Prevention of major industrial accidents - case study using the example of the Mazowieckie Voivodeship Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

STUDIUM PRZYPADKU - ANALIZA ZDARZEN RZECZYWISTYCH

st. kpt. mgr inz. Wojciech Wisniewskia), mt. kpt. mgr inz. Grzegorz Sobieszeka), mgr Barttomiej Potecb)*

aKomenda Wojewodzka Panstwowej Strazy Pozarnej w Warszawie / Mazovian Headquarters of the State Fire Service

b)Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowy Instytut Badawczy / Scientific and Research Centre for Fire

Protection National Research Institute

*Autor korespondencyjny / Corresponding author: bpolec@cnbop.pl

Zapobieganie powaznym awariom przemystowym - studium przypadku na przyktadzie wojewodztwa mazowieckiego

Prevention of Major industrial accidents - Case Study Using the Example of the Mazowieckie Voivodeship

Предотвращение серьезных несчастных случаев на производстве - комплексный анализ на примере Мазовецкого воеводства

ABSTRAKT

Cel: Niniejszy artykul ma na celu ocen§ stanu realizacji w Polsce obowiqzujqcej doktryny zapobiegania powaznym awariom przemyslowym w kontekscie zapewnienia bezpiecznej odleglosci w procesie ksztaltowania ladu przestrzennego.

Wprowadzenie: Wlasciciele zakladöw o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemyslowej sq zobowiqzani do przeprowadzania analizy takiego ryzyka oraz jego oceny. W raportach o bezpieczenstwie dla tego rodzaju zakladöw zawarte sq szczegölowe zalozenia i opis procesu analizy i oceny ryzyka oraz jego wyniki przedstawione takze w formie graficznej. Jednym z najwazniejszych elementöw tego procesu sq wytypowane reprezentatywne zdarzenia awaryjne, rozwiniQte w reprezentatywne scenariusze awaryjne. Od stopnia ich dokladnosci i adekwatnosci dla danego rodzaju instalacji i pa-rametröw procesu przemyslowego zalezy koncowa wartosc analizy ryzyka oraz jego ocena.

Metodologia: W ramach badan przeprowadzonych na potrzeby artykulu dokonano przeglqdu aktöw prawnych i dost^pnych wytycznych, przeanalizowa-no dost^pne raporty o bezpieczenstwie i zawarte w nich dane dotyczqce reprezentatywnych scenariuszy awaryjnych w 18 zakladach o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemyslowej w wojewödztwie mazowieckim.

Wnioski: Krajowy system planowania i zagospodarowania przestrzennego nie uwzgl^dnia w dostatecznym zakresie zalozen doktryny zapobiegania powaznym awariom przemyslowym. Nie istnieje okreslona metodyka dokonywania oceny ryzyka, z racji czego poszczegölne oceny ryzyka w raportach

0 bezpieczenstwie oparte sq na niejednolitych zasadach, co w przypadku podobnych zakladöw powoduje rozbieznosci. Brakuje standaryzacji wymagan w zakresie prezentacji wyniköw analiz i ocen ryzyka, a w szczegölnosci zasi^göw oddzialywania promieniowania cieplnego, nadcisnienia i toksycznosci. W efekcie wyniki te sq prezentowane wedle uznania, w sposöb uniemozliwiajqcy ich jednoznacznq interpretaj Bez wykorzystania okreslonego opro-gramowania nie jest mozliwa röwniez dokladna interpolacja danych. Wyniki dokonanej w 2017 roku dla wojewödztwa mazowieckiego analizy zagrozen wykazaly, iz obszar objQty oddzialywaniem zakladöw o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii poza swoim terenem w wojewödztwie mazowieckim wynosi ok. 2300 ha. Istotnym problemem jest röwniez brak krajowych wytycznych w zakresie ustalania bezpiecznej odleglosci na potrzeby planowania

1 zagospodarowania przestrzennego, ktöry sprawia, ze ww. obszar podlega okreslonym rodzajom zagospodarowania z pomini^ciem lub niedostatecznym uwzgl^dnieniem informacji o oddzialywaniu powaznych awarii przemyslowych.

Stowa kluczowe: awaria przemyslowa, reprezentatywne zdarzenie awaryjne, bezpieczna odleglosc, planowanie przestrzenne Typ artykutu: artykul przeglqdowy

Przyjçty: 01.03.2018; Zrecenzowany: 20.11.2018; Zatwierdzony: 22.11.2018; Procentowy wktad merytoryczny: W. Wisniewski - 45%; G. Sobieszek - 45%; B. Potec - 10%;

Identyfikatory ORCID autorow: W. Wisniewski - 0000-0002-9106-5306; G. Sobieszek 0000-0001-9341-0743; B. Potec - 0000-0003-2054-8068; Proszç cytowac: BiTP Vol. 51 Issue 3, 2018, pp. 150-169, doi: 10.12845/bitp.51.3.2018.11; Artykut udostçpniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

ABSTRACT

Aim: The aim of this paper is to assess the state of implementation in Poland of the current doctrine for the prevention of major industrial accidents in the context of providing safety distance in the process of shaping the spatial order.

Introduction: The obligation to perform an analysis and assessment of the risk of a major industrial accident lies above all with operators of upper-tier establishments. The security reports for such establishments contain detailed assumptions and the description of the analytical evaluation and risk assessment process and present its results together with their graphical visualisation. One of the most important elements of such a risk assessment

is the identification of representative emergency events developed in representative emergency scenarios. The end value of the risk analysis and its evaluation depends on the degree of their accuracy and relevance for the type of establishment and industrial process parameters. Methodology: The research conducted for the purposes of this article included a review of the legislation and available guidelines, an analysis of safety reports and data contained in them on representative emergency scenarios in 18 establishments with a high risk of a major industrial accident in the Mazowieckie Voivodeship.

Conclusions: The national land use and spatial planning system does not take into account the assumptions of the doctrine of prevention of major industrial accidents. There is no specific risk assessment methodology, resulting in individual risk assessments in safety reports being based on non-uniform rules, and thereby discrepancies between similar establishments. There is a lack of standardisation of requirements regarding the presentation of analysis results and risk assessments, in particular with regard to the ranges of thermal radiation, overpressure and toxicity. As a result, these results are presented arbitrarily in a way that prevents their clear interpretation. The exact interpolation of data is impossible without the use of specific software. The results of the risk analysis performed in 2017 for the Mazowieckie Voivodeship showed that the area affected by the upper-tier establishments with a high risk of a major accident outside of their territory in the Mazowieckie Voivodeship is approx. 2,300 ha. An important problem is also the lack of national guidelines for establishing safety distances for land use and spatial planning purposes, which means that the above-mentioned area is subject to certain types of land use, disregarding or providing insufficient attention to information on the impact of major industrial accidents. Keywords: major industrial accident, representative emergency scenario, safety distance, land use and spatial planning Type of article: review article

Received: 01.03.2018; Reviewed: 20.11.2018; Accepted: 22.11.2018; Percentage contribution: W. Wisniewski - 45%; G. Sobieszek - 45%; B. Polec - 10%;

Authors' ORCID IDs: W. Wisniewski - 0000-0002-9106-5306; G. Sobieszek 0000-0001-9341-0743; B. Polec - 0000-0003-2054-8068; Please cite as: BiTP Vol. 51 Issue 3, 2018, pp. 150-169, doi: 10.12845/bitp.51.3.2018.11;

This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

АННОТАЦИЯ

Цель: Цель данной статьи - оценка состояния внедрения в Польше действующей доктрины относительно предотвращения крупных промышленных аварий в контексте обеспечения безопасного расстояния в процессе формирования пространственного порядка. Введение: Владельцы предприятий с высоким риском серьезной промышленной аварии обязаны проводить такой анализ риска и его оценку. Отчеты по безопасности для таких предприятий включают подробные предположения и описание процесса анализа и оценки риска, а также результаты, представленные также в графической форме. Одним из наиболее важных элементов этого процесса является выделение репрезентативных аварийных событий, рассматриваемых в репрезентативных аварийных сценариях. От степени их точности и соответствия данному типу установки и параметрам производственного процесса, зависит конечное значение анализа рисков и его оценка. Методология: В рамках исследования, проведенного для целей данной статьи, были проанализированы правовые акты и имеющиеся руководящие принципы, проанализированы имеющиеся отчеты по безопасности и содержащиеся в них данные о репрезентативных сценариях чрезвычайных ситуаций на 18 предприятиях с высоким риском крупной промышленной аварии в Мазовецком воеводстве. Выводы: Национальная система пространственного планирования и развития не учитывает в соответствующей мере доктрину предотвращения серьезных промышленных аварий. Нет конкретной методологии оценки риска, из-за чего индивидуальные оценки риска в отчетах по безопасности основаны на неоднородных правилах, которые в случае аналогичных установок вызывают расхождения. Отсутствует стандартизация требований в отношении представления результатов анализа и оценки рисков, в частности диапазонов теплового излучения, гипертонии и токсичности. В результате эти результаты представляются на личное усмотрение, таким образом, получение однозначной интерпретации не представляется возможным. Точная интерполяция данных невозможна без использования специального программного обеспечения. Результаты анализа рисков, проведенного в 2017 году для Мазовецкого воеводства, показали, что площадь воздействия предприятий с высоким риском крупной аварии за пределами их территории в Мазовецком воеводстве, составляет около 2 300 га. Важной проблемой также является отсутствие национальных руководств по установлению безопасного расстояния для планирования и пространственного обустройства, что приводит к тому, что вышеуказанный район подвержен особым типам планирования, в которых отсутствует или недостаточно учитывается информация о воздействии крупных промышленных аварий.

Ключевые слова: промышленная авария, репрезентативное аварийное событие, безопасное расстояние, пространственное планирование Тип статьи: обзорная статья

Принята: 01.03.2018; Рецензирована: 20.11.2018; Одобрена: 22.11.2018;

Процентное соотношение участия в подготовке статьи: W. Wisniewski - 45%; G. Sobieszek - 45%; B. Polec - 10%;

Идентификаторы ORCID авторов: W. Wisniewski - 0000-0002-9106-5306; G. Sobieszek 0000-0001-9341-0743; B. Polec - 0000-0003-2054-8068;

Просим ссылаться на статью следующим образом: BiTP Vol. 51 Issue 3, 2018, pp. 150-169, doi: 10.12845/bitp.51.3.2018.11;

Настоящая статья находится в открытом доступе и распространяется в соответствии с лицензией CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/

licenses/by-sa/4.0/).

Wprowadzenie

Globalizacja przeptywu ludzi, technologii oraz ustug spra-wita, iz mowimy o obecnym swiecie jak o „globalnej wiosce". Podstawq kazdej duzej gospodarki swiatowej jest bez wqtpie-nia przemyst ciçzki, a w szczegolnosci przemyst chemiczny

Background

The global freedom of movement of people, technologies and services has led to the world's becoming a global village. Clearly, the foundation of every world economy with a global reach is heavy industry, particularly chemical and petrochemical. To

i petrochemiczny. Aby mogty powstac wystarczajqce ilosci pod-stawowych surowcow do produkcji paliw, tworzyw sztucznych, preparatow kosmetycznych czy nawozow konieczna jest bu-dowa duzych zaktadow przemystowych i baz magazynowych pewnych substancji, ktore w swietle posiadanych wtasciwosci fizykochemicznych sq uznawane za niebezpieczne. Na pozio-mie miçdzynarodowym, jak i europejskim wprowadzono syste-my klasyfikacji substancji niebezpiecznych, tj. Globalny Zhar-monizowany System Klasyfikacji i Znakowania Chemikaliow (GHS) [6] opracowany w ramach Organizacji Narodow Zjedno-czonych (ONZ) oraz rozporzqdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (CLP) [7], ktore stanowi implementacjç w Unii Europejskiej (UE) systemu GHS.

