CC BY
2УДК 811.161.3 + 811.133.1
М1ЖМОУНЫЯ АДПАВЕДНАСЦ1 ФРАЗЕАЛАГ1ЗМАУ СА ЗНАЧЭННЕМ НЕПРЫЯЦЕЛЬСК1Х АДНОС1Н ПАМ1Ж ЛЮДЗЬМ1 У БЕЛАРУСКАЙ I ФРАНЦУЗСКАЙ МОВАХ
А.С. БУЦЬКО (Гродненск дзяржауны утверсгтэт ¡м. Я. Купалы) Ъшко_еъ @grsu. Ъу
Разглядаецца праблема мiжмоyнай фразеалагiчнай суадноснасщ. Прыводзщца агляд лiнгвiстычных даследаванняу па азначанай праблеме; даецца характарыстыка некаторых тыпау мiжмоyных фразеа-лагiчных адпаведнасцей; на матэрыяле беларусюх i французсюх фразеалаг1змау са значэннем непрыя-цельскх адност памiж людзьмi вылучаюцца i анал1зуюцца таюя тыпы мiжмоyных адпаведнасцей, як фразеалагiчныя эквiваленты, фразеалагiчныя аналагi, безэквiвалентныя фразеалаг1змы i фразеалагiчныя амотмы.
Ключавыя словы: фразеалагiчная адзтка, мiжмоyныя адпаведнасцi, фразеалагiчныя эквiваленты, фразеалагiчныя аналагi, безэквiвалентныя фразеалаг1змы, фразеалагiчныя амотмы.
Уводзшы. Праблема мiжмоyнай суадноснасщ фразеалапзмау з'яуляецца адной з галоуных у да-следаваннях па супастауляльнай фразеалогп i таму часта закранаецца у лшгвютычнай лггаратуры. Вучоныя-лiнгвiсты кiруюцца рознымi падыходамi пры вызначэннi крытэрыяу э^валентнасщ фразеалапзмау: некаторыя yлiчваюць толькi супадзенне плану зместу, шшыя бяруць пад увагу поунае супадзенне плану зместу i плану выражэння фразеалагiчных адзшак (далей - ФА) [1, с. 56]. Напрыклад, А.У. Кунiн, харак-тарызуючы розныя спосабы перакладу фразеалапзмау англшскай мовы на рускую, вылучае эквiвалент -адэкватны англiйскаму русш фразеалагiзм, якi супадае з англшсюм значэннем, вобразнай асновай i стылю-тычнай афарбоукай, i аналаг - супадае значэннем, але адрознiваецца вобразнай асновай [2, с. 6-7; 3, с. 24-26].
А.Д. Райхштэйн у даследаваннях мiжмоyнай суадноснасщ нямецюх i рускiх фразеалапзмау юру-ецца падабенствам аспектнай i фармальна-сэнсавай арганiзацыi фразеалапзмау у мiжмоyным плане. Ён вылучае наступныя тыпы мiжмоyных суадносiн ФА: 1) тоеснасць (поунае супадзенне аспектнай аргашза-цьи i агульнага сэнсу); 2) лекачная варыянтнасць, цi структурная сiнанiмiя, (поунае супадзенне агульна-га сэнсу i сiнтаксiчнай арганiзацыi пры няпоунай тоеснасцi кампанетау); 3) iдэаграфiчная сiнанiмiя (няпоуная тоеснасць агульнага агшфшатыунага значэння за кошт наяунасщ асобых семантычных прымет); 4) гiпера-гiпанiмiя (няпоуная тоеснасць агульнага агшфшатыунага значэння за кошт наяунасщ у адной з ФА канкрэтызуючых семантычных прымет); 5) стылктычная сiнанiмiя (няпоуная тоеснасць агульнага сэнсу за кошт стылктычных адрозненняу); 6) аманiмiя i полiсемiя (тоеснасць аспектнай арганiзацыi пры большых або меншых адрозненнях у агульным сэнсе); 7) энантыясемiя (тоеснасць аспектнай аргашзацыи пры супрацьлегласцi агульнага сэнсу) [4, с. 32-36].
