Научная статья на тему 'ПАРЛАМЕНТ ВА ИЖРО ҲОКИМИЯТИ ОРГАНЛАРИНИНГ ҲАМКОРЛИГИ: МИЛЛИЙ ХАВФСИЗЛИК ЙЎНАЛИШИДА'

ПАРЛАМЕНТ ВА ИЖРО ҲОКИМИЯТИ ОРГАНЛАРИНИНГ ҲАМКОРЛИГИ: МИЛЛИЙ ХАВФСИЗЛИК ЙЎНАЛИШИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
86
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Парламент / Қонунчилик палатаси / Сенат / Вазирлар Маҳкамаси / миллий хавфсизлик / норма ижодкорлиги. / Parliament / Legislative Chamber / Senate / Cabinet of Ministers / national security / rule-making.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Холиқов, Сарвар

Мақолада Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг ижро ҳокимияти органлари билан миллий хавфсизликни таъминлаш бўйича ҳамкорлиги масалалари, хусусан норма ижодкорлиги, норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг амалий ҳаётда ишлаш механизмлари, ваколатларнинг тақсимоти билан йўналишлардаги вазифалар ҳақида сўз боради. Шу билан бирга, айни ушбу йўналишда Ўзбекистондаги мавжуд муаммолар ва уларнинг ечимлари, хавфсизликни таъминлаш йўналишидаги замонавий усул ва механизмлари ҳақида баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COOPERATION BETWEEN PARLIAMENT AND EXECUTIVE AUTHORITIES: NATIONAL SECURITY

The article discusses the issues of interaction between the chambers of the Oliy Majlis of the Republic of Uzbekistan and the executive authorities to ensure national security, in particular the creation of norms, mechanisms for the operation of legal documents in practice, tasks related to the distribution of powers. At the same time, current problems in Uzbekistan and ways to solve them, as well as modern methods and mechanisms for ensuring national security are described in this direction.

Текст научной работы на тему «ПАРЛАМЕНТ ВА ИЖРО ҲОКИМИЯТИ ОРГАНЛАРИНИНГ ҲАМКОРЛИГИ: МИЛЛИЙ ХАВФСИЗЛИК ЙЎНАЛИШИДА»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ПАРЛАМЕНТ ВА ИЖРО ХОКИМИЯТИ ОРГАНЛАРИНИНГ ХАМКОРЛИГИ: МИЛЛИЙ ХАВФСИЗЛИК ЙУНАЛИШИДА

Сарвар Холиков

Тошкент давлат юридик университети мустакил изланувчиси samsmith99@mail.ru +998901340434

АННОТАЦИЯ

Мацолада Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг ижро уокимияти органлари билан миллий хавфсизликни таъминлаш буйича уамкорлиги масалалари, хусусан норма ижодкорлиги, норматив-ууцуций уужжатларнинг амалий уаётда ишлаш механизмлари, ваколатларнинг тацсимоти билан йуналишлардаги вазифалар уацида суз боради. Шу билан бирга, айни ушбу йуналишда Узбекистондаги мавжуд муаммолар ва уларнинг ечимлари, хавфсизликни таъминлаш йуналишидаги замонавий усул ва механизмлари уацида баён этилган.

Калит сузлар: Парламент, Цонунчилик палатаси, Сенат, Вазирлар Маукамаси, миллий хавфсизлик, норма ижодкорлиги.

СОТРУДНИЧЕСТВО ПАРЛАМЕНТА И ОРГАНОВ ИСПОЛНИТЕЛЬНОЙ ВЛАСТИ: В НАПРАВЛЕНИИ НАЦИОНАЛЬНОЙ

БЕЗОПАСНОСТИ

Сарвар Холиков

независимый соискатель Ташкентского государственного юридического университета samsmith99@mail.ru +998901340434

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются вопросы взаимодействия палат Олий Мажлиса Республики Узбекистан с органами исполнительной власти по обеспечению национальной безопасности, в частности создание норм, механизмов работы нормативно-правовых документов в практической деятельности, задач связанных с распределением полномочий. При этом в этом направлении описываются текущие проблемы в Узбекистане и пути их решения, а также современные методы и механизмы обеспечения национальной безопасности.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Ключевые слова: Парламент, Законодательная палата, Сенат, Кабинет Министров, национальная безопасность, нормотворчество.

