Научная статья на тему 'ПСИХОТРОП ДОРИ ВОСИТАЛАРИДАН ЎТКИР ЗАҲАРЛАНИШЛАР ТАШХИСИ'

ПСИХОТРОП ДОРИ ВОСИТАЛАРИДАН ЎТКИР ЗАҲАРЛАНИШЛАР ТАШХИСИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
375
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
психотроп дори воситаларидан заҳарланиш / клиник / кимёвий-токсикологик / биокимёвий / инструментал ташхис / ёмон сифатли нейролептик синдром / қиёсий ташхис / асоратлар / отравления психотропными препаратами / клиническая / химикотоксикологическая / биохимическая / инструментальная диагностика / злокачественный нейролептический синдром / дифференциальная диагностика / осложнения

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Акалаев Рустам Нурмухамедович, Лодягин Алексей Николаевич, Шарипова Висолатхон Хамзаевна, Ризаев Камал Саидакбарович, Матлубов Мансур Муратович

Акалаев Р.Н. ва унинг ҳаммуаллифлари психотроп дори воситаларидан заҳарланишларга бағишланган мавзуда мақоланинг кейинги сериясини чоп этишни давом эттиришмоқда. Ушбу йўналишдаги заҳарланишлар ташхиси ва қиёсий ташхиси турлича клиник кечганлиги сабабли шошилинч тиббиётда долзарб муаммо ҳисобланади. Клиник ташхис психотроп моддалардан заҳарланиш белгиларини синчковлик билан аниқлашга, токсикологик анамнезни пухта ўрганишга асосланади. Бундай кўринишдаги заҳарланишлар ташхисига аниқлик киритишда кимёвийтоксикологик, клиник-биокимёвий ва инструментал ташхис усуллари ёрдам беради. Мақолада аниқланмаган психотроп моддалардан ўткир заҳарланиш ва улардан оғир заҳарланганда учрайдиган асосий асоратлар текшириш алгоритми тўлиқ келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по клинической медицине , автор научной работы — Акалаев Рустам Нурмухамедович, Лодягин Алексей Николаевич, Шарипова Висолатхон Хамзаевна, Ризаев Камал Саидакбарович, Матлубов Мансур Муратович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ДИАГНОСТИКА ОСТРЫХ ОТРАВЛЕНИЙ ПСИХОТРОПНЫМИ ПРЕПАРАТАМИ

Акалаева Р.Н. и соавт. продолжает серию публикаций, посвященных отравлениям психотропными препаратами. Диагностика и дифференциальная диагностика данного вида острых отравлений является актуальной проблемой экстренной медицины ввиду многообразия клинического течения. Основное значение имеет клиническая диагностика, основанная на детальном знании симптомов отравлений психотропными веществами, грамотном сборе токсикологического анамнеза. Большим подспорьем для врача в диагностике данного вида отравлений служат химико-токсикокологические, клинико-биохимические и инструментальные методы диагностики. В статье также приведен подробный алгоритм обследования пациентов с острым отравлением неустановленным психотропным средством и основные осложнения, возникающие после тяжелых отравлений.

Текст научной работы на тему «ПСИХОТРОП ДОРИ ВОСИТАЛАРИДАН ЎТКИР ЗАҲАРЛАНИШЛАР ТАШХИСИ»

УДК 615.9-07-08

ПСИХОТРОП ДОРИ ВОСИТАЛАРИДАН УТКИР ЗА^АРЛАНИШЛАР ТАШХИСИ

Р.Н. АКАЛАЕВ, А.Н. ЛОДЯГИН, В.Х. ШАРИПОВА, К.С. РИЗАЕВ, М.М. МАТЛУБОВ, А.А. СТОПНИЦКИЙ,

Х.Ш. ХОЖИЕВ, А.А. АКАЛАЕВА, Р.Х. ХОНБАБАЕВА

Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази, Тошкент, Узбекистон

И.И.Жанелидзе номидаги Санкт-Петербург тез ёрдам илмий-тадцицот институти, Россия

И. И. Мечников номидаги Шимолий-гарбий медицина университети, Санкт-Петербург, Россия

Тошкент врачлар малакасини ошириш институти

Тошкент фармацевтика институти, Тошкент, Узбекистон

Самарканд давлат тиббиёт институти

Акалаев Р.Н. ва унинг ^аммуаллифлари психотроп дори воситаларидан за^арланишларга багишланган мавзуда маколанинг кейинги сериясини чоп этишни давом эттиришмокда. Ушбу йуналишдаги за^арланишлар ташхиси ва киёсий ташхиси турлича клиник кечганлиги сабабли шошилинч тиббиётда долзарб муаммо ^исобланади. Клиник ташхис психотроп моддалардан за^арланиш белгиларини синчковлик билан аниклашга, токсикологик анамнезни пухта урганишга асосланади. Бундай куринишдаги за^арланишлар ташхисига аниклик киритишда кимёвий-токсикологик, клиник-биокимёвий ва инструментал ташхис усуллари ёрдам беради. Маколада аникланмаган психотроп моддалардан уткир за^арланиш ва улардан огир за^арланганда учрайдиган асосий асоратлар текшириш алгоритми тулик келтирилган.

Калит сузлар: психотроп дори воситаларидан за^арланиш, клиник, кимёвий-токсикологик, биокимёвий, инструментал ташхис, ёмон сифатли нейролептик синдром, к,иёсий ташхис, асоратлар.

