Научная статья на тему 'ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМНИНГ ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ'

ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМНИНГ ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
11
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маҳкум / қонунийлик / жазони ижро етиш муассасалари / жазони ижро етиш тизими / ижтимоий хизмат / рецидивизм / Осужденный / законность / учреждения по исполнению наказаний / пенитенциарная система / социальная служба / рецидивная преступность

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — A A. Шамансуров

жазони ижро этиш тизимини ислоҳ қилишнинг элементларидан бири бу ижтимоий хизматни яратиш бўлиб, унинг ёрдамида жазони ижро этиш муассасалари олдида турган турли мақсад ва вазифалар халқаро стандартларга мувофиқ ҳал этилади. Ушбу вазифалар, сиз билганингиздек, жуда кўп қиррали ва мураккаб бўлиб, бу муаммонинг турли жиҳатлари бўйича олимлар ва амалиётчиларнинг турли нуқтаи назарларини келтириб чиқаради. Албатта, ҳар бир нуқтаи назар эътиборга лойиқдир, ўзига хос хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда ва бизнинг шароитимизга нисбатан ишлатилиши мумкин бўлган баъзи конструктив дақиқалар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Одним из элементов реформы пенитенциарной системы является создание социальной службы, с помощью которой решаются различные цели и задачи, стоящие перед учреждениями по исполнению наказаний в соответствии с международными нормами. Задачи эти, как известно, достаточно многогранны и сложны, что порождает различные точки зрения ученых и практиков на разные аспекты проблемы. Безусловно, внимания заслуживает каждая точка зрения, те или иные конструктивные моменты, которые можно использовать с учетом специфики, и применительно к нашим условиям.

Текст научной работы на тему «ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМНИНГ ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ»

ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМНИНГ ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТИНИ

МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ

A.A. Шамансуров

ю.ф.н., доценти, Турон ФА академиги Чирчик Давлат педагогика университети доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.7450665

Аннотация: жазони ижро этиш тизимини ислох килишнинг элементларидан бири бу ижтимоий хизматни яратиш булиб, унинг ёрдамида жазони ижро этиш муассасалари олдида турган турли максад ва вазифалар халкаро стандартларга мувофик хал этилади. Ушбу вазифалар, сиз билганингиздек, жуда куп киррали ва мураккаб булиб, бу муаммонинг турли жихатлари буйича олимлар ва амалиётчиларнинг турли нуктаи назарларини келтириб чикаради. Албатта, хар бир нуктаи назар эътиборга лойикдир, узига хос хусусиятларни хисобга олган холда ва бизнинг шароитимизга нисбатан ишлатилиши мумкин булган баъзи конструктив дакикалар.

Калит сузлар: махкум, конунийлик, жазони ижро етиш муассасалари, жазони ижро етиш тизими, ижтимоий хизмат, рецидивизм

Аннотация: Одним из элементов реформы пенитенциарной системы является создание социальной службы, с помощью которой решаются различные цели и задачи, стоящие перед учреждениями по исполнению наказаний в соответствии с международными нормами. Задачи эти, как известно, достаточно многогранны и сложны, что порождает различные точки зрения ученых и практиков на разные аспекты проблемы. Безусловно, внимания заслуживает каждая точка зрения, те или иные конструктивные моменты, которые можно использовать с учетом специфики, и применительно к нашим условиям.

Ключевые слова: Осужденный, законность, учреждения по исполнению наказаний, пенитенциарная система, социальная служба, рецидивная преступность

Abstract: One of the elements of the reform of the penitentiary system is the creation of a social service, with the help of which various goals and tasks facing penitentiary institutions are solved in accordance with international standards. These tasks, as you know, are quite multifaceted and complex, which gives rise to different points of view of scientists and practitioners on different aspects of the problem. Of course, every point of view deserves attention, certain constructive moments that can be used taking into account the specifics, and in relation to our conditions.

