Научная статья на тему 'ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА “НЕФТ ВА УНИ ҚАЙТА ИШЛАШ” МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА ИНТЕРАКТИВ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДОЛОГИЯСИ'

ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА “НЕФТ ВА УНИ ҚАЙТА ИШЛАШ” МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА ИНТЕРАКТИВ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
125
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
профессионал таълим / реактификация / ароматлаш / пиролиз / технология / метод / таълим тизими / интерфаол. / professional training / reactivation / aromatization / pyrolysis / technology / method / training system / interactive.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — А. А. Бўрибоев

Ушбу мақолада кимё фанидан ўқувчилар томонидан ўзлаштирилиши мураккаб бўлган “Нефт ва уни қайта ишлаш” мав¬зусини ўтишдаги интерфаол методларни қўллаш технологияси баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODOLOGY OF USING INTERACTIVE METHODS IN TEACHING THE TOPIC "OIL AND ITS REFINING" IN VOCATIONAL EDUCATION

This article describes the technology of using interactive methods in the transition to the topic "Oil and its refining", which is difficult for students to master in chemistry.

Текст научной работы на тему «ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА “НЕФТ ВА УНИ ҚАЙТА ИШЛАШ” МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА ИНТЕРАКТИВ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДОЛОГИЯСИ»

ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМДА "НЕФТ ВА УНИ ЦАЙТА ИШЛАШ" МАВЗУСИНИ У^ИТИШДА ИНТЕРАКТИВ МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДОЛОГИЯСИ

А. А. Бурибоев

Жиззах давлат педагогика институт магистранти

АННАТОЦИЯ

Ушбу маколада кимё фанидан укувчилар томонидан узлаштирилиши мураккаб булган "Нефт ва уни кайта ишлаш" мавзусини утишдаги интерфаол методларни куллаш технологияси баён этилган.

Калит сузлар: профессионал таълим, реактификация, ароматлаш, пиролиз, технология, метод, таълим тизими, интерфаол.

METHODOLOGY OF USING INTERACTIVE METHODS IN TEACHING THE

TOPIC "OIL AND ITS REFINING" IN VOCATIONAL EDUCATION

A. A. Buriboev

Master's degree, Jizzakh State Pedagogical Institute

ABSTRACT

This article describes the technology of using interactive methods in the transition to the topic "Oil and its refining", which is difficult for students to master in chemistry.

Keywords: professional training, reactivation, aromatization, pyrolysis, technology, method, training system, interactive.

КИРИШ

Мамлакатимизда кимё ва биология фанларини ривожлантириш, ушбу йуналишларда таълим сифати ва илм-фан натижадорлигини ошириш «Илм, маърифат ва ракамли иктисодиёт йили» Давлат дастурининг устувор вазифалари каторида белгиланиб, 2020 йил 12 августдаги "Кимё ва биология йуналишларида узлуксиз таълим сифатини илм-фан натижадорлиги ошириш чора -тадбирлари тугрисида"ги П^-4805-сон карори кабул килиниб, бугунги кунда таълимнинг барча бугинларида кимё фанини укитишда янги педагогик технологияларни жорий этишга алохдда эътибор берилмокда. Янги педагогик технология таълим тизимининг рационал йулларини ишлаб чикувчи ва лойих,алаштирувчи жараён булиб, унда укитувчи асосий масъул шахс хдсобланади. Чунки унинг асосий вазифаси ахборотни укувчиларга тез, аник ва тушунарли тарзда етказиб беришдан

иборат. Укувчиларнинг янгиликларни кабул килишлари ва бунга мойилликлари хамда феъл-атворлари хар хил булишига карамай, укитувчи уларни мустакил фикрлаш, мушохада килиш ва хулоса чикаришга ургатиши лозим. Бунда укувчи асосий харакатланувчи куч булиб, укиш, мутолаа килиш унинг асосий вазифаси хисобланади. Таъкидлаш жоизки, таълим жараёнида укитувчи укувчиларга укув фанининг мазмунини узлаштиришда ёрдам бериши лозим. Бунинг учун укитувчи дарс жараёнида укитишнинг ноанъанавий усулларини хам куллаши мумкин. Бугунги фан, техника ва саноат жадал суръатлар билан ривожланаётган хамда ижтимоий экологик холат узгараётган даврда таълимда кимё фанини мазмун жихатдан янгича укитиш зарурат ва замон талабидир. [1-2] Бунда, энг аввало, укитувчи дастлаб узи таълим бераётган укувчилар гурухида хар бир шахснинг хислати, кимё фанига кизикиши хамда бу фанга булган ижодий муносабатини аникламоги лозим. Кимё фанини укитишни табакалаштирилган холда ташкил килиш - бу узлаштириши паст булган укувчиларга ёрдам бериш ва уларни узлаштирувчилар каторига кутариш имконини беради. Аммо укувчилар узлари узлаштирган тушунчалари тугрисидаги саволларга огзаки жавоб бераётганларида диккатлари бироз булинади ва улар кийналадилар. Шу боис, бу усулдан воз кечишдан максад барча укувчиларни дарсга баробар жалб килишдир. Куйида "Нефт ва уни кайта ишлаш" мавзусида берилаётган ва амалиётда кулланилаётган усуллар укувчиларга кимё фанидан утилаётган мавзуни чукур урганишга кумак беради, деб уйлаймиз.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бу усуллар куйидагилардан иборат:

