CC BY
7
© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2020
УДК: 616.341+615.849.12+636.083.39
Н. Ж. Чайжунусова, Д. M. Шабдарбаева, Д. Е. Узбеков, Г. К. Амантаева, М. М. Aпбасова, Ы. O. ^йрханова, А. А. Жакипова, С. А. Апбасова, С. Е. Узбекова, Б. Русланова, Ж. Ж. Абишев, А. Бауржан
PAДИAЦИЯ 3CEPIHEH ТУЫНДAFAН ЗЕРТХАНАЛЬЩ EГEУК¥ЙPЫКТAPДЫЦ АТАЛЫК БЕЗIНДEГI К1-67 ПPOЛИФEPAЦИЯCЫ
Семей медицина университет (Семей, Казахстан)
56Mn, Heri3iHeH Жапон K^8pbiHA8Fbi aToM бoмбaлayынaн KeniH aлFaшк;ы бipнeшe caFaT iшiндeгi p-cэyлeлeyмeн тyдыpылFaн нeйтpoндapдblн дoминaнтты pвлiн KvpaFaHbi тypaлы дэлeлдeмeлepдi 6ip;aTap Faлымдapдык e^e^ep^e 6an;ayFa бoлaды. ИондаFыш сэуленщ ингаляциялык эсер1нен дамитын атабез т1н1ндег1 Ki-67 пролиферациялык белсенд1л1ктН жалпы зандылыктары мен мумюн механизмдер1н зерттеуге аpналFан Fbmb^ жумыстар кол жет1мд1 эдебиет арасында жетк1л1кс1з.
Жaнyapлapдын нeкpoпcияcы cэyлeлeyдeн KeniH 3-шi, 14-шi жэнe 60-шы тэyлiктepдe opындaлып, аталык бездер1 aлынFaннaн ган 10% фopмaлиндe фикcaциялaнFaн. Иммунды гиcroxимиялык cepпiлicтepдi визyaлизaциялay мaкcaтындa DAB+(DAKO) ж^а кoлдaнылFaн. Пpoлифepaциялык бeлceндiлiктi бaFaлayFa apнaлFaн Ki-67-пoзитlивтi жacyшaлap caны aныктaлып, aлынFaн нэтижeлep пaйыз мвлшepi туpiндe KepcerrnreH. ¥cынылFaн мэлiмeттep мeн нэтижeлep opra (М), мeдиaнa (Me) жэнe KBapn^b apaлык интepвaл (IQR) квмeгiмeн a^ap^FaH. Cтaтиcrикa жY3iндeгi caлыcrыpмaлы cипarтaмa Кpacкeл-Уoллиc нышaны apкылы жYpгiзiлгeн (SPSS 2,0).
56Mn пен Mn02, сондай-ак 60Со топтар аpасындаFы зерттеуге алынFан атабез т1н1нде салыстыpылFан бул кврсетк1шт1н нэтижелер1не сай, Ki-67 антиген1н1н сандык мвлшер1 нейтронды-белсенд1р1лген марганец диоксид! эсер1не YшыpаFан егеукуйрыктарда накты rYPде жоFаpылауымен сипатталады.
Клт casMep: 56Mn, аталык без, иммунды гиcтoxимия, Ki-67, eгeyк¥йpыктap
Fалbмдаpдbн зерттеу мэлiметтеpiне сэйкес, иондаушb сэулелеудщ кез-келген тYpi аталык жbнbстb жануарлардын жыныс арзаларындагы дегенерациялык взгеpiстеpiн жэне сперматогенез бузылы^дарын тудырады. Спеpматогендi жасушалар митоздык немесе мейоздык белсендiлiгiмен сипатталатындык-тан, радиация эсеpiнен ынталандырылатын оттепнщ белсендi тYpлеpiне аса сезiмтал болып келедi [3]. «Шагын» дозалармен сэуле-лену салдарынан атабез закымданулары дамуынын bктималдbЛbFb сперматоциттер митохондрияларынын pадиацияFа аса сезiмтал екендiгiмен тYCiндipiледi. Еpлеpдiн урпак жан-Fbpту кYЙiн бакылайтын физиологиялык реак-циялаpдаFb митохондриялык тотbFу удеpiсте-ршщ сэулеленуден кейiнгi бузылымдарына заманауи Fалbмдаpдbн квбipек квнiл бвле баст^анын бipкатаp макалаларда байкауFа болады [9]. Жыныс бездеpiндегi влiмге ушыра-маFан сперматогониялардын жартысы - цито-плазмаFа толы диплоидты жасушалар болып табылады. Ондай жасушалардын сэулелену нэтижесiнде туbндаFан закымдануларды репарациялаудын жоFаpb кабiлетiмен сипатталатыны эдебиеттерден мэлiм. Жас оpганизмнiн аталык бездерндеп сперматоген-дiк эпителий жасушаларынын pадиацияFа аса сезiмтал болуына байланысты сперматогония-лар пролиферациясынын токталуы мен калжырауы - манызды квpсеткiштеpдiн бipi бола алатынын ескерген жвн [4].
Fbлbми деректер бойынша, жетiлмеген сперматозоидтар концентрациясынын жоFаpb-лауы немесе жетшген сперматозоидтар саны-нын накты турде твмендеуi шаFbн дозалы сэулелеу эсеpi кезiнде байкалады. Сондыктан казipгi уакытта шэуеттiн дифференциациям мен продукциясынын калпына келу Yдеpiсiнiн тежелуi негiзiнде жаткан сэуле дозалаpbндаFb сандык айbpмашbлbктаpдb жузеге асыру кажеттiлiгi туындап отыр [13]. Fалbмдаpдbн жYpгiзген гистологиялык зеpттеулеpiнде, сэуле эсерне ¥ШbpаFан жануарлардын атабездерн деп урыктык взекшелер санылауы мен эпите-лийiнiн диаметpi, квбiнесе радиация дозасына байланысты взгеpетiнi анbкталFан. брбу кыз-метiнiн нашарлау каупi сэуленiн жалпы дозасымен, эсер ету узакты^ымен, закымдану денгейiмен, жасушанын даму сатысымен, сондай-ак организмнщ жасымен жэне баска да квптеген факторлармен аныкталады [10]. Сондыктан адамдар мен жануарлардын гено-фондын сактап калу максатында олардын жетшген жbнbстbк жасушаларына «шаFblн» дозалы эр тYpлi иондаушы сэулелеу эсеpiнiн механизмдерЫ зеpттеудiн манызы вте зор. Морфология жузiнде анFаpbлатbн спермато-генездiн туpлi сатылары кезiндегi жbнbстbк жасушалардын салыстырмалы pадиосезiмтал-дbFbн жэне дозалык тэуелдшк пен шекарала-рын аныктау - бугiнгi кунi де радиобиология-даFb взектi мэселелеpдiн бipi болып кала беpедi [13].