Keywords: Convict, legality, penal institutions, penitentiary system, social

service, recidivism

Жазони ижро этиш тизимини ислох килишнинг элементларидан бири озодликдан махрум килиш жойларида ижтимоий хизматни яратишдир. Ушбу хизматлар ёрдамида жазо институтлари олдида турган турли максад ва вазифалар хал этилмокда. Бу масала буйича олимлар ва амалиётчилар уртасида турли нуктаи назарлар мавжуд. Биринчи нуктаи назар, масалан, Эстонияда ижтимоий ишчига иш жараёнида "тарбия", "кайта тарбиялаш", "тузатиш" сузларини талаффуз килиш такикланган. Катта инсонни узгартириш мумкин эмас. Улар камокхонада булиш жараёни укув жараёни деб хисоблашади. Агар камокда утирган вакт давомида одам мамлакатнинг конунга буйсунувчи фукароси учун зарур булган билимларни олса, бу камокхона жазони ижро этиш вазифаси билан бир вактда уз вазифасини бажариши учун етарли1.

Иккинчи нуктаи назар шуни курсатадики, бугунги кунда биз камокхонага узига хос коллектор, ижтимоий янгиланиш тизими сифатида карашимиз керак, бу бизга бугунги кунда давлат ва жамиятда мавжуд булган табиий салбий чикиндиларни кайта ишлашни таъминлаши керак. Бу хам жамоат хавфсизлиги, хам инсонпарвар ва олижаноб манфаатлар учун максадга мувофикдир. Ва агар хохласангиз, бу Худога маъкул, чунки биз бу одамларга янги хаёт бошлаш имкониятини беришимиз керак. Уларнинг узлари бизнинг ёрдамисиз хеч качон табиий равишда эриша олмайдиган имконият. Агар улар бунга кодир булсалар, улар камокда булмайдилар. Улар бугунги кунда жамиятнинг ёрдамини талаб килмокдалар, хатто моддий эмас, улар такдирларида шерикликни талаб килмокдалар, улар аввалги хаётларини англаш, тугри бахолаш, янги кадриятларнинг таъмини тушуниш учун ёрдамга мухтож, коида тарикасида, моддий эмас, балки маънавий. Маънавиятнинг етишмаслиги, агар хохласангиз, фалсафий асос, инсоннинг ахлокий ва расмий-хукукий куллаши учун зарурий шартдир. Бугун биз камокхона хакида ижобий жамиятга кира олмаган, маънавиятга кира олмаган ахолининг ахлокий тикланиш воситаси сифатида гапиришимиз керак2.

Профессор В. Трубников нуктаи назаридан колониялар ва камокхоналар жиноятчиликни камайтиришга факат махкумларнинг жамиятдан ажратилишини таъминлайдиган даражада хисса кушиши керак. Бу позиция бизни кайта тарбиялаш, кайта куриш, шахсни кайта тиклаш мавзусидаги турли хил фантазиялардан куткаради. Озодликдан махрум килиш жойлари жиноий фаолиятнинг олдини олиш, жамият ва фукароларни ижтимоий хавфли харакатлардан химоя килиш учун мулжалланган. Ва бундай мулохазаларга асосланиб, у муассасалар фаолиятининг асосий мезони рецидивизм эмас, балки жазони утаётган шахсларни изоляциялашни самарали ташкил этиш, тартибни саклаш, махкумларни жамоатчилик билан алокалар тизимига киритиш учун

"ТаЩт уа tadqiqotlar" ¡1т1у-и$!иЫу ]игпаП №14

шароит яратиш ва уларнинг хатти-харакатлари учун жавобгарлигини ривожлантириш булиши керак, деб хисоблайди. Шуни таъкидлаш керакки, бундай позиция нафакат назарий ахамиятга эга, балки жуда мухим амалий ахамиятга эга. Бундай вазиятда отряд бошлиги ва маъмуриятнинг бошка ходимларининг роли ташкилий ва маъмурий-бошкарув функцияларини бажаришга камаяди. Махкумлар билан ишлашга кодир ва тайёр булган эътирофчилар, махсус танланган укитувчилар ва психологлар махкумларга тарбиявий таъсир курсатиши керак. Бир катор мамлакатларда камокхона ва жамият уртасида тирик куприкни ифодаловчи ижтимоий ишчилар институти мавжуд. Улар махкумлар билан учрашадилар, жамгармаларни кандай тасарруф этиш буйича маслахат беришади, петиция ёзадилар ва хоказо.

