Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 j ISSUE 1 j 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-208-213
ОТОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ ДAСТУPЛAPИНИ ИЛFОP XОPИЖИЙ ТAЖPИБAЛAP АСОСИДА ТAKОМИЛЛAШТИPИШ
Ойатиллох Алишер yFли Егамбердиев
ФaрFонa дaвлaт yниверситети тaлaбaси
Хидойат Pахматулло кизи Pасулова
ФaрFонa дaвлaт yниверситети тaлaбaси
Орзигул Маъруфжон кизи Сотволдиева
ФaрFонa дaвлaт yниверситети тaлaбaси
АННОТАЦИЯ
Mas^aAa профессионол тaълим тизимидaги тaълим дaстyрлaри (yKyB меъёрий хужжйтлор тaркиби) нинг хусусиятлори куриб чикдтади. Яъни, тaълим дaстyрининг умумий ТУЗИЛИШИ Ba 6У дaстyрни тaшкил КИЛУВЧИ мaлaкa тaлaби, y^yB режa хдмдо укув дaстyрлaр (модул) тyшyнчaлaрининг мязмун Ba мохияти очиб берилган. Ундж тошкдри хозирги профессионол тaълим дaстyрлaригa бугунги зaмон тaлaблaригa мое тaрздa узгартиришлор киритилиши, yмyмaн олгaндa яхлитлош (умумий биттa хужжяг куринишига келтириш) Ba бунинг aфзaлликлaри хусусидо суз юритилгaн. Шунингдек, келгyсидa хорижий тaжрибaлaргa тaянгaн холдо ишлaб чикиладиган Ba yмyмaн янги ихчш кyринишдaги тaълим дaстyрлaри Ba ушбу профессионол тaълим дaстyлaри aсосидa тaйёрлaшнинг пировaрд нотижолори ёритиб берилгaн.
Калит сузлар: профессионол тоълим, профессионэл стондорт, профессионол тоълим мyaссaсaлaри, профессионол тоълим достури, молоко тотаби, yKyB режо, yKyB достур.
ABSTRACT
The article considers the features of educational programs in the professional education system (the composition of educational normative documents). That is, the content and essence of the concepts of the general structure of the educational program and the qualification requirements, curriculum and educational programmes (modules) that make up this program are revealed. In addition, it is mentioned about the introduction of changes to the current professional education programs in
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-208-213
accordance with today's modern requirements, rounding up in general (giving the appearance of a single document) and its advantages. In addition, the pirvord results of training, which will be developed based on foreign experience in the future, and in general on the basis of new compact training programs and these professional training aids, are highlighted.
Keywords: professional education, professional standard, vocational educational schools, professional educational program, qualification requirements, curriculum, educational program.
КИРИШ
Маълумки, Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5812-сонли Фармонида Узбекистан Миллий квалификацияси тизими тулаконли жорий этилмаганлиги, тайёрланаётган кадрларнинг мехнат бозорида муносиб урин эгаллашларига тускинлик килаётганлиги кайд килинган. Мазкур фармон билан республикамизда Таълимнинг халкаро стандарт таснифлагичи даражалари билан уйгунлашган янги бошлангич, урта ва урта махсус профессионал таълим тизими хамда табакалаштирилган таълим дастурлари жорий этиладиган таълим муассасалари тармоги ташкил этилди.
АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ
Президентимизнинг Олий мажлисга мурожаатномасида мамлакатимизда 2020/2021 укув йилидан бошлаб кадрлар малакасини халкаро мехнат бозори талабларига мослаштириш максадида миллий малака тизимини ишлаб чикиш, юртимизда 340 та касб-хунар мактаби, 147 та коллеж ва 143 та техникум ташкил этиш буйича аник вазифалар белгилаб берилган.
Шунинг учун хам бугунги кунда Халкаро стандартлар асосида кабул килинган миллий малака тизимининг жорий этилиши профессионал таълим дастурларининг мазмунини айнан бугунги хорижий таълим стандартлари каби тубдан ислох килинишни талаб килади.
