CC BY
15Cilt: 3, Sayi: 2, 2020
Vol: 3, Issue: 2, 2020
Sayfa - Page: 249-260
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate*
X Professional Plagiarism Prevention
PLATONlK FORMLAR VE YABANCILASMA: THOMAS MANN'IN BUYULU D4GTNA
analItIk b!r baki§
PLATONIC FORMS AND ALIENATION: AN ANALYSIS FROM THE MAGIC MOUNTAIN BY THOMAS
MANN
Fatma DORE*
MAKALE BlLGlSl ÖZET
^Geli§: 15.09.2020 V Kabul: 20.12.2020 Bu falijma Platon'un form/idea kavramina ve bunun Feuerbachfi elejtiri üzerinden yabancilajtirici imkanina bakmaktadir. Söz konusu inceleme ve elejtiri Thomas Mann'in Büyülü Dag adli eserindeki "Vaftiz Qanagi - Iki Bifimiyle Büyükbaba" isimli bölüm baglaminda yapilmaktadir. Bu bölümün odaklandigi konu, romanin kahramani Hans Castorp'a ait, büyükbabasi Hans Lorenz Castorp'un gerfek fiziksel boyutuyla resmedildigi bir portredir. Hamburg'un önemli simalarindan biri olan senatör Hans Lorenz, focuklugunda yetim ve öksüz kalan Hans Castorp un büyütülmesinde kritik bir rol oynamij, ancak kisa bir süre sonra ölmüjtür. Portrenin kendisi Platon'un formlarini andirmaktadir. Romanda, Castorp ifin büyükbabasinin "saf ve hakiki bifim"i olarak betimlenen portre, "gündelik" büyükbabayla kiyaslandiginda onun kusursuz bir formu gibidir. Platon'a göre, her jeyin ideal bifimi onun hakiki formu olup, realist bir materyalist ifin gerfekligin asli olan maddi nesneler de, bu formlarin yalnizca zayif birer kopyasidirlar. Böyle bir materyalist bakij afisinin ziddi olarak, Platon'un kusursuz formlar ögretisinde nihai gerfeklik, algilanan maddi dünyanin dijinda/ötesinde bir alana konumlanmaktadir. Bu falijmada, materyalist Feuerbach'in elejtirel yaklajimi üzerinden Platoncu ögretinin ters fevrilmesiyle, bahsi gefen portrenin potansiyel olarak yabancilajtirici gücü oldugu gösterilmektedir. Büyülü Dag daki portre, gerfek büyükbabasinin hafizasindaki anlamini yitirtmesi ve ona yabancilajtirmasi bakimindan Castorp'ta da benzer bir etkiye sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Platon, Formlar Kurami, Genq Hegelciler, Ludwig Feuerbach, Felsefi Yabancila^ma, Thomas Mann.
Aragttrma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
|<§>| Received: 15.09.2020 VAccepted: 20.12.2020 This paper examines the concept of the Platonic form and through a critique of Ludwig Feuerbach demonstrate its alienating potential. This examination and critique is made within the context of a section called "of The Christening Basin, and of Grandfather in His Two-fold Guise" of the novel The Magic Mountain by Thomas Mann. The focus of that section is on a life-size portrait belonging to the protagonist of the novel, Hans Castorp. The portrait is of his paternal grandfather, Hans Lorenz Castorp, a principal citizen of Hamburg who had played a key role in the orphaned upbringing of Castorp until his own death. The portrait itself is analogous to a Platonic form. It is described in the novel as being for Castorp the "pure and genuine form" of his grandfather contrasted with which "the everyday" grandfather is "merely subsidiary." For Plato, the ideal form of anything is its real type whereas what to a direct realist materialist would be a real object is merely for Plato a poor copy of it. Being the inversion of such a materialist perspective, the doctrine of Plato of ideal forms places ultimate reality outside of sense perception and the material world. By using the critique of the materialist Feuerbach, however, it can be shown that the Platonic doctrine is potentially alienating in its inversion. The portrait in The Magic Mountain has a similar affect on Castorp in that it displaces the significance of his actual grandfather in his memory and as such effectively alienates him in his remembrance of him.
Keywords: Plato, Theory of Forms, Young Hegelians, Ludwig Feuerbach, Philosophical Alienation, Thomas Mann.
Research Article
* Dof. Dr., Afyon Kocatepe Universitesi, Fen Edebiyat Fakultesi, Sosyoloji Bolumu, Afyon / Turkiye, E-mail: dorefatma®) akii.edu.tr.
ORCID https://orcid.org/0000-0003-2804-4489.
Bu makaleyi §u §ekilde kaynak gosterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Dore, Fatma (2020). "Platonik Formlar ve Yabancila^ma: Thomas Mann'in Buyulu Dag'ina Analitik Bir Baki§". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kultur Arapirmalan Dergisi (UDEKAD), 3 (2): 249-260. DOI: http://dx.doi.org/10.37999/udekad.795618.
Extended Abstract
This paper examines the concept of the Platonic form and uses a critique developed by Ludwig Feuerbach in order to demonstrate how this concept can be a cause of alienation. This examination and critique is made within the context of a specific section of the 1924 novel The Magic Mountain by Thomas Mann. The specific section of this masterpiece is the opening part of the second chapter and the focus within this section is on a portrait belonging to the protagonist of the novel, Hans Castorp. The portrait is of his paternal grandfather, Hans Lorenz Castorp. In this section of the novel, the childhood of the younger Castorp is delved into.
Central to the childhood memories of Castorp are neither his father nor his mother, who are depicted as "barely known" by him as they have died when he was young, but rather the aforementioned Hans Lorenz Castorp, who had raised him as an orphan for the following year and a half until he himself died in his advanced age. This Castorp senior is depicted as having been a key citizen of the city of Hamburg as one of its senators. Nevertheless, the image of his grandfather as he was is overshadowed by the aforementioned work of art. This painting, a life-size portrait still owned by the younger Castorp, is of his grandfather and is described in the novel as being "a capital painting, by an artist of some note". More significantly for the subject of his paper is that it is also described as being "far finer and truer" than "the old man's everyday appearance", and the appearance of Castorp senior in the portrait is also described as being "his real and authentic one". It is even described in the novel itself as being for the younger Castorp the "pure and genuine form" of his grandfather contrasted with which "the everyday" grandfather is "merely subsidiary".
This paper then shows that the portrait manifests an idealized conception of man such as belongs to the doctrine of the Forms of the ancient Greek philosopher Plato for whom the ideal form of anything is its real type and outside of sense perception and the material world. whereas what to a direct realist materialist would be a real object is merely for Plato a poor copy of it. This paper proves that although Plato himself would not regard an art work as being analogous to a Form, an art work may indeed fulfil the essential elements of one.
