CC BY
2100 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASINING XALQARO IQTISODIY ALOQALARI.
O'ZBEKISTONNING XALQARO SAVDO-IQTISODIY HAMKORLIKNI
RIVOJLANTIRISH SIYOSATI Mustafoqulova Maftuna Muzaffar qizi
TerDu Ta'lim muassasalari boshqaruvi magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.10143519
Annotatsiya. Maqolada O'zbekiston Respublikasining xalqaro iqtisodiy aloqalari masalasi ochib berilgan. O'zbekistonning xalqaro savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish siyosati. Shuningdek, O'zbekiston vaRossiyaning iqtisodiy aloqalari. Eron vaOzarbayjon davlatlari bilan iqtisodiy aloqalar.
Kalit so'zlar: raqobat, atrof-muhit, xalqaro iqtisodiy aloqalar, iqtisodiy islohotlar, tuzilma, savdo-iqtisodiy hamkorlik.
Аннотация. В статье раскрыт вопрос международных экономических связей Республики Узбекистан. Политика Узбекистана по развитию международного торгово-экономического сотрудничества. А также экономические связи Узбекистана и России. Экономические связи с иранскими и азербайджанскими государствами.
Ключевые слова: конкуренция, окружающая среда, международные экономические отношения, экономические реформы, структура, торгово -экономическое сотрудничество.
Abstract. The article reveals the issue of international economic relations of the Republic of Uzbekistan. The policy of Uzbekistan on the development of international trade and economic cooperation. As well as economic ties between Uzbekistan and Russia. Economic relations with the Iranian and Azerbaijani states.
Keywords: competition, environment, international economic relations, economic reforms, structure, trade and economic cooperation.
O'zbekiston tashqi siyosatining eng muhim ustuvor yo'nalishi qo'shni, birinchi navbatda, mintaqaviy davlatlar bilan aloqalar va har tomonlama hamkorlikni rivojlantirish va mustahkamlashdan iborat. Mintaqaviy hamkorlikni yanada chuqurlashtirish Markaziy Osiyoda tinchlik, siyosiy va iqtisodiy barqarorlik va farovonlikning eng muhim shartidir.
O'zbekiston G'arb, Osiyo-Tinch okeani mintaqasi, Janubi-Sharqiy va Janubiy Osiyo mamlakatlari bilan aloqalarni jadal va izchil rivojlantirib, ularni sifat jihatidan yangi mazmun bilan to'ldirishga intilmoqda.
O'zbekiston bilan Yevropa Ittifoqi o'rtasida 1996-yilda imzolangan Sheriklik va hamkorlik to'g'risidagi bitim asosida nafaqat siyosiy muloqot, balki Yevropa Ittifoqi bilan savdo-iqtisodiy aloqalar ham rivojlanib, mustahkamlanib bormoqda.
O'zbekistonning Shimoliy va Janubiy Amerika davlatlari, xususan, AQSh bilan hamkorligi kengaymoqda. O'zbekiston mustaqillikka erishgach, Osiyo, Yaqin va O'rta Sharqdagi ruhi, dini, urf-odat va an'analari yaqin bo'lgan musulmon sivilizatsiyasi mamlakatlari bilan bevosita aloqalar o'rnatish imkoniyatiga ega bo'ldi. O'zbekiston bilan ushbu mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi ham ijobiy dinamikaga ega [1].
Yana bir muhim yo'nalish - MDH davlatlari bilan hamkorlik bo'lib, uning doirasida ishtirokchi davlatlar ham umumiy, ham o'zlarining milliy manfaatlarini ko'p tomonlama va ikki tomonlama asosda ro'yobga chiqarish bo'yicha o'z pozitsiyalarini muvofiqlashtirishlari mumkin.
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
O'zbekiston uchun jahon bozoriga chiqish butun siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayotni isloh qilish va yangilash fonida sodir bo'lmoqda. Respublika ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlarning tayyor modelisiz bozor transformatsiyasi yo'liga o'tdi. Nafaqat davlat iqtisodiyotini modernizatsiya qilish, balki mamlakatning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda uni tashqi iqtisodiy faoliyatga kiritishning tubdan yangi uslub va mexanizmlarini yaratish zarur edi.
O'zbekistonning xalqaro savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish siyosati O'zbekistonda ochiq bozor iqtisodiyotini yaratish bo'yicha ko'plab ishlar amalga oshirilmoqda, buning asosi mamlakatning jahon iqtisodiy munosabatlari va xalqaro mehnat taqsimotida keng ishtirok etishi hisoblanadi.
O'zbekiston ko'p tomonlama xalqaro iqtisodiy hamkorlikda faol ishtirok etmoqda. Hozirda respublikaning Germaniya, AQSh, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Fransiya, Italiya, Koreya Respublikasi, Turkiya, Xitoy kabi dunyoning yetakchi davlatlari bilan aloqalari jadal rivojlanmoqda [2].
Respublika tashqi savdo siyosatining asoslaridan biri milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, mamlakat eksport salohiyatini rivojlantirish va kengaytirishga qaratilgan kompleks dasturni ishlab chiqish va amalga oshirishdan iborat. Dasturning maqsadi eksport hajmining barqaror o'sishi uchun shart-sharoitlarni ta'minlash va mavjud resurs va ishlab chiqarish salohiyatidan maksimal darajada foydalanish va rivojlantirish asosida uning tuzilmasini takomillashtirishdan iborat.
Eksport yetkazib berish dunyoning 78 davlatiga amalga oshiriladi. Eksport tarkibida sezilarli o'zgarishlar ro'y berdi, xususan, xomashyo eksporti ulushi qisqardi, shu bilan birga tayyor mahsulotlar, jumladan, qayta ishlash darajasi yuqori bo'lgan mahsulotlar eksporti hajmi oshdi.