1-усул. Фронтал холда сураш. Барча укувчиларнинг утилган дарс мавзусини кандай узлаштирганлари аникланади. Уларга бериладиган саволларга жавоблар кетма-кет сураб борилади ва хамма укувчиларнинг фикри шунга каратилади. Фронтал савол-жавобда киска танаффус хам булмай, бир саволни билмаган укувчи тухтатилиб, иккинчи укувчидан суралади. Савол-жавобда бутун синф укувчилари иштирок этадилар.

2-усул. Индивидуал холда сураш. Укувчиларнинг айримларидан уларнинг утилган фан мавзусини канчалик чукур узлаштирганликлари турли мисоллар ёзилган ёки расмлар чизилган карточкалар, таркатма материаллар, тест саволларидан фойдаланиб аникланади. Бунда укитувчи укувчи билан яккама-якка ишлаб, унинг жавобини эшитади, мухокама килади ва билимини бахолайди.

3-усул. Гурухларга булган холда сураш. Алохида хар бир каторда утирган укувчилар учун доскага вариант буйича савол ёзиб берилиб, ким тез, аник,

биринчи булиб жавоб тайёрлаш топшириги берилади. Бу уларни дарс жараёнида фаол фикрлашга ургатади.

1-катор. Рангсиз моддалар фраксиялари хакида маълумот беринг.

2-катор. Рангли моддалар фраксиялари хакида маълумот беринг.

3-катор. Нефтни хайдаш реактификация колоннаси ишлаш механизмини тушунтириб беринг.

4-катор. Бирламчи кайта ишлаш асоси нефтни хайдашнинг камчиликлари ва ютукларини айтинг.

5-усул. Синов системасини куллаш. Бу усулни мавзу якунидан сунг куллаш максадида синф укувчиларидан 4 нафар ассистент тайёрланади. Улар ёрдамида у бутун синф укувчиларини сураб улгуриши керак. Утилган материални укувчилар кандай узлаштирганликларини куйидаги усул ёрдамида билиб олиш мумкин. Ас-систентлар укувчиларни куйидаги саволлар асосида савол-жавоб киладилар.

1-савол. Нефтни бирламчи кайта ишлаш хакида маълумот беринг.

2-савол. Нефтни бирламчи кайта ишлаш хакида нима биласиз?

3-савол. Нефт крекингини тушунтириб беринг.

4-савол. Нефтни ароматлашни тушунтириб беринг.

МУХ,ОКАМА

Савол-жавобдан сунг ассистентлар укитувчи билан биргаликда укувчилар билимини бахолашади. Х,ар бир ассистент узига жавоб берган укувчининг жавобини изохлайди ва куйган бахосини эшиттиради. Агар укувчи куйилган баходан каноатланмаса, унга кушимча савол берилади ва бахоланади.

5-усул. Тест усули. Бу усул укувчилар билими ва уларнинг утилган мавзуларни кай даражада узлаштирилганлигини аниклаш билан тавсифланади. Бу усулга кура вакт тежалади, яъни 15 минут ичида бутун синф укувчиларининг билимини аниклаш имкони яратилади.

Мисол тарикасида;

1. Ажратиб олинган бензиннинг бир кисми кайтадан колоннага совутгич сифатида юборилади. Ушбу жараён нефтни кайта ишлашнинг кайси турида кулланилишини курсатинг.

А) Нефтни ароматлаш Б) Нефт пиролизи С) Нефтни бирламчи кайта ишлаш Д) Нефтни иккиламчи кайта ишлаш

2.Углеводородлар ичида детонация бермайдиган изоактаннинг систематик номенклатура буйича номи тугри берилган жавобни топинг.

А)2,3,4 триметил пентан

Б) 2,2,4 триметил пентан С) 2,4,4 триметил пентан Д) 2,4 триметил гексан

З.Узбекистон Республикасининг кайси вилоятларида нефтни кайта ишлаш

заводлари мавжуд.

