaraga "zattiñ buringi házirgi jagdaylarin obrazli salistiriw. Onda úlkennen kishireytiw, kishiden úlkeytiw elementleri bar. Kóbirek adam ármanlarin sipatlawga bagdarlanadi. Qurilisi jaginan giperbolaga ádewir jaqin " [6] dep sipat beredi.
Epitet - grekshe epitophios - aniqliq mánisinde. Epitet zat hám qublislardiñ sapasin, sipatin ayqinlastiriw ushin qollaniladi. Epitet kórkem súwretlewdiñ eñ jiyi qollanilatugin túri, ol arqali jaziwshi-shayirlar qaharmanniñ yamasa súwretlep atirgan zattiñ, qublistiñ aniq kózge túserlik ayqin belgisin atap kórsetedi, solay etip, oni kózge ayqiniraq etip elesletedi [2].
Misal: "Názigúl jengem jigitliktin háseri muringa urgan mektepti pitkerer jili awilga kelinshek bolip tústi".
"Sen, minezin jipektey esilgen jaqsi qizsan! "Anasi maqtagan qizdi alma, jengesi maqtagannan quri qalma"dep Jaqsim adam taniydi".
Metonimiya - grekshe metha - qaytadan, nimios - ataw, qaytadan ataw degendi añatadi. Eki predmet yáki qubilistiñ óz ara ishki hám sirtqi baylanisina qaray awispali mánida qollanilgan sózler metonimiya dep ataladi. Bunday baylanislar hár qiyli boladi. Bir predmet arqali ogan baylanisli ekinshisi túsiniledi [1]:
Misal, "Qala uyiqlap atir", qala emes, al ondagi adamlar uyiqlap atir.
Misali: "Bara-bara, qara qazan birde qaynasa, birde qaynamay, kók shay menen qatti nanga júrek jalgap jatatugin kúnlerdin sani kóbeydi"1.
Sinekdoxa - grekshe synecdoche - uqsatiw mánisinde. Kórkem shigarmada bit pútinniñ ornina oniñ bir bólshegin alip súwretlew usili. Misali, shay'ir I.Yusupov óziniñ Berdaqqa arnalgan qosiginda:
Sen qosiqsañ jirtiq úyde tuwilgan.
Ash xaliqtiñ ármanina juwilgan. - degen qatardagi "qosiqsañ" degen sóz arqali sen pútkil qaraqalpaq xalqiniñ ármanin jirlawshi bir poeziya, ádebiyat dúnyasisañ degen mánini obrazli túrde sinekdoxa arqali jetkerip tur. Soniñ ushin bul súwretlew usili metonimiyaniñ bir túri sipatinda qaraladi [2]. Misal: "Min bezbúyrek bolsa da kózimizdin aldinda gorbalanlap, tiri júrgenine quwanamiz. Ballarim-aw, basindagi oramalina emes, aqilina qarap, bir shúberek baslini qollarimizga qondirasi".
Ironiya - grekshe eroneia - jortaga degendi añlatadi. Belgili bir qubilisti, adamniñ minez-qulqin misqillaw, dálkeklew maqsetinde qollantugin kórkem súwretlewdiñ bir túri. Aytiwshi óz sózin tuwra mánisinde bermesten, oni astarlap, ogan basqasha mánis júklep beredi. Sózdiñ mánisine qaraganda ol maqtap atirgan siyaqli, al haqiyqatinada mazmuni
1 0Tey^weB 0. wmhm. HSKMC. «BM^MM», 2005. 67-6.
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, PHILOSOPHY AND CULTURE
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.2 | SJIF = 8.165 www.in-academy.uz
ogan qarama-qarsi keledi, misqillap kulip atirganin koremiz. Sonliqtan da, ironiya hâr qiyli astarli mânini anlatip, satiraliq hâm yumorliq, timsallarda koplep ushirasadi [1].
Misai: "Ûsh jilga shekem kozabaga hükmettin jumisma jollama algam bolmas tübi tesik shelektev shüngil qaltasin toltira almay bülindi".
Juwmaq orninda soni aytiw orinli, avtordin meyli âdebiy, meyli publicistikaliq shigarmasi bolsin, bârinde bizge oy salatugin waqiyalar menen qatar izleniw talap etetugin tusnikler, korkem suwretlew qurallarina gezlesemiz.
References:
1. Бекбергенов А. Каракалпак; тилиниц стилистикасы. Н., 1990.77-6.
2. Ja'rimbetov Q. A'debiyattani'wdan sabaqlar. Nokis ." Qaraqalpaqstan"., 2012. 65-b.
3. Ахметов С., Усунов Ж., Жэримбетов К. Эде6ияттыу атамаларыныц орысша-к;арак;алпак;ша тусиндирме сезлиги. Некис, «Билим», 1994.130-6.
4. Ахметов С., Султанов К. Эдебияттаныу. Некис. Карацалпацстан. 1987. 147-6.
5. Салаев Ф, Курбониёзов Г. Адабиётшунослик атамаларининг изошли сузлиги. Тошкент. «Янги аср авлоди», 2010.
6. Мэмбетов К.Эдебият теориясы. Некис.Билим. 1995. 117-6.
7. бтеулиев 6. Адамларга сырлас болсац. Некис. «Карацалпацстан», 1993. 100-6
8. бтеулиев 6. Балалыкда цайтыу. Некис. «Qaraqalpaqstan», 2014. 52-6
9. бтеулиев 6. Тециздиц жини. Некис. «Билим», 2005. 67-6.
10. бтеулиев 6. Дийди 6элент фермер. «Еркин Карацалпацстан» 14-сентя6рь. 2023-жыл.
11. МЕДИА МАТНЛАРИ САРЛАВХАЛАРИДАГИ ЗАМОНАВИЙ ТЕНДЕНЦИЯЛАР. ГС Сеитназарова - Journal of Universal Science Research, 2023
12. PRESS LANGUAGE IS A QUALITY OF LITERARY AND ORAL LANGUAGE SIZE. G Seitnazarova - Конференции, 2020
13. Relativity of the Genre, Theme, Idea and Image in Artistic Expression. SG Suxanatdinovna.
