Научная статья на тему 'ПАХТА ТУЗИЛМА ТАРКИБИНИ ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁН БЎЙИЧА ЎЗГАРИШИНИ ТАҲЛИЛ ЭТИШ'

ПАХТА ТУЗИЛМА ТАРКИБИНИ ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁН БЎЙИЧА ЎЗГАРИШИНИ ТАҲЛИЛ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
41
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ғОВАКЛИК / ТОЛАНИ ХАЖМИЙ МАССАСИ / ПАХТА ТУЗИЛМА ТАРКИБИ / ПАХТА БЎЛАКЛАР СОНИ

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Юлдашева М.Т., Шумкорова Ш.П., Менгнаров Ш.С., Умаров Р.И.

Ушбу мақолада қўл ва пахта териш машиналари ёрдамида терилган пахтанинг турли миқдордаги массаси бўйича тузилма таркини технологик жараён бўйича ўзгариши аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF CHANGES IN THE STRUCTURE OF COTTON BY THE TECHNOLOGICAL PROCESS

In this article, the change in the structure of different amounts of cotton harvested by hand and cotton pickers according to the technological process.

Текст научной работы на тему «ПАХТА ТУЗИЛМА ТАРКИБИНИ ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁН БЎЙИЧА ЎЗГАРИШИНИ ТАҲЛИЛ ЭТИШ»

Юлдашева М. Т. катта уцитувчи Жиззах политехника институти Шумкорова Ш.П. катта уцитувчи Жиззах политехника институти

Менгнаров Ш. С. ассистент

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

Умаров Р. И. мустацил изланувчи Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

ПАХТА ТУЗИЛМА ТАРКИБИНИ ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁН БУЙИЧА УЗГАРИШИНИ ТА^ЛИЛ ЭТИШ

Аннотация: ушбу мацолада цул ва пахта териш машиналари ёрдамида терилган пахтанинг турли мицдордаги массаси буйича тузилма таркини технологик жараён буйича узгариши аницланди.

Калит сузи: зоваклик, толани хажмий массаси, пахта тузилма таркиби, пахта булаклар сони.

Yuldasheva M. T. great teacher Jizzakh Polytechnic Institute Shumkorova Sh.P. senior lecturer Jizzakh Polytechnic Institute Mengnarov Sh.S. assistant

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

Umarov R.I. applicant

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

ANALYSIS OF CHANGES IN THE STRUCTURE OF COTTON BY THE

TECHNOLOGICAL PROCESS

Abstract: In this article, the change in the structure of different amounts of cotton harvested by hand and cotton pickers according to the technological process.

Keywords: porosity, fiber bulk density, cotton structure, number of cotton pieces.

Пaхтaчилик тaрмоFи корхонaлaрини бошкариш тизимини, шу жумлaдaн фаолият юритаётган ташкилотлар тузилмaсини оптимaллaштириш оркали такомиллаштириш, кишлок хужэлиги ишлаб чикарувчилари yртaсидa соFлом ракобатни хамда уларнинг самарали фаолияти учун кулай хукукий, ташкилий шарт-шароитларни яратиш талаб этилмокда.

Пахта тозалаш корхоналарида пахтани дастлабки ишлашда пахта тузилма таркибини тозалаш самарадорлигига таъсир этувчи асосий омиллардан бири эканлиги бир катор тадкикотчилар томонидан ^рсатиб ym^ra^

Пахта тузилма таркибининг тозалаш объекти сифатида характерловчи ^рсаткич сифатида асосан Р.З.Бурнашев ва А.Е.Лугачевлар томонидан пахта тузилма коэффициенти m тавсия этилган 6Ули6, коэффициентни бир катор тадкикотчилар томонидан, факат пахта бyлaклaри сонини бахоловчи кyрсaткич деб асосланган.

Хдкикатда дастлабки ишланаётган пахта таркибида бир-бири билан тола оркали бириккан чигитлар сони пахтани муайян бyлaгидa турлича 6улиши мумкин. Х,озирги мавжуд пахтани селекция навларида пахта бyлaгидa 5-9 тагача чигит 6улиши мумкин. Лекин, шуни таъкидлаш керакки пахта бyлaгининг асосий элементи толали якка чигит 6ули6, Улчaми, эни 3-6 мм, узунлиги 6-9 мм 6улшн чигит ва узунлиги 29-36 мм гача 6улшн тола хамда турли узунликка эга 6улшн момикдан иборат. Толали чигитнинг максимал (назарий) узунлиги L = Lr + 2Lr = 9 + 72 = 81 мм 6Улиши мумкин. Лекин, табиатан чигитдаги толалар Fyзa кyсaгидa эгилган зич холатда бyлaди ва максимал узунлик L га технологик жараёнларда хам тенг бyлмaйди.

