Научная статья на тему 'ПАХТА ҒАРАМИНИ МЕХАНИК БУЗИШ ВА ҲАВО ТРАНСПОРТИГА УЗАТИШДАГИ НОТЕКИСЛИКНИ ЎРГАНИШ'

ПАХТА ҒАРАМИНИ МЕХАНИК БУЗИШ ВА ҲАВО ТРАНСПОРТИГА УЗАТИШДАГИ НОТЕКИСЛИКНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
125
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пахта ҳом ашёси / ғарам / пневматранспорт / raw cotton / bales / pneumatic transport

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Тўхтаев Шерзод, Саримсақов Олимжон

Ушбу тадқиқот ишида пахтани тозалаш корхоналарида пахта ғарамини механик бузиш ва уни пневматронспортга узатишда нотекис тақсимланиши натижасида юзага келадиган муаммолар ва уларнинг олдини олиш имконияти ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDY OF MECHANICAL DAMAGE OF COTTON GRAIN AND IRRIGATION IN AIR TRANSPORTATION

This study highlights the problems that can occur as a result of mechanical damage to the cotton gin in cotton gins and its uneven distribution in the transmission of pneumatic transport and the possibility of their prevention.

Текст научной работы на тему «ПАХТА ҒАРАМИНИ МЕХАНИК БУЗИШ ВА ҲАВО ТРАНСПОРТИГА УЗАТИШДАГИ НОТЕКИСЛИКНИ ЎРГАНИШ»

Scientific Journal Impact Factor

R

ПАХТА ГАРАМИНИ МЕХАНИК БУЗИШ ВА ХДВО ТРАНСПОРТИГА УЗАТИШДАГИ НОТЕКИСЛИКНИ УРГАНИШ

Тухтаев Шерзод Наманган мухандислик технология институты магистранты

Саримсацов Олимжон Наманган мухандислик технология институти ТТДИТ кафедраси

профессори

Анотация: Ушбу тадцицот ишида пахтани тозалаш корхоналарида пахта гарамини механик бузиш ва уни пневматронспортга узатишда нотекис тацсимланиши натижасида юзага келадиган муаммолар ва уларнинг олдини олиш имконияти ёритилган.

Калит сузлар: пахта уом ашёси, гарам, пневматранспорт, Аннотация: В этом исследовании описываются проблемы, которые могут возникнуть в результате механического повреждения хлопкоочистительной машины в хлопкоочистительных машинах и ее неравномерного распределения при передаче пневматического транспорта, а также возможности их предотвращения.

Ключевые слова: хлопок-сырец, тюки, пневмотранспорт, Abstract: This study highlights the problems that can occur as a result of mechanical damage to the cotton gin in cotton gins and its uneven distribution in the transmission ofpneumatic transport and the possibility of their prevention. Keywords: raw cotton, bales, pneumatic transport,

Бугунги кунда пахта тозалаш корхоналарига асосий вазифа сифатида пахта толасини ишлаб чикаришда замон талабларига мос келадиган ва ресурстежамкор технологияларни куллаш устувор максад сифатида белгиланмокда. Пахтани дастлабки ишлаш мамлакат иктисодиётининг етакчи тармокларидан бири булиб, ундан олинадиган махсулотлар ахоли истемоли учун мухим ахамият касб этади. [2,3]. Сунги йилларда сохада фаолият олиб бораётган илимий соха вакилларининг хам тадкикотларидан асосий кузда тутилган максад - махсулот сифатини дунё бозори талаблари даражасида яхшилаш, унинг таннархини камайтириш оркали пахта махсулотлари ишлаб чикариш самарадорлигини оширишга каратилган[4].

Хозирги кунда пахта тозалаш корхоналарида пахта хом ашёлари очик ва ёпик усулда гарамланади. Очик майдонлардаги гарам майдони одатда 14х25 м