ДИАГНОСТИКА ОСТРЫХ ОТРАВЛЕНИЙ ПСИХОТРОПНЫМИ ПРЕПАРАТАМИ

Р.Н. АКАЛАЕВ, А.Н. ЛОДЯГИН, В.Х. ШАРИПОВА, К.С. РИЗАЕВ, М.М. МАТЛУБОВ, А.А. СТОПНИЦКИЙ,

Х.Ш. ХОЖИЕВ, А.А. АКАЛАЕВА, Р.Х. ХОНБАБАЕВА

Республиканский научный центр экстренной медицинской помощи, Ташкент, Узбекистан; ГБУ «Санкт-Петербургский научно-исследовательский институт скорой помощи имени И.И. Джанелидзе», Россия;

ФГБОУ ВО «Северо-Западный государственный медицинский университет им. И.И. Мечникова», Санкт-Петербург, Россия;

Ташкентский институт усовершенствования врачей, Узбекистан; Ташкентский фармацевтический институт, Ташкент, Узбекистан Самаркандский государственный медицинский институт, Узбекистан

Акалаева Р.Н. и соавт. продолжает серию публикаций, посвященных отравлениям психотропными препаратами. Диагностика и дифференциальная диагностика данного вида острых отравлений является актуальной проблемой экстренной медицины ввиду многообразия клинического течения. Основное значение имеет клиническая диагностика, основанная на детальном знании симптомов отравлений психотропными веществами, грамотном сборе токсикологического анамнеза. Большим подспорьем для врача в диагностике данного вида отравлений служат химико-токсикокологические, клинико-биохимические и инструментальные методы диагностики. В статье также приведен подробный алгоритм обследования пациентов с острым отравлением неустановленным психотропным средством и основные осложнения, возникающие после тяжелых отравлений.

Ключевые слова: отравления психотропными препаратами, клиническая, химико-токсикологическая, биохимическая, инструментальная диагностика, злокачественный нейролептический синдром, дифференциальная диагностика, осложнения.

DIAGNOSTICS OF ACUTE PSYCHOTROPIC DRUG POISONINGS (LITERATURE REVIEW)

R.N. AKALAEV, A.N. LODYAGIN, V.H. SHARIPOVA, K.S.RIZAEV,M.M. MATLUBOV, А.А. STOPNITSKY, H.S. KHODJIEV, А.А. AKALAEVА, R.H. HONBOBOEVA

Republican Research Centre of Emergency Medicine, Tashkent, Uzbekistan Tashkent Institute of Postgraduate Medical Education, Tashkent, Uzbekistan

Saint-Petersburg I.I. Dzhanelidze Research Institute of Emergency Medicine, Russian Federation, Saint-Petersburg, Russian Federation

North-Western State Medical University named after I.I. Mechnikov (NWSMU), Saint-Petersburg, Russian Federation

Samarkand State Medical Institute, Samarkand, Uzbekistan

The article by Akalaev et al. continues a series of publications on psychotropic drug poisoning. Diagnostics and differential diagnostics of this type of acute poisoning is an urgent problem of emergency medicine due to the diversity of the clinical course. Clinical diagnostics based on detailed knowledge of the symptoms of psychotropic poisonings and competent toxicological history taking is of primary importance. Chemical-toxicological, clinical-biochemical and instrumental diagnostic methods allow doctors diagnose this type of poisonings. The article provides detailed algorithm for the examination of patients with acute poisoning with an unidentified psychotropic drug and the main complications of severe poisonings.

Key words: psychotropic drug poisoning, chemical-toxicological and biochemical diagnostics, neuroleptic malignant syndrome, differential diagnostics, complications.

1. ПСИХОТРОП ДОРИ ВОСИТАЛАРИДАН УТКИР ЗА^АРЛАНИШЛАР ТАШХИСИ

1.1. КЛИНИК ТАШХИСИ

Психотроп дори воситалари билан уткир за^арланишларда ташхислаш ва бирламчи клиник ташхис куйишда диктат билан анамнез йигиш, вокеа жойини куздан кечириш, шу билан бирга клиник симптомларини урганиш му^им а^амият касб этади. Шуни ёдда тутиш лозимки, тугри ва аник йигилган анамнез, даволаш ва диагностик чора-тадбирларини утказишда жуда му^им роль уйнайди. Биргина анамнезни тулик ва тугри йига олмаслик, за^арли моддаларнинг кабул килинган вакти ва турини яшириши мумкин, айникса, узини-узи за^арлаган беморларда бундай *олат кузатилади [2,4,5,7-9,13,14].

Психотроп моддалар билан за^арланишларда бирламчи ташхис куйишда, айникса, кома *ола-тида булган беморларда вокеа жойини куздан кечириш жуда му^имдир, бу ерда сиз далил си-фатида дори воситасининг кадоги ёки жонига касд килганлик ёзувларини топишингиз мумкин [2-4,7-9,13,14]. Бемор касалхонага ёткизилганда за^арланишга шуб^а килинган дори воситаси касалхонага берилиши лозим. Шундай экан, вокеа жойида имкони борича киска вакт ичида ва аникрок за^арли модданинг тури, микдори ва

вакти аникланади. Тез тиббий ёрдам ходимлари томонидан олинган маълумотлар бемор касалхонага ёткизилганда шифохона бош шифокорига етказилиши керак. Буларнинг барчаси беморнинг тиббий картасида курсатилган булиши шарт. Бу эса махсус орган ходимлари учун манба булади [2,7-9,14].