Зерттеу максаты - шaFын дoзaлы 1шк1 мeн сырткы cэyлeлey эcepiнe ушыpaFaн eгeyкуйpыктapдын аталык без1нде жYзeгe acaтын жacyшaлapдын пpoлифepaциялык бeлceндiлiгiн Ki-67 aнтигeнiнiн дeнгeйiн aныктay apкылы бoлжaмдык мaныздылыFын бaFaлay.
МАТЕРИАЛДАР МЕН ЭД1СТЕР
Тэж1рибе жузнде жасы 5 ай толFан, 227-335 грамм салмаFы бар аталык жынысты ак туст «Wistar» тукымдас егеукуйрыктар KOлданылFан. Эксперимент виварий жаFдайын-даFы зертханалык жануарларды кутудщ бар-лык талаптарын ескеру жузнде 1ске асы рыл-Fан. Тэж1рибел1к жумысымыз Fылыми макса-тында колданылатын жануарларды корFау бойынша Европалык парламент Директивасы-на сай, Казакстаннык Семей каласы мемлекет-тк медицина университетнщ Этикалык коми-тет1нде карастырылып, бек1т1лген (16.04.2014 жылдык №5 хаттамасы); сондай-ак Казакстан Республикасы Денсаулык Сактау Министрнщ 2007 жылдык 25-ш1 ш1лдес1нен №442 буйры-Fына сэйкес, «Казакстан Республикасында клиника алдылык, медициналык-биологиялык экс-перименттер мен клиникалык зерттеулерд1 1ске асыру туралы ережелер1» бойынша журпзш-ген. Егеукуйрыктардык эвтаназиясы экспози-циядан кей1н 3-ш1, 14-ш1 жэне 60-шы тэулк терде ашкарын жаFдайында 10% кетамин ер1т1нд1с1н1к 0,5 мг мелшер1н 1ш куысына енпзу аркылы жузеге асырылFан. Тэж1рибенщ жоспарына сай, жануарлар 4 топка белнген, эркайсысынан жоFарыда аталFан тэул1ктерге сэйкес 15 егеукуйрыктан алынFан.
Жануарлардык б1р1нш1 тобы (п=45) марганецтщ нейтронды-белсенд1р1лген диоксид! (5бMn) ингаляциясына ушыратылFан. Бул курде-л1 удер1ст1 1ске асыру уш1н Курчатов каласында орналаскан «Казакстан Республикасынык ¥лт-тык ядролык орталыFындаFы Байкал-1» реакторы колданылFан. Осындай гетерогендк ядролык реактордык, нег1з1нен атом энергетикасын-даFы турл1 материалдарды зерттеу мен сан алуан биологиялык нысаналарды сэулеленд1ру барысында эксперименттер етк1зу1 уш1н пайда-ланылатынын айтып еткен жен. Марганец диоксид! ущ^ын реактор жуз1нде сэулеленд1ру максатында, цирконий корытпасынан туратын арнайы экспериментт1к курылFы курастырыл-Fан. Нейтрондык-физикалык есептеулерге сай, сэулеленд1р1лген марганец диоксид! уш^ын-даFы энергия бел1п шы^арудык улест1к куатты-лы^ы - 0,063 Вт-см"3, ал арнайы эксперимента KурылFысында - 0,017 Вт-см"3 керсетк1ш1не тек болFан. ТозакдатылFан унтак реактор жуз1нде 10 кВт куаты декгей1нде 40 минут бойы сэуле-
лендiрiлген. Экспозициядан кейiнгi 56Mn бел-сендiлiгi - 7,43 мКи керсеткшн KypaFaH. 56Mn (T1/2=2,58 caF.) улпа, Heri3iHeH келемi 4х1014 h/cm2 нейтрондардык физикалык интегралы жYзiнде 100 мг Mn02 уш^ын ядролык реактордык KeMeriMeH нейтрондык кYЙде белcендiру аркылы алы^ан [12].
Жануарлардык екiншi тобы (n=45) бел-cендiрiлмеген марганец диокcидi (Mn02) ингаляциясына yшырaтылFaн. ЯFни, бiрiншi топка кaрaFaндa, бул топтык биологиялык нысаналары арнайы экcперименттiк кyрылFы-нык немесе контейнердщ шетiнде перфора-циялaнFaн теciк аркылы жасанды тYPде тозак-дaндырылFaн, бiрaк cэулелендiрiлмеген марганец диокcидi yнтaFымен дем aлFaн. Эксперимент етюзу кезiнде зертханалык егау^йрык-тардык кaрекетiн сактау максатында контейнердщ арнайы теciктерi аркылы таза ауанык да енуi еcкерiлген. Жануарлар марганец диок-cидi yнтaFымен тозaкдaндырылFaн контейнер-лерде екi caFaт бойы yo^FaH [2].