Ю.А. Даугаполау аналiзуе наступныя тыпы мiжмоyных адносш ФА: 1) мiжмоyную фразеалапч-ную эквiвалентнасць; 2) мiжмоyную фразеалагiчную варыянтнасць; 3) мiжмоyную фразеалагiчную ама-шмю; 4) мiжмоyную фразеалагiчную сiнанiмiю. Да мiжмоyных фразеалагiчных э^валентау даследчык адносщь разнамоуныя ФА, якiя супадаюць вобразам, значэннем i стылiстычнай афарбоукай, суадносяцца кампанентным складам i стылiстычнай аргашзацыяй. Прыметай мiжмоУнай фразеалагiчнай э^валент-насщ на семантычным узроУнi ён лiчыць наяунасць у разнамоуных ФА тоеснага значэння щ семантыч-нага шварыянта. Аднак, Ю.А. Даугаполау асобна падкрэствае думку, што паняцце фразеалагiчнай эквь валентнасцi у пэунай ступенi умоунае [5, с. 19-27]
С.Г. Гаурын распрацоувае сiстэму лексiка-семантычных мадыфiкацый ФА. Пад семантычнай мадыфiкацыяй лiнгвiст мае на увазе узуальна замацаваную семантычную змену. Згодна з тыпамi мадыфь кацый аутар вылучае такiя тыпы семных адносiн: 1) адносiны поунай тоеснасцi (фразеалапчныя дублеты); 2) адносшы няпоунай тоеснасцi першай ступеш (фразеалагiчныя варыянты); 3) адносiны няпоунай тоеснасщ другой ступенi (фразеалагiчныя варыянты-сшошмы); 4) адносiны каардынацыi (вiдавыя фра-зеалагiзмы); 5) адносiны супрацьлегласцi (фразеалапчныя антонiмы) [6, с. 278-279].
Э. М. Саладуха асноунай прыметай эювалентнасщ лiчыць супадзенне сэнсавага боку фразеалапзмау. ФА, яюя супадаюць паводле значэння, ён называе поУнымi э^валентам^ а тыя, якiя маюць частко-выя разыходжаннi, - абмежаванымi э^валентамь Прапанаваная даследчыкам класiфiкацыя фразеалапч-ных эквiвалентаy уключае тоесныя, прамыя, сiнанiмiчныя эквiваленты i мiжмоУныя фразеалагiчныя амошмы [7, с. 133-138].
На падставе аналiзу розных падыходау да размежавання мiжмоyных фразеалагiчных адпаведнасцей мы дазволш сабе зрабiць выснову, што найбольш абгрунтаванымi у святле адзначанай праблемы
з'яуляюцца вывады А.Ф. Арсенцьевай. Пры вызначэнш характару адпаведнасцi лiнгвiст прапануе yлiч-ваць не толькi семантычны i структурна-граматычны, але i кампанентны узровень ФА. Такiм чынам, яна вылучае 1) фразеалагiчныя эквiваленты (поуныя i частковыя); 2) фразеалагiчныя аналап (поуныя i част-ковыя); 3) безэ^валентныя фразеалагiзмы [8, с. 178-223].
Асноуная частка. З улiкам напрацовак А.Ф. Арсенцьевай i iншых даследчыкау, намi будуць разгледжаны тыпы мiжмоyных адпаведнасцей фразеалапзмау са значэннем непрыяцельсюх адносiн у беларускай i французскай мовах. Крынiцай фактычнага матэрыялу паслужылi «Слоушк фразеалапзмау» I. Я. Лепешава [9] i «Dictionnaire d'expressions et locutions» A. Рэя i С. Шантро [10].
Фразеалаг1чныя эквгваленты. Да поуных э^валентау адносяцца фразеалапзмы, якiя поунасцю суадносяцца у плане зместу i выражэння.
Адносiны поунай эквiвалентнасцi назiраюцца памiж фразелагiзмамi бел. мець зуб i фр. avoir une dent (мець зуб - тут i далей, у дужках, прыводзщца лггаральны пераклад французсюх ФА), яюя маюць аднолькавае значэнне 'тайна ненавщзець каго-н., iмкнуцца прычынiць шкоду каму-н.', супадаюць эма-цыянальна-экспрэаунай афарбоукай, адмоунай ацэначнасцю, напоунены аднолькавым лекачным матэрыялам i маюць аднолькавую структуру «дзеяслоу + назоУнiк».