Психотроп дори воситалари билан за^ар-ланишларда клиник ташхислаш билан бирга ка-салликнинг огирлик даражасини, асосий физио-логик курсаткичларини (юрак уриш сони, нафас олиш сони, артериал босими, тана ^арорати) ва ^ушнинг даражасини аниклаш му^им роль уйнайди.

Психотроп дори воситалари билан за^ар-ланган беморларнинг ру^ий ^олатини ба^олашда куз корачигининг кенглиги ва унинг ёругликка реакцияси, ичаклар перистальтикаси, сий-дик тута олиши, шиллик пардалари ва тери копламларининг ранги ва намлигини, сийдикнинг рангини аниклаш му^имдир [1,2,5,7-9,14].

Беморни физик текширув маълумотлари касалликлар халкаро таснифи (КХТ) 10 (анти-депрессантлар ва нейролептиклар) буйича Т43 гуру^идаги психотроп дорилар билан за^арланиш учун характерли булган куйидаги синдромларни уз ичига олади [1-5,7,9,14]:

• Хушнинг йуколиши (токсик энцефалопатия);

• Марказий ва периферик холинолитик синдром (делирий, мидриаз, тери ва шиллик парда-ларининг курук булиши, гиперемия, гипертермия, тахикардия, артериал гипертензия, ичаклар пе-ристальтикасининг сустлиги, сийдик тутилиши);

• Кардиотоксик синдром (ЭКГдаги узгариш-лар);

• а1-адренолитик синдром ёки адренергик синдром (МАО ингибиторлари билан за*ар-ланишларда);

• экстрапирамид синдром (дистония, акати-зия, паркинсонизм) [1,2,5,7,9,14].

1.2. ЛАБОРАТОР ТАШХИСЛАШ

Кимёвий-токсикологик лаборатор ташхис-лаш. Бундай текшириш усули за*арли модда-нинг клиник куринишларини аниклашнинг имко-ни булмаганда, кайси дори воситасидан за*ар-ланганлигини аниклашда кул келади. Бундай *олатларда кимёвий-токсикологик лаборатор тек-ширувлар тасдикланган ва тулик булиши керак. Одатда, бундай текшириш усулини утказишда кон, сийдик ва ошкозон ювилганда унинг шираси ва сувидан та*лиллар олиб текширилади. Одатда, врач-токсиколог утказилган барча клиник тек-ширувлардан сунг кайси дори воситаси ёки кайси гуру* дори воситаларидан за*арланганлигини курсатиб беради. Худди шу сабабларга кура биологик воситалар токсиколог шифокорнинг рухса-ти билан бошка касалхонага кимёвий-токсиколо-гик лаборатор текширув максадида за*арли мод-дани аниклаш учун юборилади [4,7,9].

Шу билан бир каторда даволовчи шифокор за*арли модданинг кайси гуру*га тааллукли экан-лигини аниклаб беради. Баъзи *олатларда дори воситасини ва унинг метаболитларини аник-лашга тугри келади. Масалан, трициклик анти-депрессантлар билан за*арланганда за*арли моддани аник топишга тугри келади, жумладан, бу гуру*даги дори воситаларидан амитриптилин купрок за*арли булиб, унинг метаболити нор-триптилиндир. Баъзи *олатларда дори воситаси-нинг кондаги микдори аникланади, бу эса, уз нав-батида, касалликнинг кечиши ва детоксикация усулини танлаш имконини беради. Кимёвий-ток-сикологик лаборатор текшириш усули факатгина кондаги за*арли модданинг микдорини аниклаш учунгина эмас, балки утказилган детоксикация усулининг самарадорлигини *амда за*арланиш даражасини аниклаш максадида текширилади [4,7,9].

Кимёвий-токсикологик лаборатор текшириш усули психотроп дори воситалари билан уткир за*арланганда иккита боскичда организмда мав-жуд булган дори воситаси сифатини ва унинг микдорини аниклашда ишлатилади.

Техник ва иктисодий жи*атдан энг кулай булган усул - бу сифатини аниклашдир, юпка каватли хроматография усули (Ю^Х) сийдик тар-кибидаги антидепрессантлар ва нейролептик-ларни аниклайди. Бу текшириш усули нафакат за*арли дори воситасини, балки метаболитлар-ни *ам текшириш имконини беради. Масалан, амитриптилиннинг метаболити - нортриптилин, клозапинники эса - дезметилклозапин (норкло-запин). Шу жумладан, организмга клиник таъсири мавжуд булган бошка турдаги дори воситаларини *ам аниклашнинг имконини беради.

У ёки бу даражада мавжуд булган метаболит-лар организмга таъсир килади (агар бемор даво муолажаларини олмаса).

Ю^Х дори воситаларини аниклаш имкони 10 мг/мл ни ташкил этади. AxSym (А^Ш Abbott) курилмасида аниклаш имкони - 0,02 мкг/мл.