Then this paper also reveals that the modern British philosopher Iris Murdoch draws upon Plato and positively regards such an idealized concept of man as providing aspirations in virtue for human beings. Nevertheless, this paper then uses the insight of Feuerbach to demonstrate that idealized Forms of man can, on the contrary, create debilitating alienation. It provides evidence for this insight of Feuerbach by demonstrating that in The Magic Mountain the idealized portrait of Hans Lorenz Castorp has exactly this potential effect on the young Hans Castorp. It shows that the idealized portrait displaces the significance of his actual grandfather in his memory and as such alienates him in the remembrance of his forebear as well as providing an unreachable model that can compound this alienation by damaging self-esteem.
Giri§
Derek van Abbe (1953: 76), "[o]n dokuzuncuyuzyildafelsefe dunyasmm, rakipsiz olarak Alman hakimiyetinde" oldugunu ileri surmu§tur. Ger9ekte bu iddiasi ifin iyi bir dayanagi var. Nitekim bu yuzyilin ilk on yili, Walter Arnold Kauffman'in (1961: 415), "ekseriya en buyuk modern filozof olarak kabul edildiginF belirttigi Immanuel Kant'in olumuyle damgalanmi§tir. Ayriyeten bu yuzyil, Freifeld vd.nin (1998) "modernitenin ele§tirmeni ve mujdecisi" olarak niteledikleri Friedrich Nietzsche'nin olumu ile sona ermektedir.
Kant'la ilgili Kauffman (1961: 415) ayrica, "etkisinin muazzam oldugu"nun altini 9izer. Ger9ekten de on dokuzuncu yuzyilin, eger Kant felsefenin pinar ba§i olarak durmasaydi, Alman yuzyili olmasi pek olasi degildi. Dahasi, Kant olmasaydi, Alman felsefesi bu yuz yillik donemde muhtemelen 9ok farkli bir §ekilde geli§irdi. On dokuzuncu yuzyilin Kant sonrasi en onemli u9 Alman filozofu ise Hegel, Karl Marx ve yukarida bahsi ge9en Nietzsche'dir ve hepsi de Kant'in mirasini payla§ir. Bu miras, biri Arthur Schopenhauer'dan Nietzsche'ye, digeri ise Hegel ve Marx'tan ge9en iki yola ayrilabilir. Bu ikinci yolda, Hegel ve Marx arasinda duran ancak genellikle daha az bilinen filozof Ludwig Feuerbach vardir.
Bu ortak mirastan beklenecegi gibi, hem Hegel hem de Marx ile belirli baki§ a9ilarini payla§an Feuerbach'in kilit kavramlarindan biri yabancila§madir. Bu makale, Feuerbach'in yabancila§ma konusundaki görü§ünü, Thomas Mann'in 1924 tarihli romani Büyülü Dag'in bir bölümüne uygulayarak insanin idealle§tirilmi§ bir kavrayi§inin nasil yabancila§tirdigini göstermede kullanacaktir. Mann, romaninin bu bölümünde, kahramani Hans Castorp'a ait bir portreyi ele almaktadir. Portre, baba tarafindan büyükbabasi Hans Lorenz Castorp'a aittir. Bu yazi, portrenin antik Yunan filozofu Platon'un Formlar ögretisindeki gibi ideal bir insan anlayi§i sergiledigini gösterecektir. Makalede ayrica, bir diger modern dü§ünür olan ingiliz filozof Iris Murdoch'un Platon'un yolunu tuttugu ve böylesine idealize edilmi§ bir insan fikrinin bireylerde yönelme istegi uyandiricagi yönlü görü§üne bakilacaktir. Ancak bu, idealle§tirilmi§ insan formunun zaafa ugratan bir yabancila§ma yarattigina inanan Feuerbach'in dü§üncesini daha anla§ilir kilmak ifin yapilacaktir. Hans Lorenz Castorp'un idealle§tirilmi§ portresinin gen9 Hans Castorp üzerinde tam olarak bu potansiyel etkiye sahip oldugu gösterilerek Feuerbach'in bu görü§ü kanitlanacaktir. idealize edilmi§ portrenin, ger9ek büyükbabasinin hafizasindaki anlamini degi§tirdigi, dolayisiyla onu akrabasinin anisina yabancila§tirdigi ve bu yabancila§manin, ula§ilamayan bir model yarattigi i9in benlik saygisina zarar verebilecegi ileri sürülecektir.
Büyülü Dag ve Portre
Bunun i9in öncelikle, Büyülü Dag\n bu makalenin odagina alinan "Vaftiz £anagi - iki Bi9imiyle Büyükbaba" ba§likli bölümünün, 9ali§mada ba§ vurulacak felsefi kavramlarla incelenmesi i9in uygun bir baglama oturtulmasi gerekir. Mann'in romaninda Hans Lorenz Castorp, Hans Castorp'un gen9liginde olduk9a baskin bir figürdür. Romanda (Mann 2011: 36), Hans Castorp'un "[g]eng bir adam oldugu zaman dü§ündügünde, büyükbabasmm imgesinin, anne ve babasininkinden gok daha belirgin ve gok daha anlamli ve derin izler birahmi§ oldugunun farkina varmif' oldugu ifade edilmektedir. Dahasi, ger9ek eviyle ilgili anilarinin 9ok silik oldugu, anne ve babasini hemen hemen hi9 tanimadigi ve bunun muhtemelen daha be§ ve yedi ya§larindayken her ikisini de art arda kaybetmesinden kaynaklandigi belirtilmekte; oysa asil nedenin onlardaki karakter zayifligi oldugu ima edilmektedir. Nitekim Hans'in babasi Hermann Castorp'un "dayanikli bir adam olmadigf vurgulanan eserde, her iki ebeveynin kaybi "kabristani boylama" §eklinde betimlenmektedir (Mann 2011: 31). Anla§ilmaktadir ki, Mann, onlarin ogullarinin hayati üzerinde neredeyse hi9 etkileri olmadigini vurgulamak istiyor.
Ger9ekten de Hans Lorenz Castorp, Hermann Castorp ile tam bir tezat olu§turmaktadir. Romanda, "Hans Lorenz Castorp da zatürreeden gitti ama oglunun tersine o, devrilmesi zor bir agag gibiya§ama iyice kök salmi§ biriydi" sözleriyle bu tip farkliligina dikkat 9ekilmektedir (Mann 2011: 32). Kaldi ki, büyükbaba da, Hans daha dokuz ya§ina gelmeden önce ölür, dolayisiyla Hans Lorenz Castorp'un canli anilariyla kar§ila§tirildiginda ebeveynlerini pek hatirlamamasinda mesele 9ocukluk anisi olamaz. Bilakis, Hans Castorp'un büyükbabasi hakkinda sahip oldugu 9ok daha belirgin hatirlama "büyükbabanin, tarti§masiz ailenin en önemli ve renkli ki§iligine sahip olmasf §eklinde sunulmaktadir (Mann 2011: 36). Ayrica yetim kaldiktan sonra Hans Castorp'un, büyükbabasi ölene dek yaninda ge9irdigi bir bu9uk yil da söz konusudur (Mann 2011: 32).
