CC BY
11THE PARTICULARITIES CREATIVE ACTIVITY AND LIFES MARINA SVETAEVA
Given article is dedicated to creative activity and lifes of the great russian poetess M.Svetaeva. In article author on base of the extensive material analyses the creative activity of the russian poetess M. Svetaeva.
Keywords: poet, lyrics, creative activity, poetry, material, literature, author.
Сведения об авторе: Мирзоева Сокина Амируллоевна, аспирант Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: sakinashka@mail.ru
About author: Mirzoeva Sokina, post-graduate student of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
ХУСУСИЯТДОИ ПОЭТИКИИ ЛИРИКАИ ДА^НАЗАР ЕОИБ
Одинаева Г. М.
Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Дакназар Еоиб шоирест, ки дар офариниши хар як шеъри худ аз сидки дил, бо тамоми чиддият захмат мекашад. Яке аз мухимтарин сарчашмахое, ки шоир барои афзоиши фасохат ва халкияти эчодиёташ хамеша аз он истифода мебарад, сарвати бепоёни забони халк мебошад. Шоир дар мачмуаи «Точи офтоб» дар кисматхои «Ситора чуфт - чуфт аст» ва «Ба хама бахт муяссар бишавад», чамъ понздах рубой ва нуздах шеъру таронахои туёнаро гирд овардааст, ки хам зарбулмасал, панду андарзхои халкй ва хам расму оинхои мардумиро эхё намуда, ба хар як лахзахои маросими туёна тарона, бадехаву суруду рубой сароидааст. Умуман, шеъри Дакназар Еоиб аз лафзи ширини мардуми Кулоб саршор аст ва ба пуррагй метавонем чунин хулоса кунем, ки шеъри шоир асолати халки точик, ба хусус асолати мардуми Кулобро тачассум намудааст.
Гуфтани суханони пуркимати В. Г. Белинскийро нисбати шеъри Дакназар Еоиб лоик медонам: «Дар гуна шеър он гох хакикист, ки халкй бошад, яъне агар шахсияти халки худро тачассум намуда бошад» [2, c. 798].
Тавре ки дар боло ишора намудем, хусусияти эчодиёти шоир аз он иборат аст, ки бисёр содда, равон, оммафахм аст ва аксар вакт аз эчодиёти дахонии халк гизо мегирад. Ч,олиби диккат он аст, ки ба воситаи образхои офаридаи худ шоир дар кисмати «Ба хама бахт муяссар бишавад» намояндагони халки худро офарида маросимхои туёнаро аз огоз то анчоми вокеахо ба хонанда равшан зохир менамояд. Инро мо аз сурудхои «Туй дар ин хона муборак шавад!», «Эй хофизон сароед», «Шох равон аст ба маъвои ёр», «Базми обод муборак бошад», «Пирохан ба бар кун, вакти рафтан аст», «Бубаро мохи нихон аз хона», «Гиря макун», «Ракс бикун модари дилбанд ракс», «Шамс хандида ба даргохи падар», «Пештахт», «Ба хама бахт муяссар бишавад» дарк карда дар худ фахмида гирифта метавонад. Аз ин ру Ахмад Абдуллоев оид ба эчодиёти шоир чунин фикр меронад: «Шеърхои мачмуахои дигар ва боби махсуси «Точи офтоб» бо унвони «Ситора чуфт-чуфт аст» гувоханд, ки Дакназар суруду тарона ва бадехаро бисёр манзур мекунад ва ба ин чихат табиати халкй ва ракобати сахти эчодиёти у бо хаёти маишиву эстетикии муосирон ва фолклори онхо нихоят мустахкам мебошад»
(3.2).
Истифодаи зарбулмасалу макол, панду андарзхои халкй дар эчодиёти шоир мавкеи хоса дорад. Масалан, анъанаи хуби шаркиён бахри хурмат кардани калонсолон ва гуфтори онхо ба маънии «Дасти калонсолон гир, то ба хангоми пирй дасти ту гиранд» чунини баён ёфтааст:
Дасти пиреро гирифтан карзи имрузи ман аст, То ки фардо дастгири хешро пайдо кунам [1, c. 116].