Антидепрессантлар ва нейролептикларни микдорий аниклаш Согликни саклаш вазирли-гининг 2006 йил 27 январдаги 40-сонли буйруги билан тавсия этилган ускуналар ва материал-лардан фойдаланган *олда газ-суюклик хро-матографияси (ГСХ), юкори ма*сулдор суюк хроматография (ЮМСХ), газ хроматография-масс-спектрометрия (ГС-МС) ёрдамида амалга оширилади [7,9].

Кимёвий ва токсикологик тадкикотлар тех-нологиясини танлашда куйидаги методик кулланмалардан фойдаланиш лозим:

• «Химико-токсикологический анализ веществ, вызывающих одурманивание» (утв. №103-91; Еремин С.К., Изотов Б.Н., Веселовская Н.В.),.

• «Анализ наркотических веществ», (М., Мысль, 1993; Симонов Е.А., Найденова Л.Ф., Ворнаков С.А.).

• «Россия Федерацияси *удудида назорат килинадиган гиё*вандлик ва психотроп мод-далар» (Гиё*ванд моддаларни назорат килиш буйича доимий комиссия томонидан 28.10.2002 йилдаги 2 / 85-2002-сонли тасдикланган баённо-ма. - М., 2003).

• «Инсон организмидаги гиё*вандлик воситалари, психотроп ва бошка маст килувчи модда-ларнинг аналитик ташхиси тугрисида» 5.10.98 йилдаги 289-сон буйруги [7,9].

^онда ва сийдикда этил спиртининг мавжуд-лиги ва даражасини урганиш мажбурийдир, чунки бу за*арланишнинг киёсий ташхиси учун зарур-дир. Бундан ташкари, этил спиртининг мавжудли-ги психотроп дориларнинг гиё*вандлик таъсири-ни кучайтириши ёдда тутилиши керак. Этил спир-ти учун кон ва сийдикни урганиш юкори аниклик (0,005 г / л этанол сезгирлиги) ва тадкикотнинг

узига хослигини таъминлайдиган газ-суюклик хроматографияси оркали амалга оширилади [7,9].

Клиник-биокимиёвий лаборатор ташхис.

Психотроп дори воситаларидан за*арланишлар махсус клиник-биокимиёвий узгаришларга эга эмас. ^ондаги клиник-биокимёвий узгаришлар бемор умумий *олатини, касаллик огирлигини *амда асоратлар ривожланганлигини курсатади. Клиник-биокимёвий лаборатор текширувлар кенгайтирилган умумий (клиник) кон та*лили, коннинг стандарт биокимёвий текшируви ва пешоб умумий та*лилидан иборат. ^оннинг газ ва кислота-асос полати, сув-электролит балан-си, миоглобинни аниклаш му*им *исобланади. Юкумли касалликлар билан киёсий ташхис утказганда орка мия суюклигини текшириш (умумий оксил, цитоз, глюкоза, хлоридлар, иммуно-фермент та*лиллар) зарурияти тугилиши мум-кин [9].

1.3. ИНСТРУМЕНТАЛ ТАШХИСЛАШ УСУЛИ

Психотроп дорилар билан уткир за*арла-нишда инструментал ташхис носпецифик булиб, асосан беморнинг а*волини киёсий ташхис килиш ва кузатиш максадида амалга оширилади.

Х,уши бузилган беморларда киёсий ташхис-нинг мураккаблигини *исобга олган *олда бош суяги рентгенограммаси, спирал компьютер то-мографияси, магнит-резонанс томография ва электроэнцефалография каби комплекс чора-тадбирларни утказиш тавсия этилади [9].

Психотроп дорилар билан уткир за*арланиб асоратланган булса, кукрак кафаси рентгеногра-фияси ва кукрак кафаси аъзоларининг спирал компьютер томографиясини утказиш керак.

Дори воситаларининг кардиотоксик таъси-рини *исобга олган *олда анъанавий ЭКГ билан бир каторда эхокардиография (ЭхоКГ), импеданс электроплетизмография, интеграл кардиоин-тервалография (юрак ритмининг математик та*-лили - МАРС)ни утказиш тавсия этилади. Буй-рак шикастланишининг огирлигини ба*олаш учун буйраклар ва сийдик йулларини ультратовуш текшируви тавсия этилади.

Агар ошкозон-ичак сакланмаси билан траке-обронхиал дарахтининг аспирацияси борлигига шуб*а булса санацион диагностик фибробронко-скопияни утказиш керак [9].

Касалхона боскичида беморларнинг а*воли огирлиги ва даволаш самарадорлигини ба*олаш учун юрак фаолиятини, нафас олишини ва тана *ароратини кузатиб бориш тавсия этилади [9].

1.4. КИЁСИЙ ТАШХИС

Антидепрессантлар ва нейролептиклар би-лан уткир за*арланиш ташхиси аник курсатиб берадиган анамнезга оид маълумотлар ва одат-даги клиник куриниш мавжуд булганда сезилар-ли кийинчиликларга олиб келмайди. Аммо бун-дай *олат камдан-кам *олатда амалда учрайди, одатда бошка соматик патологиялар билан анти-депрессантлар, нейролептиклар ва бошка психотроп за*арлардан за*арланиш билан киёсий ташхис утказиш керак [4,7,9].

Психотроп дорилар билан за*арланишнинг киёсий ташхиси етакчи клиник синдромга караб амалга оширилади: кома ривожланиши билан, экстрапирамидал (нейролептик) синдром ва мар-казий холинолитик синдромлар (делирий) [4,7,9].

