Научная статья на тему 'ПОРА БЕРИШ ВА ПОРА ОЛИШ-БЕРИШДА ВОСИТАЧИЛИК ҚИЛИШНИНГ ЖАЗОНИ ОҒИРЛАШТИРУВЧИ БЕЛГИЛАРИ'

ПОРА БЕРИШ ВА ПОРА ОЛИШ-БЕРИШДА ВОСИТАЧИЛИК ҚИЛИШНИНГ ЖАЗОНИ ОҒИРЛАШТИРУВЧИ БЕЛГИЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
678
59
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўзбекистон Республикаси / Олий суд / Жиноят кодекси / жиноят.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Жумабоев Сапабой Максудбекович

Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик қилиш жиноятлари учун умумий оғишлаштирувчи ҳолатлар, ва қонунчиликда унга бериладиган жазоларни ўрганиш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПОРА БЕРИШ ВА ПОРА ОЛИШ-БЕРИШДА ВОСИТАЧИЛИК ҚИЛИШНИНГ ЖАЗОНИ ОҒИРЛАШТИРУВЧИ БЕЛГИЛАРИ»

ПОРА БЕРИШ ВА ПОРА ОЛИШ-БЕРИШДА ВОСИТАЧИЛИК

КИЛИШНИНГ ЖАЗОНИ ОГИРЛАШТИРУВЧИ БЕЛГИЛАРИ

Жумабоев Сапабой Максудбекович

ЖИДУ "Халкаро хукук" магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.6809551

' с

тъ

Тадкикотнинг максади: Узбекистон Республикаси ЖКнинг пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик килиш жиноятлари учун умумий огишлаштирувчи холатлар, ва конунчиликда унга бериладиган жазоларни урганиш.

Тадкикот вазифалари: -пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик килиш учун жавобгарлик белгиланган жиноят конуни нормаларининг ривожланиш тарихини урганиш;

-пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик килиш жиноятларининг тушунчаси, белгилари ва юридик тахлилини урганиш;

-пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик килишни квалификация килиш ва ухшаш таркибли жиноятлардан фарклаш масалаларни очиб бериш;

Калит сузлар: Узбекистон Республикаси, Олий суд, Жиноят кодекси, жиноят.

ОТЯГЧАЮЩИЕ ОБСТОЯТЕЛЬСТВА ВЗЯТОЧНИЧЕСТВА И ПОСРЕДНИЧЕСТВА ВО ВЗЯТОЧНИЧЕСТВЕ

Ы ]> 1

Жумабоев Сапабой Максудбекович

магистрант УМЭД по направлению «Международное право»

: * С •

»

Цель исследования: Изучение общих отягчающих обстоятельств за преступления взяточничества и посредничества во взяточничестве Уголовного кодекса Республики Узбекистан, и предусмотренных за него наказаний в законодательстве.

Задачи исследования: - изучить историю развития норм уголовного права, определяющих ответственность за дачу взятки и посредничество в получении и даче взятки;

- изучить понятие, признаки и правовой анализ взяточничества и посредничества во взяточничестве;

- уточнение вопросов квалификации и разграничения посредничества в даче и получении взятки от преступлений аналогичного характера;

гн> >

Ключевые слова: Республика Узбекистан, Верховный суд, Уголовный

#

>

кодекс, преступление.

I )> j»

AGGRAVATING FEATURES OF BRIBERY AND MEDIATION TN

AGGRAVATING FEATURES OF BRIBERY AND MEDIATION IN

BRIBERY

Jumaboev Sapaboy Maksudbekovich

UWED Master

s Student of International law

The purpose of the research: The study of general aggravating circumstances for the crimes of bribery and mediation in bribery of the Criminal Code of the Republic of Uzbekistan, and the penalties provided for it in the legislation.

Research objectives: - study the history of the development of criminal law norms that define responsibility for giving a bribe and mediation in receiving and giving a bribe;

- to study the concept, signs and legal analysis of bribery and mediation in bribery;

- clarification of the issues of qualification and differentiation of mediation in

»

giving and receiving a bribe from crimes of a similar nature;

Keywords: Republic of Uzbekistan, Supreme Court, Criminal Code, crime.

Узбекистан Республикаси ЖКнинг пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик килиш жиноятлари учун умумий огишлаштирувчи холатлар сифатида куйидагилар белгиланган:

- такроран, хавфли рецидивист ёки илгари ушбу Кодекснинг 210 ёки 211-модда (212-м)ларида назарда тутилган жиноятларни содир этган шахс томонидан содир этилиши;

- куп микдорда содир этилиши, -жуда куп микдорда содир этилши,

-уюшган гурух манфаатларини кузлаб содир этилиши, -масъул мансабдор шахс томонидан содир этилиши.