Hans Lorenz Castorp romanda asilzade bir figür olarak tasvir edilir. Hizmet9isi ya§li Fiete'ye "sen" diye hitap eder, yani sira "depo i§9ileri, postacilar, arabacilar ya da hizmetliler"i i9eren diger siradan insanlarla da §ive ile konu§ur (Mann 2011: 32). Yani sira, 9ok kati
geleneksel düjüncelere sahiptir; degijime teslim olmayi kesinlikle reddeder ve bunu sembolik olarak, Almanya'da artik Hans Castorp'un genfliginde kullanilmayan son derece resmi bir tarzda giyinerek gösterir (Mann 2011: 33). Romanda (Mann 2011: 36), Hans Lorenz Castorp'un kijiliginin ve inandigi jeylerin, o henüz ölmemij olsa da modasinin foktan geftigine dikkat fekilmektedir. Hans Lorenz Castorp, genf Hans Castorp ifin ilham verici bir figürdür.1 ^ocuklugunda, "agiklanmayan ve bu nedenle ele§tirel olmayan olumlu muhakemeler geli^tirif (Mann 2011: 37). £ocuk Hans Castorp, büyükbabasi gibi olmak ister. Bu, birlikte gefirdikleri yemek saatleriyle ilgili bir paragrafta afikfa görülebilir: "[Hans Castorp] büyükbabasinin ellerinin gatalin ucuna birkag deneyimli hareketle bir parga et, sebze ya da patates taki§ini ve onu ba^ini biraz öne egerek agzina götürü§ünü izlerdi. Sonra kendi beceriksiz ellerine bakar ve onlarin, bir gün büyükbabasi kadar rahat gatal bigak kullanma yetisine sahip olacaklarini dü§ünürdu" (Mann 2011: 32-33).
Hans Castorp'un büyükbabasina ait focukluk formlari, "daha sonralari ya§amaya devam eden, tarti§maya ve irdelemelere agik olmayan, ama hepsi mükemmel bilingli anilara dönü§eri" unsurlar olarak tanimlanmaktadir (Mann 2011: 37).
Bununla birlikte ki bu nokta bu makalede yapilan argümanin merkezinde yer alir, Castorp'un büyükbabasina ilijkin tajidigi imge, gerfekte senator olan büyükbabasiyla birlikte yajadigi yajam anilarindan devjirilmij bir imge degildir. Bu husus, romanda jöyle ifade edilir:
Yedi yajindaki focuk Hans Castorp'un zihninde ve ergin Hans Castorp'un anilarinda, büyükbabasinin görünüjü ne önemli ne de gerfekti. Önemli gerfek fok daha farkliydi ve günlük görünüjünden fok daha yakijikli ve inandiriciydi. O gerfegi, bir zamanlar Hans Castorp'un annesinin ve babasinin evinde asili duran, sonra da onunla birlikte büyükbabasinin evine tajinan ve oturma odasindaki büyük kirmizi ipek divanin üzerine asilan boy resminde görebilirdiniz (Mann 2011: 38).
Resmin kendisi, "[t]aninmi§ bir sanatginin, eski ustalara özgü kusursuz bir stil sergiledigi -resimdeki de bunu kanitliyor- mükemmel bir tabloydu ve görenlerde, ispanyol, Hollanda ve son dönem Ortagag imgeleri gagri^tiriyordu'' jeklinde tasvir edilmektedir (Mann 2011: 38). Mann, tasvire jöyle devam eder:
"Resimde Hans Lorenz Castorp kent meclisinin bir üyesi olarak resmi giysisi iginde görünüyordu; yitip giden yüzyilin ciddi, hatta Tanrisal denebilecek bu giysilerini, vatanda§lar daha sonraki dönemlere onur ya da gösteri§ igin olsa da ta§imi§lar ve görkemli törenlerde gegmip hal, hali de gegmi§ yapmak, saygideger resmi imzalarinin güvenilirligini kanitlamak ve her §eyin duragan bir kaliciligi oldugunu göstermek igin giymi§lerdir " (2011: 39).
Bu "tam boy" resimde, Senatör Castorp'la temsil edilen ataerkil gelenekfi poz, "üzerinde kenarlarina kürk gegmi§, siyah cüppemsi bir redingot vardi ve neredeyse yere kadar inen ceket' yani sira "ellerini bogumlarina dek örten dantel man§etlef'le verilmektedir. Ayrica "gümü§ tokali ayakkabi' giydigi, boynunda "öne dogru kaymi§ ama kenarlari havaya kalkmi§ kolali bol firfirli geni§ yakalik've yetmiyormuj gibi bunun altindan sarkan "patiskadan pileli bir gögüslük ve bir yelek', ilaveten, kolunun altina sikijtirilmij "geni§ kenarli, tepesine dogru
1 Eva Wessell (2004: 140), "Hans Castorp and Germany' adli yazisinda, Hans Castorp ifin " Almanya'nin kendisini temsil etmeye bajladigini' belirtir.
eskiligi azalan eski moda bir §apka" ile tablo detayli bir §ekilde anlatilmaktadir (Mann 2011: 38-39).
Platon'un Formlar Teorisi
Çimdi, böylesine etkileyici bir tasvirin bir insan Form'u olarak nasil i§lev gördügü gösterilecektir. Bunun için ilk olarak genel anlamda Platonik Formlara bakmak gerekir. Michael Huemer'in (2016: 11) belirttigi gibi "Platon'un en iyi bilinen teorisi, Formlar Teorisi'dif ve Platon'un dü§üncesinin merkezinde olan bu Formlar, bir "fiziksel olmayan, soyut nesneler alani" olu§tururlar. David J. Melling (1990: 97), söz konusu ögretiyi anla§ilir ve sistematik bir §ekilde özetler. Bu makaledeki tartiçma baglaminda bu ögretinin, Melling'in de i§aret ettigi, dört önemli noktasi vardir: Birincisi, "[h]akikat duyular tarafindan kavranamaz; yalnizca akil yürütme süreci ile kavranabilif. ikincisi, "[d]uyusal deneyim dünyasi, maddi dünyada mükemmel bir tezahürü olmayan hakikatlerin benzerliklerini içerir." Ûçûncûsû, "Hakikatler (...) ebedi ve degiçmezdif. Dördüncüsü ise, "[b]u sonsuz hakikatler, duyular dünyasindaki örneklerin benzedikleri ve kendilerinden pay aldiklari Formlar veya îdealar'dif.