Бизнинг фикримизча, таклиф килинган индивидуал тавсиялар ва билдирилган фикрлар янги эмас ва жазоларни ижро этиш амалиётида кулланилади. Бирок, улар батафсилрок куриб чикишни талаб килади. Биринчи нуктаи назардан Ю .Илченко, биринчи навбатда, "тарбия", "кайта тарбиялаш", "тузатиш" сузларини катъиян такиклаш, катталар кайта тиклана олмаслиги сабабли нотугри ва амалий эмаслиги сабабли тулик рози булолмайди, чунки вояга етмаганлар, куплаб ёшлар жазо утамокда. Жазо муассасалари биринчи марта махкумлар, бу ерда Г. Радовнинг иккинчи нуктаи назаридан билдирилган таклифларга мисол келтириш уринлидир, улар уз такдирларида иштирок этишни талаб киладилар, уларга аввалги хаётларини тугри бахолашга ёрдам бериш керак, янги кадриятларнинг, айникса маънавий табиатнинг таъмини тушуниш. Иккинчидан, махкумни тузатиш вазифаси конунда назарда тутилган булиб, бунинг учун инсон онгини, шунингдек, карашлари, эътикодлари, гоялари, хулк-атворини яхши томонга узгартириш учун комплекс чора-тадбирларни куллаш зарур деб хисоблайди .

Учинчидан, озод килинганидан кейин ислохот килмаган махкум конунга буйсунувчи фукаро булиши даргумон. Бинобарин, камокхоналарда биз илгари айтиб утган барча атамалардан фойдаланиш зарур, бундан ташкари, ислохот килган шахслар хам камокдан озод килинади, улар кейинчалик конунга буйсунувчи фукароларга айланади, лекин афсуски, уларнинг сони унчалик куп эмас биз хохлагандек. Учинчи нуктаи назарни хисобга олган холда, куйидаги хулосалар чикариш мумкин: асосан тавсияларни куллаб-кувватлаган холда, Профессор В. Трубников рецидивизмни жазо институтларининг ижобий фаолияти мезони сифатида куриб чикмаслик керак деб хисоблашда мутлако тугри эмас деб хисоблайман. Рецидивизмни куриб чикиш керак, аммо жазо муассасалари фаолиятини бахолаш мезонларидан бири сифатида, масалан, етакчи хорижий давлатларнинг камокхоналарида, махкумлар билан жазо муассасасида булган биринчи кундан бошлаб ва бутун камок муддати

"ТаЩт уа tadqiqotlar" ¡1т1у-и$!иЫу ]игпаП №14

давомида, уларнинг озод килинишини тайёрлаш учун турли хил ишлар олиб борилади, бу унга озод килинганидан кейин эркинликдаги хаётга мослашишга ва хукукбузарликларга йул куймасликка имкон беради - бу, уз навбатида, рецидивизмни камайтиришга хисса кушади. Бизнинг фикримизча, махкумни озод килиш билан жамиятнинг вазифалари тухтамаслигини назарда тутувчи халкаро нормалар Узбекистон Республикаси конунчилигига маъкулланиши ва амалга оширилишига лойикдир. Шу сабабли, озод килинган махбусларга самарали гамхурлик килиш, улар курбон булган хурофотларга карши курашиш ва уларни жамиятда кайта ишлашга ёрдам берадиган давлат ёки хусусий органларга эга булиш зарур4 . Ушбу муносабатда, халкаро Полша-Дания нодавлат ташкилоти иши, X,. X. Кофеда номидаги ижтимоий хизмат институти, Седльцада «ердам узи учун ердам» деган дастур ташкил этилган. Амалда, бу хаётнинг чеккасида ёрдамга мухтож булган одамни куллаб-кувватлашга каратилган кенг куламли касбий, таълим, социотехник, терапевтик, ёрдамчи психологик ва хукукий тадбирларни амалга оширишдан иборат. Бу ёрдам унга кийинчиликларни мустакил равишда енгишга ёрдам беради. Иш иккита асосий дастур буйича амалга оширилади:

