Перепланировка русских городов конца XVIII века: идеи и реализации Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ВЕСТНИК 1/2008

Ï ÂDÂÏ ËÀÎ ÈDÎ ÂÊÀ DÓÑÑÊÈÔ ÂÎ DÎÂÎÂ ÊÎÎÔÀ ÔVIII ÂÂÊÀ: ÈÂÂÈ È DÂÀËÈÇÀÔÈO

xâôûôèià Í .À. (I ÁÑÓ)

ÖVIII rnî ëâôèâ - ï âöâëî iíûé öóá✠â èûôî öèè öóññêî a äöàäî ficö èôâëüñôâà. Âàœ-íâé0èi äî fюéœâíèâi rnàë ïâöâöî ä ê öâäóëyöíîé ïëàíèöîâêâ è çàñôöîéêâ aîöî äîâ.  ña-i î i èäâàëâ ï öàâèëüí î «ór^S âííîaî» àîöîäà íâñîiíâííî î óöàçèëàñü èäâî ëî aèy «öäitö-ëyöí îaî» aî ñóäàöñóâà. Yôî ó iîiâlà, ââöî yôH, èi ââô êë^ —ââî â çí à-â èâ äëy ï î í èi àí èy èrnî êîâ è ï öèöîäû o^î ficö èôâëMôâà Eî fflèè ÖVIII â., i àmî âî aî öàöàêóáöà ï âöâóñó-öî éûôâà aî öî äî â.

Àóáâöíñêày öâôîöià 1775 a è ^àëîâàHày àöàiîóà aîöî äài 1785 a óñèëèâà^ ó öî ëü àîöîäîâ â ñóöóêóóöâ a ñóäàöñóâà. Ê caió œâ, èi âííî â öîäâ öâàëèçàöèè äóáâöí ûêî é öâ-ôîöiû áûëî m 9ääl î iíî œâûôâî íîâûö aî öî äî â. Yôî máûóèâ ûôàëî ï öâäï î nûëêî é äëy èô ça^S éêè ïî íîâîió î áöàçöó.

Èñóîöèy ïâöâïëàíèöîâêè ïîäiîñêîâíîaî Ñâöaèââñêîaî ïî ñàäà iî œâô ñëóœèóü èëë^-ñóöàöèâé îáùâaî äëy псйш û ï öî öâпñà èçi âí âí èy ñóöóêóóöû è âíâ0íââî î áëèêà a öî äî â.

Yôî ï î ñâëâí èâ áû ëî ï öâî áöàçî âàíî â aî öî äñêî â (ïî ñàä) â 1782 ä èç ñâë è iïëî áî ä, î êöóœàâ0 èô çí ài âí èôûé i î í àñóûöü - O5î èöâ-Ñâöäèââó ëàâöó. Èçi âí âí èâ ñóàóóñà ñóé-i óëèöî âàëî îñîáîâ âíèi àí èâ äóáâöí ñêèô âëàfюáé ê âî^î Mi áëààî óí^ érnâà è fliîîô-ââôrnâèy âí â0 í âaî âèäà íîâîió ïîëî œâí è^ .

Ï âöâûâ öàáîóû ïî óïîöyäî—èâàíè^ çàñóöîéêè íà—àëèñü ïîflëâ ñëó—èâ0âàîñy â 1783 ä ï î œàöà â Êëâi âí ôrnââ - îäíîé èç âàœ âé0 èô -дЛс^ ï î f^à. Eâ0 âíèâ î í âî áôî äèi î -rnè ó—àrnèy â âî теш î âèôâërn û ô ö^ ôàô ï öî ô âffièî í àëüí î aî àöôèóáêóî öà ï öèí èi à-ëîffi I î ñêî âñêèi äóáâöí ñêèi ï öàâëâí èâi m mûëêî é íà ñaí àóñêèé óêàç î ô 1722 ä Âëy öàáî ôû áûë î ôï öàâëâí í àôî äèâ0 èéñy â ââaî i rnââ I î ñêî âñêî é óï öàâû áëààî —èí èy àöôè-ôâêôî ö ïöàïîöùèê Äàí èëââñêèé. Í âî áôî äèiî áûëî m çäàóü ï ëàí çànc^ éêè ïîaî öâëî aî i áfiM ffl î óââóñóâó^ ùèé Háiió, aî öî äñêî i ó ñóàóóñó ï î ñâëâí èy. Îäíèi èç î áyçàóáëщ û ô óöâáîâàíèé aîöîäñêîé çànc®éêè yâëyëîñü óñëîâèâ ïînè®éêè äîiîâ ôàñàäài è í à óëè-