Przetwarzanie i magazynowanie duzych ilosci substancji niebezpiecznych od zawsze stanowito zrodto zagrozen dla zdro-wia i zycia ludzi, mienia oraz srodowiska naturalnego. Powaz-ne awarie, poczqwszy od wybuchu cykloheksanu w zaktadzie Nypro Limited w miejscowosci Flixborough w Wielkiej Brytanii (1974), uwolnienia TCDD w zaktadzie ICMESA (Roche Group) w miejscowosci Seveso we Wtoszech (1976), uwolnienia izocy-janianu metylu w postaci gazu z fabryki pestycydow firmy Union Carbide w miejscowosci Bhopal w Indiach (1994), az po katastro-fy wspotczesne, takie jak wybuch chmury gazowej (VCE) w ra-finerii BP w Texas City w USA (2005), pozar zbiornikow magazynowych w Bouncefield w Wielkiej Brytanii (2005) czy wyciek ropy na platformie Deepwater Horizon w Zatoce Meksykanskiej (2010) dosc jednoznacznie obrazujq potencjat zagrozen zwiq-zanych z substancjami niebezpiecznymi.

W perspektywie europejskiej odpowiedziq na nagty wzrost ryzyka wystqpienia awarii w zaktadach przemystowych byto opracowanie i wdrozenie tzw. dyrektyw Seveso, poczqwszy od Seveso I (1982) [3], Seveso II (1996, 2003) [4] na Seveso III (2012) [5] konczqc.

W Polsce rowniez funkcjonujq zaktady przemystowe, kto-re wykorzystujq do produkcji lub magazynujq duze ilosci substancji niebezpiecznych. Krajowe regulacje prawne w tym za-kresie zawierajq siç w kolejnych nowelizacjach ustawy - Prawo ochrony srodowiska [2].

Prowadzqcy zaktady o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemystowej [2], zgodnie z wymogami ustawy - Prawo ochrony srodowiska, sq zobowiqzani do sporzqdzania raportu o bezpieczenstwie. Jednym z podstawowych elementow tego raportu jest opis zidentyfikowanych zagrozen i oceny ryzyka wystqpienia powaznej awarii oraz informacje o srodkach ko-niecznych do zapobiegania awariom.

Mnogosc mozliwych do wystqpienia zdarzen awaryjnych w tego typu zaktadach powoduje koniecznosc ich grupowania, w celu wytonienia zbioru zdarzen reprezentatywnych. Zdarze-nia te, nazywane reprezentatywnymi zdarzeniami awaryjnymi (RZA), stanowiq punkt wyjscia do dalszej analizy ryzyka wystqpienia powaznej awarii przemystowej. Dla kazdego z takich zdarzen sporzqdzany jest opis jego przebiegu, czyli scenariusz. Definiuje on anatomiç lub mechanizm powstawania awarii/wy-padku, obrazujqc przewidywanq sekwencjç zdarzen, prowadzq-cq od przyczyn do niepozqdanych skutkow.

supply sufficient amounts of basic raw materials to produce fuels, plastics, cosmetic preparations and fertilisers, it is necessary to build large industrial establishments and warehouse complexes for certain substances with hazardous physical and chemical characteristics. Hazardous substance classification systems were introduced at both international and European levels. These include the Global Harmonized System of Classification and Labelling (GHS) [6] developed by the United Nations and the Regulation (EC) No 1272/2008 of the European Parliament and of the Council of 16 December 2008 on classification, labelling and packaging of substances and mixtures, (CLP) [7], which is an EU implementation of the GHS system.

The processing and storage of large amounts of hazardous substances has always been a source of hazard for the health and lives of people, property and the natural environment. Serious accidents, from the cyclohexane explosion at Nypro Limited in the UK town of Flixborough (1974), the release of TCDD from an ICMESA (Roche Group) plant in Seveso, Italy (1976), and the release of methyl isocyanate gas from a Union Carbide pesticide factory in Bhopal, India (1994), to more recent disasters, such as the vapour cloud explosion (VCE) in a BP refinery in Texas City, USA (2005), the fire of oil storage containers in Bouncefield, UK (2005), or the Deepwater Horizon oil spill in the Gulf of Mexico (2010) leave no doubt as to the dangers involved in the processing of hazardous substances.

The European response to the sudden increase in the risk of industrial accidents was the preparation and implementation of the so-called Seveso Directives - Seveso I (1982) [3], Seveso II (1996, 2003) [4] and Seveso III (2012) [5].

Poland is also home to industrial plants which process or store substantial amounts of hazardous substances. The country's legal regulations in this respect are contained in the successive amendments to the act on the Environmental Protection Law [2].

As per the requirements of the Environmental Protection Law, entities managing upper-tier establishments which have a high risk of serious industrial accidents [2] are obliged to prepare safety reports. The basic elements of this report include a description of the identified hazards, an assessment of the risk of serious accidents and information about the measures necessary to prevent them.

The multitude of potential industrial accidents which can occur in such establishments makes it necessary to group them in order to create a set of representative accidents. Such events, called representative accidents (RA), are a starting point a the further analysis of the risk of a serious industrial accident. Every such event is described in terms of its course, i.e. a scenario is prepared for it. It defines the "anatomy" or mechanism of the failure/accident, representing the projected sequence of events leading from the causes to undesired consequences.

Podstawowe akty prawne regulujgce obszar powaznych awarii przemystowych oraz bezpiecznych odleglosci

Najwazniejszym, i w gruncie rzeczy jedynym aktem praw-nym, formutujqcym krajowq doktrynç zapobiegania powaznym awariom przemystowym, jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony srodowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.). Zawiera ona zarówno szczegótowe wytyczne dla prowadzqcych zaktady, które stwarzajq ryzyko wystqpienia powaznej awarii przemystowej, jak i dla organów administracji publicznej. W aktach wykonawczych do ww. ustawy sprecyzowane sq natomiast wymagania formalne i merytoryczne dotyczqce zasad klasyfika-cji substancji, kwalifikacji zaktadu oraz sporzqdzania dokumen-tacji. Jednoczesnie ustawa ta w art. 73 okresla uwarunkowania potozenia zaktadów stwarzajqcych ryzyko wystqpienia awarii z uwzglçdnieniem koniecznosci zachowania tadu w obsza-rze planowania i zagospodarowania przestrzennego. Poszcze-gólne zapisy tego artykutu, co prawda odnoszq siç do róznych sytuacji formalnoprawnych zaktadu (zaktad istniejqcy, nowo projektowany, rozbudowujqcy siç), jednakze postugujq siç ogól-nikowymi stwierdzeniami w zakresie zapewnienia bezpieczen-stwa i uwzglçdnienia zagrozen w procesie planistycznym. Mowa tu w szczególnosci o tzw. bezpiecznej odlegtosci. Brak ujçcia w ustawie jej definicji tworzy prôzniç w przedmiocie jej stosowa-nia. Ponadto podnoszona wielokrotnie koniecznosc zachowania bezpiecznej odlegtosci nie znajduje jak dotqd kontynuacji, poza zapisem art. 73a, który okresla, iz minister wtasciwy do spraw srodowiska w porozumieniu z ministrem wtasciwym do spraw wewnçtrznych i ministrem wtasciwym do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa okresli, w drodze rozporzqdzenia, sposób usta-lania bezpiecznej odlegtosci, rodzaje powaznych awarii przemystowych, których potencjalne skutki nalezy uwzglçdnic przy ustalaniu bezpiecznej odlegtosci oraz parametry graniczne od-dziatywania potencjalnych skutków powaznych awarii przemystowych w zakresie palnosci, wybuchowosci i toksycznosci substancji niebezpiecznych, których miejsca wystçpowania nalezy uwzglçdnic przy ustalaniu bezpiecznej odlegtosci.

Regulacje prawne w przedmiocie ksztattowania tadu przestrzennego sq zawarte w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o pla-nowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1945). Co do kierunku zapisy te sq zbiezne z tresciq art. 73 ustawy prawo ochrony srodowiska. Odnoszq siç jednak w sposób wtadczy, wskazujqc organy administracji (Panstwowa Straz Pozarna, Inspekcja Ochrony Srodowiska), które biorqc udziat w procesie ksztattowania tadu przestrzennego, zajmujq sta-nowisko w zakresie przeznaczenia przestrzeni w sqsiedztwie zaktadu, jak i dopuszczenia lokalizacji nowego zaktadu w juz uksztattowanej relacji przestrzennej.

Skrócona charakterystyka województwa mazowieckiego

Województwo mazowieckie potozone jest na obsza-rze Niziny Mazowieckiej nad rzekq Wistq. Srednia wysokosc

The core legislation for serious industrial accidents and safety distances

The most important and, in fact, the only piece of legislation formulating the national doctrine of preventing major industrial accidents is the Act of 27 April 2001, Environmental Protection Law (consolidated text, Journal Of Laws of 2018, item 799, as amended). It contains detailed guidelines both for the managers of establishments with a risk of major industrial accident and public administration bodies. The secondary legislation to this Act specifies the formal and technical requirements regarding the rules for classifying substances, qualifying establishments and preparing documentation. At the same time, Art. 73 of this Act specifies the conditions for locating establishments with a risk of industrial accidents taking into account the need to maintain order in terms of land use and spatial planning. The specific provisions of this article, while covering various formal and legal situations at an establishment (existing, newly designed, expanding establishment), use broad statements in referring to the issue of ensuring safety and taking hazards into account in the planning process. This is primarily the case with regard to the maintenance of safety distance. The fact that there is no definition of safety distance in the Act leads to the lack of its application. In addition, the need to maintain safety distance, already postulated numerous times, has not been further legislated, except for Article 73a, which provides that the minister in charge of the environment in agreement with the minister in charge of internal affairs and the minister in charge of construction, local planning, zoning and housing policy shall define, by way of a regulation, the method of defining safety distance and the types of major industrial accidents the potential consequences of which should be taken into account in determining safety distance and the threshold parameters of impact of the potential consequences of major industrial accidents in terms of flammability, explosiveness and toxicity of hazardous substances whose placement must be considered when defining safety distance.

The legal regulations on spatial governance are contained in the Act of 27 March 2003 on Land Use and Spatial Planning (consolidated text, Journal of Laws of 2018, item 1945). These provisions essentially correspond to the contents of Article 73 of the Environmental Protection Law. However, they refer to authority, indicating the administrative bodies (State Fire Service, Inspectorate of Environmental Protection) which, as participants in the process of spatial governance, take a stand on specifying the intended purpose of spaces adjoining industrial establishments and the approval of the location of a new establishment in an already developed spatial relations.

Brief overview of the Mazowieckie Voivodeship

The Mazowieckie Voivodeship is located in the area of the Mazovian Lowland on the Vistula River. The average elevation

terenu waha siç od 90 do 120 m n.p.m. Zlokalizowane jest miç-dzy 19o15'33" a 23o07'42" dt. geogr. wschodniej a 51o00'48" a 53o28'54" szer. geogr. potnocnej. W centrum Niziny znajduje siç Kotlina Warszawska, ktorq otaczajq wyniesione do 230 m wysoczyzny. Przewazajq ptaskie lub lekko faliste rowniny mo-reny dennej. W niektorych miejscach wystçpujq wzgorza moren czotowych oraz gtçboko wciçte doliny rzeczne. Dtugosc granic z sqsiednimi wojewodztwami wynosi z warminsko-mazurskim: 218 km, z podlaskim: 358 km, z lubelskim: 372 km, ze swiçto-krzyskim: 203 km, z todzkim: 323 km, z kujawsko-pomorskim:

195 km. tqczna dtugosc granic wojewodztwa wynosi 1 669 km.