Кома долатлари ривожланишиниг киёсий ташхиси.

Психотроп дорилардан уткир за*арланиш билан *ушсиз *олатда олиб келинган беморларда куйидагилар инкор килиниши керак:

• бош мия жаро*ати;

• мия кон айланишининг бузилиши (уткир ва сурункали);

• бошка нейротроп таъсирли за*арлар билан за*арланиш (барбитуратлар, бензодиазепинлар, опиатлар ва бошкалар);

• бош миянинг юкумли касалликлар билан шикастланиши (менингит, вирусли ва бактериал этиологияли энцефалит);

• миянинг усмаси ва сил касаллиги;

• метаболизм издан чикиши натижасида ке-либ чиккан комалар (гипогликемик, диабетик, жи-гар, уремик);

• ру*ий-органик бузилишлар [7,9].

Периферик холинолитик синдром симптом-

ларининг борлиги антидепрессантлар ва ней-ролептиклардан уткир за*арланишдан далолат беради. Беморни кимёвий-токсикологик текшириш психотроп дорилардан уткир за*арланишни ташхислашда ёрдам беради, лекин шуни эсдан чикармаслик керакки, кимёвий-токсикологик тек-ширишдан олинган мусбат натижа бошка яна *ам огиррок соматик патология борлигини инкор этмайди [7,9]. Учокли неврологик симптома-тиканинг борлиги, кома *олатининг чузилиши, утказилаётган даволашдан динамикада мусбат натижа йуклиги бош мия жаро*ати ёки бош мия-да кон айланишнинг бузилишидан далолат бера-ди ва беморни чукурлаштирилган текширишдан утказишга асос *исобланади. Дори воситаларидан за*арланиш бошка соматик патологияни яшириши мумкинлигини таъкидлаб утиш зарур [7,9]. Чунки психотроп дори воситаларидан уткир

за^арланиш билан гипогликемия бирга келганда за^арланиш иккинчи ^олатнинг суст ривожлани-шига олиб келади, ^аттоки гипогликемиянинг эрта боскичларида юкори мушак тонуси, профуз тер-лаш булмаслиги *ам мумкин. Бундай лолларда догоспитал этапда киёсий ташхислаш учун вена ичига 40% глюкоза эритмасидан 40-80 мл юбо-риш максадга мувофикдир [7,9,10].

Беморни коматоз ^олатида киёсий ташхис-лашни утказиш кушимча текширув - мия кутиси рентгенографияси ва бош мия спирал компьютер томографияси, ЭхоЭГ, ЭЭГ утказишни талаб эта-ди. Бундан ташкари, жуда куп лолларда беморни шошилинч клиник-биокимёвий текшириш - конда канд микдорини, жигар ферментларини, азотеми-яни аниклаш ва орка мия суюклиги микдорини аниклаш му^им ^исобланади. Бошка дори воситаларидан за^арланишни инкор этиш максадида беморни кенгайтирилган кимёвий токсикологик текширувдан утказишади. Нейрохирург, невролог, эндокринолог, инфекционист, психиатр ва бошка мутахассислар жалб этилиши жуда му^им ^исобланади [7,10].

Экстрапирамидал (нейролептик) синдром ривожланганида киёсий ташхислаш.

Нейролептиклардан за^арланиш экстрапирамидал бузилишлар ривожланиши билан бирга кечади. Бирок шуни эсда саклаш керакки, экстрапирамидал синдром бир катор органик касаллик-лар билан *ам бирга кечиши мумкин:

• энцефалитлар ва менингитлар;

• Гентингтон хореясининг ригид формаси;

• Паркинсон касаллигининг чин формалари;

• миянинг томир, усмали ва травматик этио-логияли учокли зарарланиши;

• талваса компонентли Рея синдроми билан;

• гепатоцеребрал дегенерация (Вильсон ка-саллиги).

Дори табиатли экстрапирамидал бузилишлар клиникаси уткир лабиллиги ва одатда тезда корректор препаратлар ёрдамида тухтатилиши билан характерланади. Люмбал пункцияни утказиш инфекцион ва травматик зарарла-нишларни киёсий ташхислашга ёрдам беради. Экстрапирамидал синдромнинг чузилувчан ке-чишида бемор невролог ва психиатр томони-дан курикдан утказилиши шарт. Рея синдроми гипераммониемия ва кон зардобида АСТ, АЛТ микдорининг ошиши билан кечади. Вильсон касаллигида конда мис микдори ошиб кетади ва церулоплазмин концентрацияси пасаяди [2,4,7,9-12].

Ёмон сифатли нейролептик синдроми ташхиси МАТ инфекциялари, Гентингтон хореясининг ригид формаси инкор килингандан сунг куйилиши мумкин. Куп лолларда ёмон сифатли нейролептик синдром галоперидол, фенотиазин ва тиоксан-тенларни кабул килгандан кейин ривожланади. Ёмон сифатли нейролептик синдромнинг клиник манзараси серотонинли синдромга куп лолларда ухшаб кетади (1-жадвал) [18].