Шу муносабат билан хар йили профессионал таълим дастурларини такомиллаштириб бориш максадида Республиканинг етакчи соха мутахассислари ва иш берувчи ташкилот ходимлари билан хамкорликда укув-меъёрий хужжатлар тобора такомиллаштириб борилмокда.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-208-213
Профессионал таълим дастурлар ривожланган мамлакатларда синовдан утган, касбга ургатиш ва умуман укитиш тизимини уйгунлаштиришда муваффаккият козонган булиши лозим. Шу боис, Узбекистонда хам миллий ва тармок ихтисослашуви тизими касб ва лавозимлар буйича касбий стандартлар хамда табакалаштирилган профессионал таълим дастурлари ишлаб чикилмокда. Бу эса уз навбатида мехнат бозори билан таълим сохаси интеграциясини таъминлашга хизмат килади. Яъни табакалаштирилган профессионал таълим дастурларининг такомиллаштирилиши профессионал таълим муассасалари битирувчиларининг нафакат махаллий мехнат бозорда балки, хорижда мехнат килаётган юртдошларимизнинг мутахассис сифатида мавкеи, халкаро талабларга мослиги, хорижда хам нуфузли жойларда мехнат кила олиши ва муносиб иш хакига эга булишини уз ичига камраб олган.
Профессионал таълим дастурлари хакида суз борганда, алохида эътироф этиб утиш жоизки, янги кабул килинган Узбекистон Республикаси таълим тугрисидаги конунда хам таълим дастурига таъриф берилмаган. Таълим дастурининг таърифи Вазирлар Махкамасининг "Узбекистон Республикасида узлуксиз бошлангич, урта ва урта махсус профессионал таълим тизимини тартибга солувчи норматив-хукукий хужжатларни тасдиклаш тугрисида"ги 466-сонли карорида аник ва равшан ифодаланган.
Унга кура, таълим дастури — профессионал таълим муассасаси битирувчисига муайян эгаллаган касб ёки мутахассислик буйича касбий фаолиятни малакали бажариш имконини беришга каратилган профессионал таълим тайёргарлигининг асосий мазмунини аникловчи давлат таълим стандартлари, укув режаси, укув фанлари (модуллар) дастурлари, малака амалиёт дастурларидан иборат хужжатлар туплами;
Шунингдек, табакалаштирилган таълим дастури — Халкаро таснифлагичнинг тегишли даражаларига мувофик бошлангич, урта ва урта махсус профессионал таълимда кадрлар тайёрлаш учун касб ёки мутахассисликларнинг мураккаблик даражалари, укитиш муддатлари бир-биридан фарк киладиган таълим дастури деб аник ифодаланган.
Бугунги кунда таълим дастури, яъни малака талаби, укув режа ва укув дастурлари касбий стандартлар асосида ишлаб чикилмокда ва йилдан йилга такомиллаштирилиб амалга жорий килиб борилмокда. Жумладан жорий укув йили учун 3-даражада 108 та, 4-даражада 136 та ва 5-даража 81 та касб ва
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-208-213
мутахассисликларнинг укув режа, малака талаби ва фан (модул) дастурлари ишлаб чикилган.
Албатта хозирга кадар касбий стандартлар асосида ишлаб чикилган укув-меъёрий хужжатлар битирувчиларнинг эгаллаган касбий компетенцияларини ва малакаларини иш берувчи ташкилотларнинг талабларига мос келишини таъминлашга ва битирувчилар учун зарур булган билимларни узлаштиришга каратилган.
МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР
Бирок профессионал таълим дастурларининг хозирги амалдаги тартибда ишлаб чикилиши таълим тизимида когоз хажмини ортиб кетишига ва укув меъёрий хужжатларнинг таркоклигига олиб келмокда. Бундан ташкари, таълим дастурларининг таркиби: малака талаби, укув режа ва укув дастурининг яхлит алохида шаклдалиги тасдиклаш жараёнида вактни самарасиз сарфланишига ва иш берувчи ташкилотларга хам нокулайликлар туFдирмокда. Чунки таълим дастурларининг бу тартибда ишлаб чикилиши укув меъёрий хужжатларнинг бир-бирига мувофиклигини, яъни, интеграциясини таъминлашда кийинчиликларни келтириб чикаради.