2

Powierzchnia wojewodztwa wynosi 35 558,47 km • co stanowi 11,4% obszaru Polski. Wojewodztwo mazowieckie jest w chwi-li obecnej najwiçkszym terytorialnie wojewodztwem w Polsce. Wojewodztwo liczy ogotem 5 349 114 (13,91% ludnosci kraju) mieszkancow, w tym w Warszawie 1 748 920 (ok. 32,7% ludnosci wojewodztwa). Srednia gçstosc zaludnienia wojewodztwa wynosi 150,4 osob/km2, w Warszawie 3 381 osob/km2. Ludnosc wojewodztwa mieszka w wiçkszosci w 85 miastach - 64,28% ludnosci wojewodztwa [9, 18].

Zgodnie z podziatem administracyjnym kraju, obowiqzujq-cym od 1 stycznia 1999 r. i zmienionym w 2002 r., w woj. mazowieckim wydzielono 5 miast na prawach powiatu, w tym Warsza-wç i 4 tzw. powiaty grodzkie Ptock, Radom, Siedlce, Ostrotçkç oraz 37 powiatow ziemskich. Obszar wojewodztwa podzielony jest obecnie na 314 gmin, w tym 35 miejskich, 50 miejsko-wiej-skich i 229 wiejskich. Okoto 17% catej powierzchni wojewodz-twa stanowiq tereny zurbanizowane, pozostatq czçsc stanowiq uzytki rolne oraz lasy. Zabudowa zwarta dominuje w aglomera-cjach miejskich [18].

Mazowsze z racji centralnego potozenia oraz lokalizacji mia-sta stotecznego Warszawy stanowi dogodny obszar do lokalizo-wania obiektow przemystowych. Najwiçkszy obszar przemysto-wy, tj. teren zaktadu produkcyjnego PKN ORLEN S.A. w Ptocku, jest zlokalizowany w granicach administracyjnych miasta Ptock.

Uchwatq nr 180/14 z dnia 7 lipca 2014 r. Sejmik Wojewodz-twa Mazowieckiego przyjqt Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewodztwa Mazowieckiego (Dz. Urz. z dnia 15 lipca 2014 r. poz. 6868). W powyzszym planie ujçto tematykç z zakre-su zagrozenia powaznymi awariami przemystowymi.

is between 90 and 120 metres (above sea level). It is located between 19o15'33" and 23°0742" E and between 51o00'48" and 53o28'54" N. In the middle of the Lowland stretches the Warsaw Basin, which is surrounded by uplands with elevations up to 230 m. The land is dominated by flat or slightly waved plains of a ground moraine. Some locations feature terminal moraine hills and steep river valleys. The length of the boundaries with the neighbouring voivodeships is as follows: Warminsko-Mazurskie 218 km, Podlaskie: 358 km, Lubelskie: 372 km, Swiçtokrzyskie: 203 km, tödzkie 323 km, Kujawsko-Pomorskie 195 km. The total length of the voivodeship's boundaries is 1,669 km. The Ma-zowickie Voivodeship's area is 35,558.47 km2, which is 11.4% of the total area of Poland. It is currently the largest voivodeship in Poland in terms of area. The voivodeship has a population of 5,349,114 (13.91% of Poland's population), of which 1,748,920 people live in Warsaw (approx. 32.7% of the voivodeship's population). The average population density is 150.4 per km2, in Warsaw - 3,381 per km2. Most residents of the Mazovian Voivode-ship live in its 85 cities and towns, which are home to 64.28% of the population [9, 18].

In accordance with the country's administrative division in force since 1 January 1999 and amended in 2002, the Mazowieckie Voivodeship has 5 cities with district rights, including Warsaw, 4 townships - Ptock, Radom, Siedlce, Ostrotçka and 37 country districts. The area of the voivodeship is currently divided into 314 communes, including 35 urban communes, 50 urban-rural communes and 229 rural communes. About 17% of the voivodeship's area is covered by urbanised areas and the remaining part is largely comprised of agricultural land and forests. High-density development dominates in agglomerations [18].

Due to its central location and the presence of Poland's capital city (Warsaw), the Mazowieckie Voivodeship is a convenient location for industrial establishments. The largest industrialised area, i.e. the area of the PLN ORLEN S.A. industrial plant in Ptock, is located within the administrative borders of Ptock.

Pursuant to Resolution No 180/14 of 7 July 2014, the Parliament of the Mazowieckie Voivodeship adopted the Master Zoning Plan for the Mazowieckie Voivodeship (Journal of Laws of 15 July 2014, item 6868). This plan included a discussion of issues connected with major industrial accidents.

Zaktady o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemystowej w Polsce i na Mazowszu

Wedtug danych Gtownego Inspektoratu Ochrony Srodowiska [20] na dzien 31 grudnia 2015 r. w catym kraju zewidencjo-nowane zostaty 182 zaktady o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemystowej (ZoDR). Liczbç zaktadow ZoDR w podziale na wojewodztwa przedstawia ryc. 1.

Upper-tier establishments in Poland and the Mazowieckie Voivodeship

According to data from the Chief Inspectorate of Environmental Protection [20], as at 31 December 2015, there were 182 identified upper-tier establishments (UTE) in Poland. Fig. 1 presents the number of UTE divided into voivodeships .

Rycina 1. Liczba zaktadow ZoDR w uktadzie wojewodztw - stan na dzieri 3 czerwca 2015 r. Figure 1. Number of upper-tier establishments per voivodeship - as at 3 June 2015 Zrodto: Opracowanie wtasne na podstewie[20]. Source: Own elaboration based on [20].

Na terenie wojewodztwa mazowieckiego na przestrzeni lat 2006-2017 liczba zaktadow o duzym ryzyku (ZoDR) ksztatto-wata siç nastçpujqco:

The number of upper-tier establishments (UTE) in the Ma-zowieckie Voivodeshi p in the years 2006-2017 was as follows:

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

5 40

35 3- "3 3 36

31 I 29 29 32

mmà

19 20 19 —♦— 1Я —< 1 8- —♦ -18-

14 16

10 Э 10 12

-♦-ZoDR

(UPPER-TIER ESTABLISHMENT)

-■-ZoZR

(LOWER-TIER ESTABLISHMENT)

2006 2007 2008 2009 2010

2012 2013 2014 2015 2016 02.2017

Rycina 2. Zestawienie liczby zaktadow„sevesowskich"naterenie Mazowszaw latach2006-2017 Figure 2. The number of "Seveso" establishments in Mazovia in 2006-2017 Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [18]. Source: Own elaboration based on [18].

Zgodnie z powyzszym, wg stanu na miesiqc lipiec 2017 r., na terenie Mazowsza byto zlokalizowanych 18 zaktadow o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemystowej. Roz-mieszczenie poszczegolnych zaktadow w uktadzie wojewodz-twa przedstawiono na ryc. 3.

As per the above data, as at July 2017, 18 upper-tier establishments were located in the Mazowieckie Voivodeship. Fig. 3 presents the locations of individual establishments in the voivodeship.

STUDIUM PRZYPADKU -ANALIZA ZDARZENRZECZYWlSTYCH

2AKLAD O OUÎYM RYZYKU ^(UPPER-TIER ESTABLISHMENT)

Rycina 3. Lokalizacja zaktadowo duzymryzykunatereniewojewodztwa mazowieckiego Figure 3. Location of upper-tier establishments in theMazowieckieVoivodeship Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [18]. Source: Own elaboration based on [18].

Analiza profilu ich dziatalnosci wyCazata przede wszystCim, ze najwiçcej jest zaktadöw,w kPorccP magwoynowaaa s-D i trybuowane srodki ochrony roslin, aerozole, srodki toksyczne (w opakowaniach jednostkowych i zbiorczych). W tabeli 1 doko-nano zestawienia profili dziatalnosci zaktadow o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemystowej.

A business profile analysis showed the prevalence of establishments which store and distribute pesticides, aerosols, toxic agents (in unit and bulk packaging). Table 1 lists the business profiles of upper-tier establishments.

Tabela 1. Zestawienie profili dziatalnosci zaktadow o duzym ryzyku. Table 1. Summary of the business profiles of upper-tier establishments.

Lp/ No. Profile dziatalnosci zaktadôw ZDR (wiod^ce)/Business profiles of (leading) upper-tier establishments Liczba zaktadôw /Number of establishments

1 2 3

1 Przemyst rafineryjny i petrochemiczny / refinery and petrochemical industry 3

2 Produkcja pian (budownictwo) / manufacture of construction foams 1

3 Produkcja srodkow czyszczqcych i piorqcych / manufacture of cleaning and washing agents 1

4 Magazynowanie i dystrybucja paliw ptynnych (w tym paliwa lotniczego) / storage and distribution of liquid fuels (including jet fuel) 3

5 Magazynowanie i dystrybucja gazu ptynnego / storage and distribution of liquid gas 2

6 Magazynowanie surowej ropy naftowej / storage of crude oil 1

7 Produkcja materiatow wybuchowych / manufacture of explosive materials 1

8 Magazynowanie i dystrybucja srodkow ochrony roslin, aerozoli, srodkow toksycznych (opakowania jednostkowe i zbiorcze) / storage and distribution of pesticides, aerosols, toxic agents (unit and bulk packaging) 5

9 Produkcja pasz / Manufacture of feedstuffs 1

Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.

Przedmiotowa analiza profili dziatalnosci zostata przepro-wadzona dla 18 zaktadow o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemystowej [19], tj.:

1) Baza Paliw OLPP Sp. z o.o. nr 5 w Emilianowie, 05-205 Klembow;

2) PERN S.A. Baza w Miszewku Strzatkowskim, 09-472 Stupno;

3) Basell ORLEN Polyolefins Sp. z o.o., ul. Chemikow 7, 09411 Ptock;

4) Baza Magazynowa nr 101 Mosciska PKN ORLEN S.A., 05-080 Izabelin, ul. Estrady 8;

5) MESKO S.A. w Skarzysku-Kamiennej Oddziat w Pion-kach, ul. Zaktadowa 7, 26-670 Pionki;

6) Zaktad Produkcyjny w Ptocku Polskiego Koncernu Naf-towego ORLEN S.A., ul. Chemikow 7, 09-411 Ptock;

7) Terminal Gazu Ptynnego w Ptocku Orlen Paliwa Sp. z o.o., 09-400 Ptock, ul. Dtuga 1;

8) Raben Logistics Polska Spotka z o.o., ul. Chrzanowska 7, 05-825 Grodzisk Mazowiecki;

9) Centralny Magazyn Dystrybucyjny Bayer CropScience, Pass 20 H, 05-870 Btonie;

10) Soudal Manufacturing Sp. z o.o., ul. Wspolna 21, 26-670 Pionki;

11) Reckit Benckiser Production (Poland) Sp. z o.o., Fabry-ka w Nowym Dworze Mazowieckim, ul. Okunin 1, 05-100 Nowy Dwor Mazowiecki;

12) PCC Exol S.A., Wytwornia Etoksylatow - Oksylakilatow, ul. Dtuga 14, 09-411 Ptock;

13) FERTICO Sp. z o.o., ul. Bieniewicka 43, 05-870 Btonie;

14) Warter Fuels S.A. w Ptocku, ul. Chemikow 5, 09-411 Ptock;

15) Wilshire Holding Sp. z o.o., Pass 20N, 05-870 Btonie;

16) Wytwornia Pasz CEDROB PASZE w Raciqzu, ul. Ptocka 78, 09-140 Raciqz;

17) PPH MARK-GAZ, Rozlewnia Gostynin, 09-500 Gostynin, ul. Ptocka 66/68;

18) Ekonip Spotka z.o.o., Radziejowice 96-325, ul. Przemy-stowa 1a.