1-жадвал. Серотонинли ва ёмон сифатли нейролептик синдром уртасида киёсий ташхислаш [18]

Синдром Ёмон сифатли нейролептик синдром Серотонинли синдром

Анамнез

Сабаб (дори воситалари) Дофаминолитик воситалар Серотонинергик воситалар

Дори воситаси ;абул килингандан сунг Бир неча кундан бир неча х,афтагача Бир неча соат

симптомлар ривожланиш муддати

Давомийлиги Бир неча кундан 2 цафтагача Одатда 24 соат

Симптомлари

Вегетатив ностабиллик +++ +++

Гипертермия +++ +++

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хушнинг бузилиши (англай ололмаслик, +++ +++

карахтлик)

Хушнинг бузилиши (иузгалувчанлик, ги- + +++

перактивлилик)

Ригидлик +++ +

Тремор, гиперрефлексия, миоклония + +++

Калтиро; - +++

Брадикинезия +++ -

Диарея - +++

Эслатма: (-) - йук, (+) - кам ^олатда, (+++) - куп лолларда

Марказий холинолитик синдром (делирий) ривожланишида киёсий ташхислаш.

Марказий холинолитик синдром ривожланишида киёсий ташхислашни психопродуктив симптоматикали эс-*ушнинг уткир узгаришлари билан кечувчи бошка касалликлар ва ^олатлар билан утказиш лозим [7,9,16].

Холинолитик хусусиятга (холинолитиклар-дан) эга булган бошка дори воситаларидан за^арланиш:

• тропанли алкалоидлар (атропин, скопола-мин ва гиосциамин);

• антигистамин дори воситалар (димедрол ва бошкалар);

• М ва Н-холиноблокаторлар (циклодол, та-рен, тропикамид ва бошкалар);

• Психодислептиклардан за^арланиш (наркотик максадда ишлатиладиган ноконуний психоактив моддалар). Психодислептикларга психоактив моддаларнинг куйидаги гуру^лари киради:

• каннабиноидлар (синтетик, табиий);

• фенциклидинлар (РСР);

• катинонлар;

• лизергин кислотасининг диэтиламиди (ЛСД);

• ишлаб чикаришдаги ноконуний амфетамин-лар (фенилэтиламинлар);

• триптаминлар (табиатдаги псилоцибин);

• делирийли абстинент ^олатлар;

• эндоген психик бузилишлар (ру*ий касалликлар) [7,9,16].

Беморларда уткир ру^ий бузилишлар сабаб-ларини аниклашда беморни кенгайтирилган кимёвий-токсикологик текшириш, ишонарли до-ри-дармон ва алкоголь анамнези катта ёрдам курсатади. Делириоз бузилишларда холинолитик компонентни аниклаш учун физостигминли тест ишлатилиши мумкин (препаратни мушак ораси-га юборгандан сунг ^олатнинг тез, 30 дакикадан кейин яхшиланиши). Алкоголли делирий, эндоген ру^ий бузилишлар ва холинолитик хусусиятга эга булмаган дори воситалардан за^арланишда фи-зостигминни юбориш самара бермайди [11,12].

1.5. АНИКЛАНМАГАН ПСИХОТРОП ВОСИТАЛАРДАН УТКИР ЗАХАРЛАНИШДА

БЕМОРЛАРНИ ТЕКШИРИШ АЛГОРИТМИ

Аникланмаган психотроп препаратлардан уткир за^арланиш Т43.9 билан кодланади. Эс-^ушнинг продуктив ёки дефицитар симптомлар билан бузилиши, психотроп дори воситасини кабул килганлик *акида аник анамнестик маълу-мотлар йуклиги ва биологик суюкликларни кимё-вий-токсикологик текширишда мусбат натижанинг йуклиги кушимча кенгайтирилган спектрдаги кли-ник-инструментал текширишни талаб килади [7].

Аникланмаган психотроп воситалардан за^ар-ланиш асоратланмаган кечиши ташхиси

Клиник текшириш (А):

• Беморнинг огирлик даражасини ба^олаш;

• Эс-^уш бузилиш даражасини ба^олаш (Кома буйича Глазго шкаласи, баллар);

• ^орачиклар полати (диаметр, ёругликка ре-акцияси, анизокория борлиги);

• Энса мушаклари ригидлиги бор ёки йуклиги;

• Мушак тонуси полати;

• Рефлекслар полати, патологик рефлекслар борлиги;

• Тери копламлари ва куринарли шиллик пар-далар полати, куринарли жаро^атлар борлиги;

• Гемодинамика полати (Ю^С, пульс, А^Б ба^олаш);

• Ташки нафас функцияси полати (НХ.С, спон-тан нафас самарадорлиги, патологик нафас типлари борлиги, кукрак кафаси аъзоларини перкутор ва аускультатив текшириш, пульсокси-метрия);

• Х,азм килиш тизими полати (коринни визуал ва аускультатив текшириш, шакли, симметрикли-ги, корин девори таранглашганлиги, пальпацияга реакция борлиги, перистальтикани ба^олаш) [7];

• Сийдик чикариш тизими полати (сийдик ранги ва микдори, бел со^асида туртки симптоми борлиги).

Лаборатор текширув (Б):

• умумий (клиник) кон та^лили;

• биокимёвий кон текшируви;

• умумий сийдик та^лили;

• газ ва кислота-асос ^олатини аниклаш;

• сув-электролит мувозанати курсаткичларини ба^олаш.

Инструментал текшириш (В):

• электрокардиографик текшириш;

• мия кутиси рентгенографияси (спирал компьютер томография йуклигида);

• кукрак рентгенографияси [7].

