Научная статья на тему 'ҲОЗИРГИ ЗАМОН МАСЖИДЛАРИНИНГ ҲАЖМИЙ-РЕЖАВИЙ ЕЧИМЛАРИ ХУСУСИДА'

ҲОЗИРГИ ЗАМОН МАСЖИДЛАРИНИНГ ҲАЖМИЙ-РЕЖАВИЙ ЕЧИМЛАРИ ХУСУСИДА Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
78
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АРХИТЕКТУРНЫЙ ОБЛИК МЕЧЕТЕЙ / МИНАРЕТ / MINARET / ПОРТАЛ / PORTAL / ФОРМООБРАЗОВАНИЕ / РЕЛИГИОЗНЫЙ ОБРЯД / RELIGIOUS RITE / ФУНКЦИОНАЛЬНЫЕ ОСОБЕННОСТИ МЕЧЕТЕЙ / БЕЗОПАСНОСТЬ / SAFETY / ЭВАКУАЦИЯ / САНИТАРНО-ГИГИЕНИЧЕСКИЕ ТРЕБОВАНИЯ / SANITARY AND HYGIENIC REQUIREMENTS / ARCHITECTURAL APPEARANCE OF MOSQUES / FORM-BUILDING / FUNCTIONAL FEATURES OF MOSQUES

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Хусаинов Мухаммадалихон Авлияхонович, Эшонжонов Жахонгир Бахрамжонович, Муминов Камолиддин

В статье рассматриваются вопросы усовершенствования архитектурно-планировочных решений мечетей на основе тенденций восточного зодчества и требований по проведению религиозных обрядов мусульман. Предлагается разработать нормативные документы, регламентирующие обеспечение безопасности при функционировании мечетей, а также вопросов санитарно-гигиенических требований при сухом-жарком климате.The article deals with the improvement of architectural and planning solutions for mosques based on the trends of eastern architecture and the requirements for conducting religious rituals of Muslims. It is proposed to develop regulatory documents regulating the provision of security in the functioning of mosques, as well as sanitary and hygienic requirements in dry and hot climates.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲОЗИРГИ ЗАМОН МАСЖИДЛАРИНИНГ ҲАЖМИЙ-РЕЖАВИЙ ЕЧИМЛАРИ ХУСУСИДА»

И ТВОРЧЕСТВА

хдеирги ЗАМОН МАСЖИДЛАРИНИНГ ХДЖМИЙ-РЕЖАВИЙ ЕЧИМЛАРИ ХУСУСИДА

Хусаинов Мухаммадалихон Авлияхонович, Эшонжонов Жахонгир Бахрамжонович, Муминов Камолиддин, Наманган мууандислик-цурилиш институты, Узбекистан, г. Наманган

E-mail: hayrullo. vaqqasov@gmail. com

Аннотация. В статье рассматриваются вопросы усовершенствования архитектурно-планировочных решений мечетей на основе тенденций восточного • зодчества и требований по проведению религиозных обрядов мусульман. Предлагается разработать нормативные документы, регламентирующие обеспечение безопасности при функционировании мечетей, а также вопросов санитарно-гигиенических требований при сухом-жарком климате.

Ключевые слова: архитектурный облик мечетей, минарет, портал, формообразование, религиозный обряд, функциональные особенности мечетей, безопасность, эвакуация, санитарно-гигиенические требования.

Abstract. The article deals with the improvement of architectural and planning solutions for mosques based on the trends of eastern architecture and the requirements for conducting religious rituals of Muslims. It is proposed to develop regulatory documents regulating the provision of security in the functioning of mosques, as well as sanitary and hygienic requirements in dry and hot climates.

Key words. Architectural appearance of mosques, minaret, portal, formbuilding, religious rite, functional features of mosques, safety, sanitary and hygienic requirements.