Yukaridaki hususlar, bir Form ile onun duyusal dünyadaki tezahürüyle iliçkisinin bir e§itlik içermedigini göstermektedir. Form, asil hakikattir ve tezahürü onun kötü bir kopyasidir. Melling'in (1990: 102) ifadeleriyle açiklanirsa, "X idesinin bir görüntüsü' hakiki form olup, türev ve kusurlu olan ise 'X-lik'in bir örnegi olarak nesne"dir. Huemer (2016: 12), bir örnekle konuyu daha anla§ilir kilar: "Daire Formu, fiziksel olmayan bir alemde var olan mükemmel bir dairedir," bunun aksine "fiziksel,, gözlemlenebilir dünyadaki tüm daireler, Daire Formu'nun kusurlu yaklaçik-bemerleridif.
Platon, Phaidon adli diyalogunda (2012: 65), "her bir §eyin özü"nün duyularla kavranmadigi fikrini ortaya koyar. Aksine, bu "tek tek varolanlardaki en gerçek£ey"i, yani "her bir §eyi o §ey yapan öz"leri, ancak "kendisini dü§ünmeye olanca titizligiyle hazirla[mi§]" bir kiçinin bilmeye en yakin ki§i olacagini savunur. Phaidon'da bu konudaki sözlerine §öyle devam eder:
"Bu i§i kusursuzca yapacak ki§i, her bir varolana mümkün oldugunca sirf dü§ünce yoluyla yakla§an, dü§ünürken görme duyusuna baçvurmayan ya da akil yürütmeyi ba§ka hiçbir duyunun pe§i sira sürüklemeyen, tam tersine saf kendinde dü§ünceyi kullanarak varolanlarin her birini kendinde ve saf hallerinde yakalamaya çaliçan ki§i olsa gerek; peki bu ki§i, refakati ruhu altüst ederek onun hakikati ve akli baçmdaligi elde etmesini engelleyen gözlerden, kulaklardan, hatta neredeyse tüm bedenden olabildigince uzak duran ki§i degil midir?" (2012: 65).
Platon'a göre ancak arinmi§ felsefî nazara sahip filozoflar Formlara, dolayisiyla insanlik Formuna da ulaçabilir. Huemer'in (2016: 12) da belirttigi üzere, Platon için "tipki Dairesellik Formunun mükemmel bir daire olmasi gibi, însanlik Formu da mükemmel bir insan anlamina gelif. Fiziksel dünyada var olan gerçek insan ise, insanlik Formunun kötü bir yansimasidir. Özetle, insanlik Formu, pek etkileyici olmayan gerçek insana kar§i ideal insandir.
Bu makaledeki tartiçmanin önemli noktalarindan biri, Hans Lorenz Castorp'un portresiyle Platonik insanlik Formu arasinda bir analoji kurulmasidir. Kuçkusuz bu noktada bir eleçtiri öne sürülebilir. Zira en kati anlamda Platonik Formlar ve sanat eserleri birbirinden çok farklidir. Yukarda deginildigi gibi insan kavrami, insanlik Formunun ve yaçanti dünyasinda tezahür eden öteki herhangi bir kavram da kendi Formundan daha dü§ük seviyede olan dünyevi
kötü bir kopyadir. Platon için bu daha dü§ük olma iliçkisi sanat eserlerinde de söz konudur. Sanatçilar, gördüklerini tasvir etmekle, aslinda Formlarin zayif kopyalarini yapmaktadirlar. Böylece Heather Widdows'un (2005: 120) özetledigi gibi, sanat eserlerinde "gerçeklikten ûçûncû [kez] uzaklaçma" söz konusu olmaktadir. Bununla birlikte, açagida gösterilecegi gibi, bir sanat eseri, bir Formun yukarida ortaya konan temel ögelerini kar§ilayabilir. Dolayisiyla, Platon sanat eserlerine pek deger biçmese bile, bunlar özlerinde Formlara benzediklerinden onun felsefesini eleçtirmek için kullanilabilirler. Bu durum, Hans Castorp'un anisinda oynadigi rol bakimindan Platonik bir formdan pek de farkli olmadigi hasebiyle Senatör'ün portresi için kesinlikle geçerlidir.
Çûnkû bahsi geçen portre, özünde Platonik bir Formda bulunan temel unsurlari içermektedir. Formlarin görme ile kavranamamasi, bir portre ile bir Form arasinda kurulabilecek bir analojiyi yadsimaya neden degildir. Nitekim Formlar nihayetinde kavranmaktadirlar, yani bir Form zihinle ve bir portre de görmeyle kavransa bile bu yine de bir kavrayiç durumudur. Bu minvalde, Melling'in benzerlikle ilgili ikinci noktasini, portre meselesinde fizik ötesi ile fiziksel gerçeklik arasindaki ili§kiyi kurmada, sonsuzluk ve pay almayla baglantili ûçûncû ve dördüncü noktalariyla birlikte ele almak gerekir. Öncelikle, Melling, Formlarin "ebedi ve degiçmez" olduklarini belirtir. Bir §ahsin görüntüsünü elde edip onu degiçtirmeden muhafaza etmek anlaminda bir portre, bu açidan bir Form ile ayni olmaktadir. ikinci ve daha önemli bir nokta, bir Formun, fiziksel tezahürü yalnizca kusurlu bir türev olan bir §eyin gerçek ve mükemmel "idesi" olarak kabul edilmesidir. Böyle bir anlayi§, Hans Castorp'un portreye bakiçiyla uyumludur. Gerçekten de romanda (Mann 2011: 39) Hans Castorp'un portreye baki§i analitik yöntemle incelenirken "kusurlu diyebilecegimiz günlük geçici uyarlamasindan çok daha asil ve gerçek büyükbabasi olarak algilamaktan kendini alamiyordW' denmektedir.
Bundan ba§ka, metinde (Mann 2011: 39), Hans Castorp'a göre tablonun "büyükbabanin saf ve gerçek dogasfni temsil ettigi, buna karçilik, Senatör Castorp'un günlük yaçamdaki görünümünün "aykiriliklar ve gariplikler, kusurlar ve beceriksiz uygulamalafin bir hasilasi oldugu vurgulanmaktadir.