Частковымi эквiвалентамi з'яуляюцца фразеалагiзмы, якiя супадаюць дэнататыуным i канататыу-ным значэннямi, але характарызуюцца нязначным разыходжаннем у плане выражэння.
Прыкладам частковай эквiвалентнасцi з'яуляюцца фразеалапзмы бел. быць на нажах i фр. être à couteaux tirés (быць на выцягнутых нажах), яюя маюць аднолькавае значэнне 'у рэзка варожых адносiнах', тоесную вобразнасць i канатацыю. Адрозненне памiж ФА назiраецца у наяyнасцi дадатковага лекачнага кампанента у складзе французскай ФА (прыметшк tirés) i, як вышк, у разыходжаннi структурна-граматычнай мадэлк «прыназоУнiк + назоУнiк» у беларускай мове i «прыназоушк + назоушк + дзеепры-метнiк» у французскай мове.
Фразеалапзмы бел. брацца (хапацца) за чубы (чубт) i фр. se prendere aux cheveux (брацца за вала-сы) з'яуляюцца яшчэ адным прыкладам частковай э^валентнасщ. Яны маюць аднолькавае значэнне 'бщца, змагацца', супадаюць канатацыяй, пабудаваны па адной структурна-граматычнай мадэлi «дзеяслоу + прыназоушк + назоушк», а адрозшваюцца толью лексiчнымi кампанентамi, якiя маюць блiзкую семан-тыку: бел. чубы i фр. cheveux (валасы). Акрамя гэтага, беларуская ФА надзелена лексiчнай варыянтнасцю.
Фразеалаг1чныя аналагг. Фразеалагiзмы-аналагi могуць мець розную або часткова падобную форму. «Маючы аднолькавае цi блiзкае агшфкатыуна-дэнататыунае значэнне, аднолькавую (станоучую цi ад-моуную) ацэначнасць, яны могуць адрозшвацца цi не адрознiвацца iншымi кампанентамi значэння (эма-цыянальна-экспрэаунай афарбоукай, функцыянальна-стылявой прыналежнасцю). Асноуная спецыфiка фразеалагiчных аналагау у тым, што з боку выражэння яны разыходзяцца цалкам або маюць толью ня-значнае падабенства» [1, с. 61]. У залежнасщ ад ступенi супадзення або адрознення семантыкi, вобраз-насцi i структуры вылучаюць тры групы аналагау.
Да першай групы адносяцца беларускiя i французсюя ФА з адной агульнай лексемай у кампанент-ным складзе, яюя належаць да аднаго щ розных граматычных класау. Напрыклад, бел. душа (сэрца) не ляжыць - 'у каго-н. няма шякай ампатьи, даверу да каго-н.' i фр. ne pas porter qqn dans son cœur (не насщь каго-н. у сэрцы) - 'недалюблiваць каго-н.' часткова зблiжаюцца вобразнай асновай i значэннем, маюць аднолькавую адмоуную ацэначнасць i эмацыянальную канатацыю. Адрозненш назiраюцца у структурнай арганiзацыi: беларусш фразеалаг1зм пабудаваны па мадэлi сказа i мае структуру «назоушк + дзеяслоу», фран-цузсю фразеалаг1зм адносщца да дзеяслоуных са структурай «дзеяслоу + назоушк + прыназоушк + назоушк». Пры наяунасщ адной агульнай лексемы сэрца/cœur фразеалапзмы адрозшваюцца астатнiмi кампанентамь
Другая група уключае беларустя i французскiя фразеалаг1змы з падобнай структурна-граматычнай арганiзацыяй, але розным кампанентным складам. Напрыклад, аналагам беларускiх ФА паказваць зубы i паказваць юпцюры (кiпцi) з'яуляецца французсю фразеалагiзм prendre en grippe (браць у грып). Яны маюць аднолькавае значэнне 'выяуляць непрыязнасць, варожасць да каго-н.' i адносяцца да дзеяслоуных фразеалапзмау з некаторай рознщай у структуры (бел. «дзеяслоу + назоушк» i фр. «дзеяслоу + прыназоушк + назоушк»). Адрозшваецца i iх лекачны склад.