Пахтани 6-9 та толали чигитдан иборат бyлaги механик таъсирлар натижасида чузилиши чигитларни ажратиш жараёнида уларга бириккан толалар механик таъсир натижасида узунлиги бyйичa тyFрилaниши, узайиши мумкин. Куритиш ва тозалаш жараёнларида бyлaкдaн ажралган чигит толалари куритгич ва тозалагичларни ишчи юзаларидаги ишкаланиш хисобига толали чигит узунлиги яна кискариши мумкин. Тахлиллардан хулоса килиб айтиш мумкинки пахта бyлaклaри сони ва ундаги чигитлар сони бир хил бyлсaдa, пахтани бyлaклaрини yлчaмлaри, яъни тозалашда иштирок этувчи тола юзалари хар хил 6улиши мумкин. Бу холат эса пахтадаги чигитлар сонини пахта бyлaклaри сонига нисбати билан Улчaнaдигaн коэффициенти м ни киймати бир хил бyлсaдa тозалагичларни тозалаш самарадорлиги хар хил 6Улиш эхтимоллигига олиб келади.

Бир катор тажрибаларда пахта зичлиги p ни тозалаш самарадорлигига таъсири yргaнилгaн 6Ули6, p киймати ошиши тозалаш самарадорлигини камайишиги олиб келиши аникланган. Пахта зичлиги эса куйидаги формула билан аникланади.

Говаклик Уш га боFлик.

V =* а3

т ^ экв 6

в_

■ ^ + ^ а2 /

у 1000 ть 8Ъ 6

(1)

бунда аэке -толали якка чигитнинг эквивалент диаметри; Т-тола калинлиги текс; в^п -тола чикиши; ти -толали якка чигит массаси; ть -битта тола массаси; £г -тола узунлиги; 8Ь -толани хажмий массаси; аг£г -мос равишда чигитни эни ва узунлиги.

(1) формулага кирган курсаткичлар Т, втп, ть, £г, аг£г лар бир партиядаги пахта учун бир хил булади. Шунинг учунг толалар FOваклиги V, асосан толали якка чигитлар диаметрига ёки уни урнини босувчи пахта булаги узунлигига боFлик булади.

Маълумки, машинада терилган пахта шпинделлар таъсирида чузилиб, уларда толали якка чигитлар микдори купрок булиши керак. Бу эса агар коэффициент т хакикатда пахтани тозалаш объекти сифатида характерловчи курсаткич булса, машинада терилган пахтани тозаланишга мойиллиги купрок булиши керак. Умуман олганда машинада ва кулда терилган пахталарнинг тузилма таркиблари ва уларни тозалагичларда самарадорлигига таъсирини киёсий аниклаш ва тахлил килиш илмий ахамият касб этади.

Маколада пахта тузилма таркибини технологик жараёнларда узгариши, уни тозалашга оптимал тайёрлаш хамда коэффициент т ни пахта тузилма таркибини характерлашини аниклаш максадида Чинобод пахта тозалаш корхонасида тажриба синов утказилди. Ишланаётган С-6524 У2 навли кулда хамда машинада терилган пахталардан пахта теришда 2СБ -10 дан ва УХК тозалагичлардан кейин намуналар олиниб, улардаги чигитлар сони ва пахта булаклари 3 та кайталанишда аникланди.

Коэффициент т киймати эса куйидаги формула ёрдамида аникланди.

т = N (2)

М У '

Бунда N -толали якка чигитлар сони; М -пахта булаклар сони.

Тажриба натижалари 1-жадвалда келтирилган. Кулда терилган пахта намлиги 10,3% машинада терилган пахтаники 13,1%ни ташкил этади.

1-жадвал

Пахта тузилма таркибини технологик жараёнда узгариши

т/р Намуна олинган нукта Пахтадаги толали чигитлар сони М N ш

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Кул терим

1. Пахта Fарамида 25 13 14 14 13 15 20 13 - 127 534 4,2

2. 2СБ-10 дан 62 92 16 8 16 9 13 9 - 225 531 2.36

кейин

3. УХК дан кейин 330 40 7 9 7 3 3 2 - 401 517 1,29

Машина терим

1. Пахта гарамида 80 30 12 10 11 15 13 5 - 176 492 2,8

2. 2СБ-10 дан кейин 125 55 10 40 9 10 4 - - 253 558 2,21

3. УХК дан кейин 470 34 7 9 4 6 4 - - 534 679 1,27

Жадвалдан куриниб турибдики, пахта пневматик транспортда куритиш барабани 2СБ-10 да ва тозалаш окими УХКда майда булакларга ажралиб толали якка чигитлар сони купаймокда. Унга мос равишда пахта булаклари сони хам ошмокда.

Коэффициенти т киймати кул теримда 4,2 дан 1,29 гача машина теримда эса 2,8 дан 1,27 гача пасаймокда. УХК тозалаш окимидан кул ва машина терим пахталарининг тузилма коэффициенти т деярли бир хил булсада, лекин, уни таркибида катта фаркни куриш мумкин. Жумладан, толали якка чигитлар сони кул теримда 620 та булса, машина теримда 125 тани иккиталик эса мос равишда 92 ва 55 тани ташкил этган. Пахтани колган кисмларида хам сезилари фарклар мавжуд.