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 24 майдаги карорида жиноят такроран содир этилганлигини тушунтириб, курсатган эдики, пора олиш, пора бериш ёки пора олиш-беришда воситачилик килишнинг такроран содир этилганлиги белгиси буйича квалификация килинганда,

! !>»

башарти, жиноий жавобгарликка тортиш муддати утиб кетмаган булса, айнан бир жиноят камида икки марта содир этилаганлиги назарда тутади.

Узбекистон Республикаси ЖКнинг 32-моддасига асосан ЖК махсус

* _ „ „„ „ „ „ т/._____ „ „

кисмининг айни бир моддасида, кисмида, Кодексда алохдда курсатилган

* Г j*

Щ >

холларда эса турли моддаларда (илгари ушбу Кодекснинг 210-212-моддаларида назарда тутилган жиноятни содир этган шахс томонидан) назарда тутилган икки ёки бир неча жиноятни шахс турли вактларда содир этган, аммо уларнинг бирортаси учун хам судланган булмаса, такроран жиноят содир этиш деб топилади.

Суд амалиётида бир вактнинг узида бир неча шахслардан пора олишни такроран содир этилган жиноят деб топиш мумкинми, деган савол ечимида кийинчиликлар тугдиради.

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 24 майдаги карорининг 8-бандида тушунтириш берилганидек, мансабдор шахс бир вактнинг узида бир неча шахсдан пораларни олиши, башарти, пора берувчиларнинг хар бири учун алохида килмиш содир этилса, такроран пора олиш деб тавсифланиши лозим. Шунингдек, бир неча шахсларнинг пора беришлари ёки пора олиш-беришда воситачилик килишлари хам курсатилган холатларда такроран солир этилган жиноят деб квалификация килиш лозим.

Исталган натижага эришишни таъминлайдиган муайян харакатни бажариш ёки бажармаслик учун порани булиб-булиб кабул килиш оркали пора бериш

ёки пора олишга ёхуд курсатилган холатларда пора олиш-беришда воситачилик

*

килиш такроран содир этилган жиноят деб караш мумкин эмас.

Узбекистон Республикаси ЖКнинг 32-моддасига асосан агар пора берувчи fr" ва олувчи мансабдор шахс томонидан у ёки бу харакатни бажарилиши ёки бажарилмаслиги учун муайян суммани бериш-олиш хакида келишиб олса ва бу сумма шахсан ёки воситачи оркали булиб-булиб бир неча маротаба берилса-

i :

олинса, бунда бу такроран содир этилагн порахурлик эмас, балки битта "давом этадиган порадир" (пора олиш, пора бериш, пора олиш-беришда воситачилик килиш).

Мансабдор шахс шартлашилган хакни олиб, сунгра пора берувчидан бу харакати учун кушимча хак талаб килиб олган холларда хам порахурлик жинояти такроран содир этилган булмайди.

Хавфли рецидив тушунчаси Узбекистон Республикаси ЖКнинг 34 -моддасининг иккинчи кисмида белгиланган булиб, илгари хукм килинган жиноятига ухшаш жиноят содир этган, ушбу Кодексда алохида курсатилган холларда эса, Махсус Кисмнинг бошка моддалари билан хам хукм килинган шахснинг касддан янги жиноят содир этишини англатади. Хавфли рецидив оддий рецидив фаркли равишда Жиноят кодекси Махсус кисмининг куплаб моддаларида квалификация килинадиган белги сифатида назарда тутилган. Айбдорнинг килмишини хавфли рецидив томонидан содир эилган килмиш сифатида квалификация кила туриб, хукукни куллаш органлари бу белгини

хисобга олиб унга айб куйишлари шарт.

># ^ * П >

Щ >

^ J

Хавфли рецидив томонидан жиноят содир бир катор жиноятларнинг тавсифлаш белгиси хисобланади ва бу холат шахс дастлабки тергов органи томонидан айбланувчи тарикасида ишда иштирок этишда жалб килинаётганида курстаиб утилган булиши лозим ва кейинчалик бу суд хукмининг тавсиф кисмида хам асослантирилган булиши керак1.

Хавфли рецидив тушунчаси Узбекистон Республикаси ЖКнинг 34-моддасининг иккинчи кисмининг мазмунига кура, килмишни хавфли

\

рецидив жиноят деб, шахсни эса хавфли рецидивист деб хисоблашда шахсни

I >

j vt

вояга етган ёки вояга етмаганлигининг, шунингдек, кандай турдаги жазога ва канча муддатга хукм килинганлигининг ахамияти йук. Мухими, шахс конунда белгиланган субъект ёшига етганлигининг узи етарлидир.

Узбекистон Республикаси ЖКнинг Махсус кисми саккизинчи булимига кура, куп микдор деганда, энг кам ойлик иш хакининг 300 бараваридан 500 бараваригача, жуда куп микдор деганда эса, энг кам ойлик иш хакининг 500 баравари ва ундан ортик микдор назарда тутилади.

Узбекистон Республикаси ЖКнинг 212-моддасининг иккинчи кисми "в" бандида алохида огирлаштирувчи холат, яъни бир гурух мансабдор шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб пора олаётганлиги воситачига аён булган холда пора олиш-беришда воситачилик килиш назарда тутилган.