- таълим;

- ёрдамчи-васийлик.

Укув дастурига куйидагилар киради: 1) бепул профессионал компьютерга техник хизмат курсатиш курслари компьютер фанлари буйича тренинг.

2) инглиз тилини бепул укитиш.

Ёрдамчи-васийлик дастурига куйидагилар киради:

1) зуравонлик курбонлари, шу жумладан оиладаги зуравонлик курбонлари учун маслахатлар. Зуравонлик курбонлари булган аёллар учун шахсий ёрдам ва терапия гурухи мавжуд.

2) алкогол ва гиёхвандликка чалинганлар учун маслахатлар (асосан ёшлар

учун).

3) юридик маслахат.

4) ишонч телефони.

Кийин хаётий вазиятларда булган одамлар учун таълим, ёрдам, маслахат ва терапиянинг барча шакллари бепул. Улар куйидаги гурухлар учун мулжалланган: ишсиз ёшлар касб-хунар мактаблари битирувчилари, урта мактаблар ва таълимсиз ёшлар: ишини йукотган ва кайта тайёрлаш учун маблаг етишмайдиган одамлар;

собик махбуслар, муддатидан олдин озод килинган ёки шартли равишда озод килинган шахслар; ичкиликбозлар ва гиёхвандлар; уйсизлар; зуравонлик курбонлари; патологик мухитда яшовчи одамлар; кашшокликда яшовчи одамлар5.

Институт ишидаги асосий усул инсон ва унинг онгини доимий равишда фаоллаштиришдир. Узини танкидий вазиятга тушиб колган одам уз муаммоларини узи хал кила оладиган тарзда уйлаши ва харакат килиши керак. Онгни ривожлантириш йикилишдан кочиш ва хар кандай хаётий инкирозни енгишнинг ягона самарали усули. Бизнинг вазифамиз мухтож одамга билим бериш, хулк-атвор усулини курсатиш, уни мустахкамлаш, унга умид топишга ёрдам бериш ва узига ишончни йукотиш, магрурлик хисси. Ишсизлар, ичкиликбозлар, гиёхвандлар, уйсизлар, такрорий жиноятчилар, собик жиноий жиноятчилар, зуравонлик курбонларининг таржимаи холидаги бу хусусиятлар купинча уз ахамиятини йукотган. Улар тулик ёки хеч булмаганда кисман тикланиши керак, бу эса бу одамларга мустакил харакат килиш имконини беради. Мустакилликнинг хар кандай улчови мухимдир, чунки бу инсонга уз хаёти учун жавобгарликни уз зиммасига олишга имкон беради.

Адабиётлар:

1. Ю. Ильченко. Реформирование тюремной системы и новая тюремная философия // Тюремная реформа: поиски и достижения. - Харьков. 1999. - С. 35-36.

2. Г. Радов. Тюрьма как особый вид социальной клиники. Указ. соч. -С. 52.

3. См.: минимальные стандартные правила обращения с заключенными. п. 54

4. Шамансуров А.А. Пенитенциарные системы. LAPLAMBERT Academic Publishing, Deutschland, 2016. 162с.

5. Шамансуров А. А. Пенитенциар тизимни модернизациялаш. -Т.: Хукукий муаммоларни урганиш Маркази. 2021. - 192б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.