Жануарлардык Yшiншi тобын (n=45) сэу-лелендiру Семей каласынык №2 Регионалдык онкология диcпaнcерiнiк радиология бeлiмiнде барлык талаптарды сактай отырып, инженер-физиктердiк бакылауы жYЗiнде жYргiзiлген. Сэу-лелендiру алдында егеукyйрыктaр арнайы жа-caлFaн торшаларда орнaлacтырылFaн. Топомет-риялык-дозиметриялык дaйындыFы жYЗiнде егеукyй рыктардык топографиялык-а натом иялык келденек кес^а cызылFaн. Физикалык-дози-метриялык еcептеулердi жYргiзу барысында «Terasix» рентгенсимуляторынык «PlanW» жос-парлау жYЙеci колдaнылFaн. Жануарларды сэу-лелендiру кезiнде топометриялык дайындык пен дозиметриялык есептеулер эрбiр сэулелеу жYргi-зу алдында cерияFa байланысты жеке жYргiзiлiп отырFaн. Экcперименттiк максатына сай, егеу-кyйрыктaрды cэулелендiру «Teragam K-2 unit» атты Чехияда кyрacтырылFaн радиотерапиялык KOндырFыcындa бiр мэрте 2 Гр дозалы радио-белcендi элементi 60Со Y■cэулелерiмен жYзеге acырылFaн: SSD - 97,2 см, SAD - 100,0 см, алакы 40x40 см, t=354 с.
Тeртiншi, яFни бакылау тобын интактты егеукyйрыктaр кyрaFaн (n=45).
Эксперименттк зерттеудiк максаты мен мiндеттерiн орындау барысында, тэжiрибелiк жануарлардык аталык бездернде туындaFaн патологиялык eзгерicтер туралы aнaFyрлым толык акпараттык жиналуын камтамасыз ете-тiн иммунды гистохимиялык эдicтер колданыл-FaH. 56Mn пен 60Со эсернен кейiн 3-шi, 14-шi жэне 60-шы тэулктерде егеукyйрыктaрдык эвтаназиясы жYЗiнде ш куысына 10% кетамин
eph^ici енпзшт, некропсия барысында жоFа-ры аталFан aF3a алынып, олардык фрагмент-Tepi 10%-дык нeйтpальдi формалинде белме температурасы кeзiндe 18 cаFат бойы фиксаж-далFан. Иммунды гистохимиялык cepпiлicтepдi визуализациялау максатында DAB+(DAKO) жYЙeci колданылFан. Микроскопиялык зертте-удi жYзeгe асыру барысында тЫдердщ репре-зeнтативтi аймактары ескершген. Мультиблок-тык техникалык орындалуы жYЗiндe «TMA Master» баFдаpламалык-аппаpаттык кешен колда-нылFан. Зерттеуге алынFан дайын боялFан зат-тык шынылар автоматизацияланFан Mirax MIDI cканepi аркылы еткен.
Ki-67 нэруызын иммунды гистохимия жуз'нде аньщтау. Антигeндepдi жасырынсыздандыру Yдepici ретривердщ 120° C температурасы кезЫдеп цитраттык (рН=6,0) буфердщ 0,01 М epiтiндiciндe 20 минут бойы кес^мдердщ инкубациясы аркылы жYзeгe аcыpылFан. Эндогендк пероксидаза фepмeнтi 3% сутектщ аскын тотыFында 10 минут iшiндe кeciлiмдepдi екдеу кeзiндe блокадаланFан. 1:400 катынасы мелшepiндeгi Ki-67 ядролык антигeндepiнe бipiншiлiк антиденелердщ инкубациясы белме температурасы кезнде 20 минутка дeйiн cозылFан. Иммундык боялым cтpeптавидин-биотиндiк пероксидаза эдiciмeн жYpгiзiлгeн. Хромоген жYЗiндe 3,3-диаминобен-зидин eph^ici алынFан. Ядролык бояу макса-тында гематоксилин колданылFан. Келеказ бакылау бipiншiлiк антидeнeлepciз icкe асы-pылFан. «Leica DM 1000» (Германия) микрос-кобынык х40 пен х100 Yлкeйiмi жYЗiндe эр препараттан 30 керу алакдаpындаFы 200-ден кем емес жасушалар зерттелЫген. Пролифера-циялык бeлceндiлiктi аныктауFа аpналFан Ki-67 кеpceткiшi, нeгiзiнeн позитивт боялFан жасушалар санынык есептелген жасушалардык 1000 санына катынасынык 100%^а кебейтн-дici формуласымен аныкталFан.
Зерттеу нэтижeлepiнiк сандык керсет-кiштepiнiк статистикалык екдeуi «SPSS 2.0» колданбалы баFдаpламанык лицeнзияланFан пакeттepi кемeгiмeн жYзeгe аcыpылFан. Зерттеу кeзiндe алынFан нэтижелер морфофунк-ционалды талдау тypFыcынан статистика жYЗiндe накты жэне peпpeзeнтативтi болып cаналFан. БYкiл зерттелген сандык керсеткш терге калыптыдан ерекше болып табылатын ipiктeу тэн болFан. Сондыктан нэтижелердщ статистикалык екдeуi кeзiндe олар орташа кеpceткiш (М) жэне медиана (Ме), сондай-ак квартиль аралык интервал (IQR) жузЫде cипатталFан. Зерттеуге алынFан факторлардык аталык бeзiнe морфофункционалды аспектше-
рЫ салыстырмалы турде баFалау барысында Краскел-Уоллистщ Н-eлшемi колданылFан. Нeлдiк статистикалык гипотеза нактылы^ынык критикалык декгей 0,05-ке тек деп саналFан.
НЭТИЖЕЛЕР
Со^ы уакытта клиникалык онкомор-фология жузiнде молекулалык маркерлердщ жасуша декгешндеп экспрессиясын аныктай-тын иммунды гистохимия (ИГХ) эдiсi кек колданылады. Тiндердегi неоплазиялык удерк-тердщ жеке биологиялык сипатын баFалаудаFы осындай эдктщ артыкшылыFы, авторлардык айтуынша, кeрнекi дерттiк ошактык орнындаFы антигендердi накты аныктаудык негiзiнде жатыр [5]. Аталык бездерде Ki-67 молеку-лалы; биомаркерiн микроскопия жузiнде аныктау, непзшен жоFары каупi бар неоплаз-малардык катерлiлiк дэрежесiн акFаруFа кeмектесуi мумкн ЖоFары айтылFандай, мо-ноклондык антиденелердщ Ki-67 маркерiне серпiлiсi еселену удерiсiне ушыраFан жасушалардык санын аныктауFа мумкiндiк бередi, ейт-кенi бул нэруыз тек пролиферацияланFан жасушалардык ядроларында Fана экспрессияла-нады жэне жасушалык оралымнык G1, G2, S пен M сатыларында акFарылады. К^рп уакытта iсiктердiк кептеген турлерi кезiндегi Ю-67 нэруызын аныктауFа арналFан Fылыми макалалар кeбейiп бара жатыр [7].
