CC BY
12
ВЕСТНИК КАЗНМУ #1-2021
ЭОЖ 616.89-00-89-12-4
DOI 10.53065/kaznmu.2021.41.40.023
!А.Е. Абишев, 2 Б.С.Имашева, 3 А.М. Раушанова, 4 Н. Н. Черченко
Щур-Султан каласы эюмдтнщ «Калалык психикалык денсаулык орталыгы» ШЖКМКК 2КР Денсаулык СМ «Когамдык Денсаулык Сактау ¥лтык Орталыгы», Нур-Султан к. 3 Эл - Фараби атындагы Казак улттыкуниверситету Алматы к. 4 «КДСЖМ» Казакстандыкмедицинауниверситетi, Когамдык денсаулык сактау жэне элеуметтжгылымдар
кафедрасыныц докторанты info@kaznu.kz
ПСИХИАТРИЯДАFЫ АССЕРТИВТ1 ЕМДЕУ (ЭДЕБИЕТКЕ ШОЛУ)
Тушн: Ассерmивmiмтез-кулыкты уйрету курстарыныц эсерт зерттеу ассертивтiмшез-кулык дагдыларын игеру езте деген сеншдШк пен езiн-езi багалаудыц есуте экелеттт растады. Ассерmивmi мтез-кулык дагдылары мен езiн-езi багалау арасындагы оц статистикалыкмацызды байланысаныкталды,ягни окушыныц ассертивтыт негурлыт жогары болса, оныц езiн-езi багалауы согурлыш жогары болады. TyüÍHdi свздер: ассертивтшк, психология, денсаулык, депрессия
бзектШп: «Ассертивтшк - бул адамныц езгелердщ кукьщтарына ну;сан келтрместен ез ;ук;ык;тарын сенiмдi жэне абыроймен ;оргай бшу кабшеть Ассертивт деп - бул бас;а адамдарга зиян келтру ма;саты жо; тжелей, ашы; мшез-;ульщты айтады [1]. Шетелдж психологтар ассертивтiлiктi зерттеу барысында оныц эртYрлi аспектiлерi бойынша кептеген ;ызьщты нэтижелер алынды. Бiз ассертивтшктщ адамнын, психологиялык; денсаулыгымен, депрессиямен, денсаулыкда жэне емiрге к;аушт тэуелдiлiктермен жэне медициналы; кемектщ сапасымен байланысын зерттеуге арналган жумыстарды талдаймыз.
Психологиялык; денсаулы; бул - ^ршшкке ;ажетп барлы; психикалы; ;урылымдардыц оцтайлы жумыс iстеуi. Адамныц бул жагдайы адамныц психикалы; денсаулыгы оныц тулгасымен Yйлескенде, адам жеке ретiнде есуге дайын жэне алга умтылысы болган жагдайда орын алады. Психологиялык; тургыдан сау адам а;ылды, ынтыма;тасты;;а ашы; жэне емiрлiк ;иынды;тарды жецуге дайын болады. Американды; мшез-;ульщ психологы Эндрю Солтер бiрiншi болып ассертивтiлiктi адамныц психологиялык;
денсаулыгыныц белгiсi ретiнде усынды [2]. Джозеф Вольпе [3] езшщ неврозды емдеуге арналган кiтабында «мазасызды; сезiмiн басу» эдiсi ретiнде ассертивтшк^ ;олдануды сипаттады, содан берi ассертивтшк^ о;ыту тиiстi терапия ретiнде ;олданылады. Дж. Вольпе адам бiр уа;ытта ассертивтi жэне сенiмсiз бола алмайтындыгына сенiмдi болды, сонды;тан ассертивтi мшез-;ульщ оныц езiне деген KYмэнiн жояды деген уйгарым жасады. Зерттеу мацсаты: психиатриядагы емдеу эдiстерiне эдеби шолу ЖYргiзу.