COOPERATION BETWEEN PARLIAMENT AND EXECUTIVE AUTHORITIES: NATIONAL SECURITY

Sarvar Kholikov

Independent researcher Tashkent state university of law samsmith99@mail.ru +998901340434

ABSTRACT

The article discusses the issues of interaction between the chambers of the Oliy Majlis of the Republic of Uzbekistan and the executive authorities to ensure national security, in particular the creation of norms, mechanisms for the operation of legal documents in practice, tasks related to the distribution of powers. At the same time, current problems in Uzbekistan and ways to solve them, as well as modern methods and mechanisms for ensuring national security are described in this direction.

Keywords: Parliament, Legislative Chamber, Senate, Cabinet of Ministers, national security, rule-making.

Миллий хавфсизлик куп жихатдан давлатнинг сиёсий баркарорлигига боглик булиб, муайян шароитда сиёсий баркарорликка тахдидлар бутун миллий хавфсизликка тахдидларга айланиши мумкин. Бу, айникса, мумкин булган окибатларнинг сабаблари ва тахлилларини, биринчи навбатда, сиёсий етакчиликка ишончсизлик, давлат хокимияти тузилмалари ва сиёсий етакчиларнинг паст рейтинги хамда парламентнинг миллий хавфсизликни таъминлаш буйича ваколат ва амалдаги харакатлари оркали куринади. Бу йуналишда нафакат парламент балки бошка идоравий тузилмаларнинг хам фаолияти хамда узаро хамкорлиги масалалари мухим урин тутади.

Маълумки, Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022 - 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги ПФ-60-сон Фармони билан тасдикланган 2022 - 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясини «Инсон кадрини улуглаш ва фаол махалла йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурида конун ижодкорлиги ва парламент назоратини амалга оширишнинг амалдаги механизмлари самарадорлигини ошириш буйича мухим вазифалар белгиланган [1].

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Мамлакатимизда мустакилликдан бери миллий, иктисодий, ахборот, харбий хавфсизлигини таъминлашга алохида эътибор каратилиб келинган булиб, йиллар давомида ушбу йуналишда узлуксиз равишда ислохотлар амалга оширилган. Бугунги глобаллашув даврида жахон хамжамияти билан узаро уйгунлашиш хамда хамкорликда фаолият юритиш хар качонгидан хам зарур ахамиятга эгадир. Давлатнинг миллий манфаатларини таъминлаш бевосита миллий хавфсизлик сиёсати билан бевосита богликдир. Бунинг учун эса аввало конунчилик хокимиятини халкаро андозалар ва махаллий шарт-шароитлардан келиб чиккан холда ривожлантириш, унга зарур ваколатларни такдим этиш хамда вазифаларни аник белгилаб бериш долзарб ахамиятга эгадир.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Миллий хавфсизлик куйидаги принциплар асосида таъминланади, яъни хар бир давлат айни ушбу принциплардан келиб чикиб, миллий хавфсизлик доктринасини яратиши лозим:

- инсон хукуклари ва эркинликларига риоя этиш;

- конуннинг устунлиги, Конституция ва конунларга хамда халкаро хукукнинг умум эътироф этган нормаларига огишмай риоя этиш;

- маънавий салохиятга, миллий узликни англашга ва халкнинг маънавий кадриятларига таяниш;

- миллий манфаатларнинг устуворлиги;

- миллатлараро ва конфессиялараро тотувликни таъминлаш;

- шахс, жамият ва давлат манфаатларининг узаро мувозанатига риоя этиш;

- худудий яхлитликни саклаш ва давлат чегараларининг бузилмаслиги;

- хавфсизликнинг булинмаслиги;

- харбий-сиёсий блокларда катнашмаслик;

- ташки сиёсатни мафкуралаштиришдан тамоман воз кечиш.

Маълумки, хар бир давлатнинг асосий конунидан жой олган жихатлар

сифатида шахслар эркинлиги ва хавфсизлиги хамда адолатли мухитни яратиш, уз халкининг хавфсизлиги ва ишончли химоясини таъминлаш билан бирга уларнинг эркин харакатланишига кумаклашишдан иборатдир. Айни ушбу масалаларни биз миллий хавфсизликнинг асосий тамойилларига киритишимиз мумкин.