суреттерде гарсетшгендей, Ki-67 нэруызын iске асыратын жасушалардык ана-Fурлы м жоFары мeлшерi в- мен Y■сэулелеу эсерiнен кейн 14-шi тэулiкте байкалFан.
Ki-67 индекс бойынша пролиферация-лык белсендiлiк мeлшерiнiк жоFарылауына тэуелдi медиана мен орташа кeрсеткiштердiк анаFурлым артуы тiркелген. Онык устiне, орташа кeрсеткiштер Ю-67 индексi бойынша тeмен пролиферациялык белсендшк, негiзiнен б0Co эсерiне ушыраFан егеукуйрыктардык жыныс бездерiнде аныкталFан. Бул айырмашылык статистика турFыдан мэндi болFан. Алы^ан нэтижелерге сэйкес, зерттелген антиген -тндердеп патологиялык удерiстердiк алдаFы аFымын болжауы ушiн арнайы зат болып саналады. Демек, Ki-67 индексiн есептеу аркылы жасушалардык пролиферациялык белсенди лИн аныктау - бул патологиялык удерютер аFымынык агрессиялыFын клиника жузнде баFалауы ушiн заманауи морфологиялык диаг-ностиканык кажеттi эдiстерiнiк бiрi екенн ескергенiмiз абзал. Сондай-ак, бул гарсетюш наукастардык iсiктiк ауыр сыркаттардан ^ калу кабiлеттiлiгiмен корреляциялайды жэне сэйкес био- мен химиотерапияны такдауда eте макызды болып табылады [6].
1 сурет - 56Mn (а) пен 60Co (э) эсepiнeн кeйiн 14-шi тэул^е анык;талFан егеукуйрыктар aTa6e3i тiнiндeгi Ki-67-позитивтi жасушалардык кepiнiсi (х10)
2 сурет - 56Mn (а, э) пен 60Co (б, в) эсер^ен кeйiн 60-шы тэулiктe анык;талFан егеукуйрыктар атабeздepiндeгi Кi-67-позитивтi жасушалардык кepiнiсi (х10 жэне х40)
1 кесте - Тэжipибeлiк пен калыпты топ егеукуйрыктардык атабeздepiндeгi эр тYpлi мepзiмi аясында аныкталFан Ki-67 кepсeткiшiнiк (%) декгей
56Mn Mn02 60Co Бакылау Краскел-Уоллис eлшeмi p мэн
M Me IQR M Me IQR M Me IQR M Me IQR
3-шi тэулiк
0,71 0,66 0,51 1,06 0,98 0,41 0,90 0,88 0,48 0,83 0,88 0,42 Н=9,310 0,025
14^í тэулiк
1,95 2,02 0,76 1,40 1,32 0,4 1,44 1,24 0,97 1,35 1,35 0,4 Н=15,455 0,001
60-шы тэулiк
2,97 2,98 0,38 1,51 1,48 0,54 2,60 2,58 0,66 1,33 1,28 0,4 Н=46,059 <0,001
2^i суреттерде керсетшгендей, Ki-67 нэруызын icKe асыратын жасушалардык анаFурлым жоFары мелшeрi ß- мен Y-сэулелеу эceрiнeн кeйiн 60-шы тэулiктe акFарылFан.
Ki-67 нэруызын экспрессиялайтын ядролык жасушалар фракциясын санды турде аныктау, Fалымдардык пiкiрiншe, атабез тУн-дeгi пролиферациялаушы жасушалар фрак-циясынык келeмiн дэлме-дэл баFалауFа мум-юндк туFызады [8].
1-шi кестеде уcынылFан сандык мэли меттерге сай, Ki-67 позитивт жасушалар саны 56Mn эсернен кeйiн бакылау тобынан 3-шi тэулкте 0,12%^а азаЙFаны, 14-шi тэулiктe 0,6%^а артканы жэне 60-шы тэулiктe де эрi карай 1,64%^а жоFарылаFаны байкалFан. Mn02 унтаFымeн тозакдандырылFан жануар-лардык аталык бeздeрiндe бул керceткiш 3^i тэулiктe 0,23%^а; 14-шi тэулiктe 0,05%^а жэне 60-шы тэулiктe 0,18%-Fа артканы ^ркел-ген. 60Co экспозициясынан кешн Ki-67 нэруызы 3-шi тэулiктe 0,07%^а; 14-шi тэулiктe 0,09%-Fа жэне 60-шы тэулкте 1,27%^а жоFарыла-Fаны аныкталFан (р<0,001).
3 сурет - Тэжiрибeлiк пен бакылау топ жануарларынык атабeздeрiндeгi Ki-67 керceткiшiнiк динамика жуз^де езгeруi
3-суретте бейнеленген диаграммаFа суйене отырып, бакылау тобындаFы жануарлар атабездернщ интерстиций тiнi мен спермато-гeндi эпитeлийiндeгi Ki-67 позитивтi жасушалардык жалпы санымен cалыcтырFанда, ней-тронды-бeлceндiрiлгeн жэне бeлceндiрiлмeгeн марганец диокcидi эсернен кeйiн, сондай-ак сырткы иондаушы сэулелеу экспозициясынан кeйiн 2 ай бойы бул иммунды гистохимиялык керсетюштщ жоFарылау тенденциясы бар eкeнiн айтып кетуге болады.