Шоир чун таронасаро ва навозандаи асбобхои халкй мебошад, аз дил шеъри дилангез месарояд ва ба шеърхояш оханг бастани охангсозон хам аз соддагию равонй ва оммафахму дилчасп баромадани шеъри у шаходат медихад. Аз ин ру А. Абдулманонов дар маколаи худ «Сабз гардад як нихоли орзу» нисбати шеъри шоир чунин фикр меронад: «Шеъри Дакназар Еоиб то имруз камтар диккати ахли танкидро
ба худ кашида бошад xам, кайxо писанди хонандагон гаpдида, xофизонy оxангсозон ва тавассyти ашъоpи ин шоиp эxсосy маpомашонpо ба халк интикол доштаанд» (4.100).
Дангоми аз хонаи падаp ба хонаи домод pафтан одатан аpyс xамчyн нишони падpyд бо хонаи падаp, гиpя мекунад. Даp шеъpи «Гиpя макун» шоиp бо як оxанги навозишy насщат ба аpyсон ишоpа мекyнад:
Хонае боз шавад хонаи ту, гиpя макyн,
Лаб занад хандаи мастонаи ту, гиpя макyн.
Лолаи сypхи фаpаx, боз шукуфад ба лабат,
Гул кунад чеxpаи шодонаи ту, гиpя макун.
Чй кунй баъд аз ин шона ба зулфони даpоз,
Панчаи ëp шавад шонаи ту, гиpя макун.
Бесамаp xеч нашонад ба чаxон киштаи ишк,
Хуша бандад зи вафо донаи ту, гиpя макун... [1, c. 117].
Руймоли заpдyзию токии гулдузй махсусан ба халоёни хос аст, ки ин даp бадеxаи сypyдаи шоиp «Эй гулаки навpyзй» дида мешавад. Ин мафxyмxоpо даp бадеxаи «ДанFаpа» ва «Рафтем, эй чон» махсусан даp «Эй гулаки навpyзй» оваpдани шоиp сабабе доpад. Муаллиф даp xамин чо xам кyшидааст, ки pасмy оини бобоиpо вокеъгаpоëна ва бомавpид истифода баpад, то ки тасвиppо бо офаpидаxои маpдyми xамсоя намоёнад. Халки точикpо нозукщои таpзи либоспyшиаш даp худ маъние доpад. Баpобаpи фаpо pасидани Навpyз замин либоси сабзpо ба баp мекунад ва гyлxои баpомада бошад баp xyсни y сад pанги дигаp зам мекунанд. Баpобаpи дигаp шудани либоси замин маpдyм либоси хешpо низ дигаp мекунанд, ки ин pамзи pyзи неку саид ва фиpyзи онxо мебошад:
Эй гулаки навpyзй, меxмони туям, Маpо чй месyзй, кypбони туям.
Писаp:
Тyxфаи навpyзат кунам кypтаи mprapï, Меxмони туям.
Дyхтаp:
Пyшамy хyшpyзат кунам, бачча, ки дилбаpй, ^ypбони туям.
Писаp:
Зеби чамоли ту кунам pyмоли заpдyзй, Меxмони туям.
Дyхтаp:
Токита гулдузй кунам, бачча, ки дилсузй, ^ypбони туям [1, c. 93].
Яке аз сабабxои шиpинy дилчасп будани шеъpи шоиp даp он аст, ки панду андаpзxо, заpбyлмасалy маколаxои халкиpо бамавкеъ ва даp чойгоxи худ ба rap мебаpад. Даp забони халк сухани «Модаp xама вакт гyноxи фаpзандpо мебахшад» pивоч аст. Мyтаффакиp Дюма xамин маъниpо чунин таъкид намудааст: «Модаpон xамеша мебахшанд ва гуё баpои xамин ба дунё омадаанд» [5, c. 54].
Шоиp Дакназаp Fоиб xам мавкеи модаppо даp xама xолатy вазъият боло гузаштааст, зеpо дили касе чун дили модаp моломоли меxp нест. Модаp гyноxи фаpзандpо дида ypо маxкyм мекунад, аммо окибат аз гyноxаш мегyзаpад, гyноxашpо мебахшад.
Даp эчодиёти шоиp ин xолатpо даp мисоли Искандаp хеле хуб дида метавонем, ки гyноxашpо чаxон бахшида натавонист, аммо модаp тавонист, ки гyноxашpо бахшад. .. .Даp ин дунёи хайpy шаp, Касе чун ту намедонад
Чй сон бахшидани фаpзандxои пypгyноxашpо. Ту маxкyм каpдй хyнхоpии Искандаp, Вале он дам, ки мебypд охиpин умед аз дунё, Ту бахшидй гyноxашpо Саноят бод, эй модаp... [1, c. 141].