Зерттеу нэтижелерi: Э. Эриксонныц пiкiрi бойынша [4], адам езшщ дамуында нэресте кезiнен кэртайганга дешн 8 кезецнен етедi. Эр кезецдеп даму адамныц осы кезецдердiц эр;айсысына тэн iшкi жэне тулгааралык; ;ак;тыгыстарды жецуi нэтижесiнде пайда болады. Бул ;ак;тыгыстар кебiнесе «кездейсо;» болып керiнедi [5], бiра; олар негiзiнде кездейсо; емес, ейткенi олар жеке адам мен оныц ;оршаган ортасы арасында туындайтын мацызды ;айшылы;тарды керсетедi. Осы ;ак;тыгыстарды жецу процесiнде (жеке адам езшщ MYДДелерiн ;оргауына, тиiстi жагдайларды басынан еткергенiне байланысты) ол езшщ кез;арастары мен мшез-;ул;ын (пассивтi, ассертивт, манипуляциялы; немесе агрессивтi) жэне езiн-езi
сезiнуiн калыптастырады. Осылайша, жеке тулганыц компоненттерi мен психологиялык денсаулык бiр-бiрiмен байланысты, eйткенi олар бiр уакытта калыптасады жэне сол процестщ эртYрлi аспектiлерiн бiлдiредi.
Бiрак психологиялык денсаулык ассертивтiлiкке ыкпал етедi. Бул TYсiндiрменi Р.Уайт бердi [6], ол Э. Эриксонныц тужырымдамасын кецiнен TYсiндiрдi. Р. Уайт психологиялык денсаулыгы жогары адамдар психологиялык тургыдан аз жетшген адамдарга Караганда кeбiрек кузыретке ие деп тужырымдады; Кузыреттiлiкке деген кажеттшк eзiн-eзi баскаруга, eзiн-eзi керсетуге жэне ез еркш айналасындагыларга керсетуге бешмдшкт камтиды. Бул болжам Дж. Голдман мен П. Ольчактыц [7] жумысында расталды, онда адамныц психологиялык денсаулыгыныц децгейi мен ассертивтiлiктiц жалпы децгеш арасында ерлерде де, эйелдерде де айтарлыктай оц байланыс бар екендiгi дэлелдендi.
Ассертивт мiнез-кулыкты зерттеу нэтижелерi денi сау адамдарда психикалык ауыткулары бар адамдарга кэраганда ассертивтiлiк децгейi жогары екенш кeрсетедi [6].
Психологиялык жетiлу тужырымдамасы адамныц психологиялык денсаулыгымен тыгыз байланысты. Психологиялык тургыдан жетiлген тулга бул - ^шт тэуелсiз Эго калыптаскан, eзiнiц элеуеттi MYмкiндiктерiн бiлдiру еркшдтне ие, белсендi эрекет ететiн жэне eз кукыктарын коргай алатын тулга [8]. А. Толордыц жумысында ассертивтшктщ кeцiлсiздiкпен терiс катынасы аныкталды: eз сезiмдерiн, ойлары мен сенiмдерiн бiлдiру кабiлетi кeцiлсiздiк сезiмiне KYштi кедерп болып табылады. Керiсiнше, кeцiлсiз адамдар жагымсыз эмоцияларды, eмiрге терiс газкарасты жэне eз сезiмдерiн бiлдiре алмауды сезiнедi. Мундай адамдар, эдетте, eздерiнiц eмiр CYPУ фактiсiне канагаттанбайды, eзiнiц эл-аукатыныц децгейiн сарац багалайды жэне eзiн-eзi кeрсетуде шектеулi болады. Буныц барлыгы психологиялык жетiлмегендiктiц кeрсеткiштерi. А. Дойль мен М. Биаджионыц зерттеу нэтижелерi жогары ассертивтi адамдар, ассертивтшп тeмен адамдарга караганда, eздерiнiц терiс эмоцияларын ашык жэне оцай бiлдiретiндiгiн кeрсетедi. Нэтижесiнде, ассертивтiлiгi тeмен адамдарда ашу-ыза жинакталады, бул денсаулыкка жэне баскалармен карым-катынаска терiс эсер етедь Сондыктан ассертивтiлiктi Yйретуге арналган тренингтер eз