А) Жиззах ва Сирдарё

Б) Бухоро ва Фаргона

С) Самарканд ва Кашкадарё

Д) Сурхондаря ва Тошкент вилояти

Тест саволлари - билимни синашга, укувчининг уз узлаштирган билимларига катъий ишонч бор ёки йуклигини аниклашга каратилган. Бунинг учун тест саволлари аник, фикрни тулик ифодалайдиган хамда утилган ма-териалларнинг хаммасини уз ичига камраб олган булиши керак.

6-усул. Натижаларни тадкик килиш. Бунда 3-4 нафар укувчи доска олдига чакирилиб, кулига саволлар варакаси берилади ва жавоби бахоланади.

1-укувчига: Термик крекинг жараёни ва махсулотлари хакида маълумот беринг. 2-укувчига: Каталитик крекинг жараёнини тушунтириб беринг.

3-укувчига: Нефтни риформинглаш ахамияти кандайлигини тушунтириб беринг.

4-укувчига: Нефт пиролизи тенгламасини ёзинг ва С валентлигини аникланг.

НАТИЖА

Натижада укувчиларнинг жавоблари мухокама килинади. Бунда укувчи уз фикрини эркин баён килишга, колган укувчиларнинг эса жавоб бераётган укувчининг жавоби тугри ёки нотугри эканлигини кузатишга, тинглашга ва фикрлашга ургатади.

7-усул: Кузатув усули. Бу усулни амалий машгулотлар утказилганда куллаш яхши самара беради. Бунда укувчилар килинган тажрибаларни уз кузлари билан куриб, булаётган узгаришларни кузатиб, натижаларни баён килишлари ва хулоса килиб якунлашлари лозим.

8-усул. Ёзма машкларни бажариш. Бу усулдан синфдаги укувчиларни фронтал ёки индивидуал гурухларга булиб ишлашда фойдаланиш мумкин, мисол учун;

1-вариант.

1. Нефтни кайта ишлашда вакуумли хайдаш усули

2.Реактификация жараёнини изохланг.

3. Термик крекинглаш жараёни тенгламалари тузиш

4. "Нефт кули" хакида маълумот беринг.

2-вариант.

1.Бензин детонацияси ва изооктан сони нима?

2. Термик крекинглаш жараёни тенгламалари тузиш

3.Нефтни иккиламчи кайта ишлаш.

4.Мазут, парафин ва вазелинни ишлатилиши.

3-вариант.

1.Нефтнинг физик хоссалари ва таркиби

2.Мазутни кайта ишлаш.

3.Лигроин, керосин, соляр мойлари ишлатилиши.

4. Нефтни бирламчи кайта ишлаш.

9-усул. Кургазмали материаллар билан ишлаш. Берилган (чизилган) расмни изохлай билиш. Масалан, реактификация калоннаси расмга караб тузилиши ва ишлаш принципини тушунтириш суралади ва хк.

10-усул. Бахс-мунозара усули. Бу усулда утилган мавзу якунида материал буйича укувчиларга нефт ва кайта ишлаш махсулотлари кластери тулдирилади.Улар асосида укувчиларнинг мавзуни кай даражада узлаштиргани, фикр юритиши ва адабиётлардан олган кушимча маълумотлари ва билимлари аникланади.

Укувчиларнинг жавоб беришдаги фаоллигини ошириш учун уларни фарклашга мажбурлаш, дарсга оид уйин мусобакаларини уюштириш, берилаётган саволларнинг турли-туман булишига эътибор бериш, жавоб бераётганда уз-узини текширишга, узаро текширишга ургатиш, огзаки машклар бажариш, бахс-мунозара килиш, натижа ва жавобларни изохлашга ургатиш лозим.

ХУЛОСА

Юкорида кайд килинган усулларнинг кулланиши оркали укувчилар фикрлаш кобилиятининг усиши ва кимё фанини узлаштириши анча юксалади. Шунингдек, бунда укувчининг турли саволлар уйлаши, саволларга тугри ва тулик жавоб бера олиши, олган бахосини изохлаш, уз билимини мустакил текшириш, мусобакаларда фаол катнашиш хамда мустакил фикрлай олиш имконияти ортади. Бу эса укувчиларнинг билим савиясинининг усишига ижобий таъсир курсатади. Демак, юкорида келтирилган усуллар замонавий педагогик технологиянинг бир куриниши булиб, у укувчилар фикрини максадли йуналтиришга, таълим бериш натижаларини олдиндан аниклашга ва уларнинг яхши натижаларга эришишини таъминлашга каратилган.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 20.04.2017 й. П^-2909-сон «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ^арори (www.nrm.uz).

2. "Кимё ва биология йуналишларида узлуксиз таълим сифатини илм-фан натижадорлиги ошириш чора -тадбирлари тугрисида"ги П^-4805-сон карори (https://lex.uz/)

3. Абдулхаева М.М., Мардонов У.М. Кимё - Т.: "Узбекистан", 2002.

4. Умидли кимёгарлар. - Т., 2009.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.