Шоиp саpвати фpазеологии забони модаpии хyдpо наFз медонад, аз он фаpовон ва бас о бомавpид истифода мебаpад. Онxо бо маpоми эчодии шоиp созиш ва мутобикат намуда, xамчyн xиссаи чyдоинопазиpии тобишxои услубии xаp асаp, даp адои вазифаxои мyxим - аз як таpаф, васфи каxpамонxои мусбат, аз таpафи дигаp таъин ва
маxкyми xодисаxои манфй нигаpонида шудаанд. Ощо бештаp даp сухани муаллиф аз номи каxpамони лиpикй ифода ёфта, тyFëни эxсосоти шоиppо таъкид намудааст.
Таъбиpоти «об каpдан», «дил аз паси ту», «лаб кущодани саxаp», «панча задан», «гаx даp обу rax даp оташ» - pо мегиpем, ки ин даp шеъpxои ишкй «Ба даpат панча задам», «Дил аз паси ту», «Тулуъ ва Fypyб» аз xамин кабиланд. Баpои pавшанй андохтан ба фи^и ибpоздошта аз шеъpxои «Ба даpат панча задам» ва «Ишки аввал, ишки охиp» поpчаxоpо ба мисол оваpдан ба мавpид аст: Ба даpат панча задам, Даpи ту боз нашуд, Раxам оFоз буд, 0F0з нашуд. Сухани ишк ба дил мос нашуд, Соз нашуд. [1, c. 68]. Таpк гуфтам, То бубинам оpмонам, То намонам оpмонй. Аз чавонй,
Боз гиpам домани поки нигоp, Боз чинам гул зи pyяш, Боз гиpам банди муяш. Маст гаpдам то зи буяш... [1, c. 69].
Ё ки даp шеъpи «Ишки аввал, ишки охиp». .. .^x даp обу гаx даp оташ, Бypдиям xамчyн балокаш, Даст додиям ту охиp, Ишки авал, ишки охиp [1, c. 51].
Маxоpати шоиp ва фаpдияти услубии y пеш аз xама даp xамин зоxиp мегаpдад, ки як ибоpаpо бо навъxои гуногун истифода мебаpад, то ки забонзада нанамояд. Баpои мисол ибоpаxои зеpинpо мегиpем, ки я^ангй ва xатто даp баъзе чойxо xаммаъной дида намешавад. Чунончй: ибоpаxои точи фаpаx, ахтаpи наxси чаpх, точи офтоб, ситоpаи pyз, точи меxp, намчи сyбx, чашми саxаp, начми заppин, чашми бахт, начми танxогаpд, фаpиштаи бахт,ашки саpдy талх, чашми хypшед, pyхи хypшед, чашми xаккоикон, чаpхи баpин, савти pyxафзо, ганчи дил, нуши pyxафзо, баpки pyх, ахтаpи сyбx, нафаси Fyнчаи гул.
Он суханони xикматомезе, ки даp байни халк pивоч доpанд, махсусан даpгyиши маpдyми ноxияxои вилояти Хатлон шоиp он xамаpо даp забони шеъpи худ эxë намудааст. Ба фи^и ман, «Падаpон пушту паноxи писаpон» - pо аз шеваи маpдyми Кулоб «Пушти писар падарай» ва «Асои писар падарай» гиpифта бошад, ё ки мисpаи «Писаpон чашми бинои падаpон» - pо пайдоишаш халкист, ки аз таpафи модаpкалон ва ё бобокалон «Э шумо чашми бачамед» гуфта мешавад, гиpифта шудааст, ки хонандаpо ба эxтиpомy гиpомидошти падаpy модаpи хеш xидоят менамояд: Падаpон - пушту паноxи писаpон, Писаpон - дасту асои падаpон. Падаpон - чашми якини писаpон, Писаpон - чашми бинои падаpон... [1, c. 108].
Ё ки даp байни халк мегуянд, ки xаp як шахс xаpчанд ба як синну соли муайяне pасад, соxиби фаpзандон xам гаpдад, боз даp назди модаp, кудак менамояд. Даp дунё хушбахтии хyдpо бо падаpy модаpи худ мебинад:
Агаpчи дустон чун маpди комил мешиносандам,
Вале даp назди модаp боз xам тифли навомузам [1, c. 146].