КИРИШ

булиб бу майдонга юкорига караб кичрайиб борадиган, баландлиги 7 - 8 м булган трапеция шаклида пахта гарамланади. Кичик пахта гарамлари сигими 350 - 400 тонна, катталари эса 500 - 600 тоннани ташкил этади. Ёпик гарамларнинг кичик улчамдагиси 750 тоннага, катталари эса 1500 тонна ва ундан ортик пахта хажмига мулжалланади. Пахта гарамларда муайян вакт саклангач, гарам бузилиб, аста-секин ишлаб чикаришга узатиб берилади. Пахта тозлаш корхоналарида дастлабки жараён хам айнан гарамни бузишдан бошланади, ишлаб чикаришга узатиш механик усулда РП,РБХ,РБА маркали гарамбузгичлар ёрдамид амлага оширалди. Гарамбузгичнинг асосий камчиликлари унинг пахтанинг бошлангич сифат курсаткичларига салбий таъсири ва пахтани гарамдан катта-катта катламлар куринишида кучириб олиши натижасида пахтани хаво кувурларига нотекис узатишидир. Пахтани ишлаб чикаришга узатишдаги нотекислик айнан шу жараёнда намоён булади. Нотекислик узатилаётган пахта булакчалари улчамлари ва зичлигининг турлича булиши билан белгиланади. Бунда кичик бирликдаги вакт (масалан 1с) оралигида узатилаётган пахта массаси катта амплитудада узгаради. ^ом ашёнинг нотекис таксимланиши натижасида яьни белгиланган меёрдан куп булса натижада, пахта хдво транспорти кувурига бир текис узатилмайди. Бу эса хдво транспорти кувури бошланишида хаво босими пульсация тарзида узгаришига, катта босим йуколиши ва хаво кувурининг тикилишига сабаб булади ва кейинги боскичга махсулот етиб бормаслиги ва жараённинг тухтаб колиши ёки кам микдорда узатиш натижасида корхона иш самарадорлигига салбий таьсир курсатади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

Юкоридагиларни инобатга олиб тадкикот ишимизнинг асосий обекти сифатида нотекисликнинг даражаси ва хусусиятларига бахо бериш учун гарамбузгични амалдаги тартибда ишга солиб, у билан узатилаётган пахта массасининг секундлардаги узгаришини аниклаш оркали оптимал иш параметрларини танлаш учун синов тажрибалири утказдик.

Маълумки, гарамбузгич ишлаганда козикли фреза гарамни бузиб, пахтани горизонтал лентали мосламага ташлаб беради. Бунда, зичлик юкори булган жойлардан кучирилган пахта лентанинг устида паст-баланд дунгликлар шаклида таксимланади. Натижада, пахта хаво транспорти кувурига бир текис узатилмайди. Бу эса хаво транспорти кувури бошланишида хаво босими

Scientific Journal Impact Factor

R

пульсация тарзида узгаришига, катта босим йуколиши ва хаво кувурининг тикилишига сабаб булади [75].

НАТИЖАЛАР

Бу холатни батафсил урганиш максадида зкспериментал курилма схемаси ишлаб чикилди ва Туракургон пахта тозалаш корхонасида тайёрланди. 1. кия лентали мослама

2. горизонтал лентали мослама

3. хаво транспорта ускунаси

1

узатишдаги

урганиш учун тайёрланган тажрибавий курилма схемаси.

расм. Пахтани нотекисликни

Курилма сепаратори ва вентилятор, горизонтал транспортёр ва тарам бузувчи амалдаги эксплуатация коидаларига биноан урнатилди. Тадкикот утказиш пайтида тарам бузувчи ва сепаратор ишлаши мунтазам кузатиб борилди, пахтани узатиш жараёнига алохида эътибор берилди. 60 минутдан сунг бир вактнинг узида гарам бузувчи ва горизонтал лентали мослама тухтатилди. Бунда лентанинг узунлиги буйича юзасида пахтанинг ёйилмаси хосил булади. Бу ёйилма материалнинг кай холатда узатилаётганини характерлайди.

Олинган ёйилмани горизонтал лентада юзасида белгиланган участкалар буйича 7 булакларга булинди. Х,ар бир булак тарозида тортилди ва пахта огирлиги хар бир кисм учун алохида ва умумлашма холда аникланди. Тажриба сутка давомида 3 марта такрорланди. Нотекислик курсаткичи вакт бирлигига тугри келадиган пахта массасининг уртача иш унумига нисбатан уртача квадратик четланишига караб бахоланди:

Бу ерда Ui= miv//i - лентанинг муайян узунлиги (/) га мос келадиган иш унуми, кг/с; v- транспортёр лентаси тезлиги (v = L/t = 3 м/с); L-лентанинг умумий узунлиги, /=0.6м - унда ажратилган булак узунлиги, м; n - лентада ажратилган участкалар сони (n=7); t- вакт, с. Ускунанинг иш унуми U = M/t

479

= 8-12 т/соат = 2.22 - 3.33 кг/с. Уртача иш унуми У(зКадкикот утказилган вактда 1 соат давомида ишлаб чикарилган тола микдорига караб аникланди. Шунинг учун лента тухтатилган вактда унинг юзасида булган пахта микдорининг уни узатиш вактига нисбати ускунанинг иш унумини билдирмайди.