Тарихдан ва юрипруденциянинг коидаларидан маълумки, хокимиятлар булиниши принципининг энг мухим талаблари каторида булган "бир-бирини тийиб туриш", "мувозанатда саклаш", "узаро таъсир утказиш" кабиларни санаб

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

утиш лозим. М.Ахмедшаевага кура, хокимиятларнинг булиниши, айни пайтда хокимиятлар бирлигини такозо этади. Шу боис, бугунги кунда хокимият тармокдарининг мустакиллиги, булиниши баробарида, уларнинг бир-бирини тулдириши, узаро муносабат ва хамкорликка асосланган янги тип (субсидиар) муносабатлар палласига киришиши содир булмокда [2]. Академик A.A. Кокошиннинг куйидаги фикрлари ахамиятга молик, "барча Гарб давлатлари камида иккита умумий хусусиятга эга. Улар миллий хавфсизлик тизимига киритилган сохаларда фукаролик бошкарувининг аник тизимининг мавжудлиги ва бу сиёсатни амалга оширишда парламентларнинг мухим урин тутишлиги" [3]. Айни шу жихатдан парламент ва ижро хокимияти уртасида миллий хавфсизликни белгилаш билан боглик хамкорликда парламент устувор кучга эга булиши лозим.

Парламентнинг давлат ва жамиятдаги ижтимоий муносабатларни ривожлантиришдаги роли асосан конунчилик органи сифатида давлат ва жамият хаёти учун мухим булган умумий коидаларни ишлаб чикиш хамда ижро хокимияти ва бошка давлат тузилма ва институтларнинг харакатларини назорат килиш хамда мувофиклаштиришдан иборат. Парламент миллий хавфсизликни таъминлаш билан боглик муносабатларга купрок узининг назорат функцияси оркали киришади. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 9 сентябрдаги "Узбекистон Республикасида маъмурий ислохотлар концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги Фармони махаллий давлат бошкарувини демократлаштиришни ва модернизациялашни давом эттиришда мухим роль уйнади [4]. Концепцияда бошкарувнинг вертикал тизими механизмларини ва ижро этувчи хокимият органларининг узаро хамкорлигини такомиллаштириш давлат бошкаруви тизимини тубдан ислох килиш буйича маъмурий ислохотларнинг асосий йуналишлари ва вазифаларидан бири этиб белгиланди.

^онун чикарувчи ва ижро этувчи хокимият уртасидаги фаол хамда самарали хамкорликни таъминламасдан эса бунга эришиб булмайди. Шу маънода, мамлакатнинг демократик тараккиёт сари баркарор ривожлани-шида ва давлат хокимияти тизимида мутаносиб мувозанатни таъминлашда парламентнинг ижро этувчи хокимият билан узаро муносабатларини окилона ташкил этиш ва амалга ошириш мухим хисобланади. Айникса, давлат бошкарувини янада демократлаштириш ва модернизациялаш шароитида парламент ва ижро этувчи хокимият муносабатларини ислохотлар талаби

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

нуктаи назаридан тахлил килиш, бу борадаги мавжуд муаммоларни аниклаш ва уларнинг ечимларини ишлаб чикиш долзарб ахамият касб этади [5].

Парламент назорат функциясининг сиёсий мохияти хокимиятни булишнинг демократик ташкилий тизими шароитида халк узи ишониб хокимият ваколатини топширган барча тузилмалар фаолиятини назорат килиш хукукига эга эканида намоён булади. Назорат функциясини амалга оширишдан асосий максад - ижро ва суд хокимияти органлари билан мувофиклаштирувчи хамкорлик оркали жойлардаги реал ахволни урганиш асосида барча минтакаларда конунлар ижросини амалий яхшилаш, конунларни амалга ошириш механизмини такомиллаштиришдир [6]. Хукукшунос олим Ю.Н.Стариловга кура, давлат хокимиятининг булиниши принципи конун чикарувчи ва ижро этувчи хокимиятларининг узаро тенглигини, давлат хокимиятининг монополлаштирилмаслигини билдирибгина колмасдан, балки улар уртасидаги алокаларнинг соглом ракобат мухитида ва хамкорлик билан ташкил этилишини хам англатади [7]. В.Е.Чиркин хам ухшаш фикрни билдириб, конун чикарувчи ва ижро этувчи хокимият тармоклари хамкорлиги ва алокадорлиги жуда зарурлигини таъкидлайди. Унинг фикрича, бундай хамкорлик "бир-бирини тийиб туриш ва мувозанатда саклаш" гояси билан бир каторда хозирги замон давлат хокимияти булиниши принципининг мухим ва ажралмас таркибий кисмидир [8].