Дакназаp Fоиб таззодxои зиндагиpо вокеъбинона пеши назаpи хонанда чилва медиxад. Фи^у андешаxояшpо тавассути воситаxои бадеъ: киноя, ташхис, тазоду ташбеxy истиоpа ва талмеx ибpоз медоpад. Ибоpа, калима ва обpазxои Моx, Ситоpа, Вакт, Фазо, Зиндагй, Маpг, Даxшат, Начот, Адоват, ТеFи хазон, Моли тyйxо, Миллаи носеpами маpг, Замин, Модаp, Фазл, Чдад, Чднг, Сyлx ва амсоли ощо даp шеъpxои шоиp баpои таквияти афкоp ва фаxмиши дypyсти xаëт хидмат каpдаанд. Эпигpафxои даp шеъpxои «Ниёиш», «Бyзypгй», «Ташнагй», «СypоF» оваpдашyда ба максади шоиp мувофиканд, хонандаpо ба фикpy мyлоxиза водоp мекунанд: Мисоли милаи носеpами Маpг, Даxони милxои тyпxо боз аст.
Ба пешаш зиндагй,
Чун кyдаке гул6ую гул6оз аст.
Кунун xам доFxои чанги Гирмонй.
Ба ранги синаи хуншор,
Ба ранги пойxои монда дар пайкор.
Ба ранги остини холии бедаст,
Чу доFи тозаи диpyза месyзанд [7, c. 61].
^аxpамони лирикии шеър то даме, ки хуршед аст аз нури ишки чонаш лаб мезанад. Дар xакикат аз нури хуршед дар дунё зиндагй мавч мезанад ва хонаи дилxо бошад аз нури ишк. Аз ин py каxpамони лирикии шеър xyсни дунёро аз шамс ва xyсни хонаи ди^оро ба худ нисбат медиxад. Пас хонаи дилxо бошад аз нури ишк равшанй мегирад:
То бувад хуршед, чонам лаб занад аз нури ишк, Дусни дунё шамсу xyсни хонаи дилxо манам [1, c. 6].
Диккати Аxмад Абдулоевро xамин чиxати тасвир ба худ кашида дар такризи худ «Пиёлаи нур» чунин фикрро иброз медорад: «Дар мачмyаишеъpxои пypмyxтавои Дакназар Fоиб «Точи офтоб» аз зулмату нур хеле сухан рафта ва xамеша Fалабаи равшанй бар торикй ситоиш меёбад. Пиёлаи нури офтоб, шафаки сурх ва лолаи ^x барои шоир рамзи хушбахтй, некномй ва осудагию оромй мебошанд. Аз ин py вай нур металабад, инсонро нури замона мебонад, мукобили абри raëx осмони соф мехоxад ва толибона хитоб мекунад» [3, c. 3].
Абр мепушад замину осмонро,
Абр мешyшад чаxонpо.
Fам чу дарёи дамоне
Мезанад сарро ба œxra.
Эй Дил, эй Дил!
Деx чавобам:
Осмони соф хоxам.
Абр охир аз чи пушад офтобам?!...
...Одамон, бошед нуре дар замона,
Одамон, бошед бо ман човидона! [1, c. 41].
Дар эчодиёти шоир аз дигар санъантxои бадей дида санъанти ташбеx, истиора, талмеx, ташхис ва санъатxои лафзй бештар ба назар мерасад. Дар шеъри «Бод, эй боди мурод!» боварию эътикоди каxpамони лирикй ба оянда нигаронида шудааст, зеро мудатест маxбyба аз ишки шахси ошик бе хабар мемонад. ^аxpамони лирикй таъкид мекунад, ки то xанyз xам ишки ту дар дил xамчy моxтоб медурахшад, аммо аз сабаби дар паси абри raëx мондан рахшиданашро дида натавонистани маxбyб ин аз ниxон бадани ишки Уст. Бод бошад паёмбар аст, нишонаи дуст аст, чунки тащо дуст яъне бод абри сияxpо пароканда карда ба руяш равшанй, дари бахту саодатро кушода метавонад.
То кунун ишки ту рахшад ба дилам, Дамчу маxтоб паси абри сияx. Бод кай абр пароканда кунад, Ханда резад ба дилам дидаи маx [1, c. 59].
Дар мисpаxои боло санъати ташбеx хеле образнок, дилчасп ва бамавкеъ истифода шудааст. Рахшидани ишкро ба рахшидани маxтоб монанд кардааст. Пас аз он ки бод абри сияxpо пароканда кард, он вакт ба дили ошик аз хушвактй ва висоли y дарак медщад.