Hans Lorenz Castorp'un portresinin, Hans Castorp için özünde Platonik bir Form oldugu tespit edildikten sonra, felsefe tarihinde etkili olmakla birlikte Formlar ögretisinin Platon'un sundugu çekliyle geni§ çapli kabul görmedigi belirtilmelidir. Platon'un en ünlü ögrencisi Aristoteles bile, Formlar ögretisini en azindan hocasinin onlari anladigi anlamda reddeder. Dahasi, dogaüstü kusursuzluga yönelik herhangi bir egilim, ürünlerinden birinin Büyülü Dag oldugu modern dü§üncede, antik dünyadakine nazaran daha az kabul edilebilir olmuçtur. Öte yandan, Formlar teorisinin arkasindaki ilke yani kusursuzluk ilkesine, Thomas Mann ve onunla ayni yüzyilda ya§ami§ olan Iris Murdoch gibi bazi saygin yazar ve filozoflar tarafindan çok büyük deger biçilmiçtir. Bu baglamda, Feuerbach'in bir insan Formunun yabancilaçtirici etkisini vurguladigi eleçtirisine geçmeden önce, Murdoch'ta Formlarin bilakis olumlu oldugu görü§üne kisaca bakmak, bir kar§ila§tirma açisindan faydali olacaktir.
Iris Murdoch'ta Platonik Formlarin Mûkemmelleçtirme Potansiyeli
Murdoch, îyinin Egemenligi adli eserinde (2015: 84), "ayni bakiçta kesiçtigim filozof sözleriyle Platoncu oldugunu beyan eder. Ancak Heather Widdows'un (2005: 65) 'Murdoch Platonculugu' olarak dile getirdigi tanimlama, Murdoch'un Formlari dogaüstü gerçekler olarak
kabul eden antik dünya anlayiçi içinde oldugu anlamina gelmemektedir. Bilakis, ahlakî bir yönlendirici tanimayan ve dünyayi "öylesine amaçsiz, kesin olmayan" bir §ey olarak tanimlayan Murdoch (2015: 104), hatta ayni eserinde (s. 82) "tanri diye bir §eyyoktuf" diye iddia ederken, Feuerbach'tan daha az ateist degildir. Bununla beraber, Iris Murdoch'a (2015: 98) göre bir form, "bir metafor, ama çok önemli bir metafof 'dur, çûnkû arzu uyandirir. Murdoch (2015: 37) için kusursuzluk kavrami, hatali insanoglunu ahlakî bir yaçama yönlendirme etkisine sahiptir, bu minvalde ahlak alaninda bir formun, sadece bir terim olsa da, "somut tümeller olarak ele alinma[si gerekir]". Zira kusursuzluk idesi, "iyiligi gerçekleçtirmek için gerekli olan esin kaynagini, kendi sinirlarimizla gerçekleçen edinimlerimizdeki gerçekçi bakiçla birleçtirerek" bireye yardimci olur, çûnkû "[k]usursuz ol ifadesi burada hepimizin hassasiyetini oluçturarf" bir yerdedir (Murdoch 2015: 97).
Bu yaklaçim, Widdows'un (2005: 62) "Murdoch için (tipkiPlaton için oldugu gibi) ahlak, merkezî, temel ve kaçinilmaz[dir]" ifadeleriyle daha iyi anla§ilir. Zira "ahlak dü§üncenin temel amaci salt eylemden oluçmaz" diyen Murdoch'un (2015: 77, 88) yaklaçimi dönü§türücü bir yaklaçim olup, bu dogrultuda ahlakin temel sorusunu da §öyle belirlemektedir: "Kendimizi nasil daha iyiye götürebiliriz?" Dolayisiyla Murdoch için, bireylerin daha iyi birer insan olabilmeleri ve bu amaca yönelik ali§kanliklar kazanabilmeleri için dikkatlerini kendi bencilliklerinden uzaklaçtiracak bir §eye ihtiyaçlari vardir. Bu §ey kusursuzluk fikridir. Murdoch (2015: 107) için bu ideal o kadar gûçlû bir enerjidir ki, psikolojik olarak bireye kendini çok iyi hissettirir çûnkû "ona yüzünü dönmesiyle birlikte, ruhun o en yüce noktasindaki içiklar parildamaya ba§lar".
Murdoch için ideal, bireyde pozitif yöne meyletme istegi uyandirdigi için olumludur. Widdows'un (2005: 78) sözleriyle, "kusursuzluk, ilham vericidir ve (...) sinirlarimizi geniçletme arzusu uyandirir'". Bu nedenle, birey dikkatini dogru yöne çevirerek kusursuzluk seviyesine ulaçamasa bile, kendini ahlakli biri ve mükemmel olmasa bile daha iyi bir insan haline getirecektir. Ayrica ideal, ulaçilmaz bir §ey oldugundan, bireyin hayatinda daha iyi olmak için kendisine yönelecegi ve hep ufukta kalacak olsa bile ona meyleden yaklaçimlar geliçtirecegi sabit bir yildiz olarak kalir. Bu nedenle ideal, "sinirsiz biçimde ögrenilen" (Murdoch 2015: 37, 47) bir kavram olmaktadir ve hiçbir çekilde ani degiçiklikler beklenmemelidir. "Ahlakî degiçim yava§yava§ gerçekleçif" diyen Iris Murdoch (2015: 31-2), ayrica "kusursuzlukfikri olan ilerlemefikrf" sayesinde ahlakî davraniçin, endi içinde "gerekli bir hatalilik"2 içerse de, "ileri götüren, son derece geliçtirilebilir bir $ey" oldugunun da altini çizer.
Böylece, bir mükemmelliyet formu ögretisinin, gerek Platonik anlamda doktrinel olarak gerekse Murdoch'un uyarlamasiyla harekete geçirici, istek uyandirici anlamda pratik yönüyle kabul edilsin, insanin ahlakî geliçimi için büyük önem taçidigi dûçûnûlebilir. Bu perspektiften olumlu bir ögretidir. Bununla birlikte, bu hususta alternatif bir baki§ açisindan da söz edilebilir. Bu alternatif görü§, bir idealin ögretisini yabancilaçma olarak görüp, onu insanlik için zararli bir dûçûnce çeklinde içler. Böyle bir baki§, Feuerbach'in felsefî yaklaçiminda görülebilir. Ayrica Büyülü Dagin Senatör portresi ile ilgili bölümünde örtük olarak var oldugu iddia edilebilir. Bunu göstermek için, dogal olarak önce Feuerbach'in felsefî baki§ açisina bakmak gerekir.
2 Kullanilan çeviride "hatasizlik"i sözcügü, Murdoch'un orijinal eserinde "hatalilik (fallibility)" olarak geçtiginden "hatalilik" olarak degiçtirildi. Zira filozofun argümani açisindan da ikincisi anlamlidir. Bu konuda karçilaçtirma için bkz. (Murdoch 1971: 23).