Аналагам беларускага фразеалапзма вастрыць (тачыць) нож у французскай мове з'яуляецца ФА tendre un panneau (расцягваць палатно). Фразеалапзмы маюць аднолькавае значэнне 'задумваць што-н. нядобрае супраць каго-н.', але пабудаваны на розных вобразах. Яны супадаюць структурай «дзеяслоу + назоушк» i адносяцца да дзеяслоуных, але напоунены розным лекачным матэрыялам.
Фразеалапзм беларускай мовы не у ладах мае значэнне 'у дрэнных, нацягнутых адносiнах (быць)'. Яму адпавядае французская ФА en froid (у холадзе) з аналагiчным значэннем. Абедзве ФА маюць структуру «прыназоушк + назоушк», з'яюляюцца прыслоуныгш фразеалапзмам^ але маюць розны кампанентны склад.
Да другой групы беларуска-французсюх аналагау таксама адносяцца:
- бел. мець вока, не мець вока, фр. ne pas pouvoir blairer qqn (не магчы нюхаць каго-н.) -агульнае значэнне 'адчуваць непрыязнасць да каго-н.';
- бел. класц на (абедзве) лапатт, ламаць хрыбет, фр. ne faire qu'une bouche de qqn (паюнуць толью рот ад каго-н.), venir à bout de qqn (прыходзщь да чыйго-н. краю), mettre hors de combat (выводзщь за мяжу бггвы), venir au-dessus (прыходзщь угору), donner (faire) échec et mat à qqn (даваць, ставщь шах i мат), faire toucher les épaules à qqn (дакрануцца да чыпх-н. плячэй), avoir raison de qqn (мець розум над юм-н.) -'перамагаць каго-н.';
- бел. заткнуць за пояс, патдаць за сабой, патдаць ззаду, фр. faire la pige à qqn / mettre le pied sur qqn (паставщь нагу на каго-н.), avoir qqn à l'usure (мець каго-н. у зносе), damer le pion (правесщ шашку y дамю), avoir (prendre) le dessus (мець, узяць верх), avoir (prendre) barre sur qqn (мець, браць папярочку над юм-н.) - 'перасягнуць, перавысщь у чым-н.';
- бел. зводзщь рахунт, фр. rendre le mal pour le mal (вяртаць зло за зло), rendre le réciproque à qqn (вяртаць узаемнае каму-н.) - 'помсцщь каму-н., расквггацца з юм-н.';
- бел. сустракацца (сыходзщца) на вузкай дарожцы (сцежцы), фр. faire pièce à qqn ^граць п'есу каму-н.), jouer des poings ^граць кулакамi), tenir tête (трымаць галаву), se tourner le dos (паварочвацца стнай) - 'варагаваць'.
Трэцяя група фразеалапчных аналагау утвараецца беларускiмi i французскiмi ФА, яюя маюць як розную структурную аргашзацыю, так i розны кампаненты склад. Так, бел. на хвост (на хвасце) стана-вщца 'пагрозлiва, варожа ставщца да каго-н.' i фр. à bannière levée (з узнятым сцягам) 'з адкрытай варо-жасцю (ставщца)' разыходзяцца кампанентным складам i суадноснасцю з часцiнамi мовы: беларусю фра-зеалагiзм з'яуляецца дзеяслоуным, французсю - прыслоуным.
Яшчэ адзiн прыклад такiх аналагау - бел. ставщь калом вочы - 'злосна, выяуляючы варожасць, глядзець на каго-н.' i фр. se regarder en chiens de faïence (як сабаю з фаянсу) - 'з варожасцю (глядзець)'. Яны адрозшваюцца лексiчнымi кампанентамi i належаць да розных фразеалагiчных часцш мовы: дзея-слоуны i прыслоуны фразеалагiзмы адпаведна.