Шарк меъморчилигида, хусусан, Урта Осиё меъморчилигида масжидларнинг архитектуравий киёфасига азал-азалдан миллий кадрият сифатида каралиб, улар сиймосида инсонларга шинамлик ва рухцй енгилликни багишлашга интилиб келинган. Бундай туйгуни бошка динларга эътикод киладиган халкларнинг хам ибодат биноларида куриш мумкин. Масалан, католиклар ва христианларнинг черковлари, будда ибодатхоналари ва яхудийларнинг синегогларида авваламбор шу динлар вакиллари булган миллатлар яшайдиган географик худудга хос булган миллий меъморий шакллар

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

асосида барпо этилганлиги хдмда хдр кайси диннинг акидаларига хос булган шакл-шамойиллар билан безатилган хашаматли бинолар барпо этилганлигини куриш мумкин. Х,ар кайси халк узи эътикод кпладиган динининг ибодатхонасини жамоат биноси сифатида хашаматли, мукаммал, бежирим ва гузал килишга интилганлигини куриш мумкин.

Мустакилликнинг дастлабки йилларида улкамизда яшовчи барча дин вакилларига узларининг ибодат кплиш жойларини барпо этишга ва ёки мавжудларини кайта реконструкция кплиб фаолиятини тиклашга рухсат этилди. Тоталитар тизимнинг хукмронлик даврида фукароларнинг топталган виждон эркинлиги борасидаги хак-хукукларини тикланиши бутун мамлакат буйлаб халкни масжид курпшга шошилинч тарзда киришишига олиб келди. Республикамиз худудпдаги махаллаларда минглаб масжидлар курплди ва эскилари реконструкция кплинди. Лекин хар ким узи билганча курдп. Махалла масжидлари ички имкониятдан келиб чикиб ажратилган (топилган) ер майдонининг шаклига ва сатхига мое тарзда курплди. Куп холларда маежидни архитектуравий ифодалилигига умуман эътибор хам каратилмади. Натижада ягона киёфага эга булмаган, кулайликлари хам турлича даражада булган масжидлар кад ростлади. Шундай тасаввур хосил буладики, гуё маежид-архитектуравий композиция нуктаи назаридан турли-туман лойихавий гояларни эркин ва дадил тарзда кулласа булаверадиган диний иншоотдек булиб колди.

Шу билан бирга, айрим йирик шахарларимизда замонавий архитектуравий композиция ва хажмий-режавий ечим аеоеида лойихалаштирилган мухташам ва бежирим, барча кулайликларга эга булган эталлон даражасидаги куплаб масжидлар курплганлигини эътироф этиш лозим.

Юкоридаги фикр-мулохазалардан, замонавий маежидларни куриш амалиётини таджик кплган холда, уларни узига хос булган характерлари архитектуравий киёфаларини аниклашга табиий равишда эхтиёж тугилади.

Авваламбор бошка хар кандай жамоат бинолари каби масжидлар хам мустахкам ва хавфеиз булиши даркор. Иккинчидан, функционал жихатдан ислом акидаларида белгиланган ибодатларни мукаммал адо этиш учун мослашган булиши керак. Учинчидан, архитектуравий жихатдан бежирим ва куркам булиши, шахарнинг энг гузал биноларидан бири булиши керак. Х,ар кайси шахарга ташриф буюрган мехмонларда (туристлар) мукаддас динимизга булган муносабатимизни, диний маданиятимизни кенг тараннум эта оладиган обида даражасида таассурот колдирадиган бино булиши керак.

Ана шу учта жихатни кандай булиши кераклигига хозирги замон назари билан караб, уз мулохазаларимизни юритсак:

маежидларнинг ташки куриниши (силуэти)даги деталларга аниклик киритилиб аник бир тухтамга келиш керак. Бунда пешток албатта булиши шарт. Минора масаласига келсак, баъзи бир маежидларда минора бор, баъзиларида йук. Фикримизча, минора хам албатта булиши шарт. Айрим мутахассисларнинг фикрига кура минора урта аерларга хос элемент булиб намоз вактини эълон

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

килиш (азон чакириш учун) учун керак холос, вах,оланки хозирги техника замонида турли кувватдаги овоз кучайтиргичлар мавжуд, уларни баландрок жойга илиб куйса хам булади, колаверса хозирги замон одамлари вактни аниклаш учун кулсоат такишади, минора булиши шарт эмас деб хцсоблашади. Вахоланки, минора-бу ислом динига тааллукли булган ибодат биносини бошк;а бинолардан бир лахзада фарклаш белгисидир. Бундан ташкари, минора самога йуналган вертикал элемент булиб, инсон танасининг симметрия укцга мое булганлиги учун "яратувчига мухдббат" тимсолидир. Урта аерларда курилган маежидлар минорасига пастдан караганимизда худди "рухимиз самога интилаётгандек", рухий кувватимизга самога йул очилгандек таассурот уйгонади.[1] Шунингдек, шахар манзарасида минора- асосий доминант ургу сифатида намоён булади.