Р.Р.Хакимовнинг фикрига кура эса, Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ижро этувчи хокимият билан узаро муносабатлари нисбатини тахлил килиш оркали амалиётда, "ушбу нисбат купрок ижро этувчи хокимият томон огишини", шу боис парламентнинг ижро этувчи хокимиятга нисбатан ваколатларини амалга ошириш механизмларини такомиллаштириш зарурлиги хакида айтиб утган [9].

Юкоридаги фикрларни куллаб-кувватлаган холда ваколатлар билан боглик жихатларни аввало хавфсизлик сохасидаги жихатлар билан боглаш алохида ахамият касб этади. Шуни унутмаслик керакки, ривожланган мамлакатларда парламент миллий хавфсизлик билан боглик жараёнларда етакчи рол уйнаш билан бирга, ушбу йуналишнинг асосий тамойилларини белгилаб беради. Шунингдек, ижро этувчи хокимият тузилмалари ва тизимида жамият ривожланиши эхтиёжларидан келиб чиккан холда диалектик равишда тузилмавий узгаришлар юз бериб туриши, натижада ташкилий-хукукий шаклларнинг тез-тез узгариб туриши ушбу орган вазифа ва функциялари хамда

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

макомида хам узгаришларга олиб келиши, бу холат эса уз навбатида ортикча когозбозлик ва ташкилий ишларга эхтиёж тугдиради.

Демократия талабларига жавоб берадиган хаётий парламент институтини яратиш мамлакатларимиз олдида турган энг мухим вазифалардан биридир. Бугунги кунда давлат учун масъул булган парламент жахонда руй бераётган турли иктисодий-ижтимоий, сиёсий муаммоларга карши туришга ва хавфсизлик-мудофаа масалалари буйича самарали ва демократик фукаролик назоратини ташкил этувчи институтлардан бирига айланиш лозим.

Узбекистон тараккиётининг янги боскичида парламент давлатимиз рахбарининг ташаббуси билан ишлаб чикилган, очик, узаро манфаатли ва амалий ташки хамкорликка каратилган, Ватанимиз миллий манфаатларини химоя килишга хамда илгари суришга асосланган ташки сиёсий йулнинг фаол иштирокчисига айланди. Уз навбатида, куйи палатанинг парламентлараро хамкорлик алокалари мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларга мос равишда янги сифат боскичига кутарилди.

Хавфсизлик масалалари хозир утмишга нисбатан анча кенг нуктаи назардан каралмокда. Хавфсизлик бугунга келиб, факат шахсий химоя, харбий тахдидлар ва куролли хужумлардан химояланиш эмас, балки хар бир давлатнинг асосий устувор максад ва вазифаларидан бири булиб колмокда. Зеро, хавфсизлик тушунчаси анча кенг булиб, у эпидемиялар ва юкумли касалликлар карши химоя, терроризм ва уюшган жиноятчиликка карши кураш, "хавфсиз фукаро" ва ишончли озик-овкат таъминоти хавфсизлигини таъминлаш, халокатли иклим узгаришини олдини олиш каби турли масалаларни уз ичига олади. Мамлакатлар глобаллашувнинг усиши туфайли ташки дунёга тобора купрок карам булиб бормокда. Х,ар бир давлат уз ривожланишининг узига хос хусусиятлари, ресурсларнинг мавжудлиги ва бошка давлатлар билан узаро хамкорлик килиш имкониятидан келиб чиккан холда юзага келган муаммоларни хал килади.