сезiмдерiн бiлдiруде киындыктарга тап болган адамдар ушш пайдалы болуы MYMкiн. Бул тужырымдар балаларга да катысты. Муныц дэлелi -ассертивтiлiгi жогары балалар эмоционалды проблемалардан жаксы коргалгандыгы [8]. «6зш-eзi багалау» жэне «ассертивтшк» угымдарыныц арасында езара тыгыз байланыс бар. Буны тeмендегi зерттеу нэтижелерi гарсетедь 6зiн-eзi жогары багалау ассертивтiлiкке ыкпал етедi, ал ассертивтiлiк eзiн-eзi багалауга оц эсер етедi. Олар бiр-бiрiмен байланысты [7]. Ассертивтi мшез-кулык eзiне жэне баскаларга деген сенiмдiлiк пен курметт кeрсетедi. Э. Онурдыц пiкiрi бойынша [6], eзiн-eзi тeмен багалау агрессивтi жэне пассивтi жеке ;асиеттерд1 калыптастырады, ал eзiн-eзi жогары багалау жеке тулгалы; ерекшелiктердi калыптастырады. М. Брух eзшiц зерттеуiнде жогары ассертивт катысушылар тeмен ассертивтi катысушыларга Караганда eздерiн жогары багалайтындыгын кeрсеттi. Осылайша, бул автор eзшiц алдындагы Р.Шварц пен Дж. Готтманныц зертеулерiн растады. Ассертивтi мшез-кулкы жогары адамдар ^йзелюке ;арсы тура алады жэне eзiн-eзi жогары багалауды сактай алады [8]. Ассертивт мшез-кулкы бар адамдар eзiн-eзi жогары багалайды, сонымен катар eмiрде табысты болады . Олар eздерiн жэне бас;аларды курметтейд^ бэрше бiрдей карайды. Осыныц аркасында олар eз MYДДелерi Yшiн эрекет ете алады жэне артык; алацдаусыз eз ;укы;тарын талап ете алады; егер олар eздерi жасагысы келмеген эрекетке "жок" деп айта алады; мактауды кабылдайды жэне eз сезiмдерi туралы еш киындыксыз айта алады. Мунын, бэрi осындай адамдардыц eмiрiн жецшдетед^ ал айналасындагылар eздерiн жайлы сезшед^ мазасыздык децгеш тeмендейдi жэне тулгааралы; катынастарда сенiм децгеш артады [3]. Тулгааралы; катынастардагы жетiстiк, белсендiлiк, ассертивтшк, шыгармашылык, икемдiлiк жэне сенiмдiлiк eзiн-eзi жогары багалаумен байланысты [2]. 6з кукыктарын коргау ассертивтшктщ мацызды курамдас бeлiгi болып табылады. 6з-eзiне ^мэндану адамдардыц эдеттегi кездесулерде, ец мацызды карым-катынастарда да барлык жагдайларда eздерi Yшiн тура алу кабшетше эсер етедь Агрессивтi жэне мойынсушыш мшез-кулык eзiн-eзi тeмен багалауды кeрсетедi [4]. М. Ротерэм бiрлескен авторлармен [5] 4-шi жэне 5-шi сыныптагы 128 ул мен 133 кыз балаларга эксперимент ЖYргiздi, ол ассертивтшк, eзiн-eзi багалау жэне тулгааралык мэселелердi шешу кабшет арасындагы айтарлыктай он, байланысты аныктады. З. Гокалан [7] бастауыш сынып окушыларыныц eзiн-eзi багалауы, eзiн-eзi ашуы жэне ассертивтшп арасында айтарлыктай байланыс тапты. Зерттеуге катысушылар саны 110 окушыны курады. Жас аукымы: 12 жастан 14 жаска дейiн. К^ыздармен салыстырганда улдардыц eзiн-eзi багалауы мен ассертивтiлiк децгеш жогары болды. Сонымен катар, ата-аналардыц элеуметтiк-экономикалык жэне бiлiм децгеш (окушынын, Yлгерiмiн кабылдаумен катар) балалардыц ассертивтж децгешнде кeрiнiс тапканы аныкталды. Балалардыц eзiн-eзi тануы кезiнде ассертивтiлiк мацызды рeл аткарады. 6зiн-eзi танудыц эртYрлi нысандарын Yйрену адамныц бiркатар баска сипаттамаларына оц эсер етуi MYмкiн.