ß-сэулелеу эceрiн алFан егеукуйрыктар атабeздeрiнiк интeрcтициальдi тiнi мен иiрiмдi урыктык езeкшeлeрiндe генетикалык турак-сыздыктык калыптасуы салдарынан Ki-67 декгейшщ бiркeлкi емес жоFарылауы тYрiндeгi жасушалык оралымнык ауысуы мен апоптоз
удeрiciнiк дисрегуляциясы туындайтынын жорамалдауFа болады [6]. Демек, эксперимент™ жануарлар атабездерЫщ иммунды гистохимиялык зeрттeулeрi жасушалардык пролиферациялык белсендшИнщ нейтронды-бeлceндiрiлгeн марганец диокcидi эceрiнe ушыраFан егеукуйрыктарда басым болFанын керсеткен. БуFан коса, закымданFан тЫдердщ кeйбiр аймактарында аныкталFан бiркатар тип™ патологиялык удерютердщ бeлгiлeрiн 56Mn пен 60Со эceрiнeн туындаFан eкiншiлiк жасушалык булнютердщ нэтижeci рeтiндe баFалауFа болады.
Иондаушы сэулелеу эceрiнe нактылану-дык бастапкы кeзeкдeрiндeгi жыныс жасуша-ларынык жоFары ceзiмталдыFына карамастан, cпeрматогeндi эпителий езекшелерЫде урык эпитeлийiнiк репопуляциясына жауапты болып табылатын радиорeзиcтeнттi колоний тузушi баFана жасушаларынык бeлгiлi бiр саны сакта-лады. Жануарлардык iшкi иондаушы сэуле-лeнуiнeн кeйiнгi атабeздeрдiк морфофункцио-налды жаFдайы калыптаскан патологиялык курылымдардык езгeрicтeрiнe сэйкес болFан. Бэрiнeн бурын, гонадалардык, яFни баFаналык пен камбиалды сперматогониялардык регене-рациялык кабшетЫ аныктайтын жYЙeлeрдiк деградациясына ерекше кекш аудару кажет. Бiркатар жаFдайларда, шм мен сырткы иондаушы сэулелену эсерЫе ушыраFан егеукуй-рыктардык атабездерЫде 60-шы тэулiктe аныкталFан микроскопиялык езгерютердщ cтeрeотиптiлiгi байкалса да, I-шi топтаFы жануарларда микрокурылымдык патологиянык айкынырак болFанын ескерген жен. Зерттеу нэтижeлeрiмiзгe сай, бiрiншiдeн, ß- мен y-сэулелену кезнде аталык бeздeрдiк курылым-дык-функциялык жаFдайын рeттeушi жYЙeci аныкталFан; еюншщен, гeрминативтi жэне эндокриндi курылымдардык езара эрeкeттecуi жYЗiндeгi морфодинамикасы керceтiлгeн; ушн шiдeн, атабeздeрдeгi патологиялык удерктер-дщ дeкгeйi иондаушы cэулeлeудiк тYрiнe де байланысты eкeнi акFарылFан.
ТАЛКЫЛАУ
Неоплазиялык удерютердщ аFымы мен салдарына эсер ететЫ кептеген факторлар езiнiк патогeндi эрeкeтiн жасушалык пролиферация белсендшИнщ езгeруi аркылы icкe косады. Эдеби мэлiмeттeргe сай, жасуша пролиферациясы - жасушалардык неоплазиялык трансформациясы непзшде жаткан тндер-дiк кызмeтiн камтамасыз eтeтiн биологиялык удeрicтeрдiк бiрi болып табылады [1]. Жасушалардык пролиферациялык белсендшИн аныктау барысында, микроскоптык iрi улкeйi-
3-шi тэулж —56Mn
14^i тЭулж МпО2 60Co
60-шы тЭулЫ -Бакылау
мЫ колдану аркылы керу алакындаFы еселену-шi жасушалар санын eceптeудiк мэнi зор екеын айтып еткен жен. Алайда, жасушалык оралымды баFалау максатында, тэжiрибe жYЗiндe колданылатын анаFурлым тиiмдi эмбе-бап маркeрi - Ki-67 ядролык нэруыз-антиген болып табылады [11].
Сэйкес моноклондык антидeнeлeрiмeн аныкталатын Ki-67 антиген бiрнeшe cаFат iшiндe жойылатын протеин болып табылады. Сондыктан Ki-67-ге антидeнeлeрдi G0 жасушалык оралымы кезекнен баска, калFандардык барлыFында eceлeнeтiн жасушалар аныктайды, ceбeбi Ki-67 жиналып улгeрмeйдi де, тыныш куйiндeгi жасушаларда сакталмай калады. Kазiргi уакытта Ki-67 индешн аныктаудык ек тиiмдi жолдары, непзЫен нэтижeлeрдiк бeлгiлi бiр cубъeктивтiлiгiнe карамастан, анаFурлым мол пролиферациялык бeлceндiлiгi аймаFында-Fы жасушалардык боялFан ядроларынык пайыз мелшeрiн визуалды турде есептеу болып саналатыны онкоморфологтардык деректери нен мэлiм. 6йткeнi, тiптi заманауи компьютер-лк баFалау эдicтeрi кептеген зертханаларда кертартпалык колдану жузiндe элi де аса жeтiмдi емес [14]. Демек, Ki-67 нэруызынык экспрессиясы дэрeжeciн пайыз тур^де керсе-тiп, алынFан нэтижелерге сэйкес пролиферациялык белсендшк дeкгeйi туралы корытынды шыFарылады [15]. Радиация мен жасушалык пролиферация декгей араcындаFы байланы-сты орнатуFа баFытталFан зeрттeулeрдiк бар болFанына карамастан, iшкi мен сырткы иондаушы сэулелену кeзiндeгi Ki-67 нэруызынык болжамдык релi жайында онкоморфологтардык ортак пiкiрлeрi калыптаcпаFан [14].