ХУЛОСА

Фукароларнинг турли фикр-мулохазаларини инобатга олган холда тегишли конунчиликни яратиш билан бирга парламент давлат бошкарувининг институционал тизимини бир меъёрда ишлашини таъминлаши натижасида демократик анъаналар ва фукаролик назорати жараёнини биргаликда куллаб-кувватлашда мухим урин тутади. Куплаб мамлакатларда парламент купинча ижроия хокимиятини назорат килувчи хамда президент таклифларини

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

давлатнинг асосий конуни коидаларига мувофиклаштирадиган расмий институт сифатида каралади.

Шу билан бирга, парламент назорати уларни шакллантирган жамият иродаси парламентлари томонидан жамоатчилик билан таъминлашнинг бир шакли еканлиги яккол куриниб турибди. Миллий хавфсизлик сохасида парламент назорати купинча фукаролар, жамият ва давлат учун молия-бюджет сохаси, хукук ва эркинликлар сохаси, ижтимоий сиёсат ва бошкалардан кам эмас. Шунингдек, парламентнинг ушбу йуналишдаги сиёсати халкаро ва миллий хавфсизлик холатига ижобий ёки аксинча, салбий таъсир курсатиши мумкин. Бундан ташкари, парламент муаммолари (яъни, маълум даражада жамоатчилик) бу сохадаги назорат, унинг шаффофлиги, мавжудлик даражаси ва самарадорлиги, ва унга ижро етувчи хокимият органлари етарли жавоб хар доим фукароларнинг каттик кизикиш уйготади.

REFERENCES

1. ^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 06/22/89/0227-сон, 21.04.2022 й., 06/22/113/0330-сон.

2. М.Ахмедшаева. "Давлат хокимияти тизимида ижро хокимияти". юрид. фан. номзоди. ... дис. - Тошкент, 2010. 316-б.

3. Кокошин А.А. Стратегическое управление: теория, исторический опыт, сравнительный анализ, задачи для России. М.: МГИМО (У) МИД РФ; РОССПЭН, 2003 51 б.

4. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 37-сон, 979-

5. Хакимов Р.Р. "Давлат хокимияти тизимида парламент: назария ва амалиёт муаммолари" мавзусидаги юридик фанлар номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. Т. 2009 й. 75-б.

6. Усмонов М.А. "Хавфсизлик ва мудофаани таъминлаш буйича давлат функциясининг назарий ва хукукий асослари". юрид. фан. номзоди. ... дис. -Тошкент, 2010. 68-б.

7. Старилов Ю.Н. Курс общего административного права. Т. 1. М.: Норма, 2002. -С. 67.

8. Чиркин В.Е. Основы сравнительного государствоведения. М.: Юрист, 2001.

9. Хдкимов Р.Р. Давлат хокимияти тизимида парламент:назария ва амалиёт муаммолари. юрид.фан. номз. ...дисс. автореф. -Т.: (26 б.) -Б.14.

модда.

- С.85.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

10. Юлдашов А., Чориев М. Договорно-правовые отношения в области авторского права и ответственности за нарушение авторского права: национальный и зарубежный опыт //Общество и инновации. - 2020. - Т. 1. - №. 1/s. - С. 511-522.

11. Юлдашов А. Интеллектуал мулк буйича миллий стратегияларнинг ахдмияти ва бутунжахрн интеллектуал мулк ташкилотининг бу борада тутган урни //юрист ахборотномаси. - 2020. - Т. 1. - №. 2. - С. 53-59.

12. Юлдашов А. Географик курсаткич тушунчаси ва иктисодиётни мустахкамлашда унинг тутган урни //Юрист ахборотномаси. - 2021. - Т. 2. - №. 1. - С. 249-257.

13. Yuldashov, A. A. "Government policies related to social protection of disabled persons in Uzbekistan: National and international aspects." (2012): 186-191.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

14. Abdugopirovich, Yuldashov Abdumumin. "Types Of Legal Protection Of A Trademark (Service Mark) In Foreign Countries: The Example Of The Madrid System." Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT) 12.4 (2021): 1068-1073.

15. Abdugopirovich, Y.A. and Abduvali o'g'li, M.S. 2022. MUALLIFLIK HUQUQLARINI JAMOAVIY BOSHQARISH AMALIYOTI: JAHON TAJRIBASI VA O'ZBEKISTON. Modern Journal of Social Sciences and Humanities. 5, (Jun. 2022), 254-263.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.