Мысалы, бастауыш мектеп жасындагы балалардын, ассертивтшп, eзiн-eзi багалау децгеш жэне eзiн-eзi есептеу деректерi тiкелей тэуелдь Ассертивтiлiкке Yйрету - eзiн-eзi багалауды жогарылатудыц жэне eзiн-eзi багалауга кол жетюзудщ тиiмдi эдiсi . Студенттж аудиторияны зерттеушiлер студенттердщ KYPДелi мэселелердi шешуге катысуын куптайды, ол тапсырманы сэттi шешу аркылы eзiн-eзi багалауын арттыруга MYMкiндiк беретшщ негiздiлiгiн атап eттi. Р. Боровэй университет колледжшщ бiрiншi курс студенттерiндегi депрессия, бакылау локусы жэне мiнез-кулык арасындагы байланысты зерттедь Ол 43 кыздыц арасында ассертивт мiнез-кулкы жоктарында депрессияныц децгеш жогары болганын аныктады. П. Химан [8] депрессиялык калпы орташа жагдайындагы 26 эйелде ассертивтiк окытудыц депрессия децгешне эсерiн зерттедi. Ол ассертивтшк пен депрессия арасындагы KYштi керi байланысты тапты. М. Фэган топтык психотерапия мен топтык ассертивтi окытуды депрессияны емдеу эдiсi ретiнде салыстырды. Ол жалпы саны 29 жасeспiрiм кыздар тобын зерттедi жэне топтык ассертивт окыту жеке тренингтен гeрi тиiмдi деген корытындыга келдi; автор депрессияныц эртYрлi TYрлерiн ассертивтi окыту аркылы емдеу MYMкiндiгiне баса назар аударады. В. Санчес дэстYрлi топтык психодинамикалык терапиямен салыстырганда депрессияны емдеуге арналган топтык ассертивтi окытудыц тшмдшгш зерттедi. Ол 32 амбулаторлык наукастыц жагдайын зерттеп, алынган мэлiметтер ею сынактан eткен эдiстердiц iшiнен топтык ассертивт окыту тиiмдiрек деген болжамды растайды деген корытындыга келдi. В. Санчестщ зерттеуi депрессия мен ассертивтшк арасындагы берiк байланысты аныктап кана коймай, сонымен катар ассертивтi мшез-кулык дагдыларыныц тeмен децгейi депрессияныц пайда болуына себеп болатын немесе оныц дамуын тездететiн факторлардыц бiрi болуы MYMкiн деген ереженi растады. В. Санчес пен П. Левинсон эртYрлi ауырлыктагы депрессия жагдайындагы субъектiлердiц тобын зерттедь Олардыц зерттеу нэтижелерi ассертивтi мшез-кулык пен депрессия арасындагы керi байланысты растады. Зерттеу нэтижелерi сонымен катар ассертивт мшез-кулык децгейiн аныктау депрессия децгейiн аныктауга MYMкiндiк беретшш аныктады. Зерттеушiлер психологтыц ассертивтi мшез-кулык децгешн жогарылататын кeмегi депрессияны емдеуде пайдалы болуы MYMкiн деп санайды. Осылайша, ассертивтiлiктi зерттегендердiц бэрi ассертивт тулга депрессияга аз ушырайды деген корытындыга келдi [7].
ТYЙiн: Ассертивт мiнез-кулыкты Yйрету курстарыныц эсерiн зерттеу ассертивт мiнез-кулык дагдыларын игеру eзiне деген сенiмдiлiк пен eзiн-eзi багалаудыц eсуiне экелетiнiн растады. Ассертивтi мшез-кулык дагдылары мен eзiн-eзi багалау арасындагы оц статистикалык мацызды байланыс аныкталды, ягни окушыныц ассертивтiлiгi негурлым жогары болса, оныц eзiн-eзi багалауы согурлым жогары болады. Линнiц баска авторлармен бiрлескен жумысында ассертивтiлiк тренингiнен кешн медицина саласындагы студенттердiц eзiн-eзi багалауы мен ассертивтiлiгi едэуiр жогарылаганы гарсетшен.
ВЕСТНИК КАЗНМУ #1-2021
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Большой психологический словарь / Сост. Б. Мещеряков, В. Зинченко. СПб.: прайм-ЕВРОЗНАК, 2004.
2 Шейнов В. П. Управление конфликтами: теория и практика. Минск: Харвест, 2010. 912 с.
3 Alberti R., Emmons M. Stand up, speak out, talk back: The key to assertive behavior. San Louis Obispo, California: Impact Publishers, 1975
4 Epstein J. A., Griffin K. W., Botvin G. J. Role of general and specific competence skills in protecting inner-city adolescents from alcohol use // Journal of Studies on Alcohol. 2000. No. 61. Pp. 379-386.
5 Deltsidou A. Undergraduate nursing students' level of assertiveness in Greece: A questionnaire survey // Journal of Nurse Education in Practice. 2009. Vol. 9. No. 5. Pp. 322330.