Дар лирикаи шоир, ба хусус дар мачмуаи «Точи офтоб» ду масаммати мусалласро меоварем:
Боз аз барки нигоxи ту ба худ печидам, Лаxзае бо ту гули хотиpаxоям чидам... Зи шабохун задани ишк зи худ кебидам... .Боз пеши назарам шуъла бизад барки рухат, Ки туро бо нафаси Fyнчаи гул бусидам... Зи шабохун задани ишк зу худ кебидам... [1, c. 72].
Рубоии зер бо услуб ва бунёди халкии худ, бо мазмуну обpазxои зебои шоирона ва оxангнокию мутантанияш фарк мекунад:
Дарчанд дили ман аз бароят зор аст,
Пеши ту вале хомушиям ночор аст.
Хохам ба забон биёрам ишки ту, вале
Оташ ба забон гирифтанам душвор аст [1, c. 165].
«Мухаббати баланди кахрамони лирикй, ба инсон ачаб нозук ва зебою мунаккаш ба калам омадааст. Калимахои «зор», «ночор», «душвор» образи оташ ба забон гирифтан дар хамин рубой басе латифу гуворо ва рангин омадаанд» [6, c. 3]. Шоир ишку мухаббатро ба оташ ташбех карда мегуяд дар хусуси ишки ту гап задани ман мисли он аст, ки оташро ба забон гиранд. Ин ташбех очизии кахрамони лирикиро дар назди махбуба нишон намедихад, балки садокати у, мехру мухаббати бепоёни уст, ки бо лутфи шоирона мавзун гардидааст.
Баъди тахлилу тадкик ва дида баромадани ашъори Дакназари Гоиб бо як боварии комил метавон гуфт, ки шоир хело хам содда, равон ва дилчасп шеър мегуяд.
Ба фикри мо, шеъри шоир аз он чихат дилчасп ва равон аз зехни худододи у баромадааст, ки аз як тараф, агар аз зарбулмасалу макол ва гуфтахои пандомези халкй гули максуд чида тавониста бошад, аз тарафи дигар, шоир дар сароидахои хеш аз калимахои арабй кам истифода бурдааст.
Адабиёт:
1. Абдуллоев А. Пиёлаи нур // Адабиёт ва санъат. - 1988. - 4 феврал.
2. Абдуманонов А. Сабз гардад як нихоли орзу. Душанбе, 100с.
3. Белинский В.Г. Собрание сочинений. I. 3. М., 1948.
4. Гоиб Д. Точи офтоб. -Душанбе: «Ирфон», 1986. - 224 с.
5. Гоиб Д.Зинарох. - Душанбе: «Ирфон», 1983. - 160 с.
6. Дюма А. Дамосаи модар. - Душанбе: «Ирфон», 1986.- 54 с.
7. Саидчаъфаров Ш. Зиндагониро талоши худшиносон дидаам // Рохи Ленинй. - 1978. - 18
июл.
ЛИРИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ПОЭТИКИ ХАКНАЗАРА ГОИБА
Хакназар Гоиб является из числа поэтов, их специфический метод стихотворения нашли путь в сердцах читателей. В статье говорится о чистой, душевной, возвышенной поэзии поэта. Темы выбранные поэтом охватывают все стороны человеческой жизни.
Ключевые слова: луч света, утренняя звезда, лирический герой, поэт, поэзия, жизнь, любовь, мать, дитя.
POETIC LYRICAL PROPERTIES HAQNAZAR GHOIB
Khaknazar Ghoib is from among poets who by their specific method poem creations found a way into the hearts of readers. The article refers to pure, spiritual, sublime poetry of the poet. Topics chosen by poet cover all aspects of human life.
Keywords: beam of light, the morning star, the lyrical hero, poet, poetry, life, love, mother, child.
Сведения об авторе: Одинаева Гулбону Мадалиевна, соискатель кафедры таджикской литературы Кулябского государственного университета имени А. Рудаки, e-mail: sarvarbi@bk.ru
About author: Odinaeva Gulbonu, researcher of the chair of Tajik literature, Kulob State University named after A. Rudaki
А. А. ФЕТ - ПЕРЕВОДЧИК МИРОВОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
Гафурова Ш.
Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни
Перевод художественного произведения, особенно поэтического, представляет собой трудную задачу, - максимально сохраняя форму исходного текста, адекватно передать содержание и эстетическое воздействие оригинала в переводе. Аполлодор П.Н. отмечает: «С лингвистической точки зрения художественный перевод однозначно самоценен, так как переводчик для передачи системы образов и особенностей