öó, í âï öäi âifî ю^Ёй ñîáë^äày îäíó ëèíè^. Oàêîé ïëàí áûë ñäâëàí è, ââöîyóíî èiâë-

ñy â öàóó0 â, ô.ê. äóáâöí àôî ö Î.Ï. Àöôàöî â, ï î áûâàâ0 èé â ïî ñàäâ î ñaí ф ôî aî œâ aî äà, íàñóàèâàë íà îáyçàóáëüíî i ñîáë^ äâíèè çàñóöîéùèêàiè yôîaî óöâáîâàíèy, «íâ î óñóóïèâ îô ïëàí ó, êàêî âî é äàí ». Yôèi äî êói âí ôî i öâàëài âí óéöî âàëàñü í â ôî ëüêî œèëày ça^S é-êà, П è çàTc)® éêà ôî öàîâûô i âm Çài âôèi , -ôî î ñáí ü^ ça^S éêà ââëàñü èí óáí ñèâí î è,

âèäèi î, ïî ñóàöèí êâ. Oâi ï û çàTc)® éêè î áúyñí y^ óñy îñîáâííî rnyi è äâöââyí Па än^

flcö âí èy. Oàê, 0 óàóí û â ñëóœèóâëè Ëàâöû, â îœèäàíèè öàçöâ0 âí èy, çàêóï èëè aîôîâûâ ñöóáû.

Ñëâäó^ùèiè 0 àaài è ñóàëè èí èöèàóéâû öàóó0 è îá îôi âœââàí èè ïîñàäó âûàîííûô çâi âëü îóäâëüí î îô êöâñóüyí (1784 a) è î çàââäâí èè íîâîé óîöàîâîé ïëîù àaè (1786 â). ÂîçiîœH, —ôî ï âöâï èñêà ïî yôèi âî^îmi â ôâ—âí èâ 1786-1788 aa m î m áñóâî âàëà ïöèíyóè^ I îñêîâñêèi àëàâíîêîiàíäó^ùèi öâ0âíèy î «m—èíâíèè àâíâöàëüíîàî ïëà-

_1/2008_иГВЕСТНИК

íé» Ñâöàèââñêîàî ïî fiàaà. Eûôààè, ïëàíû 14 óâçäíûö àîöîäîâ I îûêîâûêîé äóáâöíèè á^ ëè âù â â 1783 a ï öâäñôàâëâí û í à âûm-àé0 ââ óàââöœäâí èâ èi ï âöààöèöû. Ï öâäâàöè-àáëüí ûé Mîö äàííûö ïî ï öèñëàí í îé äóáâöí ûêèi çâi ëâi âöîi àí êâàâ áûë ïöîèçââäâí â 1788 aî äó. Äàëââ ö^ ôà ï öî âî ëœàëàffi ñ ï âöâöûâài è â àâ-ш èâ í âûêî ëüêèö ëâô. Í âï î -ñöâäñôââííî íà iâûàâ öàáî ôû ûôàëè ïöîâî äèôüñy ââmîé-ëâôî i 1791 ä ïîâî ëMêèi óâçä-íûi çâi ëâi âöîi Âîëîäèièöîâûi ïî ïöèêàçàíè^ äóáâöíñêîàî çâiëâiâöà Ôîiyêîâà.  yàèô öàáî ààô ï öèí èi àëè ó-àñàèâ â êà-Màââ -^í î öàáî--èô è i âñôíûâ œèôâëè. Âîëîâè-i èöîâ ^î ââë î ái âöû è myë ï ëàí öâàëüí î é çà^îî éêè (ô èêñàöèî ííûé). Ââöî yôí î, yôî ôî ô Mi û é ï ëàí, fiôàâ0 èé ï î âî ñí î âî é èçââñôí î aî ï öî âêôà 1792 a Äàëüí âé0 ày öàáî àà ï öî âî ëœàëàffi â ^M^í î é äóáâöí ûêî aî çâi ëâi âöà. Œâà èç öààó0 è âî màâëyëèffi í âî á-ôîâèi ûâ ñôàôèñàè-âñêèâ äàííûâ î -èûëâ ââîöîâ, ïîöîçœèô ââîöîâûö i âfiô è ää. E ââft-í â 1792 a ïëàí áûë aîôîâ è, âèäèi î, ïîëó--èë îäîáöâí èâ, àê. â í à-àëâ i ày äóáâöí ûêèé çâi ëâi âö À5èââ öèé Ôî i yêî â ëè— î ï öèáûë â Ñâöäèàâñêèé ï î rnä äëy ï öî âàäâí èy öàç-áèâêè í îâûô êâàöôàëî â â nî î ôââôfiôâèè ñ óàââöœäâí íûi ï ëàlîi.