Аникланмаган психотроп дори воситаларидан за^арланиш асоратланган кечишининг асо-ратлари ташхиси

МНС томонидан асоратлар

Клиник текширув (А). А га кушимча (курсатмалар буйича):

• невролог шифокори куриги;

• нейрохирург шифокори куриги;

• психиатр шифокори куриги;

• юкумли касалликлар шифокори куриги.

Лаборатор текшириш (Б). Б га кушимча

(курсатмалар буйича):

• орка мия суюклигини текшириш.

Инструментал текшириш (В). В га кушимча

(курсатмалар буйича):

• бош мия СКТ текшируви;

• бош мия МРТ текшируви;

• электроэнцефалографик текширув [2, 6, 7, 14, 16].

Нафас олиш системаси томонидан асорат-лар:

Клиник текширув (А). А га кушимча (курсатмалар буйича):

• терапевт шифокори куриги. Лаборатор текширув (Б). Б га кушимча

(курсатмалар буйича):

• балгамнинг микрофлора ва антибиотиклар-га сезувчанлигини аниклаш учун экиш.

Инструментал текшириш (В). В га кушимча (курсатмалар буйича):

• кукрак СКТ текшируви;

• ФБС (трахеобронхиал дарахт санацион ва диагностик текшируви) [2,6,7,14,16].

Юрак-кон томир тизими томонидан асоратлар Клиник текширув (А). А га кушимча (курсатмалар буйича):

• терапевт шифокори куриги;

• кардиолог шифокори куриги. Лаборатор текширув (Б). Б га кушимча

(курсатмалар буйича):

• биокимёвий кон та^лили (юрак мушаклари зарарланиши маркерлари).

Инструментал текширув (В). В га кушимча (курсатмалар буйича):

• эхокардиографик текширув.

Сийдик чикариш тизими томонидан асорат-

лар

Клиник текширув (А). А га кушимча (курсатмалар буйича):

терапевт шифокори куриги. Лаборатор текширув (Б). Б га кушимча (курсатмалар буйича):

• биокимёвий кон та^лили (КФК, миоглобин, АсАТ, мочевина, креатинин).

Инструментал текширув (В). В га кушимча (курсатмалар буйича):

Буйрак ва сийдик чикариш йуллари УТТ [2,6,7,14,16].

Овкат *азм килиш тизими томонидан асорат-

лар

Инструментал текширув (В). В га кушимча (курсатмалар буйича):

• ФГДС (окмалар, трахеостомик найча перфо-рациялари, кон кетишлар) [2,6,7,14,16].

АДАБИЁТЛАР

1. Акалаев Р.Н., Стопницкий А.А., Хожиев Х.Ш. ва ^аммуаллифлар. Токсико-гипоксическая энцефалопатия у больных с острыми отравлениями психофармакологическими средствами и пути ее коррекции. Информационное письмо. 2011;3-6.

2. Акалаев Р.Н., Стопницкий А.А. Диагностика и тактика интенсивной терапии токсико-ги-поксической энцефалопатии при острых отравлениях нейротропными ядами. Метод рекоменд 2014;5-9.

3. Акалаев Р.Н, Лодягин А.Н., Батоцыренов Б.В. ва ^аммуаллифлар. Нейролептиклар-дан уткир за^арланиш. Shoshilinch tibbiyot axborotnomasi 2019;12(4):70-78.

4. Акалаев Р.Н., Лодягин А.Н., Шарипова В.Х. ва ^аммуаллифлар. Психостимулятор воситалари билан уткир за^арланиш (адабиётлар шар*и). Shoshilinch tibbiyot axborotnomasi 2020;13(3):99-108.

5. Ливанов Г.А., Васильев С.А., Батоцыренов Б.В., Александров М.В., Лодягин А.Н. и др. Отравление психотропными средствами, не классифицированными в других рубриках. Федеральные клинические рекомендации. 2011;38.

6. Лужников Е.А. Медицинская токсикология. Национальное руководство. М ГЭОТАР-Ме-диа 2014;952.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Kerr G.W., McGuffie A.C., Wilkie S. Tricyclic antidepressant overdose: a review Emerg Med J 2001;18:236-241.

8. Хоффман Р., Нельсон Л., Хауланд М.Э. и др. Экстренная медицинская помощь при отравлениях. Научный редактор Котенко К.В. Пер. с англ. М Практика 2010;1440.

9. Белова Е.И., Психостимуляторы. Основы нейрофармакологии: Учеб. пособие для студентов вузов. М Аспект Пресс 2006;176.

10. Международный комитет по контролю над наркотиками. Психотропные вещества. ООН 2015;36:338-348.

11. Могош Г. Острые отравления. Бухарест 1984;573.

12. Насыбуллина Н.М. Современные достижения в области разработки нейротропных средств. Казан мед журн 2000;2:141-143.

13. Громов М.И., Шилов В.В., Михальчук М.А., Федоров А.В. Тактика экстракорпорального очищения крови в токсикогенной стадии острых отравлений: Пособие для врачей ГУ

СПб НИИ скорой помощи им. И.И. Джанеле-идзе, СПб. 2011;17.

рекция реамберином у больных с острым отравлением смесью психотроных веществ.