The business profile analysis was conducted for 18 upper-tier establishments [19], i.e.:

1) Fuel Depot of OLPP Sp. z o.o. No. 5 in Emilianow, 05-205 Klembow;

2) PERN S.A. Depot in Miszewku Strzatkowskim, 09-472 Stupno;

3) Basell ORLEN Polyolefins Sp. z o.o., ul. Chemikow 7, 09-411 Ptock;

4) Storage Complex No. 101 Mosciska PKN ORLEN S.A., 05-080 Izabelin, ul. Estrady 8;

5) MESKO S.A. in Skarzysko-Kamienna, Branch in Pionki, ul. Zaktadowa 7, 26-670 Pionki;

6) Production Plant in Ptock of Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A., ul. Chemikow 7, 09-411 Ptock;

7) Liquid Gas Terminal in Ptock, Orlen Paliwa Sp. z o.o., 09-400 Ptock, ul. Dtuga 1;

8) Raben Logistics Polska Spotka z o.o., ul. Chrzanowska 7, 05-825 Grodzisk Mazowiecki;

9) Central Distribution Warehouse Bayer CropScience, Pass 20 H, 05-870 Btonie;

10) Soudal Manufacturing Sp. z o.o., ul. Wspolna 21, 26-670 Pionki;

11) Reckit Benckiser Production (Poland) Sp. z o.o., Plant in Nowy Dwor Mazowiecki, ul. Okunin 1, 05-100 Nowy Dwor Mazowiecki;

12) PCC Exol S.A., Wytwornia Etoksylatow - Oksylakilatow, ul. Dtuga 14, 09-411 Ptock;

13) FERTICO Sp. z o.o., ul. Bieniewicka 43, 05-870 Btonie;

14) Warter Fuels S.A. in Ptock, ul. Chemikow 5, 09-411 Ptock;

15) Wilshire Holding Sp. z o.o., Pass 20N, 05-870 Btonie;

16) Wytwornia Pasz CEDROB PASZE w Raciqzu, ul. Ptocka 78, 09-140 Raciqz;

17) PPH MARK-GAZ, Rozlewnia Gostynin, 09-500 Gostynin, ul. Ptocka 66/68;

18) Ekonip Spotka z.o.o., Radziejowice 96-325, ul. Przemy-stowa 1a.

Etap tworzenia reprezentatywnych scenariuszy awaryjnych w procesie analizy i oceny ryzyka

Wszelkie dziatania realizowane w obszarze zapobiegania powaznym awariom i ograniczaniu ich skutkow poprzedzone sq analizq i ocenq ryzyka. Jednq z szeroko stosowanych w tym zakresie metod jest analiza warstw zabezpieczen (AWZ), w ktorej konieczne jest wczesniejsze wytypowanie scenariusza awaryjne-go. W procesie oceny ryzyka wyroznia siç nastçpujqce etapy [14]:

1. Charakterystyka instalacji - zgromadzenie informacji o danej instalacji, substancjach, jakie siç w niej znajdu-jq oraz parametrach prowadzonego procesu.

2. Identyfikacja zrodet zagrozen - okreslenie parametrow instalacji, substancji i procesu, ktore mogq powodowac zagrozenie.

The stage of creating representative accident scenarios in the process of risk analysis and assessment

All measures for the prevention of major industrial accidents and the reduction of their impact are preceded by a risk analysis and assessment. One of the broadly used methods in this respect is the Layer of Protection Analysis (LOPA), which requires the early selection of an accident scenario. The following stages are distinguished in the process of risk assessment [14]:

1. Plant characteristics - collecting information about a specific plant, the substances processed in it and process parameters.

2. Hazard source identification - specifying the parameters of the plant, substances and processes which might cause hazards.

3. Scenariusz awaryjny - dokonanie wyboru zdarzen awa-ryjnych, wybór reprezentatywnych zdarzen awaryjnych (RZA) i sporzqdzenie dla kazdego RZA osobno modelu scenariusza awaryjnego.

4. Zintegrowana ocena ryzyka dla wszystkich scenariuszy reprezentatywnych zdarzen awaryjnych.

Na ryc. 4 przedstawiono schemat zarzqdzania ryzykiem wystqpienia powaznej awarii przemystowej, na którym wska-zano etap tworzenia scenariuszy awaryjnych w procesie oce-ny ryzyka.

3. Accident scenario - selecting potential accidents, representative accidents (RA) and preparing a separate accident scenario model for each RA.

4. Integrated risk assessment for all representative accident scenarios.

Fig. 4 presents a diagram of risk management for major industrial accidents, indicating the stage of developing accident scenarios in the risk assessment process.

Rycina 4. Schemat zarzgdzania ryzykiem wystgpienia powaznych awarii przemystowych Figure 4. Risk management diagram for major industrial accidents Zródto: Opracowanie wtasne na podstawie [14]. Source: Own elaboration based on [14].

Zdarzenia reprezentatywne to inaczej takie zdarzenia, któ-re posiadajq, kazde w okreslonym obszarze, cechy charaktery-styczne dla wybranej grupy zdarzen podstawowych. Pozwalajq one ograniczyc szybki i trudny do kontrolowania przyrost da-nych tworzonych w trakcie analizy ryzyka.

Kazde zdarzenie ze zbioru RZA podlega rozwiniçciu w re-prezentatywny scenariusz awaryjny (RSA), rozumiany jako me-chanizm powstawania ciqgów zdarzen awaryjnych, rozpoczyna-jqcych siç od zdarzen inicjujqcych, az do konkretnych skutków zagrozen chemicznych [14].

Dobrze przygotowane scenariusze awaryjne dostarczajq catosciowych informacji o mozliwosci wystqpienia zdarzenia w instalacji chemicznej oraz jego spodziewanych skutków dla pracowników, ludnosci, majqtku i srodowiska naturalnego.

Powazne awarie podlegajqce analizie ryzyka sq gtównie zródtem trzech rodzajów zagrozen:

- oddziatywania promieniowania cieplnego (gçstosci strumienia ciepta);

- oddziatywania nadcisnienia;

- oddziatywania efektu toksycznego.

Powyzszym rodzajom zagrozen przypisano wartosci progo-we ich oddziatywania oraz przewidywane skutki.

Representative accidents are such events that have, each in a specific area, the features distinctive for a selected group of underlying events. They reduce the fast and hard-to-control accumulation of data generated during risk analysis.

Each event in a set of RA is developed into a representative accident scenario (RAS), understood as the mechanism of development of potential accident series from initiating events to the specific consequences of chemical hazards [14].

Well-prepared accident scenarios provide comprehensive information on the possibility of accident occurrence in a chemical plant and the expected consequences for the personnel, public, property and natural environment.

Major accidents covered by risk analysis are mainly the source of three types of hazards:

- thermal radiation (heat flux density) hazard

- overpressure hazard;

- toxicity hazard.

The above types of hazards were assigned with their threshold impact values and their consequences.

Tabela 2. Oddziatywanie promieniowania cieplnego na ludzi i sprzçt (elementy instalacji) Table 2. Effects of thermal radiation on humans and equipment (plant elements)

Promieniowanie cieplne/ Thermal radiation [kW/m2] Skutki dla sprzçtu/Effects on equipment Skutki dla ludzi/Effects on humans

1 2 3

1,2 - Nie stwarza dyskomfortu przy dtugotrwatym narazeniu/No discomfort caused on prolonged exposure

2.1 - Nie stwarza dyskomfortu przy dtugotrwatym narazeniu/Minimum value to cause pain after 1-minute exposure

4* Uszkodzenie powierzchni z tworzyw sztucznych i powtok lakierniczych/Damage to plastic surfaces and coating. Powoduje bol przy narazeniu dtuzszym niz 20 s/Causes pain following exposure longer than 20 s

12,5** Topienie siç rur z tworzywa sztucznego/Mel-ting of plastic pipes 1% ofiar smiertelnych po 1 min. narazenia, oparzenia I stopnia po 10 s narazenia/1% fatalities following 1 minute exposure time, first-degree burns following 10 s exposure

25 Topienie siç rur z tworzywa sztucznego/ Ignition of wood after very long exposure 100% ofiar smiertelnych po 1 min. narazenia, znaczne urazy po 10 s narazenia/100% fatalities following 1 minute exposure time, serious injuries after 10 seconds of exposure

37,5 Topienie siç rur z tworzywa sztucznego/ Damage to devices comprising the process plant. 100% ofiar smiertelnych po 1 min. narazenia, 1% ofiar smiertelnych po 10 s narazenia/100% fatalities following 1 minute exposure time, 1% fatalities following 10 s exposure

* Przyjçte kryteria graniczne na potrzeby planowania i zagospodarowania przestrzennego / cut-off criteria for land use and spatial planning ** Przyjçte kryteria graniczne wystqpienia efektu domino / cut-off criteria for domino effect

Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [13, 14, 22]. Source: Own elaboration based on [13, 14, 22].

Tabela 3. Oddziatywanie nadcisnienia na ludzi Table 3. Effects of overpressure on humans

Nadcisnienie/Overpressure [kPa] Skutki/Effects

1 2

100-133 50% uszkodzenie btony b^benkowej ucha (u osob ponizej 20 roku zycia)/50% eardrum damage (in people under 20 years of age)

200-233 50% uszkodzenie btony b^benkowej ucha (u osob powyzej 20 roku zycia) 50% eardrum damage (in people over 20 years of age)

133-200 Znaczne uszkodzenia ptuc/Major lung damage

200-300 Graniczna wartosc wystqpienia ofiar smiertelnych/Cut-off value for fatalities

350-500 50% ofiar smiertelnych/50% fatalities

500-800 100% ofiar smiertelnych/100% fatalities

Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [13, 14, 22]. Source: Own elaboration based on [13, 14, 22].

kierunek wiatru

С - stçzenie substancji w powietrzu (concentration of the substance in the air)

Rycina 5. Rozktad stref zagrozen toksycznych Figure 5. Distribution of toxic zones Zrodto: Opracowanie wtasne. Source: Own elaboration.

Tabela 4. Oddziatywanie nadcisnienia na budynki i instalacje.

Table 4. Effects of thermal radiation on buildings and installation elements

Nadcisnienie/ Overpressure [kPa]

Skutki / Effects

Dokuczliwy hatas, szum (137 dB)/ Disturbing noise (137 dB)

0,21

P^kanie duzych szyb okiennych (szkto okienne)/ Cracking of large window glass panes (window glass)

0,3

Gtosny huk (143 dB)/ Extremely loud noise (143 dB)

Rozrywanie ram okiennych/ Fracturing window frames

2,7

Wartosc bezpieczna dla budynku/ Safe value for a building

Ograniczone uszkodzenia dla konstrukcji/ Limited structural damage

Uszkodzenia konstrukcji budynku/ Structural damage

6,9

9

Czçsciowe zburzenia budynkow/ Partial destruction of buildings

Zniszczenie ptyt gipsowo - kartonowych, elementow stalowych i aluminiowych, uszkodzenie mocowan i posadowien elementow konstrukcyjnych/ Destruction of gypsum plasterboards, steel and aluminium elements, damage to mountings and foundations of structural elements

Lekkie odksztatcenia ramowej konstrukcji budynku wykonanej ze stali/Slight deformations of the building's steel framework structure

13,8-14**

Czçsciowe zawalenie siç scian i dachow budynkow/Partial collapse of walls and roofs of buildings

14-20,7

Rozpadanie siç niewzmocnionych scian betonowych/ The collapse of non-reinforced concrete walls

15,8

Dolna granica nadcisnien powaznych uszkodzen konstrukcji budowlanych

34,5-48,0

Zburzenie 50% domow murowanych/Collapse of 50% of masonry buildings

Niewielkie uszkodzenia ciçzkich maszyn i urzqdzen (o masie do 1500 kg), znieksztatcenie i wyrwanie z posadowienia (fundamentu) ramowych konstrukcji stalowych/ Minor damage to heavy machinery and equipment (weighing up to 1,500 kg), deformation and pulling framework steel structures from the foundations

Prawie catkowite zniszczenie budynkow/Nearly complete destruction of buildings

48

62,1

Wywrocenie zatadowanych wagonow towarowych/Overturning of freight wagons with cargo

Zniszczenie scian murowanych o grubosci mniejszej o grubosci mniejszej lub rownej 0,3 m, wykonanych z cegty petnej, zniszczenia zbiornikow magazynowych powodujqcych masowe wyptywy substancji, granica wystqpienia efektu domino (oddziatywania destruktywnego reprezentatywnego zdarzenia awaryjnego na sqsiedniq instalacje lub obiekt)/Destruction of masonry walls with a thickness lower than or equal to 0.3 m, made of full brick, destruction of storage containers causing massive substance spills, the threshold of the domino effect (the destructive impact of a representative accident on the neighbouring plant or engineering structure)

Catkowite zniszczenie zatadowanych, krytych wagonow towarowych/ Complete destruction of covered freight wagons with cargo

6g 9 Catkowite zniszczenie budynkow, przesuniçcie i powazne uszkodzenia ciçzkich maszyn i urzqdzen (o masie do 3500 kg)/ Complete

destruction of buildings, dislocation or major damage to heavy machinery and devices (weighing up to 3,500 kg)

* Przyjçte kryteria graniczne na potrzeby planowania i zagospodarowania przestrzennego/cut-off criteria for land use and spatial planning ** Przyjçte kryteria graniczne wystqpienia efektu domino/cut-off criteria for domino effect

Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [13, 14, 22]. Source: Own elaboration based on [13, 14, 22].