Aöôèààêôî ö Â.È .Áàëäèí âûmêî î öâí èâàâô äî ûôî èí ûàâà ï öî âêàà è âaî çí à-â èâ äëy

ôîöièöîâàíèy èíäèâèäóàëüíîàî îáëèêà àîöîäà. Íí ïöâäñôàâëyë ñîáîé ôàöàêàâöíûé äëy êîíöà ÖVIII â. ïöèiâö öâ0âíèy äöàäî ñôöîèààëüíûô çàäà-. Çà îñíîâó áûëà ïöèíyôà ï6y-i î óai ëui î -ï àöàëëâëüí ày ûèûàâi à öàçáèâêè óëèö. Èô îñíîâíûâ í àï öàâëâí èy nî âï àäàëè ñ àгàâí û i è äî öî aài è, ï öî ôî äyü èi è -âMç ï î ñM. Àû ëî çàï ëàí èöî âàí î rnù âûàâî âàí èâ äâóô öâí ôöîâ, í àôîäèâ0 èôûy í à î äí î é i àäèñôöàëè. Î äèí - èûôî öè-àñêè ûëîœèâ0 èéûy öâí öö aî öîäà - àöôèàâêàóöí ûé àíñài áëü i î í àrnûöy. Äöóàî é - ê ^aó îô Ëàâöû ó Âî çí â-mí ûêî é öâöêâè - ôîöàîâûé è àäi èí èñàöààèâíûé ñ ï öèñóôñôââí íûiè i âûàài è è cäörn-âûi è ëàâêài è. /iöäl èöû aî öî äà î áöài ëyëèffi aî öî äñêèi âàëî i , í à âùâçaàô ï ëàí èöî âà-ëî ñü ï î ñààâèôü äâöââyí í ûâ áóäêè êî öäâààöäèè m 0 ëààáàói ài è. Eàññâëâí èâ œèàâëâé ï öàäï î ëàaàëî ñü ï î èi óù âñàââí í î i ó è flî ûëî âí î i ó ï öèçí àêó. Ï öèëââà^ ù èâ ê öâí ôöó êâàöôàëû ï öàäí àçí à-àëèffi ôî ëûêî äëy êài шПш ficö âí èy.  öâëyô óëó-0 âí èy yêî ëî aè--âûêî é î ármí î âêè êî œâââí í û â çàâî ä^ ñêîôîáîéíè è í âêî ôî öû â äöóàèâ çàâàäâí èy ï öâä-ï î ëàaàëî ñü âû ââûàè çà aî öî äñêó^ -^ЗОо.