Лента узунлиги L = 4.2 м булиб, аввал айтилганидек, у тенг 7 булакка булинди. Тезликнинг математик ифодасини хисобга олсак, t = L / v = 4.2 / 3 = 1.4 с. Бу вакт лента устига тушган пахтанинг ундан бутунлай чикиб кетиши учун сарф буладиган вакт булиб, лентани бирданига тухтатганимизда унинг устида колган пахта микдори 1.4 с вакт ичида хаво транспортига узатиладиган пахта микдорига тенг. Пахтанинг хар 0.6 м узунликдаги лента юзасига тугри келадиган массаси эса 0.2 c вакт ичида узатилаётган пахта массасини курсатади (L = 4.2/0.6 = 7; t = 1.4/7 = 0.2 с).

Вактнинг 0.2 с улушига тугри келадиган иш унуми узгаришининг тахлили натижалари 2-расмда келтирилган. Улардан куриниб турибдики, барча графиклар тулкинсимон куринишга эга. Натижаларга кура лентанинг 0.6 м кисмидаги пахта 0.2 с вакт ичида узатилаётганлигини инобатга олсак, иш унуми 2.22 кг/с (соатига 8т) атрофида булганда секундига нолдан 6 кг гача, иш унуми 2.78 кг/с (соатига 10 тонна) атрофида булганда 6.5 кг гача, иш унуми 3.33 кг/с (соатига 12 тонна) булганда 9 кг гача тебраниб туришини куриш мумкин.

Вякт, С CK

2-расм. Пахтани хаво транспортига узатишнинг нотекислигини тадкик килиш натижалари (турли хилдаги иш уними хисобида)

Агар олинган натижаларни тонналарга утказсак, иш унуми графигидаги сакрашларга тугри келадиган иш унуми соатига 21-33 тоннани ташкил килади.

Бундай микдордаги пахтани утказишга хаво кувурининг утказиш кобилияти етмайди ва хаво кувурининг тикилишлари шу холатларда юз беради. Олинган натижалар асосида 1-формуладан фойдаланиб пахтани узатишдаги нотекислик даражасини хисоблаймиз. Нотекислик курсаткичи кг/с улчов бирлигидаги хисобланиб, натижалар 3-расмда келтирилган. Бу натижаларга эътибор каратсак, умумий холатда, юкори иш унумида нотекислик курсаткичи хам нисбатан юкори булишини кузатиш мумкин.

12 3

3-расм. Гарамбузгич ёрдамида хаво транспортига узатилаётган пахтанинг нотекислиги курсаткичлари (горизонтал укда тажрибани кайтарилишлари сони берилган)

Аммо, бу фикрни конуният сифатида хам кабул килиб булмайди. Чунки, 9 тажрибадан иккитасида, бирида кутилганидан юкори, бошкасида паст нотекислик курсаткичи аникланган. Шу уринда, таъкидлаш лозимки, тажрибадан максад, нотекислик конуниятини аниклаш эмас, балки, нотекислик фактини аниклаш ва бахолаш хамда уни камайтириш чораларини белгилашдан иборат. Чунки, пахтани нотекис узатиш, нафакат хаво транспорта элементлари самарадорлигини пасайтиради, балки пахтанинг дастлабки сифат курсаткичларига хам салбий таъсир курсатади. Юкорида келтириб утилганлардан, пахта пневмотранспорти ускунаси ва элементлари самарали ишлаши учун пахтани хаво транспорти ускунасига узатишдаги нотекисликни камайтириш зарур, деган хулоса чикади. Бу тадбир, уз навбатида пахтани дастлабки ишлаш технологик занжири самарадорлигига хам ижобий таъсир курсатади. Илмий жамоа томонидан нотекис таксимланишни бартараф этиш устида илмий изланишлар давом этмокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР: (REFERENCES)

1. Э.З.Зикриёев «Пахтани дастлабки кайта ишлаш» Укув кулланма. Тошкент, «Мехнат» 2002 й.

2. "2007-2011йилларда пахта тозалаш саноати корхоналарини модернизация ва реконструкция килиш дастури тугрисида" Узбекистон Республикаси Вазирлар махкамаси карори. 2007 й. 14-сон. www.Lex.uz

3. П.Байдюк. Влияние природных особенностей хлопка-сырца на процессы транспортирования. Диссертация к.т.н., Ташкент,

4. Мурадов Р., Саримсаков О. Ш. О потере давления на разгон частиц в процессе пневмотранспортировки - Деп в УзНИИНТИ, 1992. № 1745 -Уз

5. Г.Павлов. Аэродинамика технологических процессов и оборудования текстильной промышленности. Москва, Легкая индустрия.

6. Р.Мурадов, Саримсаков О. Хусанов С. "О резервах повышения эффективности пневмотранспортирования хлопка". Журнал «Механика муаммолари». №2, 2014й., с. 87-90.

7. Саримсаков О. Хусанов С. Абдуллаев Ш. "Пневмотранспорт кувури ичида хавонинг харакатини урганиш" НамМТИ республика конференцияси тезислари. Наманган, 2015й.,121-124 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.