2

Warto w tym miejscu podkreslic, iz na szczeblu centralnym jak dotqd nie pojawity siç rekomendacje w zakresie:

- metodyki oceny ryzyka wystqpienia powaznych awarii przemystowych,

- rodzajow powaznych awarii, jakie nalezy rozpatrywac w procesie analizy ryzyka,

- oprogramowania wykorzystywanego do modelowania skutkow uwolnien substancji niebezpiecznych do oto-czenia,

- oprogramowania lub metodyki obliczen (szacowania) wartosci prawdopodobienstwa wystqpienia awarii.

Oznacza to, iz kazdorazowo autor dokumentacji decyduje o wyborze stosowanego procesu analizy i oceny ryzyka. Powo-duje to czçsto dosc znaczne rozbieznosci w dokumentacji tych zaktadow oraz utrudnia proces ich weryfikacji i oceny.

Do modelowania skutkow uwolnien substancji niebezpiecznych do otoczenia autorzy dokumentacji postugiwali siç przede wszystkim nastçpujqcymi narzçdziami informatycznymi:

- PHAST (DNV GL Group - Dania),

- RIZEX-2 (Rizikon - Ukraina),

- ALOHA (CAMEO - USA),

- EFFECTS (TNO - Holandia).

It should be emphasised here that no recommendations have been developed at the central level yet for the following.

- the methodology of assessing the risk of major industrial accidents,

- the types of major accidents which should be considered in the risk analysis process,

- the software used to model the impact of hazardous substance release to the environment,

- the software or computation (estimation) methodology of probability values for accidents.

This means that the authors of documents prepared for each establishment select analysis and risk assessment methods on a case-by-case basis. This often leads to considerable discrepancies in documentation between establishments and complicates the process of their verification and assessment.

The majority of documentation authors used the following software tools for modelling the effects of a potential hazardous substance release to the environment:

- PHAST (DNV GL Group - Denmark),

- RIZEX-2 (Rizikon - Ukraine),

- ALOHA (CAMEO - USA),

- EFFECTS (TNO - The Netherlands).

Reprezentatywne scenariusze awaryjne w zaktadach o duzym ryzyku na Mazowszu

Analizç reprezentatywnych scenariuszy awaryjnych prze-prowadza siç w nastçpujqcym zakresie [19]:

- rodzaj oddziatywania,

- stosowane jednostki charakteryzujqce wielkosc odzia-tywania,

- obszary oddziatywania,

- koncowe wartosci ryzyka (kategorie),

- mozliwosc wystqpienia efektu domina. W 18 zaktadach o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awa-

rii przemystowej, zlokalizowanych na terenie wojewodztwa ma-zowieckiego, na potrzeby przeprowadzonej w 2017 roku analizy zagrozen, wytypowano tqcznie 284 reprezentatywne zdarzenia awaryjne, ktore nastçpnie zostaty rozwiniçte w konkretne sce-nariusze awaryjne.

W tabeli 5 przedstawiono liczbç poszczegolnych RSA przy-porzqdkowanych do okreslonego rodzaju czynnika oddziatujq-cego (stwarzajqcego zagrozenie).

Tabela 5. Zestawienie liczby reprezentatywnych scenariuszy awaryjnych w zaleznosci od stwarzanego rodzaju zagrozenia Table 5. A summary of the number of representative accident scenarios depending on the type of hazard

Lp./No. Czynnik oddziatuj^cy/Impact factor Liczba RSA/RES number

1 Promieniowanie cieplne / thermal radiation 207

2 Nadcisnienie / overpressure 149

3 Efekt toksyczny / toxic effect 81

Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [19]. Source: Own elaboration based on [19].

Representative hazard scenarios in upper-tier establishments in the Mazowieckie Voivodeship

An analysis of representative accident scenarios covers the following aspects [19]:

- impact type,

- respective units characterising the magnitude of impact,

- impact areas,

- final risk values (categories),

- probability of domino effect occurrence.

A total of 284 representative accidents were selected for the purposes of the risk analysis conducted in 2017 in 18 upper-tier establishments located in the Mazowieckie Voivodeship. These representative accidents were then developed into specific accident scenarios.

Table 5 presented the number of each RAS assigned to a specific type of impact (hazard) factor.

Dla 130 scenariuszy wskazano, iz mogq wystqpic zarowno skutki oddziatywania promieniowania cieplnego, jak i nadci-snienia (wybuch i pozar instalacji), natomiast dla 19 scenariuszy okreslono, iz w wyniku awarii moze dojsc zarowno do poza-ru, wybuchu, jak i utworzenia chmury toksycznej. Na potrzeby zobrazowania poszczegolnych rodzajow zagrozen w przedsta-wionych raportach o bezpieczenstwie postugiwano si? nast?-pujqcymi jednostkami:

Tabela 6. Jednostki zastosowane w raportach o bezpieczenstwie Table 6. Units used in the Safety Reports

130 scenarios were found to potentially involve both thermal radiation and overpressure effects (an explosion and fire within the plant), and 19 scenarios were found to involve potential fire, explosion and toxic vapour cloud events. The following units were used for the purposes of visualising the individual types of hazards presented in the safety reports:

Jednostka/Unit kW/m2 kPa -

1,6 3,5 ERPG1

4 5 EGRP2

5 7 ERPG3

9,5 8 NDSCh

10 10 NDS

Wykorzystywane wartosci/ 12 14 TCL0

Used values 12,5 35 LC0

25 42 IDLH

37,5 45 -

- 50 100 200 -

Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [19]. Source: Own elaboration based on [19].

Przedstawione w analizie RSA ukierunkowano n a rodza-je obszarów narazonych. W tej kwestii najbardziej istotnym zagadnieniemjest ocena oddziatywania awarn poza teten em zaktad u. Rosparrujsc o^^cty^akieeSA , st wieadnoen, iz eddzioty-wanie 215 RSA miesci siç w granicach terenu, do którego tytut r)ra»»ne posmda^owadzqcy zaktnd, zaRdla 7e F^i^A sdw.eaclzo-no modliwosn oddaiatywania wa terene sqaiaaujqcw a rerenera zaktadu.

The RAS presented in the analysis focused on the types of endangered areas. In this respect the most important issue is to assess the impactof theaccident outside the area ofthe establishment. Tie aoalyeisofaii OAS showed that the impact of 215 RAS is within the area of the establishment for wMch t°s manager h as a legal h i fe aty79 RAS were found to eoett poten tial im paoto nthedreos adjyining the area of the establishment.

Rycina 6. Podziat reprezentatywnych scenariuszy awaryjnych (RSA) w zaleznosci od obszaru narazenia Figure. 6. Division of representativeaccidentscenarios(RAS)accordingto the exposure area. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [19]. Source: Own elaboration based on [19].

W ramach przeprowadzonego w 2017 roku badania dokona-no równiezszczegótowej analizy wiell^o^c^i i rozznjywobszaaew znaidzjqgyzhoie poza terenemzaZtadu ijednoczzznieobjçyyzh zasiçgiem oddziatywania zagrozen. Dane o tych obszarach za-czatpniçr o zz rzpeezzztate wozc Z eezna rizszz az/a tyj nyeZ oeiea-nych w raezrtaoh o OezpieeezCstwie. OzCalono, ic wislSeZc obszaru wynosi ok. 2300 ha, co stanowi w przyblizeniu kwadrat o boku dtugosci ok. 4,8 km (odpowiednik powierzchni ok. 3220 standardowych boisk pitkarskich). Rodzaje terenów narazonych na oddziatywania poza terenem zaktadu to: obszary lesne, pola uprawne, pojedyncza zabudowa mieszkaniowa, inne instalacje procesowe (obszar PKN ORLEN w Ptocku, w obrçbie którego poszczególne instalacje mogq na siebie oddziatywac w przy-padku awarii) oraz obiekty magazynowe. Dla trzech zaktadów stwierdzono oddziatywania na zwartq zabudowç mieszkanio-wq i biurowq, jednakze dotyczy to zdarzen, których oszacowa-ne prawdopodobienstwo wystqpienia zawiera siç na poziomie raz na milion lat.

W wyniku przeprowadzonych w roku 2017 analiz zagrozen, przy zastosowaniu indywidualnej dla danego zaktadu matrycy ryzyka, wynikowe wartosci (kategorie) ryzyka wystqpienia danego zdarzenia ksztattowaty siç nastçpujqco (zob. tabela 7).

The study conducted in 2017 included a detailed analysis of thesizes and typesof areas located outside the area of the es-tablishmentand tu tfs samd time coveted by the impact range of the threats. Information about these areas were extracted torm tepsesyntatiee aeuiUent scenarios described in the safety raports.ltwesfaunn tdat tbis erea was; approx. 2,300 ha, which is roughly a square with the side of approx. 4.8 km (equivalent to the area of 3,220 standard football pitches). Types of areas endangered by impacts outside the area of the establishment are forest areas, arable land, single-family housing, other process plants (the area of PKN ORLEN in Ptock within which the individual plants may affect each other in the event of an accident) and warehouses. Three establishments were found to affect high-density residential and office development, although this relates to events with the estimated probability of occurrence of once in 1 million years.

The hazard analyses conducted in 2017 using the risk matrices specific to each establishment yielded the following values (categories) of risk of occurrence for specific accidents (see Table 7).

Tabela 7. Zestawienie wartosci (kategorii) ryzyka dla RSA Table 7. Summary of risk categories for RES

Kategoria ryzyka/Risk category Liczba RSA/RES number

1 2

A 86

TA 195

TNA 3

NA 0

Razem / Total 284

Poszczegolne wynikowe kategorie ryzyka oznaczajg [14]/The individual resulting risk categories are identified as [14]:

A - ryzyko akceptowane - nie wymagane sg zadne dodatkowe srodki bezpieczenstwa/acceptable risk - no extraordinary measures are required, TA - ryzyko tolerowane akceptowane - stosowanie zasady ALARP (utrzymywanie ryzyka na poziomie tak niskim, jak to praktycznie mozliwe, dokonac oceny alternatyw) / tolerable and acceptable risk - apply ALARP principle (risk shall be reduced as far as reasonably practicable, evaluate alternatives).

TNA - ryzyko tolerowane nieakceptowane - wprowadzic dodatkowe srodki bezpieczenstwa w terminie 3-6 miesi^cy/tolerable and unacceptable risk - extraordinary measures are required within 3-6 months,

NA - ryzyko nieakceptowane - zatrzymac instalacj^/unacceptable risk - stop the operation of the plant.

Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [19]. Source: Own elaboration based on [19].

Ostatnim parametrem reprezentatywnych scenariuszy awa-ryjnych, ktory wziçto pod uwagç, jest mozliwosc (potencjat) spowodowania wystqpienia efektu domino.