Ï î ëí ày öâàëèçàöèy ï âöâî í à-àërn î aî ïöî âêôà a3î çèëà ñàöüàçí ûiè i àôâöèàëüíûi è ïîôâöyiè i íîaèi öyäîâûi œèàâëyi ïîñàäà. Îáyçàààëüíûi iîiMcâi öàáîôû áûëî ñí öyi ëâí èâ è öäfto èöâí èâ äî öî a óëèö è ï âöâóëêî â, î áöàçî âàí èâ íîâûô àäi èí èñôöàôèâ-íûô è ôîöàîâûô ïëîù àäâé. Äëy yôî aî í âî áôî äèiî áûëî mî ñèôü ñôàöûâ äâî öû, «êî ôî öû â ïöâïyôñôâó^ô ñâîáîäíîió ^î âçäó ïî I îûêîâûêîé è äöóäèi óëèöài». E 1793 a 5 äâîöîâ áû ëè ótó ñí âñàí û. Ï îäîáí ày ï âöñï âêàèâà î œèäàëà è äöóäèô äâî öî âëàäâëüöàâ, êî ôî öû â îñàœäàëè âû0 âûôîyù èâ âëàûàè ñ ïöî0âí èyi è î ñîôöàí âí èè èô ïîffâ^ âê îô ñí îfià, âî èç-áâœàí èâ í âi èíóâi î aî öàçî öâí èy.

 öâçóëüôàôâ 1 yí âàöy 1796 a â öààó0 ó ï î ûàôï èëî ïöî f^örn Hâ ï öàäëî tóí èâ I îft-êî âûêî aî ШзШ îêîi àí äó^ ù âaî ñ èçëî tóí èâi óôââöœäâí íûô èi èçi âí âí èé â ï öî âêàâ ï â-öâï ëàí èöîâêè. Aûëî öâ0âíî óiâíü0èôü öàçi âöû óëèöû è ïëîùàäè ó Âîçíâñàíñêîé öâöêâè, ô.ê. yôî äàâàëî âî çiîœH fföü m ôöàí èôû îô ñíîñà áî ëü0 î â -èûëî êöâï êèô äîiîâ. Àûëè ó-ôâíû è ïîœâëàíèy ièà8îïîëèôà Ïëàôîíà, íàïöàâëâííûâ íà óëó-0âíèâ âèäà Ëà-

ВЕСТ™К 1/2008

âöû êàê àöôèóâêóóöí îa è àöàäî î áöàçф ù âaî öâí ôQà ï î ñâëâí èy. Äëy yôî aî îñâîáî œäà-ëàñü î ô çàne® éêè óâööèóî öèy, ï öèëâàà^ ùày ê Ï yóí èöêî é öâöêâè, à öâöêî âí î ñëóœèóâ-ëyi âû äâëyëèñü äöóàèâ i âMà, í àôî äyù èâñy í ââäàëâêâ î ô öâöêâè. Ïî^ââ, ïî ôî äó çàM-öî éêè, ï öî èffiî äèëà êî ööâêóèöî âêà ï âöâî í à—àëüí î aî ï öî âêôà, êàM^ ù àyñy ôàêèô yëâ-i âí ôî â êàê aeóáéí à í âêî ôî öûô êâàöóàëî â, 0 èöèí à äâî öî âûô ó—àMêî â âaî ëü aeMí î é óëèöû, ñóäüáà îôââërn ûô «ï öîóëêîâ» (ï âöâóëêîâ) è ää. Î áû —í î ôàêèâ èçi âí âí èy ïîyâ-ëyëèñü ï î ñëâ âèçèôî â I îñêî âñêî aî àëàâí îêîi àí äó^ ùâaî íà i âMî çàñóöî éêè, àäâ i î œ-íî áûëî öâàëüí î, à íâ íà áói àaâ óâèäâóü í âêîèîMâ í ânîîáöàçí îMé ï öîâêôà. Oàêèi îá-

öàçî i , äî öàáî ôêà ï öî âêôà ï öî äî ëœàëàffi â «öàáî —âi ï î öyäêâ» âù â í âêî ôî öî â âöâi y ïî-ñëâ âaî óóââöœäâí èy.

ÇMôQî éêà i î aëà ï öî èçâî äèóüñy ôî ëuêî ï î ñëâ ôî aî, êàê í à i âñóí î Mé ï öî èffiî äèëà öàçáèâêà íà íîâûâ êâàöóàëû, è ^î flèààëè ï î ëó-àëè ï öî ô âmèî í àëüí î âûïîëí âííó^ ä^ êóiâíóàöè^ - ïëàí ó—àñóêà ñ ïöî âêôî i çàMQîéêè è óêàçàíèâiôàñàäà. Oî âMu, öâàëàiâí-óèöîâàëñy ïîöyäîê çàñóöîéêè âí óóöè äâî öà è âíâ0í èé âèä œèëûô ïîñóöî âê, âûôîäyù èô ôàñàäîi íà óëèöó. Oàêîé ïàêâô äîêói âíóàöèè í àaî áûëî ^^ñGááéGü êàœäîi ó çàMQîé-ù èêó î ôââërn î. Äëy óñêî öâí èy ï öî öâññà ê öàáî ôâ ï öèâëâêàëèñü óâçäí ûâ çâi ëâi âöû.