Ludwig Feuerbach'ta idealle§tirmenin Yabancila^tirici Etkisi
Feuerbach, insanin, kendisinden kusursuz bir formu nasil soyutlayip fikardigini afiklar. insanda iki yajam kabul ederek, "insanin bir ig ve bir di§ya§ami' oldugunu söyleyen Feuerbach (2008: 36), daha sonra bunlardan birincisini "if yajami kendi cinsiyle, kendi özüyle ilijki ifindeki yajamdir' jeklinde izah eder. Yani insanin if yajami, bireysel kijiliginden farkli olarak, türe dair olanla ilijkisi olan yajamdir. Buna göre kiji hem bir birey hem de daha büyük bir bütünün parfasi oldugunun bilincindedir. Feuerbach, bunu jöyle ifade eder: "insan kendidir, ayni zamanda Ben ve Sen'dir; o kendini ba§kasinin yerine koyabilir, yalniz bireyselligi degil cinsi, özü kendi nesnesi oldugu igindir bu".
Birey, insanliginin yüceligini, sinirli ölümlü varligindan ziyade türlerde bulur. Birey, tanim geregi zamanla sinirlandirilmayan veya kendisini sarip sarmalayan zayifliklara yönelmeyen ideal bir insan formunu soyutlarken, kendisinin de parfasi oldugunu hissettigi arinmij bir kavram yaratir. Bu soyutlanmij doga, "sonsuz'' oldugu ifin daha yüksektir ve dolayisiyla bireyin "sonlu ve sinirli'' olan daha düjük dogasiyla tam bir tezat tejkil eder. "[S]onsuzluk bilinci, bilincin sonsuzluguna ili^kin bilingten ba§ka bir §ey degildif' diyen Feuerbach (2008: 36-37), soyutlama yoluyla "sonsuz doga' yarattigini ima ettigi bireyin, bilinfli özne olarak, sonsuzun bilincinde kendi dogasinin sonsuzluguna sahip oldugunu' iddia eder.
Bununla birlikte, birey ve soyutlamasi arasindaki ilijki bir yabancilajmaya yol afar. Feuerbach (2008: 106), "[i]nsan ifin özel degeri olan, eksiksiz, mükemmel sayilan jey, onun gerfekten hojlandigi jey'in, kendisinden soyutladigi jey oldugunu düjünür. Bu nedenle, insanin soyutlanmij formunun bireyin kusursuz olarak gördügü her jeyi iferdiginden, bir kiyaslama durumunda kijinin kendini mutlaka onun daha ajagisinda gördügünü belirtir. Feuerbach'a (2008: 107) göre birey, soyutlama suretiyle kendini, kendi dijinda nesne olarak ve ayni zamanda kendi üzerine koyarak, ifinde bir resmi itaat ilijkisi tanidigi bifimsel bir hiyerarji ilijkisine dahil eder. Bundan bajka, soyutlama ne kadar kusursuz olursa, gerfek birey ile soyutlamasi arasindaki ufurum da o kadar büyük olur ve bu yüzden yabancilajma da o derece büyük olur. Peter Singer (1992: 384), Feuerbach ifin "[b]ilgelik, sevgi veyardimseverlik' gibi "insan türüne ait [olumlu] nitelikler"in daha büyük bir dogaüstü "arindirilmi§ form'da dijsallajtirildiginda, meydana gelen jeyi jöyle formüle eder: "Kavramimizi ne kadar zenginle§tirirsek [e§zamanli olarak] kendimizi o kadar zayflatiriz".
Yabancilajma hali istenmeyen bir durum oldugundan, Feuerbach, insanin bir soyutlama yoluyla idealize edilmesine kapi aralayan felsefeleri ve dinleri hedefe koyar. insani olarak gördügü niteliklerin, düjünsel ya da dogaüstü kavramlarda dijsallajtirilmasinin türümüze zarar verdigini ileri sürer. Bu baglamda Hiristiyanligi ve Hegelciligi jiddetle elejtirir. Singer'in (1992: 385), ijaret ettigi üzere, Feuerbach ifin "insanligin özünü insanin di§ina yerle^tireri' herhangi bir doktrin "insanligi kendisinden uzakla§tirmaya hizmet edef'.
Feuerbach'in karji koydugu Hegelci düjünce, nihai hakikat meselesinde Platoncu felsefeye fok benziyordu. Singer'in bu konudaki analizi jöyledir: "Hegel ve Alman idealist okulun diger filozoflari Ruh, Akil, Tanri, Mutlak, Sonsuz, vb. gibi kavramlari nihai gergek, siradan insanlarla hayvanlar, masalar, gubuklar, ta§ ve sonlu, maddi dünyanin geri kalanini ise, manevi dünyanin sinirlanmi§ ve kusurlu birer tezahürü olarakgörürlef (1992: 385).
Feuerbach (PTRP3. 4 - orijinal italik), Hegelciligi, aslinda hi9bir §eyle ilgisi olmayan bir soyutlama üzerine kurulmu§ devasa bir yapi olarak görmektedir. Bu konuda §unlari söyler: "Hegelci Mantik in özü, doganin ve insanin özüdür, ancak kendisi özsüz, dogasiz ve insansizdir".
Gelgelelim, Feuerbach i9in bu yabancila§ma durumundan ka9inmak mümkündür. Bunu yapmanin yolu ise, durumsal ger9ek dedigi §eyin taninmasi, yani bireyin ger9ek oldugu ve soyutlamasinin ise yalnizca bir soyutlama oldugunun kabul edilmesidir. Veyahut, Feuerbach'in yaptigi gibi, felsefesinin merkezine dü§ünceyi degil de insani koymaktir. Bu, felsefenin görevidir, zira felsefenin bir §eyi ger9ekte ne ise o olarak göstermesi gerekir. Feuerbach'in (PTRP. 3 - orijinal italik) sözleriyle "[f]elsefe, nedifvn bilgisidir. §eyler ve özler, olduklari gibi dü§ünülmeli ve bilinmelidir - bu, felsefenin en yüksek yasasi, en birinci görevidir". Singer'in (1992: 385) i§aret ettigi gibi Feuerbach, "felsefenin sonlu, maddi dünya ile ba^lamasi gerektiginde israr eder" ve yalnizca bu yolla, soyutlanarak idealize edilmi§ kavramsalla§tirmalarin neden oldugu yabancila§manin üstesinden gelinebilecegine inanir.
Yabancila§manin üstesinden gelmek i9in, ilk ba§ta soyutlamanin, aslinda neyin ger9ek oldugunu belirlemenin tek yöntemi olan ampirizmin zit kutbunda oldugu kabul etmek §arttir. Soyutlanmi§ insan, ger9ek zaman ve mekanin di§indayken, ampirik olarak anla§ilan insan ise uzay ve zamana yerle§tirilmi§ bir bireydir. Feuerbach, §unlari kaydeder: "Kendi i9inde pasif ilkesi olmayan bir felsefe, varolu§u zamandan bagimsiz, varligi süresiz, niteligi duyusuz, özü özsüz ve ya§ami ya§amsiz, et ve kandan yoksun olarak fikreden bir felsefe - genel olarak saltik olana benzeyen böyle bir felsefe, tamamen tek tarafli bir felsefedir ve tam kar§isinda zorunlu olarak ampirizm vardir (PTRP. 4 - orijinal italik).