14. Yates C., Galvao T., Sowinski K.M. et al. Extracorporeal Treatment for Tricyclic Antidepressant Poisoning: Recommendations from the EXTRIP Workgroup Semin Dial. 2014;27(4):381-389.

Общ реаниматол 2013;9(5):18-23.

15. Мелконян Ш.Л. Детоксикационный эффект сочетанной физиогемотерапии при острых отравлениях психотропными средствами: Дис... канд. мед наук, 2000.

17. Ливанов Г.А., Александров М.В., Лодягин А.Н., Батоцыренова Х.В. Пути предупреждения и лечения токсикогипоксической энцефалопатии у больных с острыми тяжелыми отравлениями. Клин мед 2011;6:56-59.

16. Ливанов Г.А., Батоцыренов Б.В., Васильев С.А. и др. Окислительный дистресс и его кор-

18. Lurdes Tse, Alasdair M. Barr, Vanessa Scarapicchia, Fidel Vila-Rodriguez. Neuroleptic Malignant Syndrome: A Review from a Clinically Oriented Perspective Curr Neuropharmacol. 2015;13(3):395-406.

Сведения об авторах

Акалаев Рустам Нурмухамедович - доктор медицинских наук, профессор, руководитель научно-клинического отделатоксикологии РНЦЭМП, заведующий кафедрой нефрологии, гемодиализа и трансплантации почки Ташкентского института усовершенствования врачей. Тел.: +998-909331451. E-mail: dr.akalaev@mail.ru. Лодягин Алексей Николаевич - доктор медицинских наук, руководитель отдела клинической токсикологии ГБУ НИИ СП им И.И. Джанелидзе, Российская Федерация, Санкт-Петербург. Е-mail: alodyagin@mail.ru. Шарипова Висолатхон Хамзаевна - доктор медицинских наук, руководительотдела анестезиологии и реаниматологии РНЦЭМП. Е-mail: visolat_78@mail.ru.

Ризаев Камал Саидакбарович - доктор медицинский наук. РекторТашкентский фармацевтический институт, Ташкент, Узбекистан. 100015. г. Ташкент, Мирабадский район, Улица Ойбек 45. Тел.: +998903580212, Е-mail: rizaev@rambler.ru

Матлубов Мансур Муратович - заведующий кафедрой анестезиологии-реаниматологии Самаркандского медицинского института, д.м.н. Е-mail: ansur.matlubov@mail.ru.Тел.: +99897-9279171.

Стопницкий Амир Александрович - докторант научно-клинического отдела токсикологии РНЦЭМП, ассистент кафедры экстренной медицинской помощи Ташкентского института усовершенствования врачей, к.м.н. 100115. Узбекистан. Ташкент. Кичик халка йули, 2. РНЦЭМП.Тел.: +998-90-9266015. E-mail: toxicologamir@mail.ru Хожиев Хусниддин Шодмонович - врач токсиколог отделения токсикологии РНЦЭМП. Е-mail: dr.husniddin78@ mail.ru.

Акалаева Альфия Абдуллаевна - психолог-конфликтолог, Е-mail: alfiya100@yandex.ru

Хонбабаева Рахима Хамидуллаевна - психолог-суицидолог РНЦЭМП, Е-mail: dr.honboboeva@gmail.com

Author information

Rustam Akalayev - MD, DSc, professor, Head of the Department of Toxicology, Republican Research Centre of Emergency Medicine, Tashkent, Uzbekistan. Head of the Department of Nephrology, Hemodialysis and Kidney Transplant, Tashkent Institute of Postgraduate Medical Education, Uzbekistan. Phone: +998-90-9331451. Email: dr.akalaev@mail.ru.

Aleksey Lodyagin - MD, DSc, Head of the Department of Clinical Toxicology, Saint-Petersburg I.I. Dzhanelidze Research Institute of Emergency Medicine, Russian Federation. Еmail: alodyagin@mail.ru.

Visolatkhon Sharipova - MD, DSc, Head of the Department of Anesthesiology and Intensive Care, Republican Research Centre of Emergency Medicine, Tashkent, Uzbekistan. Еmail: visolat_78@mail.ru.

Kamal Rizaev - MD, DSc, The Rector of the Tashkent Pharmaceutical Institute, Tashkent, Uzbekistan., Phone: +998903580212, Еmail: rizaev@rambler.ru

Mansur Muratov - MD, DSc, Head of the Department of Anesthesiology and Intensive Care, Samarkand State Medical Institute. Еmail: ansur.matlubov@mail.ru. Phone: +99897-9279171.

Amir Stopnitsky - MD, PhD, Doctoral Student in Republican Research Centre of Emergency Medicine, Tashkent, Uzbekistan. Assistant of the Department of Emergency Medicine, Tashkent Institute of Postgraduate Medical Education, Uzbekistan. Phone: +998-90-9266015. Email: toxicologamir@mail.ru.

Husniddin Khodjiyev - MD, Physician Toxicologist, Department of Toxicology, Republican Research Centre of

Emergency Medicine, Tashkent, Uzbekistan. Еmail: dr.husniddin78@mail.ru.

Akalaeva Alfiya Abdullaevna - psychologist-conflictologist, Е-mail: alfiya100@yandex.ru

Khonbabayeva Rakhima Khamidullaevna - psychologist-suicidologist, RSCEMP, E-mail: dr.honboboeva@gmail.com

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.