Ï öè i âœââàí èè ó-àñóêî â çâiëè ïî íîâîió ïëàíó íà óáööèóî öè^ äâî öà i î aëè ï î -ï äffiü —àñóü ñóàöîé iîrnîâîé, îñóàóêè ñí âñâí íûô ïîñóöîâê - ôóí äài âíóû, ïîàöâáà è äö., êî óîöûâ íàäî áûëî çàñûïàóü, çàöîâíyóü, îêî ëî äâîöà íà óëèöâ çàiî ñóèóü îáöàçîâàâ0èé-ñy ó—àñóî ê Hâîé iîñóîâîé. Yôî ï öèâî äèëî ê óäî öî œàí è^ îáû—íûô ñóöî èóâëüí û ô öàáî ô è ëîœèëîñü äîïîëíèóáëüíûi áöâiâíâi íà çàñóöîéùèêîâ.

Îïöâäâëâííûâ ñëîœíîñóé âîçíèêàëè ñ ïîöyäêîi öàпñàëâíèy œèôâëâé ïî íîâîió ïëà-íó. Ï öî âî çaëà0 âííûé ïöèíöèï ñîñëîâíîàî è è^ù âñóââí í î aî öàññâëâí èy í à óáööèóî öèè ï î ñàäà ïëîôî m —âóàëñy ffl ñëî œèâ0èi éñy çâi âëul ûiè îóíî0âíèyiè œèôâëâé. I nâèâ íâ ñ-èóàëè çàêîííûi ôîô ôàêc, —ôî ïöèíàäëâœàâ0èâ èi äâîöû äîëœíû áûëè îôîéôé äöóàèi çàñóöî éùèêài . Î ffl áâí í î ôyœâëî áû ëî ëè0 èômy ôàêî aî ó—àñóêà â öâí óöâ àîöî äà - ñHi î i

âûàîäíîi iâñóâ. Oàêèâ ó—àñóêè íàçíà-àëèñü äëy çàñóöîéêè êàiâííûiè än àiè. Èô iîaëè

ïîëó-éóü Mi ûâ ffiñóîyóâëщ ûâ êóïöû, mîmáíûâ íâ ôîëuêî çàêöâï èóü èô çà máîé, íî è áûñóöî ïöîèçââñóé çàñóöîéêó. Ïöâœíèi âëàäâëüöài ïöâäëàààëîñü ëèáî öâ0èóü yôîô âî-ï öî ñ «ï î ë^ áî âí î », ëèáî ï âöâí âñóé ñâî è MM âí èy íà âH âü âûäâëyâi ûâ èi i âMà. Ñï î ö-íûâ ñëó-àè öàçáèöàëèñü â ôîäâ ñóäâáíûô ñëó0 àí èé öàóó0 è.  iîiâíó ï öîââäâí èy ï âöâ-ï ëàí èöî âêè âûyâèëàñü öàçí èöà â ï öàâàô í à aî öî äñêó^ í âaâèœèi î Mü ó ï öâäñóàâèóâëâé öàçí ûô mMîâèé, ïöî œèâàâ0 èô â îäíîi ïî ñâëâí èè : êöâñóüyí â íâ èi âëè ï öàâà í à çàêöâï -ëâí èâ ñâî èô äâî öî âëàäâí èé â —àñóí ó^ ffl áñóââí í î ñóü, à î Màëfflûâ - i î aëè.