Иммунды гистохимиялык эдютер кеме-пмен акFарылFан радиоceзiмтал аталык без жасушаларынык аса айкын пролиферациялык бeлceндiлiгi мен баFдарламаланFан елiмi кер-ceткiштeрiнiк жоFары дeкгeйi I-шi мен Ш-шi топтардаFы жануарларда сэулелеуден кeйiн кеш мeрзiмi аясында байкалFан. ИГХ зeрттeуiн журпзу барысында, экcпeримeнттiк жануарлар-дык аталык безЫде туындаFан классикалык гистоморфологиялык факторларын Ki-67 нэр-уызы мелшeрiмeн салыстыру кeзiндe, жоFары жэне темен пролиферациялык белсендшИмен жузеге асатын патологиялык удерютер аFымы-нык кeйбiр eрeкшeлiктeрi аныкталFан. Ki-67 антигeнi экспрессиясынык нэтижeлeрi микроскопия жузЫде жасушалар ядроларынык кара-кокыр туске анык боялуы турнде уcынылFан. Эксперимент жузiндe I-шi мен III^i топтар-даFы жануарлардык зерттеуге аль^ан атабез тiндeрiндe сэулеленуден кейн 2 ай еткен сок
Ki-67 нэруызы экспрессиясын жузеге асыратын жасушалар санынык жоFарылаFаны, яFни пролиферация жаFдайында болFаны тiркeлгeн. Жасушалардык пролиферациялык белсендшИ аталык бeздiк иiрiмдi урыктык езекшелер мен интерстициальд тiнiндe аныкталFан. Алайда, 60Со эceрiнe ушыраFан егеукуйрыктардык 60-шы тэулкте аныкталFан Ki-67-позитивтi жасушалардык саны жаFынан темендеу болFанын айтып еткен жен. Жалпы, I^i мен Ш-шi топ жануарлардык аFзаларындаFы Ki-67 нэруызынык мелшeрiн аныктау бойынша алы^ан нэтижeлeрдi салыстыру барысында, непзшен статистика жузiндeгi мэнi бойынша айырмашы-лыFы байкалмаFан. 56Mn пен 60Со топтары ара-cындаFы пролиферациялык белсендшк керсет-кiшi статистикалык мэн жаFынан езгеше бол-Fан. 1шк сэулелеу эceрi кeзiндeгi Ki-67 керсет-кiшiнiк жоFары дeкгeйi репарациялык серпшю-тер бeлceнуiнiк бeлгici болуы ыктимал. Зерттеуге алынFан атабез тУ курылымындаFы Ki-67-позитивтi жасушалардык пайыздык улeciн аныктау бойынша уcынылFан нэтижелер ра-диоceзiмталдыктык жалпы закдылыктарына жэне сэулеленген организмнщ аFзаларындаFы жастык айнымалылы^ына толыFымeн сэйкес келген.
Ki-67 нэруыздарынык ИГХ зeрттeуi -радиоceзiмтал аталык бездщ жасушалык пролиферация белсендшИн аныктаудык колайлы эдicтeрiнiк бiрi деп cанауFа болады. Бул эдк-тердщ кемeгiмeн алынFан нэтижeлeрдi патологиялык удерютердщ диагнозын нактылау мен оларды ликвидациялаудык октайлы жолын такдау максатында колдануFа болатынын ес-керген жен [15]. Зерттеуге алы^ан тiндeрдeгi Ki-67 маркeрлeрi экспрессиясынык жоFары керceткiштeрi клиника жузЫде патологиялык удeрicтeрдiк прогрессиясын болжау мен неоплазиялык трансформациянык кертартпалык гистологиялык диагностикасын толыктыруFа кемeктeceдi. Жасушалардык пролиферациялык белсендшИн, нeгiзiнeн радиация ыкпалына жоFары арнайыланбаFан ceзiмталдыFымeн сипатталатын организмнщ бешмделу дeкгeйiн керceтeтiн жуйeлiк биомаркерлер ретЫде караcтыруFа болады.
ИГХ эдicтeрi кемeгiмeн алынFан нэти-жeлeрдi, кебнесе темен каркындылыкты иондаушы сэулелеу эсерЫен туындайтын iciкалды удeрicтeр аFымынык болжамын icкe асыру жузiндe колдануFа да болады. Демек, эксперимент жузЫде журпзшген морфология-лык зерттеу нэтижeлeрiнe суйене отырып, «шаFын» дозалы iшкi иондаушы сэулелеудщ баска тэжiрибeлiк топтарFа караFанда, аталык
безнде анаFурлым каркынды тeрic ыкпалымен, яFни тЫ жасушаларынык пролиферациялык бeлceндiлiгi жоFарылауымeн сипатталатыны айкындалFан. Сонымен, иммунды гистохимиялык зерттеулерге сэйкес, атабез тiндeрiнiк анаFурлым айкын бeлгiлeрi 56Mn тобындаFы егеукуйрыктарда байкалFан. Демек, экспери-мeнттiк жануарлардык жыныс бeздeрiндeгi езeкшeлiк аппарат пен интeрcтициальдi тiн курылымынык езгeрicтeрi жузЫде жыныс без-дeрi ceзiмталдыFынык сырткы иондаушы сэу-лелеуге караFанда, шм cэулeлeудiк эceрi кауiптiрeк eкeнi аныкталFан. ЯFни, аталык жы-нысты егеукуйрыктардык репродукциялык кабiлeтiнe «шаFын» дозалы сырткы иондаушы сэулелеу тэрiздi, iшкi сэулелеудщ де эceрi жаFымcыз eкeнi дэлелденген.
КОРЫТЫНДЫ
Сонымен, экcпeримeнттiк зерттеу жу-мысымыздык максатына сай iрiктeлгeн топтар-даFы жануарлардык iшкi аFзаларында ерте жэне кешеушдеу мeрзiмi аясында дамитын патологиялык удeрicтeрдi иммунды гистохимиялык эдютер аркылы айкындап, салыстыр-малы турде баFа беру барысында келес коры-тынды уcынылFан: iшкi мен сырткы иондаушы сэулелеуден кешнп егеукуйрыктардык атабез тшдершдеп морфофункционалды бузылымдар кешеушдеу мeрзiмi аяcындаFы калыптаскан жасушалык пролиферацияны айкындайтын Ki-67 иммунды гистохимиялык керсеткЫнщ езгeруiмeн жузеге асады. Тэжiрибeлiк топтар араcындаFы зерттеуге алынFан аFзалар тн дeрiндe cалыcтырылFан бул керсетюштщ нэти-жeлeрiнe сай, Ki-67 антигеннщ сандык мел-шeрi нeйтронды-бeлceндiрiлгeн марганец диокcидi эceрiнe ушыраFан егеукуйрыктарда накты турде жоFарылауымeн сипатталады.