1ншыя беларуска-французскiя аналап гэтай групы уключаюць:
- бел. (i) лапт угору i фр. déposer les armes (скласщ зброю), se tenir pour battu (трымацца пабь тым), déposer son bilan (падаць справаздачу), mettre les pouces (скласщ вялшя пальцы) - агульнае значэн-не 'прызнаваць сябе пераможаным, здавацца';
- бел. не у ладах - 'у дрэнных, нацягнутых адносiнах, у сварцы' i фр. faire mauvais ménage avec (утвараць дрэнную сям'ю з юм-н.) - 'быць у дрэнных адносiнах'.
Безэквгвалентныя фразеалаг1змы. Да безэ^валентых фразеалагiзмаy адносяцца ФА, яшя не маюць фразеалапчнага адпаведнiка у другой мове. Вельмi часта у такiх фразеалагiзмах адлюстроуваюцца нацыянальна-культурныя асаблiвасцi носьбiтаУ пэунай мовы. Так, напраклад, безэквiвалентным для французскай мовы з'яуляецца беларусю фразеалагiзм як (быццам, бы) Ленiн на буржуазт - 'непрыязна щ з нянавюцю, агiдай (глядзець на каго-н.)'. Паходжанне фразеалапзма тлумачыцца гiстарычнымi рэаль ямк згодна з тэорыяй марксiзму, паслядоушкам якой быу У.1. Ленiн, буржуазiя - гэта пануючы эксплуа-татарсю клас капiталiстычнага грамадства, якi юнуе за кошт iншых людзей. Паводле марказму, звяржэн-не буржуазii - пстарычная патрэбнасць, i таму зразумела, што погляд Ленiна на прадстаушкоу буржуазii не мог быць прыхшьным. Падобным чынам французскi фразеалагiзм enterrer (déterrer) la hache de guerre (закопваць (выкопваць) сякеру вайны) - 'спыняць (пачынаць) варожыя дзеяннi' з'яуляецца безэ^валент-ным у адносiнах да беларускай мовы. Ён узшк у час калашзацып французамi Новага Свету. У тыя часы галоунай зброяй шдзейцау была сякера, якая паводле звычаю закопвалася у зямлю, што сiмвалiзавала спыненне варожасцi i вайны. Выкапаць такую сякеру азначала зноу пачаць варагаваць.
Аднак сярод безэ^валентых фразеалагiзмаy знаходзяцца не толькi тыя, што адлюстроуваюць унi-кальныя рэалп, але i такiя, што маюць спецыф1чныя адценнi значэння. Напрыклад, у беларускай i французскай мовах ёсць фразеалапзмы-аналап са значэннем 'перасягнуць, перавысщь каго-н. у чым-н.', але у беларускай мове ёсць яшчэ i ФА, яюя маюць больш вузкае значэнне 'апярэдзiyшы у чым-н., зрабiyшы што-н. раней за шшых, тым самым пасаромiць, зганьбiць i пад. каго-н.' - наставщь нос, нацягнуць нос(а). Яны не маюць адпаведшкау у французскай мове i таюм чынам з'яуляюцца безэквiвалентнымi для яе. Яшчэ адзш прыклад - фразеалапзмы беларускай мовы са значэннем абвастрэння непрыязных адносiн памiж юм-небудзь: падлiванне масла у агонь, падлiваць масла у агонь, падлiваць смалы у агонь. Як ужо адзначалася, у даследаваных мовах ёсць фразеалапчныя аналагi з семай 'непрыязныя адносшы', але у французскай мове адсутшчаюць ФА з дадатковай семай 'абвастрэнне'.