Í â âM èäâè, çàëî œâí íûâ â ïöî âêôâ, óäàëî ñü öâàëèçî âàóü. Oàê, â ñèëó î áúâêóéâíûô ï öè—éí, í â i î aëà áû óü çàMQî âí à çàï ëàí èöî âàí í û i è ï öèñóóñóââí í û i è i âMài è ï ëî -ù àäü ó Âî çí âñâí ñêî é öâöêâè. Ï öî âêôî i çââffi ï öâäï î ëàààëèñü îáû—íûâ äëy óâçäí î aî aî-öîäà ïîñóöîéêè - än àîöîäíè—âàî, äâîöyíñêày îïâêà, ñóä è ôî^ ïîäîáíûâ ó—öâœäâíèy. Íî ïî Mä ôàê è í â Màë öâí óöî i óâçäà, ñëâäî âàóâëüí î, ôàêèô ï î M8î âê è áûóü íâ i î aëî. Èç ó—öâœäâí èé â ïîMââ Mù âñóâîâàëè ëè0 ü öàóó0 à è äî 1797 ä í èœí yy öàñï öàâà. Í â óäàëî ñü öâàëèçî âàóü í âêî óîöûâ ï öîóéâî ï î œàöíûâ è yêî ëî âè—âMèâ èäâè ï öî âêôà.

1/2008_ВДГ^^ТНИК

 çàêë^ -áí èâ í âî áôî äèi î îôi âàèôü, -ôî î árnyààëüñôâà m çäàí èy ï öî âêôà è âaî öâ-àëèçàöèè â Ñâöäèàâñêî i ï î ñàäá àäâêâàôí î î àQàœà^ ô îáùââ ïîëî tóí èâ â floöäl â. Ïî äàí -íM, ïöèâàäàííûi E)I . Âà6yââûi,203 èç 215 îáíàöóœàííûô èi ïöîâêôîâ áûëè ïöèñëà-í û äëy óàââöœäâí èy â Eîi èffiè^ î fà8î âí èè íâïî ñöáäñôââí íî ñ i âfô - èç äóáàöí èé è íàiàñôíè-àñôâ èiïâöèè. Èô ïîyâëâíèâ íâöâäêî èíèöèèöîâàëî ñü äóáâöíàôîöàiè èëè aî-öî äí è—èi è. Aâôîöài è yôèô ïöîâêôîâ îáû-íî yâëyëènQ íà àöôèàáêôîöû, à çâi ëâi àöû. Yôî î áñca yôâëMàâî fïîm áñàâî âàëî áî ëû0 âi ó öààëèçi ó è ï öèâyçêà äâààëâé ï öî âêôî â ê i âfài î fàè. E^Oài îáû-íî ï öâä0 âûôâî âàëà àâîäâçè—âfêày fùâi êà fëîœèâ0 âéfy çàfô-öîéêè - èçaîôîâëâíèâ ôèêñàöèî í í î aî èëè «m âöèàëüí î aî ï ëàí à». Àûôîâàëà ïöàêôèêà âûï î ëí àí èy ï öî âêôî â ï î ótó èi â^ ù èi ñy «î áöàçöài » - êî ï èöî âàí èâ yôàëî í î â áû ëî îáû-íûi yâëàí èâi . Äîïîëíâíèâi yôî aî yâëâí èy fôàëà öàçöàáî àêà àöôèàáêôî öài è ôèïî-âû ô ï öî âêôî â è ô àñàäî â çäàí èé, öâêî i àí äî âàí í û ô äëy aî öî äñêî é çàm^S éêè. Ï î 0í ââ, ïîfëâ íà-àëà öâàëèçàöèè ïâöâñôöîéêè çàiëàiàöài ïöèôîäèëîñü êîööâêàèöîâàôü ótó óó-ââöœäâí í û â («êî íôèöiîâàííûà») ïëàíû.

Áèáëèî a^àô è-âfêèé m èfî ê

1. Áàëäèí Â.È. Çààîöñê. Èñôîöèy âîöîäà è âaî ïëàíèöîâêè. I ., 1981. 2 .Áóíèí A.Â., Ñàâàöàíñêày ÔO. Èñôîöèy äöàäîñôöîèàáëüíîàî èñêóпñàâà. C 1. I .,

1979.

3. Ààöyââ E)I . Èç èñôîöèè ï àöàï ëàí èöî âêè öóпñêèô aî öî äî â âî âô^îé ï î ëî âèí â ÖVIII ââêà // Èm^èy ÑÑÑB 1986. i 6. Ñ. 141-154.