ЭДЕБИЕТ
1 Анискина А. И. Влияние аминокислот на клеточную пролиферацию и апоптоз в органической культуре тканей молодых и старых крыс /А. И. Анискина, Н. И. Чалисова, А. Н. Закуцкий //Успехи геронтологии. - 2006. -№19. - С. 55-59.
2 Рахыпбеков Т. K. Радиационно-биоло-гический эксперимент на комплексе исследовательских реакторов «Байкал-1» /Т. K. Рахып-беков, М. Хоши, В. Ф. Степаненко //Человек. Энергия. Атом. - 2015. - №2(24). - С. 43-45.
3 Agarwal A. The role of free radicals and antioxidants in reproduction /A. Agarwal, S. Gupta, S. Sikka //Current Opinion in Obstetrics and Gynecology. - 2006. - V. 18, №3. - P. 325-332.
4 Albuquerque A. V. Spermatogonia! behavior in rats during radiation-induced arrest and
recovery after hormone suppression /A. V. Albuquerque, F. R. Almeida, C. C. Weng //Reproduction. - 2013. - V. 146, №4. - P. 63-76.
5 Dabbs D. J. Diagnostic Immunihisto-chemistry: theranostic and genomic applications. Fourth Edition. - Elsevier Science, 2014. - 931 p.
6 Dhall D. Ki-67 proliferative index predicts progression-free survival of patients with well-differentiated ileal neuroendocrine tumors / D. Dhall, R. Mertens, C. Bresee //Human Pathology. - 2012. - V. 43, №4. - P. 489495.
7 Gallegos I. Immunohistochemistry expression of P53, Ki67, CD30, and CD117 and presence of clinical metastasis at diagnosis of testicular seminoma /I. Gallegos, J. P. Valdevenito, R. Miranda //Applied Immuno histochemistry and Molecular Morphology. - 2011. -V. 19, №2. - P. 147152.
8 Gu C. H. Over-expression of testis-specific expressed gene 1 attenuates the proliferation and induces apoptosis of GC-1spg cells /C. H. Gu, F. Y. Tian, J. R. Pu //Journal of Huazhong University of Science and Technology. Medical Sciences. - 2014. - V. 34, №4. - P. 535-541.
9 Lee W. Protective Effect of administered rolipram against radiation-induced testicular injury in mice /W. Lee, Y. Son, H. Jang //The World Journal of Men's Health. - 2015. - V. 33, №1. - P. 20-29.
10 Luo Q. The effect of Lycium barbarum polysaccharides on the male rats 'reproductive system and spermatogenic cell apoptosis exposed to low-dose ionizing irradiation /q. Luo, J. Li, X. Cui //Journal of Ethnopharmacology. - 2014. - V. 154, №1. - P. 249-258.
11 Pei R. Prognostic value of Ki-67 expression in patients with extensive-stage small cell lung cancer /R. Pei, L. Zhang, C. Xie //Future Oncology. - 2017 - V. 13, №14. - P. 1247-1252.
12 Schmitz-Feuerhake I. Genetic radiation risks: a neglected topic in the low dose debate /I. Schmitz-Feuerhake, C. Busby, S. Pflugbeil // Environmental Health and Toxicology. - 2016. -V. 31. - 2001 p.
13 Uzbekov D. Radiation effects on morpho-functional state of the male reproductive system /D. Uzbekov, M. Hoshi, N. Chaizhunusova //Astana medical journal. - 2017. - №1(91). - P. 94-100.
14 Viale G. Predictive value of tumor Ki-67 expression in two randomized trials of adjuvant chemoendocrine therapy for node-negative breast cancer /G. Viale, M. M. Regan, M. G. Mastropasqua //Journ. of the National Cancer Institute. - 2008. - V. 100, №3. - P. 207-212.
15 Yerushalmi R. Ki-67 in breast cancer: prognostic and predictive potential /R. Yeru-
shalmi, R. Woods, P. M. Ravdin //The Lancet Oncology. - 2010. - V. 11, №2. - P. 174-183.
REFERENCES
1 Aniskina A. I. Vlijanie aminokislot na kletochnuju proliferaciju i apoptoz v organich-eskoj kul'ture tkanej molodyh i staryh krys /A. I. Aniskina, N. I. Chalisova, A. N. Zakuckij //Uspehi gerontologii. - 2006. - №19. - S. 55-59.
2 Rahypbekov T. K. Radiacionno-biologicheskij jeksperiment na komplekse issle-dovatel'skih reaktorov «Bajkal-1» /T. K. Rahypbekov, M. Hoshi, V. F. Stepanenko //Chelovek. Jenergija. Atom. - 2015. - №2(24). - S. 43-45.
3 Agarwal A. The role of free radicals and antioxidants in reproduction /A. Agarwal, S. Gupta, S. Sikka //Current Opinion in Obstetrics and Gyne-cology. - 2006. - V. 18, №3. - P. 325-332.
4 Albuquerque A. V. Spermatogonial behavior in rats during radiation-induced arrest and recovery after hormone suppression /A. V. Albuquerque, F. R. Almeida, C. C. Weng //Reproduction. - 2013. - V. 146, №4. - P. 63-76.
5 Dabbs D. J. Diagnostic Immunihisto-chemistry: theranostic and genomis applications. Fourth Edition. - Elsevier Science, 2014. - 931 p.
6 Dhall D. Ki-67 proliferative index predicts progression-free survival of patients with well-differentiated ileal neuroendocrine tumors / D. Dhall, R. Mertens, C. Bresee //Human Pathology. - 2012. - V. 43, №4. - P. 489495.