К,айд этилган холатлар пахта тузилма таркиби коэффициент т тавсия этилганда пахта терим турини инобатга олинмаганлигини курсатмокда.

Ундан ташкари, намуна массаси 50 г, 100 г ва 150 г ли намуналар танлаб олиб, пахта тозалаш корхонаси технологик жараён кетма-кетлигида пахта таркибидаги толали чигитлар сони аникланди ва олинган натижалар куйидаги 2-4-жадвалларда келтирилган.

2-жадвал

Пахта тозалаш корхонаси технологик жараён кетма-кетлигида

массаси 50 г булган пахта таркибидаги толали чигитлар сони

Т/р Намуна нуктаси Пахта та ркиби (толали чигитлар сони) М N т

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1. Пахта тарами 16 6 9 8 3 10 2 7 4 65 268 0.24

2. Перевалкада 48 15 11 3 6 6 6 5 - 100 271 0.37

3. 2 СБ-10 дан кейин 46 25 12 9 2 7 6 2 - 109 278 0.39

4. УХК дан кейин 150 37 9 2 1 2 3 - - 204 297 0.69

5. Жин латогидан 177 29 12 2 1 1 - - - 222 290 0.76

3-жадвал

Пахта тозалаш корхонаси технологик жараён кетма-кетлигида массаси 100 _г булган пахта таркибидаги толали чигитлар сони_

Т/р Намуна нуктаси Пахта та ркиби (толали чигитлар сони) М N m

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1. Пахта Fарами 34 17 14 9 12 18 18 7 6 135 550 0.25

2. Перевалкада 99 33 21 23 7 12 11 5 - 211 544 0.38

3. 2 СБ-10 дан кейин 116 41 18 12 9 13 14 5 1 229 570 0.40

4. УХК дан кейин 364 31 12 7 5 3 2 2 3 429 590 0.72

5. Жин латогидан 394 37 16 5 3 3 3 - - 461 590 0.78

4-жадвал

Пахта тозалаш корхонаси технологик жараён кетма-кетлигида массаси 150 _г булган пахта таркибидаги толали чигитлар сони_

Т/р Намуна нуктаси Пахта та ркиби (толали чигитлар сони) М N m

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1. Пахта Fарами 52 28 11 23 22 22 23 16 5 202 809 0.25

2. Перевалкада 125 49 31 24 15 9 20 14 5 292 838 0.35

3. 2 СБ-10 дан кейин 187 67 16 23 14 20 8 10 1 340 784 0.43

4. УХК дан кейин 489 52 23 14 8 5 8 1 2 602 870 0.69

5. Жин латогидан 548 81 18 7 14 2 - - - 670 874 0.77

Тадкикот натижаларидан куриниб турибдики, намуна массаси ортиши билан пахта тозалаш корхонаси технологик жараён кетма-кетлигида турли массасида булган пахта таркибидаги толали чигитлар сони буйича толали якка чигитлар, пахта булаклар сони хам ортиб кетаркан, пахта тузилма таркибини характерлайдиган m коэффициент деярли барча намунада бир хил эканлиги аникланди.

Хулоса килиб айтганда, пахта тузилма таркибини тозалаш объекти сифатида характерловчи курсаткичларни ишлаб чикиш учун уларни тозалаш самарадорлиги билан боFланган холда кенг камровли тадкикотлар утказиш эхтиёжи мавжуд экан.

Адабиётлар руйхати:

1.https://www.gazeta.uz/uz/2017/11/29/paxtachilik/.

2. https://uz.denemetr.com/docs/134/index-86009.html.

3. Max M. Houck. Identifi cation of textile fi bers. Cambridge. New Delhi. 2009. 390 p.

4. David B. Wootton. The Application of Textiles in Rubber. Typeset by Rapra Technology Limited Printed and bound by Polestar Scientifica, Exeter, UK. 2001. 249 p.

5. Roger Brown. Physical Testing of Rubber. New York. 2006. 389 p.

6. B.P.Saville. Physical testing of textiles. Boca Raton Boston New York Washington, DC. 2000. 332 p.

7. W. E. Morton and J. W. S. Hearle. Physical properties of textile fibres. Boca Raton Boston New York Washington, DC. 2008. 765 p.

8. Бутович В.М. Новое хлопководстве и первичной обработки хлопка в США (обзор)-УзНИИНТИ, Ташкент, 1996, С.15-25.

9. W. D. Schindler and P. J. Hauser. Chemical finishing of textiles. Boca Raton Boston New York Washington, DC. 2000. 223 p.

10. Очилов Т.А. Кинетика свойств хлопкового волокна и проблемы сохранения его качества //Доклады Академии наук Республики Узбекистан, Ташкент, 2003, №1, 21-23 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.