CC BY
8INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
PISTA (PISTACIA) TURKUMI.
Gulshan Nurmatova Jumageldiyevna E-mail: gulshannurmatova@gmail.com Termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish instituti
Abdurayimova Mujgona Abdujalilovna Termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish instituti E-mail: mujgonaabdurayimova6@gamail.com Mamarajabov Samandarbek Faxriddinovich Termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish instituti E-mail: s.f.mamarajabov@gmail.com
Annotatsiya: Pista mevasi juda mazali, iste 'mol qilinadi va oziq-ovqat sanoatida foydalaniladi. Mag'zi tarkibida 60-70% moy bor. Tanasidan smola olinadi. Tanasi, bargi va mevalarida xushbo'y efr moyi bo'ladi. Bargida tannid moddasi bor. Uning moyidan sovun ishlab chiqarishda va yoqilg'i sifatida foydalaniladi. Yog'ochi qattiq va og'ir bo'ladi. 0 'rmon melioratsiya ishlarida tog' qiyaliklarini yomg'ir suvi yuvib ketishdan saqlash uchun ekish tavsiya qilinadi.
Kalit so'zlar: PISTACIA, xandon pista, seleksiya, oziq-ovqat sanoati , smola, efir moyi, tannid moddasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7650757
Abstract: Pistachios are very tasty, edible and used in the food industry. The pulp contains 60-70% oil. Tar is extracted from the body. The body, leaves and fruits contain aromatic essential oil. Tannide in leaf. has an article. Its oil is used in soap production and as fuel. The wood is hard and heavy. In forest reclamation works, it is recommended to plant mountain slopes to protect them from being washed away by rainwater.
Key words: PISTACIA, khandanpistachio, selection, food industry, tar, essential oil, tannin substance.
Аннотация: Фисташки очень вкусны, съедобны и используются в пищевой промышленности. Мякоть содержит 60-70% масла. Деготь извлекается из тела. Тело, листья и плоды содержат ароматное эфирное масло. Таннид в листьях. есть статья. Его масло используется в производстве мыла и в качестве топлива. Древесина твердая и тяжелая. При лесомелиоративных работах склоны гор рекомендуется озеленять для предохранения их от смыва дождевыми водами.
Ключевые слова: ФИСТА ЧКА, фисташка хандан, селекция, пищевая промышленность, деготь, эфирное масло, дубильные вещества.
Turkum tarkibida 8 ta tur boiib, ular 0 'rta yer dengizi mamlakatlarida, Xitoyda va Meksikada tarqalgan. MDH florasida 2 turi uchraydi. Xandon pista kichik daraxt boiib, barglari uch boiak,
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
toq patsimon, bargchalari navbat bilan joylashadi. Gullari bir jinsli, ikki uyli, mevasi danakcha, po'sti yupqa, danagining qobigi juda qattiq.
Markaziy Osiyoda turkumning bitta xandon pista (Pistacia vera L) turi o'sadi. Uning novdalari yashil kulrang, shoxlari kulrang, jigarrang mayda yasmiqchalari bor. Uning barglari uch bo'lakli, po'sti qalin, har ikkala tomoni tiniq yashil, yaltiroq, bo'yi 20 sm gacha, bargchalari tuxumsimon, uchi to'mtoq, tubi notekis, bandsiz bo'lib, navbat bilan joylashadi. Mevasi juda mazali, iste'mol qilinadi va oziq-ovqat sanoatida foydalaniladi. Mag'zi tarkibida 60-70% moy bor. Tanasidan smola olinadi. Tanasi, bargi va mevalarida xushbo'y efir moyi bo'ladi. Bargida tannid moddasi bor.
Xandon pista Markaziy Osiyodagi tog' qiyaliklarida yovvoyi holda o'sadi. U Markaziy Osiyoda, Kavkazorti va Qrimda ko'p ekiladi. Qurg'oqchilikka va issiqqa juda chidamli. Ko'p sug'orilsa yoki yerda nam haddan tashqari ko'p bo'lsa, qurib qoladi. Pista asosan urug'dan ko'paytiriladi. Kavkazda va Qrimda dengiz sathidan 2100-2500 m balandlikdagi tog' qiyaliklarida pistaning ikkinchi turi - tointoq bargli xandon pista (Pistacia mutica L) uchraydi.
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Xandon pistaning daraxti va mevasi.
U daraxt shakldagi, murakkab toq patsimon bargi, mevasining mayda bo'lishi bilan xandon pistadan farq qiladi. Urug'idan yaxshi ko'payadi. Uning moyidan sovun ishlab chiqarishda va yoqilg'i sifatida foydalaniladi. Yog'ochi qattiq va og'ir boladi. 0 'rmon melioratsiya ishlarida tog' qiyaliklarini yomg'ir suvi yuvib ketishdan saqlash uchun ekish tavsiya qilinadi. Boshqa xususiyatlari xandon pistanikiga o'xshaydi. Ular aprel oyida gullaydi, mevasi oktabr oyida yetiladi. Hozirgi paytda 0 'zbekistonda 4 ming gektarga yaqin pistazorlar barpo etilgan. Pistani seleksiya ishlari keng miqyosda olib borilmoqda. Tabiiy pistazorlar Bobotog' tog'larida tarqalgan. Xandon pistaning yirik mevali shakllarini o'rganishda professorlar S.M.Ablayev, G.M.Chemovalaming xizmatlari katta. G.M.Chernova tomonidan xandon pistaning 9 ta navi yaratilgan va ommalashtirilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Ya. X. YULDASHOV ,,KO'CHATCHILIK VA GULCHILIK ISHLISH'' Kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma TOSHKENT «DAVR NASHRIYOTI» 2013
2. https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=Buztwd0A AAAJ&authuser=1&citation_for_view=Buztwd0AAAAJ:u-x6o8ySG0sC
3. https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=Buztwd0A AAAJ&authuser=1&citation_for_view=Buztwd0AAAAJ:2osOgNQ5qMEC
4. https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=Buztwd0A AAAJ&authuser=1&citation_for_view=Buztwd0AAAAJ:qjMakFHDy7sC
5. https://doi.org/10.5281/zenodo.7115076
6. https://doi.org/10.5281/zenodo.7131539
E.T. Berdiyev , X.F.Xamroev ,,Dendralogiya"Uslubiy ko'rsatma Toshkent 2016.
7. Khaitovna PM, Faksriddinovich MS Technology of growing cauliflower // Texas Journal of Interdisciplinary Research. - 2022. - T. 6. - S. 8-10.