Dolayisiyla, ampirizmin zit kutbundan üretilen soyutlama, felsefi bir yanli§tan ibarettir. Feuerbach (PTRP. 3 - orijinal italik) §öyle der: "Kuramsal felsefenin bugüne kadarki soyuttan somuta ve idealden ger9ege giden süreci, 9arpik bir yöntemdir. insanlar bu §ekilde gergege, objektif realiteye asla ula§amazlar, bilakis yalnizca kendi soyutlamalarini gergekle§tirirler."
Bununla birlikte, soyutlamayla sava§mak i9in, siradan ger9eklik kar§isindaki 9ekiciligini teslim etmek gerekir. Soyutlamanin entelektüel bir cazibesi olduguna i§aret eden Feuerbach'in (PTRP. 3 - orijinal italik) bu konudaki yorumu §öyledir: "Olani, oldugu §ey olarak ifade etmek, diger bir deyi§le, ger9ekte olani dogru bir §ekilde ifade etmek, üstünkörü/sig görünmektedir. Olani, böyle olmayan olarak ifade etmek, diger bir deyi§le, ger9ekte olani yanli§ ve garpik bir §ekilde ifade etmek, gok derin/bilgece görünmektedif.
Bu, bir kez anla§ildiktan sonra, deneysel ger9eklik soyutlamaya kar§i yeniden deger kazanabilir. Hasili, farkindaliga ula§mi§ dü§ünür, ikincisini birincinin lehine reddedebilir ve böylece kendisini ger9ekten anlayarak, soyutlanmi§ bir insan kavramindan - yani bir insan formundan - daha a§agi hissettigi yabancila§ma durumunu sona erdirebilir. Feuerbach'a (PTRP. 3 - orijinal italik) göre birey, §unu kavrayabilirse ancak ger9egi ama9layan felsefeyle i§tigal edebilir: "Teorik felsefe tüm saptamalar, formlar, kategoriler veya ba§ka isimlerle de deginilebilen bu mutlak olandan siyrilip, sonlu ve ampirik alana 9iktiginda, sonlu olanin gergek özünü, hakiki sonsuzu ve felsefenin gergek ve esas gizlerini tam olarak kapsami§ olur.
(Feuerbach 1983: 156-171).
Birey, sözde soyutlanmij bir gerfeklik yerine, "[d]ogruluk, yalinlik ve kesinli[gin] gergek felsefenin yapisal ijaretleri" oldugunu görecektir (Feuerbach PTRP. 3 - orijinal italik). Yani, birey felsefi düjüncenin odagidir ve bu nedenle soyutlamalar yadsinmalidir.
Bu jekilde bir kendini kavrayij, soyut insan kadar gizemli görülmese bile, sonufta kendisi olmasini saglar. Feuerbach'in vurguladigi üzere, soyutlanmij bir forma karji kendini daha düjük hissettigi ifin, "asla gerfek ruhsal özgürlüge kavujama[yacak]" olan birey, ancak bu soyutlamadan kendini kurtardigi anda gerfekligi bilebilir: "Yalnizca nesnel gergeklikleriyle §eylerin ve özlerin sezgisi, insani özgür ve tüm önyargilardan arinmi§ kilaf (PTRP. 3 - orijinal italik). Üstelik "tüm önyargilardan arinmij'' olmakla, gerfekte oldugu jey ifin kendi kendisini takdir edebilir. Artik ifinde soyutlamanin neden oldugu derin zayiflatici bir yabancilajma hissi olmayacagindan, bu da, kendisiyle sahte bir ilijkiden ziyade gerfek bir ilijki kurmasina imkan verecektir.
Büyülü Dag'da bu husus portre konusu ile ortaya fikmaktadir. Portre, Hans Castorp'a büyükbabasinin idealize edilmij bir görünümünü sunar, ancak bu durum gerfek büyükbabanin zihninden uzaklajmasina yol afar. Zira Hans Castorp ifin, özellikle de "yillar sonra yeti§kin adam"lik hatirlarinda "sahici ve özgün olan" imge "ya§li adamin gündelik' ya da gerfek dünyadaki "görünü^ü'ne degil, fakat portreye benziyor (Mann 2011: 38). Bu jekilde ijlevsel olan portre, Hans Castorp'u, kendisini sevmij olan, etten ve kandan gerfek bir insanin anisindan uzaklajtirir. Romanda belirtildigi gibi (Mann 2011: 39), Hans Castorp gerfek "günlük" Hans Lorenz Castorp'u "bir tür gegici büyükbaba" olarak görmektedir. Onun yerine, portredeki son derece ulajilmaz "otantik büyükbaba" görüntüsü var. Hans'a, "gok dahayaki^ikli ve inandirici' (Mann 2011: 38) geldiginden kusursuzluk iferen, ayni zamanda, atasinin itibarina ulajamayacagi hissi verdiginden kendisini yetersiz bulmasina ve dolayisiyla yabancilajmasina neden olan bir insan formu sunar.
Bu baglamda portre, özenerek kendini daha iyi bir birey haline getirebilecegi olumlu bir sembol olmaktan fok, "büyükbabasinin gergek kusursuzlugW'nu (Mann 2011: 39) temsil etmekte ve bu yüzden Hans'in, bu ulajilmaz temsil yerine büyükbabasinin realitesine odaklansaydi kendine saglayabilecegi özsaygisina zarar verme gücüne sahiptir.
Sonu?
Bu makale, Platon'un felsefesindeki gibi idealize edilmij bir insan kavraminin/formunun yabancilajtirici potansiyeli oldugunu göstermeye falijti. Bu ferfevede kisaca Platon'un ögretisine ve ayni zamanda, Platon'u kendisinin "akilhocasi' (Widdows 82) olarak tanimlayan bir modern dönem filozofu olan Iris Murdoch'un düjüncesine bakildi. £alijma, iddia ettigi argümani Feuerbach'in felsefesi üzerinden gösterdi. Feuerbach'in yabancilajma yaklajimi, Büyülü Dag romanindaki, ana karakterin sahip oldugu ve büyükbabasinin gündelik halini yansitmayacak jekilde tasvir eden bir portre ile ilgili bölümüne uygulandi. Böylece, büyükbabasinin gerfek anilarini gölgede birakan bu resmin, Hans Castorp'u gerfek yakinindan uzaklajtirabildigi ve bunun neticesinde özgüvenini zayiflatabildigi gösterilmeye falijildi.