1нш^1я фразеалагiзмы беларускай мовы са значэннем непрыяцельсюх адносiн, якiя з'яуляюцца безэквiвалентнымi для французскай мовы, уключаюць наступныя прыклады: гладзщь супраць (супроць) шэрсц - 'ш у чым не дагаджаць, рабiць наперакор каму-н.', на злосць (на зло) - 'з намерам даняць, раззлаваць каго-н., зрабщь непрыемнасць каму-н.', у дубк кщ - 'уступаць у сутычку з кiм-н., задзiрацца, выяуляць нязгоду, пярэчыць каму-н.', калоць (у) вочы (вока) - 2) 'выклшаць зайздрасць у каго-н., быць непрыемным каму-н.', брацца за грудк - 1) 'бщца, весщ бойку', 2) 'задзiрацца, сутыкацца, спрачацца', якая кошка прабегла - 'што было прычынай спрэчю, сваркi памiж кiм-н., чаму сапсавалюя адносiны
памiж юм-н.', кулак свярбяць - 'каму-н. вельмi хочацца пабiцца з юм-н., пабiць каго-н.', мець сэрца на каго - 'злавацца на каго-н.', паказваць дулю (ф1гу, кукш) у тшэт - 'спадщшка пагражаць каму-н., асуджаць каго-н.', не пераламаць хлеба - 'з-за непрыязнасщ да каго-н. не сесщ з îm за адзiн стол частавацца', у прэтэнзИ - 'незадаволены кiм-н., у крыудзе на каго-н.', адпякаць (адносщь) п1раг1 -'жорстка помсцiць', рук свярбяць (свярбел1, засвярбел1) - 1) 'хто-н. вельмi хоча пабiцца, уступщь у бой з шм-н.', скланяць ва ус1х (у розных) склонах - 'часта з асуджэнем гаварыць пра каго-н.', скланяць на усе лады - 'часта i звычайна непрыхшьна гаварыць пра каго-н.', скула у баку (пад бокам) - 'вялшая, балючая перашкода, якая раздражняе сваёй наяунасцю', як скула - 'вялшая перашкода, якая раздражняе сваёй наяунасцю, прысутнасцю', каб пуста было - 'выказванне недабразычлiвасцi', зуб на зуб зайшоу (пойдзе) -'склалкя непрыемныя адносiны, пры якiх адзш не састпупае другому', тдаць пальчатку - 'уступаць у ба-рацьбу з юм-н., рабiць рашучы выктк каму-н.', наступаць на пяты (на пятк1) - 'даганяць каго-н. у якой-н. справе, наблiжаючыся да яго вышкау', падцерц1 (уцерцг) нос - 'даказаць каму-н. сваю перавагу у чым-н.', найшла (наскочла) каса на камень - 'сутыкнулкя розныя непрымiрымыя погляды, iнтарэсы, характары', перабягаць (пераходзщь, пераступаць) дарогу - 'перашкаджаць каму-н., апярэджваючы у чым-н. i пера-хоплiваючы тое, на што разлiчвау iншы', бачыць на ражне - 'страшэнна ненавiдзячы каго-н., жадаць яму папбелГ, халодная вайна - 'непрыязныя варожыя адносiны памiж кiм-н.', вастрыць зброю - 'рыхтавацца да узброенай барацьбы з кiм-н.', звядзенне рахункау (разлшау) - 'помста каму-н. за знявагу, абразу i пад.', каб зямля не наста - 'выказванне абурэння i пажадання смерщ каму-н.', калом зямля - 'ужываецца як праклён подламу чалавеку, як пажаданне хутчэйшай смерщ каму-н.', капаць магшу (яму, ям1ну) -'рыхтаваць папбель', кроу за кроу - 'адплата забойствам за забойства', кулак сц1скаюцца - 'узшкае жадан-не помсцщь каму-н., змагацца з кiм-н.', насщь (трымаць, хаваць) камень за пазухай - 'затойваць злосць на каго-н., быць гатовым зрабiць што-н. дрэннае каму-н.', падымаць (узнгмаць) меч - 'выступаць са збро-яй, ваяваць супраць каго-н.'
Падобным чынам у французскай мове выяуляюцца фразеалагiзмы, безэ^валентныя у адносiнах да беларускай мовы. Такiмi з'яуляюцца, напрыклад, ФА са значэннем 'сустрэць пращушка, ворага': trouver à qui parler (знайсщ з юм пагаварыць), avoir affaire à forte partie (мець справу з моцнай партыяй).