Pod pojçciem efekt domino nalezy rozumiec takie zdarze-nie, w wyniku ktorego nastçpuje uwolnienie substancji niebez-piecznych w okreslonej instalacji procesowej wtornej wskutek oddziatywania efektow fizycznych zwiqzanych z uwolnieniem substancji niebezpiecznych w instalacji pierwotnej, znajdujqcej siç w sqsiedztwie instalacji wtornej [14].

Przeprowadzona w roku 2017 analiza zagrozen wykazata, iz w wyniku wystqpienia 217 RSA moze wystqpic efekt domino. Powyzsze dotyczy 14 z 18 zaktadow zlokalizowanych na terenie Mazowsza.

The last parameter of the representative accident scenarios taken into consideration is the probability (potential) of causing the domino effect.

The domino effect should be understood as an event which results in the release of hazardous substances in a specific secondary process plant as a result of the physical effects connected with the release of hazardous substances in the primary plant located in the vicinity of the secondary plant [14].

The hazard analysis conducted in 2017 demonstrated that the domino effect may occur for 217 RAS. The above figure includes 14 out of 18 establishments located in the Mazowieck-ie Voivodeship.

Bezpieczne odlegtosci w planowaniu przestrzennym

Zgodnie z art. 13 obecnie obowiqzujqcej Dyrektywy Seve-so III [5] panstwa cztonkowskie sq zobligowane, aby w procesie planowania i zagospodarowania przestrzennego lub w ramach innych odpowiednich obszarow ksztattowania lokalizacji zaktadow i planowania przestrzennego uwzglçdniac cele odnoszq-ce siç do zapobiegania powaznym awariom przemystowym jak rowniez ograniczania ich skutkow dla zdrowia ludzkiego i srodowiska.

Dalej w art. 13 Dyrektywy Seveso III czytamy, ze poszczegolne panstwa Unii Europejskiej majq spetniac powyzszy obo-wiqzek poprzez kontrolç:

- lokalizacji nowych zaktadow;

- zmian w zaktadach objçtych art. 11 przedmiotowej Dyrektywy - czyli zmian w zaktadach istniejqcych;

Safety distances in spatial planning

Pursuant to Article 13 of the currently applicable Seveso III Directive [5], Member States shall ensure that the objectives of preventing major accidents and limiting the consequences of such accidents for human health and the environment are taken into account in their land use policies or other relevant policies determining the siting of new establishments and land use.

Article 13 of the Seveso III Directive further stipulates that individual Member States of the European Union shall take into account the issue of major industrial accidents through controls on:

- the siting of new establishments;

- modifications to establishments covered by Article 11 of the Directive, i.e. changes to existing establishments;

- nowych obiektow budowlanych, inwestycji, takich jak potqczenia transportowe, miejsca uzytecznosci publicz-nej i tereny zabudowy mieszkalnej usytuowane w pobli-zu zaktadow, gdzie lokalizacja lub inwestycje mogq bye zrodtem powaznej awarii lub mogq zwiçkszyc ryzyko powaznej awarii lub skutki takiej awarii [5, 11].

Zapisy okreslajqce zakres kontroli zostaty transponowane w praktycznie niezmienionej formie do ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, bçdqcym aktem prawnym normujqcym kwestie planowania i zagospodarowania przestrzennego w Polsce [1]. Jako insty-tucje wtasciwe do zajmowania stanowiska w przedmiotowym zakresie podczas uchwalania studiow uwarunkowan i kierun-kow zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planow zagospodarowania przestrzennego czy wydawania decyzji o warunkach zabudowy wskazano organy Panstwowej Strazy Pozarnej i Wojewodzki Inspektorat Ochrony Srodowiska.

W dalszej kolejnosci w art. 13 Dyrektywy Seveso III wskazano, iz w procesie planistycznym lub innym wtasciwym obszarze nalezy w sposob dtugoterminowy uwzglçdnic lokalizacji zaktadow „sevesowskich" poprzez:

a) utrzymanie bezpiecznych odlegtosci miçdzy zaktada-mi objçtymi Dyrektywq Seveso a obszarami zabudowy mieszkalnej, budynkami i obszarami przestrzeni publicz-nej, obszarami wypoczynkowymi oraz, o ile to mozliwe, gtownymi szlakami stuzqcymi do komunikacji;

b) ochronç obszarow wrazliwych ze wzglçdu na formy ochrony przyrody lub obszary szczegolnego zaintere-sowania zlokalizowane w poblizu zaktadow, poprzez za-chowanie bezpiecznych odlegtosci lub zastosowanie od-powiednich srodkow;

c) w przypadku istniejqcych zaktadow wprowadzenia do-datkowych srodkow technicznych, tak aby nie zwiçkszac ryzyka dla zdrowia ludzkiego i srodowiska.

W dalszej kolejnosci zapisy Dyrektywy Seveso III naktadajq na kraje UE obowiqzek ustalenia odpowiednich procedur kon-sultacyjnych przez wtasciwe organy, w tym te do spraw planowania i zagospodarowania przestrzennego utatwiajqcych reali-zacjç wyznaczonych w art. 13 kierunkow polityki planistycznej w kontekscie funkcjonowania zaktadow objçtych zakresem dyrektywy [10, 12].

Zapisy Dyrektywy jednoznacznie wskazujq, iz informacji wykorzystywanych na potrzeby planistyczne dotyczqce ryzyka zwiqzanego z uruchomieniem zaktadu o zwiçkszonym lub duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemystowej do-starcza prowadzqcy zaktad. Zapis wskazujqcy strong zobowiq-zanq do opracowania i przedtozenia niezbçdnych informacji pozwala dobierac odpowiednie procedury konsultacyjne pod najistotniejszym kqtem, mianowicie podmiotu zobowiqzane-go do opracowania i dostarczenia informacji niezbçdnych do planowania i zagospodarowania przestrzennego. Reasumujqc powyzsze, prowadzqcy zaktad zgodnie z zapisami Dyrektywy Seveso III jest zobowiqzany dostarczye wtasciwemu organowi realizujqcemu politykç planistycznq oraz wtasciwemu organowi architektonicznemu niezbçdne informacje o zagrozeniach stwarzanych przez zaktad.

- new developments, including transport routes, locations of public use and residential areas in the vicinity of establishments, where the siting or developments may be the source of or increase the risk or consequences of a major accident [5, 11].

The provisions specifying the scope of control were transposed in a virtually unchanged wording to the Act of 27 March 2013 on Land Use and Spatial Planning, which is the normative legal regulation for land use and spatial planning in Poland [1]. The State Fire Service and the Voivodeship Inspectorate of Environmental Protection were designated as the competent authorities to opine on the said scope when passing development strategy documents, local development plans and issuing zoning approvals.

Article 13 of the Seveso III Directive further indicates that in the planning process or in other relevant areas, the siting of Seveso establishments should be taken into account in the long term by:

a) maintaining appropriate safety distances between establishments covered by the Seveso Directive and residential areas, buildings and public areas, recreational areas, and, as far as possible, major transport routes;

b) protecting areas of particular natural sensitivity or interest in the vicinity of establishments through appropriate safety distances or other relevant measures;

c) in the case of existing establishments, taking additional technical measures so as not to increase the risks to human health and the environment.

The Seveso III Directive also require EU Member States to ensure that all competent authorities and planning authorities establish appropriate consultation procedures to facilitate the implementation of the planning policies set by Article 13 in the context of the operation of establishments covered by the Directives [10, 12].

The provisions of the Directive clearly indicate that the information necessary for planning purposes related to the risk connected with opening a new lower-tier or upper-tier establishment is submitted by the operator. The provision indicating the party obliged to prepare and submit the relevant information makes it possible to select appropriate consultation procedures according to the most important perspective, i.e. that of the entity obliged to prepare and provide information necessary for land use and spatial planning.

To summarise, pursuant to the Seveso III Directive, the operator of an establishment is obliged to provide the necessary information about the hazards caused by the establishment to the competent authority implementing the planning policy and the competent construction authority.

The State Fire Service and the Voivodeship Inspectorates of Environmental Protection have the duty to supervise how safety distances and other site constraints are taken into account. As an analysis of existing legislation indicates, it is extremely difficult to ensure that issues connected with major accidents are taken into account in the spatial planning process. Local governments and construction authorities are responsible for taking these issues into consideration. Supervision and

Organy PSP oraz WIOS majq za zadanie nadzorowac spo-sob uwzglçdniania kwestii bezpiecznych odlegtosci i innych ograniczen lokalizacyjnych. Niezmiernie trudne, jak mozna wy-wnioskowac z obecnie obowiqzujqcego stanu prawnego, jest za-pewnienie uwzglçdniania zagadnien zwiqzanych z powaznymi awariami w procesie planowania przestrzennego. Za uwzglçd-nianie tej problematyki odpowiedzialne sq samorzqdy oraz organy architektoniczno-budowlane. Organy PSP i WIOS otrzymaty funkcjç kontrolno-ocennq.

Prawo Unii Europejskiej natozyto na kraje cztonkowskie obowiqzek brania pod uwagç zagrozen stwarzanych przez zaktady zwiçkszonego i duzego ryzyka w procesie planistycznym oraz obowiqzek uwzglçdniania oddziatywania otoczenia na zaktad. Nakazano rowniez kontrolowac kwestiç zarzqdzania zmianami w istniejqcych zaktadach. Na prowadzqcego zaktad moze zo-stac natozony obowiqzek zastosowania dodatkowych zabez-pieczen technicznych w celu minimalizacji niebezpieczenstw, na jakie narazeni sq ludzie.

W procesie planowania przestrzennego aktami podlegajq-cymi analizie i ocenie sq: studium uwarunkowan i kierunkow zagospodarowania przestrzennego, projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz projekt decyzji o warunkach zabudowy. W procesie konsultacji spotecznych i ad-ministracyjnych ww. operatow i decyzji powinno uwzglçdniac siç catoksztatt relacji przestrzennych, wynikajqcych z ryzyka wystqpienia powaznych awarii przemystowych.

Zgodnie z brzmieniem ustawy o planowaniu i zagospoda-rowaniu przestrzennym wtasciwe organy PSP i WIOS opiniujq projekty studiow oraz projekty miejscowych planow zagospodarowania przestrzennego w zakresie:

- lokalizacji nowych zaktadow o zwiçkszonym lub duzym ryzyku wystqpienia powaznych awarii,

- istotnych zmian, o ktorych mowa w ustawie z Prawo ochrony srodowiska, w istniejqcych zaktadach o zwiçk-szonym lub duzym ryzyku wystqpienia powaznych awarii,

- nowych inwestycji oraz rozmieszczenia obszarow prze-strzeni publicznej i terenow zabudowy mieszkaniowej w sqsiedztwie zaktadow o zwiçkszonym lub duzym ryzyku wystqpienia powaznych awarii, w przypadku, gdy ich loka-lizacja zwiçksza ryzyko lub skutki powaznych awarii [1].

Ustawodawca przewidziat rowniez tryb wyjqtkowy mozliwy do wykorzystania w przypadku braku miejscowego planu za-gospodarowania przestrzennego - mianowicie ksztattowanie przeznaczenia terenow poprzez decyzje o warunkach zabudowy (potocznie „wuzetki") [1]. W koncepcji rozwiqzanie to miato miec charakter wyjqtkowy, stato siç jednak furtkq umozliwia-jqcq przeznaczanie terenow pod okreslonq zabudowç z pomi-niçciem bardziej sformalizowanych procedur przewidzianych dla miejscowych planow zagospodarowania przestrzennego - bardziej czasochtonnych i drozszych. Obowiqzek uzgadniania przez organy PSP i WIOS decyzji o warunkach zabudowy oraz decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego wynika z art. 53 ust. 4 pkt 12 oraz art. 64 ust. 1 ustawy o planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym. Wskazac w tym miejscu nalezy, iz organami wtasciwymi do wydawania „wuzetek" sq wojt, bur-mistrz i prezydent miasta. W obecnym stanie prawnym to te organy decydujq, dla ktorych obszarow nalezy podjqc proces

assessment, in turn, is within the remit of the State Fire Service and the Voivodeship Inspectorates of Environmental Protection.