Умуман олганда, ривожланган мамалакатлар тажрибаси тахлилида улардаги таълим дастурларининг таркибий кисмлари таркок холатда кузатилмайди. Яъни профессионал таълим дастурлари содда ва яхлит битта хужжат куринишида ишлаб чикилган. Масалан, Козогистон Республикасининг профессионал таълим станлартларига назар соладиган булсак, таълим дастурларининг яхлитланган структурада тузилаганини куришимиз мумкин. Куп йиллар мобайнида бугунги кунга кадар такомиллаштириб келинган ушбу таълим стандарти асосида таълим олаётган Козогистон урта бугин кадрлари нафакат махаллий мехнат бозорида балки, бошка хорижий мамлакатларда хам нуфузли ташкилотларда муносиб иш хакига эга булиб, уз уринларини топиб келмокда.
Х,озирги кунда таълим ва технолигиялар (илм-фан) жадал ривожланиб бормокда. Бу борада юзага келадиган асосий муаммо шундаки, илгари олинган билимларнинг кадрсизланишидир. Илм-фан тараккиётининг бу даражада шиддат билан ривожланиши мутахассислар билимининг эскиришига сабаб булмокда ва бу холатлар уларнинг компетентлик даражасига салбий таъсир курсатмокда. Дунёда маълумот
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-208-213
канча купайса, билимларни хаётга татбик килиш коэффициенти хам шунчалик пасаяди. Бу эса уз навбатида, таълим дастурларини бугунги замон талабларига мос равишда халкаро илгор хорижий тажрибалар асосида ишлаб чикилишини, шунингдек, йилдан-йилга янада такомиллаштириб бориш кераклигини талаб килади.
ХУЛОСА
Хрзирги профессионал таълим дастурлари таркибидаги малака талаби, укув режа ва укув дастурларинг бир-бирига номутаносиблиги ва ривожланган мамлакатларда синовдан утган профессионал таълим дастурларининг ижобий натижаларини хисобга олиб, Узбекистондаги профессионал таълим дастурларини янгича киёфада унификация килинган, яхлит битта хужжат шаклида ишлаб чикишни таклиф киламиз. Профессионал таълим дастурлари структурасини ишлаб чикишдаги бундай янгича ёндашув мамлакатимиз профессионал таълим муассасаларида таълим сифатини оширишда уз самарасини курсатади деб хисоблаймиз. Бундан кузланган асосий максад шуки, биринчидан когоз хажмини кискартириш ва укитувчилар вактини ортикча когозбозликка эмас балки, бутун эътиборини укувчиларга таълим беришга каратишдир. Иккинчидан, бу ёндашув иш берувчи ташкилот ходимларининг таълимга оид булган хужжатлардаги тушунмовчиликларини бартараф этади ва педагог ходимлар билан хамкорликда махаллий ва ташки мехнат бозори талабларига мос булган малакаларни узлаштиришга йуналтирилган профессионал таълим дастурларини яратишда энг макбул йул хисобланади.
Бундан ташкари, профессионал таълим дастурининг янги структурасини ишлаб чикиш ва тасдиклаш жараёни олдингидек узок вакт талаб килмайди. Энг асосийси малака талаби, укув режа хамда укув дасдуарлари уртасидаги мувофиклик ва узвийликни саклаб колади. Шу билан бирга, янги профессионал таълим дастурларини жорий этилиши хорижий профессионал таълим муассасалар билан биргаликда келугусида кушма дастурларни жорий этиш имкониятларини кенгайтиради. Буларни инобатга олиб, илFор хорижий тажрибалар асосида (масалан: Америка, Финландия, Россия ва ^озоFистон) янги профессионал таълим дастурларини ишлаб чикишни йулга куйиш ва амалга жорий килинишини таклиф киламиз.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-208-213
REFERENCES
1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида" 2019 йил 6 сентябрдаги ПФ-5812-сон Фармони.
2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Узбекистон Республикасида узлуксиз бошлангич, урта ва урта махсус профессионал таълим тизимини тартибга солувчи норматив-хукукий хужжатларни тасдиклаш тугрисида" 2020 йил 7 августдаги 466-сонли карори
3. http://kasipkor.kz/?page id=407&lang=ru