маежид бинолари горизонт буйлаб ёйилган фазовий хажмга эга. Минора йуналиши эса горизонтал йуналишга тескари булган йуналишдадир. Ана шу иккита карама-каршиликда уйгунликни топиш кейинги вазифадир. Фикримизча, бу масалага архитектура конунлари асосида муваффакцятли ечим топса булади. Бу-композициядаги "олтин кесим" конуниятидир. Маълумки, "олтин кесим" тушунчаси илохий булган 1 ракамига га асосланади. 1 га 1ни кушеак, 2 пайдо булади. Бундан сунг, пайдо булган охирги иккита ракамни бир-бирига кушеак, олтин кесимнинг кейинги хадлари келиб чикдди. Яъни 1+2=3; 2+3=5; 3+5=8; 5+8=13; 8+13=21; 13+21=34 ... ва хоказо. Кушилувчиларнинг натижага нисбати тахминан 0,38+0,62=1 ни ташкил этади. Барпо этилажак маежиднинг улчами канча булишидан катъий назар, ана шу конуният бино улчамларининг мутаносиблигини таъминлайди.

Таклиф этилаётган маежид лойихдеи улчамларида асосий модул 1 га тенгдир. (раем 1)

Энди маежиднинг функционал жихдтларига эътибор каратсак: Маежид ибодат маскани булиши билан бирга, никох укиш, фикх масалалари буйича фукароларга маслахатлар бериш, турли диний масалаларни хал кцлиш, илм

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

Раем. 1 Масжид тарзида "Олтин кесим" нисбатини кулланиш намунаси

урганиш, ички бошкарув ва хужалик ишларини юритиш каби бошка функцияларни хам бажаради. Демак, хдр бир вазифани бажариш учун алохида жихозланган махсус хоналар булиши лозим. Булар: имом-хатиб хонаси, муаззин, никох укиш, хисобчи хоналари, кутубхона, фукароларни кабул килиш, хужалик ишлари хонаси ва бошкалардан иборат булиши мумкин.

Масжиднинг асосий биноси - ибодат залини архитектура-лойихавий ечими биринчи навбатда фукароларни кириш - чикишида, фавкулодда вазиятларда тезкор харакатланишида кулайлик яратиши ва санитария-гигиена меъёрларини таъминлашга каратилган булиши лозим.

Архитектурага оид адабиётларда жамоат биноларини лойихалаштиришга куйилган талаблар асосан томоша заллари, театр, кинотеатр, спорт мажмуалари каби биноларни назарда тутади. Масалан, театрни лойихалашда бино баландлиги хаво кубатурасидан (хар бир томошабинга 5 м3) [2] келиб чикиб ва хар соатда бир кишига 20м3 дан кам булмаган[3] мивдордаги хаво янгиланиб туриши лозимлиги, утиш йуллари (коридор) 80 кишига 1 метр хисобидан, лекин 3 метрдан кам эмас деб, хар учта томошабинга битта автомобил саклаш жойи, театр фойесига томошабинларнинг 1/6 кисмига хисобланиб, хар бир ташриф буюрувчига 0,8-2м2 хисобидан ва бошка купгина параметрлар белгиланган меъёрлар асосида лойихалаштириш лозимлиги белгилаб куйилган.

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

Театрда мавсумий даврда кунига уртача 1-2 маротаба намойиш берилиши мумкин, масжидда эса хар куни беш махал ибодат кнлинади. Одамларни масжидга кириш интенсивлиги театрга Караганда юзлаб маротаба ортик. Театр биноси факат катта шахарларда мавжуд булса, масжид биноси барча шахар, кишлок ва махаллаларда мавжуд. Масжндлар биноси жамоат биноси сифатида энг куп курнладиган бино эканлигидан келиб чикиб, унга булган талабларни хар томонлама кенг урганиб чикиб алохида курилиш меъёрларини ишлаб чикиш зарур деб хнсоблаймиз.