EU law requires Member States to take into account in their planning processes the risks created by lower- and upper-tier establishments and the assessment of the impact of the surrounding area on the establishment. They are also required to supervise the management of modifications in existing establishments. An operator may be obligated to apply additional technical measures to minimise the risks to human health and life.

In the spatial planning process, the documents subject to analysis and assessment are development strategy documents, draft local development plans and draft zoning approvals. The process of public and administrative consultations on surveys and decisions should take into account the entirety of spatial relations related to the risk of occurrence of major industrial accidents.

Pursuant to the Act on Spatial Planning and Management, the relevant units of the State Fire Service and Voivodeship Inspectorates of Environmental Protection provide their opinions on draft development strategy documents and draft local development plans with regard to:

- siting new lower- or upper-tier establishments,

- significant modifications, as mentioned in the Environmental Protection Law, to existing lower- or upper-tier establishments,

- new developments and the siting of public areas and residential areas in the vicinity of lower- or upper-tier establishments, where the siting or developments may increase the risk or consequences of a major accident [1].

The legislator also provided for a special procedure which may be followed where no local development plan is in place, which involves defining land use by means of zoning approvals (often referred to as "ZA"). This solution was meant to be used for special cases, but it became a loophole allowing the approval of certain areas for specific developments while avoiding more formalised procedures such as those defined for local development plans, which are more time-consuming and cost-intensive. The obligation for the State Fire Service and Voivodeship Inspectorates of Environmental Protection to consult on zoning approvals and decisions regarding the location of public-purpose projects is provided for in Article 53 (4) (12) and Article 64 (1) of the Act on Land Use and Spatial Planning. It should be noted here that the authorities competent to issue "ZAs" are commune heads and city mayors. Under existing legislation, it is these authorities that decide in which areas the consultation process for "ZAs" with the State Fire Service and the Voivodeship Inspectorates of Environmental Protection should be initiated, and in which it is not necessary. This is due to the fact that information on the range of impact of major industrial accidents is not widely published - this data is in the possession of the State Fire Service and Voivodeship Inspectorates of Environmental Protection.

All important information needed for the purposes of spatial planning must be included in the documentation required for upper-tier establishments. This data includes, in particular,

uzgadniania projektu „wuzetki" z organami PSP i WIOS, a dla ktorych mozna go pominqc. Dzieje siç tak, poniewaz w chwi-li obecnej informacje o zasiçgach oddziatywania powaznych awarii przemystowych nie podlegajq szerokiej publikacji - sq to dane bçdqce w posiadaniu organow PSP i WIOS.

Wszystkie informacje przydatne w planowaniu przestrzen-nym znajdujq siç w dokumentacji przewidzianej dla zaktadu o duzym ryzyku. Do tych danych w szczegolnosci mozna za-liczyc opis zidentyfikowanych zagrozen i przeprowadzonej analizy ryzyka wystqpienia powaznej awarii. Raport o bezpieczenstwie spetniajqcy wymogi rozporzqdzenia ministra Rozwoju [8] zawiera zasiçgi i skutki zidentyfikowanych powaznych awarii przemystowych z uwzglçdnieniem terenow zamieszkatych, gçstosci zaludnienia i rodzaju zabudowy, form ochrony przyrody, w tym dokumentacjç graficznq. Dodatkowo, w raporcie o bezpieczenstwie powinny znalezc siç informacje istotne dla celow planowania i zagospodarowania przestrzennego. Organy PSP i WIOS w posiadanym raporcie o bezpieczenstwie dysponujq informacjami przydatnymi w procesie planowania przestrzennego w otoczeniu istniejqcych zakta-dow duzego ryzyka [8].

Biorqc pod uwagç doktrynç zapobiegania powaznym awa-riom przemystowym [5] oraz dostçpne informacje o rodzaju mozliwych do wystqpienia zdarzen awaryjnych, prawdopodo-bienstwie ich wystqpienia, zasiçgu oddziatywania oraz progno-zowanych skutkach, mozna okreslic dosc jednoznacznie defini-cjç bezpiecznej odlegtosci - jest to odlegtosc (dystans), ktora ma za zadanie ztagodzic negatywne skutki powaznych awarii przemystowych i zapobiec ich eskalacji lub powstaniu efektu domino. Odlegtosc, rozumiana jako dystans miçdzy dwoma osobnymi obiektami w przestrzeni, jest najpewniejszq, a czçsto rowniez najtanszq metodq ograniczania skutkow awarii w przy-padku jej wystqpienia. Obecnie podejmowana jest proba spo-rzqdzenia aktu prawnego [22], w ktorym przedstawione zosta-nq sciezka postçpowania w przedmiocie ustalania bezpiecznej odlegtosci oraz kryteria progowe oddziatywania powaznych awarii w zakresie promieniowania cieplnego, nadcisnienia i tok-sycznosci W dokumencie okreslona zostanie graniczna wartosc prawdopodobienstwa wystqpienia takich zdarzen, warunkujqca potrzebç uwzglçdnienia ich w procesie planowania i zagospo-darowania przestrzennego.

Podsumowanie i wnioski

Na podstawie przeanalizowanych raportow o bezpieczenstwie oraz przeglqdu aktow prawnych i dostçpnych wytycznych mozna sformutowac nastçpujqce wnioski:

1. Ilosc danych w raportach o bezpieczenstwie zaktadow o duzym ryzyku w zakresie analizy i oceny ryzyka wystqpienia powaznych awarii przemystowych jest bardzo duza; dokumenty te charakteryzujq siç wysokim stopniem skomplikowania; w zwiqzku z tym istnieje potrzeba wpro-wadzenia systemu zarzqdzania, ktory pozwoli wykorzy-stac te dane w realizowanych procesach analizy i oceny projektow miejscowych planow zagospodarowania przestrzennego i projektow decyzji o warunkach zabudowy.

a description of the identified hazards and an analysis of the risk of major industrial accidents. A safety report fulfilling the requirements of the Regulation of the Minister of Development [8] lists the ranges and impacts of identified major industrial accidents, taking into account inhabited areas, population density, type of development, and forms of environmental protection, including visual documentation. Additionally, the safety report should contain information on the data provided for the purposes of land use and spatial planning. Safety reports provide the State Fire Service and Voivodeship Inspectorates of Environmental Protection with information useful in the spatial planning involving areas surrounding existing upper-tier establishments [8].

Taking into account the doctrine of preventing major industrial accidents [5] and the available information on the types of potential accidents, their probability, range of impact and projected consequences, a relatively clear definition of safety distance can be provided - it is the distance necessary to mitigate the adverse consequences of major industrial accidents and prevent their escalation or the domino effect. The distance, understood as the amount of space between two objects, is the most reliable and often the cheapest method of reducing the impact of accidents. Currently, attempts are being made to draft legislation [22] that will guide the determination of safety distance and indicate the threshold impact criteria for major industrial accidents in terms of thermal radiation, overpressure and toxicity, providing a cut-off value for the probability of such events that should be used for the purposes of land use and spatial planning.

Summary and conclusions

The following conclusions were drawn from the analysis of safety reports and review of existing legislation and available guidelines.

1. The data presented in the safety reports of upper-tier establishments with regard to the analysis and assessment of the risk of major industrial accidents is very extensive and highly complicated; therefore, there is a need for a management system that would ensure their use in the analysis and assessment of draft local development plans and draft zoning approvals.

2. There is no specific, centrally recommended risk assessment methodology, which is why individual risk

2. Brak okreslonej, zarekomendowanej na szczeblu cen-tralnym metodyki dokonywania oceny ryzyka prowadzi do tego, ze poszczegolne oceny w raportach o bezpie-czenstwie oparte sq na odmiennych zasadach; w przy-padku podobnych zaktadow powoduje to powstawanie rozbieznosci w zakresie rozpatrywanych reprezentatyw-nych zdarzen awaryjnych, obliczania wartosci prawdo-podobienstwa i szacowania ryzyka.

3. Brak standaryzacji wymagan w zakresie prezentacji wy-nikow analiz i ocen ryzyka, a w szczegolnosci zasiçgow oddziatywania promieniowania cieplnego, nadcisnienia i toksycznosci powoduje petnq dowolnosc, uniemozliwia-jqcq jednoznacznq interpretacjç tych wynikow. Bez wy-korzystania okreslonego oprogramowania nie ma row-niez mozliwosci dokonywania doktadnych interpolacji danych. Oceniajqcy otrzymuje zestawy roznych wartosci progowych w roznych wielkosciach fizycznych, co skut-kuje stosowaniem zasady ograniczonego zaufania - pod uwagç brane sq minimalne wartosci oddziatywania, ktore zgodnie z dostçpnq wiedzq technicznq nie powinny od-grywac wiqzqcej roli w procesie opiniowania projektow miejscowych planow zagospodarowania przestrzennego i uzgadniania projektow decyzji o warunkach zabudowy.

4. Potencjat oddziatywania reprezentatywnych scenariuszy awaryjnych jest bardzo duzy. Dotyczy to zarowno terenu zaktadu, jak i obszaru sqsiadujqcego z zaktadem. Wyniki dokonanej w 2017 roku dla wojewodztwa mazowieckiego analizy zagrozen wykazaty, iz obszar objçty oddziatywa-niem zaktadow o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii poza swoim terenem jest rowny ok. 2300 ha.

5. Brak krajowych wytycznych w zakresie ustalania bez-piecznej odlegtosci na potrzeby planowania i zagospodarowania przestrzennego powoduje, ze ww. obszar podlega okreslonym rodzajom zagospodarowania (zabudowy) z po-miniçciem lub niedostatecznym uwzglçdnieniem informa-cji o oddziatywaniu powaznych awarii przemystowych.

Podsumowujqc dane z wykonanej w Komendzie Wojewodz-kiej PSP w Warszawie w 2017 roku analizy reprezentatywnych scenariuszy awaryjnych zaktadow o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemystowej na przyktadzie wojewodztwa mazowieckiego, stwierdzic nalezy, iz obowiqzujqcy stan prawny na styku zapobiegania powaznym awariom przemystowym a pla-nowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym jest wysoce niezadowalajqcy., Skutkuje to brakiem ograniczen co do rodzaju i formy zagospodarowania (zabudowy) terenu, bçdqcego w za-siçgu oddziatywania powaznej awarii przemystowej lub, w drugq stronç, wprowadzaniem ograniczen w sposob niewspotmierny do rodzaju i wartosci oddziatywania mozliwych do przewidzenia skutkow. Przedstawiona tqczna wielkosc oddziatywania skutkow analizowanych awarii poza terenami zaktadow (23 km2), stanowiq-ca rownowartosc powierzchni takich miast w Polsce jak towicz, Puttusk, Radzymin czy Dqbrowa Biatostocka [23], jednoznacznie wskazuje na pilnq potrzebç stworzenia odpowiednich regulacji prawnych, a nastçpnie ich wdrozenia i nadzorowania w celu osiq-gniçcia zatozonego celu. Zdaniem autorow, stworzenie krajowych wytycznych powinno byc poprzedzone szczegotowymi analizami obecnego systemu planowania i zagospodarowania przestrzen-

assessments in safety reports follow different rules and principles, leading to differences with regard to the analysed representative accidents, probability calculations and risk assessments across similar establishments.

3. The lack of standardisation of requirements for presenting the results of analyses and risk assessments, particularly with regard to the range of impact of thermal radiation, overpressure and toxicity, leads to complete arbitrariness that prevents the clear interpretation of these results. Without using specific software, it is also impossible to perform accurate data interpolation. The person conducting a review receives sets of different threshold values in a variety of physical units which leads to a sceptical approach - minimum impact values are considered, as, according to the currently available technical knowledge, they should not play a binding role in the process of assessing draft local development plans and negotiating draft zoning approvals.