Жиноят бир гурух шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилиши куп жиноятларни квалификация килувчи белги хисобланади. Жиноят хукуки назариясида хам, суд амалиётида хам жиноятни квалификация килувчи бундай белги деганда, жиноят содир этилиши бошалангунга кадар иштирокчиларнинг узаро тил бириктириши деб тушунилади. Пора олинганда мансабдор шахсларнинг порани олиш-бериш тугрисида узаро тил бириктириши назарда тутилган. Айни шундай талкин Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1999 йил 24 сентябдаги карорининг 9-бандида белгиланган: "Жиноятни содир этишда аввалдан, яъни жиноят бошлангунича келишиб олган икки ёки ундан ортик мансабдор шахс иштирок этган булса, пора олиш бир гурух мансабдор шахслар томомнидан олдиндан тил бириктирилган холда содир этилган деб хисобланади".

Хдк эвазига пора олиш-беришда воситачилик килиш хам ЖКнинг 212-моддасига хос булган огирлаштирувчи холатдир.

Пора олиш-беришда воситачилик килишнинг хак эвазига содир килинишида воситачи бундай воситачиликдан моддий манфаатдор булади. Фукаролик- хукукий нуктаи назардан каралганда, келишувлар хак бараварига ва текинга тузулиши мумкин. Хдк бараварига тузиладиган келишувлар бир

> I 1

Узбекистон Республикаси Олий суди Пленуми к,арорлари туплами. 1991-2006. Т.1. -Тошкент: Адолат, 2006. -Б 92

«г

1 W

ж ^ » ¡>

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

тараф топширган мулкни, килган хизмати эвазига пул ёки мулк билан хак

олади. Текинга тузиладиган келишувда эса бир тараф бошка бир тараф фойдасига хак олмай, бирор-бир мулкни топшириш, бирор ишни бажариши мумкин2.

Пора олиш-беришда воситачилик килишнинг субъектив томони айбдорда тугри касд мавжудлигини назарда тутиб, унинг мазмуни билан бу жиноят объектив томонининг юкорида куриб чикилган белгилар камраб олинади.

Воситачи амал киладиган мотив ва максадлар турли хил, башарти, воситачи

"хизмат хаки" олса, гаразли булиши мумкин. Хизмат хаки хисобланадиган

предметлар пора олиш-беришдагидек эътироф этилади. Бунда моддий тусдаги

предметлар хам пора олувчи хам пора берувчи, хам иккала тараф томонидан

топширилиши мумкин. Яна бир карра таъкидлаш керакки, бу жиноят

огайнигарчилик ёки шахсий одамгарчилик юзасидан амалпарастлик ниятида

содир этилиши хам мумкин.

. " л,гтт^ _ _____ _____

Эътиборли жихат, МДХ,га аъзо давлатлдар жиноят конунчилигида

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

жиноятни квалификация килувчи ушбу белги мавжуд эмас.

Узбекистон Республикаси ЖКнинг 29-моддасининг туртинчи кисми икки ёки унда ортик шахснинг биргаликда жиноий фаолият олиб бориши учун

олдиндан бир гурухга бирлашиши уюшган гурух деб топилиши кайд этилган. Уюшган гурух иштирокчиликнинг нисбатан хавфли шакли хисобланади. Уюшган гурух узининг уюшганлик даражаси, гурух аъзоларининг гурухда тутган урни, гурухнинг хар бир аъзосининг жиноий фаолиятда вазифасининг белгиланганлиги билан мураккаб иштирокчиликдан фарк килади. Иштирокчиликнинг барча шаклларида жиноят содир килишда камида икки киши катнашганидек, уюшган гурухда хам жиноятнинг бажарувчилари сифатида энг камида икки киши иштирок этган булиши керак3.

Жиноят конунчилигида мансабдор шахслар томонидан ушбу турдаги

»40s

жиноятларнинг содир этилиши хам огирлаштирувчи холат сифатида назарда тутилади.

«2021 йилда 5 483 нафар шахсга нисбатан 3 769 та коррупциявий жиноят ишлари судларга оширилган.

Яъни судга юборилган жиноят ишлари хамда жавобгарликка тортилган

Ш

шахслар сони уртача 3 бараварга купайган» — Сенат раиси Танзила Норбоева

\ ыо Ы >

Ы >

;-

Зокиров И.Б. Фукаролик хукуки: Дарслик. I кисм. Масъул мухаррир: Х,.Рахмонкулов: К,айта ишланган ва тулдирилган бешинчи нашр. - Тошкент: ТДЮИ, 2009. -Б.582.

тулдирилган бешинчи нашр. - Тошкент: ТДЮИ, 2009. -Б.582.

3 Жиноят хУКУКи. Умумий кисм: Дарслик / А.А.Якубов, Р.Кабулов ва бошк.- Тошкент: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2009. -Б.237.

-^отетг^ «I > |

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.