Масжидларда амалга ошириладиган ибодат амаллари асосан жисмоний харакатлардан иборат булганлиги учун бинони тоза хаво билан таъминлаш интенсивлигига булган талаб бошка жамоат биноларидан купрок булиши табиий холдир. Бундан, масжиднинг ибодат амалларини бажарадиган биносини вентиляцияси меъёрларини иссик-курук иклим учун алохида белгилашнинг зарурлиги келиб чикади. Иккинчидан, бошка динларнинг ибодат тартибларидан фаркли уларок, ислом динининг ибодат бино сига оёк кийимисиз кирилади. Купгина махаллий масжидларда ибодат биносига кириш 1- 2 та эшикдан амалга оширилиши туфайли эшик олдида юзлаб оёк кийимларини тупланиб колиши кузатилади.

Ибодатдан сунг оёк кийимини топиш ва кийиш вактида эшик олдида тирбандлик вужудга келади. Бу холат фавкулодда вазиятларда харакатланишда панд беради. Ана шу холатни бартараф этиш максадида кцбладан ташкари колган учта томонда кенглиги камида 3 метр булган йулак (коридор) ни ва хар томондан кенглиги камида 2 метр булган 1-2 тадан эшикни назарда тутиш хамда хар бир "саф" рупарасида оёк кийими сакланадиган ракамланган этажерка жойлаштириш максадга мувофикдир. Бундай тартиб фавкулодда вазиятларда хам тез ва тартибли эвакуация килинишини таъминлайди.

Хулоса кнлиб шуни таъкидлаш керакки, масжидлар биноси жамоат биноси сифатида энг куп куриладиган бино эканлигидан келиб чикиб, унга булган талабларни хар томонлама кенг урганиб чикиб алохида курилиш меъёрларини ишлаб чикиш зарур. Масжидлар курплишида хар хил киёфалар яратилишини олдини олиш максадида унинг хажмий-режавий ечимларида миллий меъморчилик услубларига асосланган ягона пропорциядаги андозасини ишлаб чикиш максадга мувофик.

Иктисодий ислохотларнинг хозирги боскичида Узбекистонда туризмни ривожлантиришга эътибор кучайтирилмокда. Мамлакатга ташриф буюрадиган мусулмон динига эътикод киладиган туристларга ибодат кплишлари учун яратилган шароит - туризм инфратузилмаси объектларини барпо этиш сирасига киради.

Таклиф этилаётган "олтин нисбат"даги масжид киёфасига монанд масжидларни туристик маршрутлар йуналиши буйлаб асосий йулдан 75-100 метр масофада курнлса, бош тарз (фасад) олдида хиёбон, фаввора ва бошка архитектуравий унсурлар жойлаштирилса, икки ёнга кенг автомобиллар тухташ

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

жойлари лойихдлаштирилса узбек миллатининг уз динига хурмати ва миллий меъморчилик намунаси намойиш этилган булар эди.

Адабиётлар:

1. Мерло-Понти.М. Феноменология восприятия. СПб.,1999.

2. Гельфонд А.Л. Г. 32. Архитектурное проектирование общественных зданий и сооружений: учеб, пособие. - М.: Архитектура. - С, 2006. - 280 с.

3. ШНК 2.08.02-09* "Жамоат бинолари ва иншоотлари"

4. Хакимов Ш.А., Мартазаев А.Ш., Ваккасов Х.С. Расчет грунтовых плотин методом конечных элементов // Материалы сборника международной НПК «Наука и образование: проблемы и перспективы». 24 февраль 2016 г. - С. 109111. г Уфа, Россия.

5. Ризаев Б.Ш., Мавлонов P.A., Мартазаев Ш.А. Физико-механические свойства бетона в условиях сухого жаркого климата. МНПК от 24 апреля 2015 г. - С. 3133. г Уфа, Россия.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.