Безэквiвалентнымi для беларускай мовы з'яуляюцца i таюя французсюя ФА, як: battre froid à qqn (бщь холадам каго-н.) - 'быць раунадушным i непрыязным у адносшах да каго-н.', jeter qqch à la face de qqn (юнуць што-н. у чый-н. твар) - 'паказаць сваю непрыхiльнасць, гаварыць адкрыта што-н. непрыем-нае', aimer comme la colique (любщь як колш) - 'ненавiдзець'; ne pas (pouvoir) voir en peinture (не магчы бачыць у жыватсе) - 'не выносщь, ненавiдзець каго-н.', ne pas pouvoir sentir qqn (не магчы адчуваць каго-н.) - 'не выносщь, ненавщзець каго-н.', recevoir qqn comme un chien dans un jeu de quilles (сустрэць каго-н. як сабаку у гульш у кегл^ - 'з непрыязнасцю, незадавальненнем (сустрэць каго-н.)', attendre (rattraper) qqn au tournant (пачакаць, схапiць каго-н. на павароце) - 'адпомсщць каму-н. пры першай маг-чымасцi', se battre (combattre) à armes égales (бщца, змагацца з роунай зброяй) - 'супрацьстаяць, карыста-ючыся аднолькавымi сродкамi, маючы рауныя шанцы', être de l'autre cote de barricade (быць з другога боку барыкад) - 'быць у супрацьдзейным стане', courir le même lièvre (бегчы за адным зайцам) - 'саперш-чаць з кiм-н. за адзш аб'ект', la bête noir de qqn (чый-н. чорны звер) - 'чалавек, якога хто-н. ненавiдзiць, не можа выносщь', se mettre qqn à dos (стаць да каго-н. стнай) - 'настрощь каго-н. супраць сябе', remettre le glaive au fourreau (вяртаць меч у ножны) - 'спыняць варожыя, ваенныя дзеянш', aux prises avec qqn (у бойцы з юм-н.) - 'у супрацьдзеянш, барацьбе, сапернiцтве з мм-н.'
Фразеалаг1чныя амонмы. МiжмоУныя аманiмычныя адносшы узнiкаюць памiж фразеалагiзмамi тады, калi аднолькавыя па лексiчным саставе ФА разыходзяцца сваiмi значэннямi. Прыкладам таюх адносiн з'яуляецца пара фразеалагiзмау бел. скрыжоуваць мячы (шпагг) - 'горача спрачацца, даказваць, змагаючыся за што-н., адстойваючы чые-н. iнтарэсы' i фр. croiser le fer (скрыжоуваць меч) - 'бщца, змагацца, мерацца сiламi з пращушкам'. Як бачым, фразеалапзмы, амаль iдэнтычныя у плане выражэння, не супадаюць сваiмi значэннямк абодва характарызуюць непрыяцельсюя адносiны, але беларуская ФА нясе значэнне метафарычнай барацьбы, спрэчкi, у той час як французская азначае хутчэй барацьбу фiзiчную. Яшчэ адана пара беларуска-французсюх фразеалагiчных амонiмаУ - бел. глядзець коса - з незадавальненнем адносщца да каго-н.i фр. regarder qqn de travers (глядзець на каго-н. коса) - 'ставщца да каго-н. варожа, з падазронасцю'. Гэтыя аднолькавыя у плане выражэння ФА не з'яуляюцца тоеснымi з боку значэння, хоць абедзве адлюстроуваюць непряцельсюя адносiны.
Заключэнне. Такiм чынам, з улшам семантычнага, структурна-граматычнага i кампанентнага па-казчыкау сярод фразеалагiзмау, яюя характарызуюць непрыяцельсюя адносiны памiж людзьмi у беларускай i французскай мовах, вылучаюцца такiя тыпы беларуска-французсюх мiжмоУных фразеалагiчных адпаведнасцей, як фразеалапчныя эквiваленты, фразеалапчныя аналагi, безэквiвалентныя фразеалапзмы i фразеалапчныя амошмы.
Сярод фразеалапчных эквiвалентау ёсць як поуныя (поунасцю супадае план зместу i выражэння), так i частковыя (з нязначным разыходжаннем у плане выражэння) беларуска-французсюя эквiваленты, але колькасць iх невялшая - 1 пара поуных i 2 пары частковых эквiвалентау.