4. The impact potential of representative accident scenarios is very high. This concerns both the area of the establishment and its adjoining area. The results of the hazard analysis conducted in 2017 for the Mazowieckie Voivodeship demonstrated that the area covered by the impact of upper-tier establishments outside their area is approx. 2,300 ha.

5. Due to the lack of national guidelines for determining safety distances for the purposes of spatial planning and land use, this area is covered by specific types of land development (buildings), while disregarding or insufficiently highlighting information on the potential impact of major industrial accidents.

To summarise the data obtained in the analysis of representative accident scenarios for upper-tier establishments conducted in 2017 by the Mazovian Headquarters of the State Fire Service in Warsaw, drawing on the example of the Mazowieckie Voivodeship, it should be concluded that under existing legislation with regard to the prevention of major industrial accidents and land use and spatial planning highly unsatisfactory. As a result, no restrictions have been imposed on the type and form of land use (buildings) within the area of impact of potential major industrial accidents, or, conversely, excessive restrictions have been put into place for the type and extent of impact of potential foreseeable accidents. The presented total area of impact of the analysed accidents outside the areas of the establishments (23 km2), which is equivalent to the areas of such Polish towns as towicz, Puttusk, Radzymin or Dqbrowa Biatostocka [23], clearly suggests that in order to achieve the set objective, there is an urgent need to draft, enact and monitor appropriate legislation. According to the authors, developing national guidelines should be preceded by a number of detailed analyses of the current land use and spatial planning system, the threshold values applied to impacts of potential major accidents and also the planned permits for specific spatial development types in the areas covered by the impact range of potential major industrial accidents. The range of impact of the planned legal regulations

nego, stosowanych wartosci progowych oddziatywan powaznych awarii, a takze planowanych dopuszczen rodzajów zagospodarowania terenu na terenach objçtych odziatywaniem powaznych awarii przemystowych. Zasiçg oddziatywania planowanych re-gulacji prawnych na procesy prawne dotyczqce ksztattowania tadu przestrzennego, budowlanych procesów inwestycyjnych i zapobiegania powaznym awariom przemystowym wymusza koniecznosc uprzedniego, wnikliwego zbadania i rozstrzygniçcia kwestii spornych. W innym wypadku nastqpi dalsze rozregulowa-nie przedmiotowego obszaru, co odbije siç negatywnie na syste-mie zapobiegania powaznym awariom przemystowym w Polsce.

Publikacja zostata opracowana w ramach projektu nr DOB--BIÜ7I09I03I2015 finansowanego przez Narodowe Centrum Badan i Rozwoju pod tytutem „Program do oceny ryzyka w obiek-tach przemystowych, stwarzajqcych zagrozenie poza swoim terenem".

Literatura/Literature

[1] Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1945).

[2] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony srodowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 799 ze zm.).

[3] Dyrektywa 82/501/EWG z dnia 24 czerwca 1982 roku w sprawie niebezpieczenstwa powaznych awarii, powodowanych przez okre-slone dziatania przemystowe.

[4] Dyrektywa Rady 96/82/WE z 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczenstwa powaznych awarii zwiqzanych z substancja-mi niebezpiecznymi.

[5] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrozen powaznymi awariami zwiqza-nymi z substancjami niebezpiecznymi.

[6] Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS), United Nations Bookshop GA-1B-103, New York, USA.

[7] Rozporzqdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, ozna-kowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniajqce i uchyla-jqce Dyrektywy 67/548/EWG] i 1999/45/WE oraz zmieniajqce rozporzqdzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008).

[8] Rozporzqdzenie Ministra Rozwoju z dnia 23 lutego 2016 r. w sprawie raportu o bezpieczenstwie zaktadu o duzym ryzyku (Dz. U. z 2016 r. poz. 287).

[9] Rocznik Statystyczny Wojewodztwa Mazowieckiego, GUS, War-szawa 2016.

[10] Christou M. D., Amendola A., Smeder M., The control of major accident hazards: The land-use planning issue, "Journal of Hazardous Materials", 1999, 65(1-2), , 151-178.

[11] Cozzani V., Bandini R., Basta C., Christou M.D., Application of land-use planning criteria for the control of major accident hazards: A case-study, "Journal of Hazardous Materials", 2006, A136, , 170-180.

[12] Christou M., Gyenes Z., Struckle M., Risk assessment in support to land use planning in Europe: towards more consistent decisions?, "Journal of Loss Prevention in the Process Industries", 2011, 24.(3), 219-226.

on the legal processes relating to spatial governance, construction investment and the prevention of major industrial accidents makes it necessary to perform a detailed analysis of and solve any contentious issues before their implementation. Failing that, a further deregulation will take place, additionally compromising the system of preventing major industrial accidents in Poland.

The publication was prepared within the project No. DOB-BIO7/09/03/2015 financed by the National Centre for Research and Development under the title "Software for risk assessment in industrial establishments generating hazards beyond their area".

[13] Lees F.P, Loss Prevention in Process Industries, Butterworths, 1980.

[14] Markowski A.S. (red.), Zapobieganie stratom wprzemysle. Czçsc III - Zarzqdzanie bezpieczenstwem procesowym, praca zbiorowa, Poli-technika tódzka, tódz 2000.

[15] Lesiak P., Porowski R., Ocena skutków awarii przemyslowej w instala -cjachprocesowych w tym efektu domino - czçsc I, BiTP Vol. 27 Issue 3, 2012, pp. 13-25.

[16] Metodologia ustalania bezpiecznych lokalizacji zaktadów mogq-cych powodowac powazne awarie, GIOS, Warszawa 2010.

[17] Wisniewski W., Roczny plan kontroli wzakresie przestrzegania prze-pisów dotyczqcych przeciwdzialania awarii przemyslowej na terenie województwa mazowieckiego, Wydziat Kontrolno-Rozpoznawczy Komendy Wojewódzkiej Panstwowej Strazy Pozarnej w Warsza-wie, 15 pazdziernika 2015 r.

[18] Wisniewski W., Analiza Zagrozen Województwa Mazowieckiego, Wydziat Kontrolno-Rozpoznawczy Komendy Wojewódzkiej Panstwowej Strazy Pozarnej w Warszawie, luty 2017.

[19] Wisniewski W., Analiza zagrozen stwarzanych przez zaklady o duzym ryzyku wystqpienia powaznej awarii przemyslowej poza swoim tere-nem - województwo mazowieckie, Wydziat Kontrolno-Rozpoznaw-czy Komendy Wojewódzkiej Panstwowej Strazy Pozarnej w Warszawie, czerwiec 2016.

[20] Zagrozenia powaznymi awariami przemystowymi w Polsce, CIOP, Warszawa 2015, [dok. elektr.] https:IIwww.ciop.pl [dostçp: ma-rzec 2016].

[21] Sobieszek G., Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne na tle problematyki sposobu ustalania bezpiecznej odleglosci przy lokaliza-cji zakladów stwarzajqcych zagrozenie wystqpienia powaznej awarii przemyslowej, praca magisterska, SGSP, Warszawa 2016.

[22] Projekt rozporzqdzenia Ministra Srodowiska z dnia 27 marca 2015 r. w sprawie sposobu ustalania bezpiecznej odlegtosci przy lokalizacji zaktadów stwarzajqcych zagrozenie wystqpienia powaznej awarii przemystowej.

[23] Powierzchnia i ludnosc w przekroju terytorialnym w 2016 r., GUS, Warszawa 2016.

MGR BARTtOMIEJ POtEC - absolwent Wydziatu Bezpieczenstwa Na-rodowego Akademii Obrony Narodowej w Warszawie (obecnie Aka-demia Sztuki Wojennej). Pracownik Jednostki Certyfikujgcej Ustugi CNBOP-PIB. Wspottworca projektow badawczo-rozwojowych realizo-wanych przez CNBOP-PIB we wspotpracy z innymi instytucjami. Pet-ni funkj zast^pcy kierownika w projekcie naukowo-badawczym pn. „Program do oceny ryzyka w obiektach przemystowych, stwarzajg-cych zagrozenie poza swoim terenem".

ST. KPT. MGR INZ. WOJCIECH WISNIEWSKI - kierownik sekcji w Wy-dziale Kontrolno-Rozpoznawczym Komendy Wojewodzkiej Panstwo-wej Strazy Pozarnej w Warszawie. Absolwent dziennych munduro-wych studiow inzynierskich na Wydziale Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego Szkoty Gtownej Stuzby Pozarniczej oraz studiow pody-plomowych „Bezpieczenstwo procesow przemystowych" na Politech-nice tödzkiej. Brat czynny udziat w procesie implementowania dyrek-tywy SEVESO III do prawodawstwa krajowego. Prowadzi dziatania kontrolne w zaktadach sevesowskich. Jest autorem wielu analiz i wy-stgpien w dziedzinie bezpieczenstwa procesowego oraz oceny ryzyka. Kieruje projektem naukowo-badawczym pn. „Program do oceny ryzyka w obiektach przemystowych, stwarzajgcych zagrozenie poza swoim terenem".

Mt. KPT. MGR INZ. GRZEGORZ SOBIESZEK - absolwent Dziennego Studium Aspirantow PSP w Cz^stochowie, Wojskowej Akademii Tech-nicznej w Warszawie (kierunek chemia) oraz studiow magisterskich na Wydziale Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego Szkoty Gtownej Stuzby Pozarniczej. Ukonczyt takze studia podyplomowe dla straza-kow ubiegajgcych si^ o zajmowanie stanowisk oficerskich zwigza-nych z kierowaniem dziataniami ratowniczymi w Szkole Gtownej Stuzby Pozarniczej. Od 2013 roku petni stuzby w Komendzie Wojewodzkiej Panstwowej Strazy Pozarnej w Warszawie w Wydziale Kontrolno-Roz-poznawczym na stanowisku specjalisty.

BARTtOMIEJ POtEC, M.A. - graduated from the Faculty of National Security of the National Defense University in Warsaw (currently War Studies University). Employed at the Services Certification Department of the Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute (CNBOP-PIB). He has co-created a number of research and development projects implemented by CNBOP-PIB in cooperation with other institutions. He is also a deputy manager in a scientific research project entitled „Software for risk assessment in industrial establishments generating hazards beyond their area".

ST. KPT. WOJCIECH WISNIEWSKI, M.ENG. - Division Manager at the Inspection and Evaluation Department of the Mazovian Headquarters of the State Fire Service in Warsaw. He graduated from full-time engineering studies for uniformed services at the Fire Safety Engineering Faculty of the Main School of Fire Service and completed postgraduate studies in "Industrial process safety" at the Lodz University of Technology. He actively participated in the implementation process of the SEVESO III Directive into national legislation. He conducts inspections in Seveso establishments. He has authored numerous analyses and lectures on the subjects of process safety and risk assessment. He is also a manager in a scientific research project entitled „Software for risk assessment in industrial establishments generating hazards beyond their area".

Mt. KPT. GRZEGORZ SOBIESZEK, M.ENG. - completed the Fire Service College of the State Fire Service in Czçstochowa. He graduated in Chemistry from the Faculty of Advanced Technologies and Chemistry of the Military University of Technology in Warsaw. He obtained his MSc degree at the Fire Safety Engineering Faculty of the Main School of Fire Service. He completed postgraduate studies for firefighters aspiring for officer positions involving the management of rescue operations at the Main School of Fire Service. Since 2013 he has been in active service at the Inspection and Evaluation Department of the Mazovian Headquarters of the State Fire Service in Warsaw. He is currently employed as a specialist.

Ministerctwo Nauki i Szkolnictwa Wyzszego

Stworzenie anglojçzycznych wersji oryginalnych artykutow naukowych wydawanych w kwartalniku „BITP. Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza" - zadanie finansowane w ramach umowy 658/P- DUN/2018 ze srodkow Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyzszego przeznaczonych na dziatalnosc upowszechniajqcq naukç.