Makaleyi sonlandirmadan önce, Platon ile Feuerbach'in karjilajtirilmasinin, aslinda sanatin kendisini tartijmaya aftigini belirtmek gerekir. Ahlaki afidan ne tür bir sanat gelijtiricidir? Platon'un sanatfilara karji tutumu, bu falijmanin ana metninde zaten belirtidi. Kendisi de bir sanatfi olan filozof Murdoch (2015: 93) ise, Platon'un "sanati, gergegi bozan,
bir kurmaca ya da teselli kaynagi olarak görmü§" olmasini ele§tirir.4 Öte yandan Platon, ideal hale getirmek için sanati sansürlemeyi tercih eder. Örnegin, Devlet inde (Platon 2016: 80) saygi duydugunu açikça beyan ettigi Homeros'un karakterleri tasvir etme tarzini sorunlu bulur. Örnegin, Homeros'un "[b]ir oyaninayatiyor, bir buyanina; biryüzükoyunyere kapaniyor, bir sirtüstü (...) Külleri iki eliyle yerden alip döküyor badina" (Platon 2016: 77) gibi sözlerle, arkadaçi Patroklos'un ölümü dolayisiyla kederle aci çeken kahraman ve "Tanriça oglu Akhiïïeus"u tasvir ediçini, "aglatip sizlatmamali onu" diyerek sertçe ele§tirir. Bilakis, "[y]igit bir adam kendi gibi yigit bir dostunun ölümünü korkunç görmez" diyen Platon için o, ideal bir kahraman olarak betimlenmelidir.
Dogrusu, Platon ideal insan kavramini tesis etme sürecinde (2016: 82-83 - italikler bana ait), §air ve masalcilarin, insanlar üstüne dogru dürüst konuçmadiklarina dikkat çekerek, "egri insanlari mutlu, dogrulari ise mutsuz" gösterdiklerini ileri sürdükten sonra, bu tür sanatçilarin kusurlu gerçek insanlari betimleyen "sözlerini söyletmemeli; bunun tam tersini gösteren masallar anlatmalarini istemeliyiz" ifadeleriyle yasakçi tutumunu açikça ortaya koyar. idealle§tirilmi§ hikayeler, "söylenecek sözler" olurken, gerçekçi insan tasvirleri ise, erdem açilanmasi gereken kiçilere "söylenmeyecek sözler"dir. Bu tarzda, betimlenen kahramanlar insan Formunu yansitacak ve Platon için ahlakî olarak kabul edilebilir hale gelecektir.
Bununla birlikte, ahlakî meselelerle Platon gibi derinden ilgilenen bir yazar ve dü§ünür olan Thomas Mann'in, Feuerbachçi olarak nitelendirilebilecek, tam tersi bir yaklaçim içinde oldugu öne sürülebilir. Mann, karakterlerini idealleçtirmek yerine, romanlarinda bilhassa kusurlu insan karakterleri çizer ve bunlari bize o §ekilde sunarken, kendimizi nispeten daha degersiz bulmamizin da önüne geçmiç olur, zira böyle bir tarzla, yabancilaçmanin zayiflatan etkilerinden muzdarip olmaz, özsaygimizi koruruz. Sonuç olarak Mann, insani gerçekte oldugu gibi tasvir ederek, ahlaki geliçmenin dayandigi özsayginin korunmasina olanak saglar.
Etik Beyan
"Platonik Formlar ve Yabancilaçma: Thomas Mann'in Büyülü Dag'ina Analitik Baki§" adli çaliçmanin yazim sürecinde bilimsel, etik ve alinti kurallarina uyulmuç; ULAKBiM TR DiZiN 2020 ölçütlerine göre çaliçmada etik kurul onayini gerektiren herhangi bir veri toplama ihtiyaci duyulmamiçtir.
Kaynakça
Dore, Fatma (2012). "Devlet'teki Bir Yasaga itiraz: Iris Murdoch ve Platon'un Sanatçi Görü§üne itirazi." Afyon Kocatepe Üniversitesi SosyalBilimler Dergisi, 14(2): 53-71.
Freifeld, Alice-Bergmann, Peter vd. (1998). "East Europe Reads Nietzsche". East European Monographs. New York: Columbia University Press.
Feuerbach, Ludwig (1983). "Provisional Theses for the Reformation of Philosophy". The Young Hegelians: An Anthology. ed. L.S. Stepelevich. Cambridge University Press. 156171. http://users.sussex.ac.uk/~sefd0/tx/pt.htm [14.07.2019].
4 Bu, Murdoch'un Platon'dan ayrildigi en onemli noktadir. Murdoch (2015: 95), platonik bir perspektiften bakmak yerine, sanatin "hayal dunyasini zenginle§tirip ona yeni imkanlar sunarak, dunyaya baki§i sorgulatabi[lecegini]" du§unur. Widdows'un (2005: 126), bu konuda §unlan soyler: "Murdoch igin sanat gergekten bir ahlak ogretmenidir; ahlaki olma yolunu gosterir ve ahlaki olarak nasil ilerlenecegine yardimci olur." Murdoch, Platon ve Sanat hakkinda daha fazla bilgi igin bkz. Dore 2012).
C'lt / V°,ume; / Issue: 2, 2020
Feuerbach, Ludwig (2008). Hristiyanligin Ozu. £ev. Oguz Ozugul. istanbul: Say Yayinlari.
Huemer, Michael (2016). Approaching Infinity. Hampshire: Palgrave Macmillan.
Kaufmann, Walter A. (1961). Philosophic Classics: Bacon to Kant. New Jersey: Prentice Hall Inc.
Mann, Thomas (2011). BuyuluDag. £ev. iris Kantemir. istanbul: Can Yayinlari. Melling, David J. (1990). Understanding Plato. Oxford: Oxford University Press. Murdoch, Iris (1971). The Sovereignty of Good. Abingdon: Routledge. Murdoch, Iris (2015). iyinin Egemenligi. £ev. T. Gulal. istanbul: Ayrinti Yayinlari. Platon (2012). Phaidon. £ev. N. Kalayci. istanbul: Kabalci Yayinlari.
Platon (2016). Devlet. £ev. S. Eyuboglu-M. A. Cimcoz. istanbul: Turkiye i§ Bankasi Yayinlari.
Singer, Peter (1992). "Marx". Great Political Thinkers. Ed. Keith Thomas. Oxford: Oxford University Press. 361-446.
Van Abbe, Derek (1953). "Germany-Bismarck or Beethoven?" The Australian Quarterly, 25 (3): 65-80. https://www.jstor.org/stable/i40059540 [05.08.2019].
Wessell, Eva (2004). "Hans Castorp and Germany", A Companion to the Works of Thomas Mann. Ed. Herbert Lehnert, Eva Wessell. New York: Camden House.
Widdows, Heather (2005). The Moral Vision of Iris Murdoch. Hampshire: Ashgate.