6 Blanka M., Ma A., Raul C. Niveles de asertividal, perfil sociodemografico, dependencia a la nicotina y motivos para fumar en una poblacion de fumadores que acude a un tratamiento para dejar de fumar (Spanish) // Salud Mental. 2010. Vol. 33. No. 6. Pp. 489-497.
7 Holroyd B., Rowley J., Edwards P. Assertiveness in nursing practice: an action research and reflection project //Contemporary Nurse: A Journal for the Australian Nursing Profession. 2005. Vol. 20. No. 2. Pp. 234-247.
8 Maier K. J., Goble L. A., Neumann S. A. Dimensions across measures of dispositional hostility, expressive style, and depression show some variation by race/ethnicity and gender in young adults // Journal of Social and Clinical Psychology. 2009. Vol. 28. No. 10. Pp. 1199-1225.
ÁDEBlETTER TIZIMI
1 Bol'shoj psihologicheskij slovar' / Sost. B. Meshherjakov, V. Zinchenko. SPb.: prajm-EVROZNAK, 2004.
2 Shejnov V. P. Upravlenie konfliktami: teorija i praktika. Minsk: Harvest, 2010. 912 s.
3 Alberti R., Emmons M. Stand up, speak out, talk back: The key to assertive behavior. San Louis Obispo, California: Impact Publishers, 1975
4 Epstein J. A., Griffin K. W., Botvin G. J. Role of general and specific competence skills in protecting inner-city adolescents from alcohol use // Journal of Studies on Alcohol. 2000. No. 61. Pp. 379-386.
5 Deltsidou A. Undergraduate nursing students' level of assertiveness in Greece: A questionnaire survey // Journal of Nurse Education in Practice. 2009. Vol. 9. No. 5. Pp. 322330.
6 Blanka M., Ma A., Raul C. Niveles de asertividal, perfil sociodemografico, dependencia a la nicotina y motivos para fumar en una poblacion de fumadores que acude a un tratamiento para dejar de fumar (Spanish) // Salud Mental. 2010. Vol. 33. No. 6. Pp. 489-497.
7 Holroyd B., Rowley J., Edwards P. Assertiveness in nursing practice: an action research and reflection project //Sontemporary Nurse: A Journal for the Australian Nursing Profession. 2005. Vol. 20. No. 2. Pp. 234-247.
8 Maier K. J., Goble L. A., Neumann S. A. Dimensions across measures of dispositional hostility, expressive style, and depression show some variation by race/ethnicity and gender in young adults // Journal of Social and Clinical Psychology. 2009. Vol. 28. No. 10. Pp. 1199-1225.
А.Е. Абишев1, Б.С. Имашева2, А.М. Раушанова3, Н. Н. Черченко4
1ГКП на ПХВ «Городской центр психического здоровья» акимата г. Нур-Султан 2РГП на ПХВ «Национальный Центр Общественного здравоохранения» МЗ РК, г. Нур-Султан 3 Казахский национальный университет им.аль-Фараби, г.Алматы 4 Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ», Докторант кафедры Общественного здоровья и социальных
наук
АССЕРТИВНОЕ ЛЕЧЕНИЕ В ПСИХИАТРИИ(ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ)
Резюме: Изучение влияния учебных курсов по поведенческими навыками и самооценкой, т.е. чем
настойчивому поведению подтвердило, что выше напористость ученика, тем выше его
приобретение навыков уверенного поведения приводит самооценка.
к повышению уверенности в себе и самооценки. Была Ключевые слова: ассертивность, психология,
обнаружена положительная статистически здоровье, депрессия значимая корреляция между настойчивыми
A.E. Abishev1 , B.S. Imasheva2, A.M. Raushanova3, N. Cherchenko4
1«City center for mental health» akimat of Nur-Sultan city 2National Public Health Center of the Ministry of Health of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan city 3Al-Farabi kazakh national university, Almaty city 4 Kazakh Medical University "KSPH", Doctoral student of The Department of Population Health and Social Sciences
ASSERTIVE TREATMENT IN PSYCHIATRY (LITERATURE REVIEW)
Summary: Research on the impact of training courses on assertive behavior has shown that the acquisition of assertive behavior skills leads to increased self-confidence and self-esteem. A statistically significant positive correlation was found between persistent behavioral skills
and self-esteem, i.e. the higher the student's assertiveness, the higher his self-esteem.
Keywords: assertiveness, psychology, health, depression