7 Gallegos I. Immunohistochemistry expression of P53, Ki67, CD30, and CD117 and presence of clinical metastasis at diagnosis of testicular seminoma /I. Gallegos, J. P. Valdevenito, R. Miranda //Applied Immuno histochemistry and Molecular Morphology. - 2011. - V. 19, №2. - P. 147152
8 Gu C. H. Over-expression of testis-specific expressed gene 1 attenuates the proliferation and induces apoptosis of GC-1spg cells /C. H. Gu, F. Y. Tian, J. R. Pu //Journal of Huazhong
University of Science and Technology. Medical Sciences. - 2014. - V. 34, №4. - P. 535-541.
9 Lee W. Protective Effect of administered rolipram against radiation-induced testicular injury in mice /W. Lee, Y. Son, H. Jang //The World Journal of Men's Health. - 2015. - V. 33, №1. - P. 20-29.
10 Luo Q. The effect of Lycium barbarum polysaccharides on the male rats ' reproductive system and spermatogenic cell apoptosis exposed to low-dose ionizing irradiation /Q. Luo, J. Li, X. Cui //Journal of Ethnophar-macology. - 2014. - V. 154, №1. - P. 249-258.
11 Pei R. Prognostic value of Ki-67 expression in patients with extensive-stage small cell lung cancer /R. Pei, L. Zhang, C. Xie //Future Oncology. - 2017 - V. 13, №14. - P. 1247-1252.
12 Schmitz-Feuerhake I. Genetic radiation risks: a neglected topic in the low dose debate /I. Schmitz-Feuerhake, C. Busby, S. Pflugbeil //Environmental Health and Toxicology. -2016. - V. 31. - 2001 p
13 Uzbekov D. Radiation effects on mor-rhofunctional state of the male rerroductive system /D. Uzbekov, M. Hoshi, N. Chaizhunusova // Astana medical journal. - 2017. - №1(91). - P. 94-100.
14 Viale G. Predictive value of tumor Ki-67 expression in two randomized trials of adjuvant chemoendocrine therapy for node-negative breast cancer /G. Viale, M. M. Regan, M. G. Mastropasqua //Journ. of the National Cancer Institute. - 2008. - V. 100, №3. - R. 207-212.
15 Yerushalmi R. Ki-67 in breast cancer: prognostic and predictive potential /R. Yerushalmi, R. Woods, P. M. Ravdin //The Lancet Oncology. - 2010. - V. 11, №2. - R. 174-183.
nocrynw^a 10.01.2020 r.
N. Zh. Chaizhunusova, D. M. Shabdarbayeva, D. Ye. Uzbekov, G. K. Amantayeva, M. M. Apbasova, Y. O. Kairkhanova, A. A. Zhakipova, S. A. Apbasova, S. Ye. Uzbekova, Zh. Zh. Abishev, B. Ruslanova, A. Baurzhan RADIATION-INDUCED KI-67 PROLIFERATION IN THE TESTES OF LABORATORY RATS Semey medical university (Semey, Repubiic of Kazakhstan)
The dominant role of the neutron-activated radionuclide - Manganese-56 (56Mn) was noted in the scientific papers studying the effects of atomic bombing in Japanese cities, which deserves interest nowadays. Among the available literature, there are insufficient works devoted to the study of general patterns and possible mechanisms of proliferative activity of Ki-67 in testicular tissue under inhalation exposure to neutron rays.
Animals were subjected to necropsy on the 3rd, 14th and 60th days after irradiation, then the testes were removed, after which it was fixed in 10% formalin. Paraffin sections were dewaxed and rehydrated according to standard procedures. Immunohistochemical reaction was visualized using the DAB + (DAKO) system. The number of proliferative activity marker, namely Ki-67 was calculated taking into account the stained nuclei of any degree of intensity, expressing the results in percent. All quantitative variables studied were described using mean (M), median (Me), and interquartile range (IQR). When comparing them, depending on the studied factors, the Kruskal-Wallis test (SPSS 2.0) was used.
In a comparative aspect of 56Mn, Mn02 and 60Co effect on the organism, a high level of Ki-67 antigen in the
testicular tissues studied was observed in experimental animals at a later date after neutron-activated manganese dioxide exposure.
Key words: 56Mn, testes, immunohistochemistry, Ki-67, rats
Н. Ж. Чаййжунусова, Д. M. Шабдарбаева, Д. Е. Узбеков, Г. К. Амантаева, М. М. Апбасова, Ы. О. Kaйpханова, А. А. Жакипова, С. A. Апбасова, С. Е Узбекова, Ж. Ж. Абишев, Б. Русланова, А. Бауржан РАДИАЦИОННО-ИНДУЦИРОВАННАЯ ПРОЛИФЕРАЦИЯ KI-67 В СЕМЕННИКАХ ЛАБОРАТОРНЫХ КРЫС Медицинский университет Семей (Семей, Казахстан)
Доминирующая роль нейтpонно-aктивиpовaнного paдионуклида Марганца-56 (56Mn) отмечалась в трудах ученых, изучавших последствия атомной бомбардировки в городах Японии, и вызывает интерес до сих пор. Среди доступной литературы недостаточно работ, посвященных изучению общих закономерностей и возможных механизмов пролиферативной активности Ki-67 в ткани семенников при ингаляционном воздействии нейтронных лучей.
Животных подвергали некропсии на 3, 14 и 60 сут после облучения, затем извлекали семенники, после чего фиксировали в 10% формалине. Парафиновые срезы депарафинировали и регидратировали по стандартной методике. Визуализацию иммуногистохимической реакции проводили, используя систему DAB+(DAKO). Количество маркера пролиферативной активности Ki-67 подсчитывали, учитывая окрашенные ядра любой степени интенсивности, выражая полученные результаты в процентах. Все изучаемые количественные переменные показатели описаны при помощи средней (М), медианы (Ме) и межквартильного интервала (IQR). При их сравнении в зависимости от изучаемых факторов был использован критерий Краскела - Уоллиса ^SS 2.0).
В сравнительном аспекте влияния 56Mn, МпО2 и 60Со на организм высокий уровень антигена Ю-67 в тканях исследованных семенников в поздние сроки у экспериментальных животных отмечен после воздействия нейтронно-активированного диоксида марганца.
Ключевые слова: 56Mn, семенники, иммуногистохимия, Ю-67, крысы