Беларуска-французсюя фразеалапчныя аналап са значэннем непрыяцельсюх адносiн прадстауле-ны трыма вiдамi: аналагi з аднолькавай лексемай у кампанентным складзе, яюя належаць да аднаго цi розных граматычных класау - 1 пара адпаведнасцей; аналап з падобнай структурна-граматычнай аргань зацыяй i розным кампанентным складам - 5 выпадкау адпаведнасцей; аналап з рознай структурнай арга-нiзацыяй i розным кампанентым складам - 4 выпади адпаведнасцей.
Тып безэ^валентных адзiнак налiчвае 41 ФА беларускай мовы, безэквiвалентную для француз-скай, i 17 ФА французскай мовы, якiя не знаходзяць адпаведнасцей у беларускай мове. Таюя адзшм ад-люстроуваюць нацыянальна-культурную спецыфiку носьбиау мовы або маюць спець^чныя адценш значэння, якiх няма у ФА другой мовы.
Дзве пары фразеалапзмау беларускай i французскай мовы, яюя характарызуюць непрыяцельскiя адносiны, уяуляюць сабой м1жмоуныя амонiмы. Яны супадаюць планам выражэння, але разыходзяцца у плане зместу.
Л1ТАРАТУРА
1. Данiловiч, М. А. Тыпы мiжмоуных фразеалапчных адпаведнасцей / М. А. Данiловiч // Весн. ГрДУ. Сер. 3. Фшалопя. Педагогiка. Псiхалогiя. - 2011. - № 2 (113). - С. 56-64.
2. Кунин, А. В. Англо-русский фразеологический словарь / А. В. Кунин. - М. : Рус. яз., 1984. - 944 с.
3. Кунин, А. В. Курс фразеологии современного английского языка : учебник для студентов ин-тов и фак. иностр. яз. / А. В. Кунин. - М. : Высш. шк., 1986. - 336 с.
4. Райхштейн, А. Д. Сопоставительный анализ немецкой и русской фразеологии / А. Д. Райхштейн. -М. : Высш. шк., 1980. - 143 с.
5. Долгополов, Ю. А. Сопоставительный анализ соматической фразеологии (на материале русского, английского и немецкого языков) : дис ... канд. филол. наук : 10.02.20 / Ю. А. Долгополов. - Казань, 1973. - 263 с.
6. Гаврин, С. Г. Проблемы функционирования и развития фразеологического фонда русского языка в связи с общими вопросами теории фразеологии (на материале фразеологии второй половины 19 и 20 вв.) : дис. ... д-ра филол. наук / С. Г. Гаврин. - Л., 1976. - 545 с.
7. Солодухо, Э. М. Теория фразеологического сближения : на материале языков славянской, германской, романской групп / Э. М. Солодухо. - Казань : Изд-во Казан. ун-та, 1989. - 294 с.
8. Арсентьева, Е. Ф. Сопоставительный анализ фразеологических единиц, семантически ориентированных на человека, в русском и английском языках и вопросы создания русско-английского фразеологического словаря : дис. ... д-ра филол. наук : 10.02.19 / Е. Ф. Арсентьева. - Казань, 1993. - 329 с.
9. Лепешау, 1.Я. Слоушк фразеалапзмау : у 2 т. / 1.Я. Лепешау. - Мшск : Бел. Энцыкл. iм. П. Броую, 2008. - Т. 1-2.
10. Rey, A. Dictionnaire d'expressions et locutions / A. Rey, S. Chantreau. - Paris : Le Robert, 2007. - 1086 p.
Пастуту 29.11.2018
PHRASEOLOGICAL CORRESPONDENCES WITH THE MEANING OF DISAFFECTION RELATIONSHIPS BETWEEN PEOPLE IN THE BELARUSIAN AND FRENCH LANGUAGES
A. BUTSKO
The article deals with the problem of interlanguage phraseological correlation. The overview of some linguistic researches devoted to the problem is involved; characteristics of some interlanguage phraseological correspondence types is done; such types of interlanguage correspondences as phraseological equivalents, analogs, phraseological units with no direct equivalents and phraseological homonyms are described on the basis of Belarusian and French phraseological units with the meaning of disaffection relationships between people.
Keywords: phraseological unit, interlanguage correspondence, phraseological equivalents, phraseological analogs, phraseological units with no direct equivalents, phraseological homonyms.