O'zimizda ishlab chiqarishni rivojlantirish hisobiga ko'plab turdagi tovar va mahsulotlar, jumladan, yoqilg'i, poyabzal, alkogolli va alkogolsiz ichimliklar importi kamaydi. Oziq-ovqat va iste'mol tovarlari importi ikki baravar kamaydi.
Jami import hajmining qariyb 74 foizini ishlab chiqarish-texnik maqsadlardagi asbob-uskunalar va tovarlar importi tashkil etadi, bu esa respublika iqtisodiyotini rivojlantirishning strategik maqsadlariga mos keladi.
O'zbekistonda tashqi savdo rejimini liberallashtirish va uni JST talablariga moslashtirish bo'yicha tizimli siyosat olib borilmoqda.
O'zbekistonda YalM o'sishi 2000-yillarning o'rtalaridan boshlab yuqori darajada saqlanib qoldi. Bu, birinchi navbatda, mamlakat eksport tovarlari (mis, oltin, tabiiy gaz va paxta) uchun qulay savdo sharoitlari, davlat tomonidan makroiqtisodiy boshqaruv, xalqaro moliya bozorlariga chiqish imkoniyati cheklanganligi bilan bog'liq. 2014-yilda iqtisodiyot 8,1 foizga o'sdi. Bu kuchli o'sish 2015 (8%) va 2016 (7,8%) yillarda biroz kamaydi. O'sish 2017-yilda 7 foiz, 2018-yilda 7,3 foiz bo'lishi prognoz qilinmoqda. Bunday o'sish ko'rsatkichlari O'zbekistonni MDHning eng dinamik iqtisodiyotlaridan biriga aylantiradi (http://russian-trade.com/reports-and-reviews/2017-05/vneshnyaya-torgovlya-rossii-s-uzbekistanom-v-1 -kv -2017- g/).
Mustaqillikka erishgach, O'zbekiston hukumati, xususan, energiya bilan o'zini-o'zi ta'minlashga qaratilgan bosqichma-bosqich islohotlar va import o'rnini bosish strategiyasini tanladi. Iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, eksport va sarmoya kiritish bo'yicha hukumatning tadbirkorlik siyosati o'z samarasini berayotir. Bu siyosatlarga tayyor mahsulotlarni mahalliylashtirish dasturi, iste'mol tovarlari ishlab chiqarishni rag'batlantirish, eksportchilarga ko'maklashish, kichik va o'rta biznesni qo'llab-quvvatlash va xizmat ko'rsatish sohasini rivojlantirish dasturi kiradi. Shu sababli, hozirgi vaqtda kichik va o'rta korxonalar ishchi kuchining
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
ko'p qismini ish bilan ta'minlaydi. Besh yillik davlat investitsiya dasturi (2015-2019) iqtisodiy faollikni, ayniqsa, qurilish sohasida qo'llab-quvvatlamoqda. Joriy yilda O'zbekistonga eksportga bo'lgan tashqi talabning zaifashuvi va xom ashyo narxining pasayishi sabab bo'ldi, ayni paytda ichki talab ham zaiflashdi. 2016 yilda inflyatsiya darajasi yuqoriligicha qoldi (11,5%) va bu tendentsiya 2017 yilda ham davom etishi kutilmoqda. Milliy valyuta - so'm devalvatsiyaga uchradi, bu esa import narxiga ta'sir qilishi mumkin. Boshqa tomondan, hukumat defitsitni nazorat qilish bilan birga soliqlarni kamaytirishga harakat qildi. Bundan tashqari, mamlakat katta moliyaviy zaxiralarga ega (uning Rivojlanish va tiklanish jamg'armasi so'nggi natijalariga ko'ra 15 milliard AQSh dollaridan ortiq mablag'ga ega) va davlat qarzi past.
2015-yil boshida o'zbek gazi importini qisqartirish to'g'risida qaror qabul qilib, Rossiya 2017-yilning mart oyida O'zbekiston bilan keyingi besh yilga gaz yetkazib berish bo'yicha shartnoma tuzdi. Shu bilan birga, O'zbekiston-Xitoy munosabatlari sezilarli darajada yaxshilandi, o'zaro tovar ayirboshlash hajmi 2016-yilda 4,2 milliard dollarga yetdi, 2020-yilga borib esa 10 milliard dollargacha oshishi kutilmoqda.
O'zbekiston davlat tomonidan qattiq nazorat qilinadigan bank tizimi rivojlanmaganligidan aziyat chekmoqda. U xususiy sanoat sektorini rivojlantirishga hissa qo'shish niyatida, ammo korrupsiya yuqoriligicha qolmoqda. O'zbekiston xususiylashtirishni davom ettirishga ikkilanib qoldi, garchi ba'zilari 2016 yilda boshlansa ham. Mamlakat yuqori darajada markazlashgan va milliylashtirilganligicha qolmoqda. Nihoyat, O'zbekistonda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash borasida hali ko'p imkoniyatlar mavjud.
1-jadval.
O'ZBEKISTON YalM (2014-2018)
Asosiy ko'rsatkichlar 2014 2015 2016 2017 2018 (e)
YaIM (milliard AQSH dollari) 63,18 65,40 e 66,50 68,32 71,82
YaIM (doimiy narxlar, yillik% o'zgarish) 8,1 8,0 7,8 e 6,0 e 6,0
Aholi jon boshiga YaIM (AQSh dollari) 2064 2,112 e 2,122 e 2154 2238
Yalpi davlat qarzi (YaIMga nisbatan foiz) 7,1 10,3 11,6 e 13,2 e 12,2
Inflyatsiya darajasi (%) 9,1 8,5 8,0 e 8,6 8,8
Joriy hisob (milliard AQSH dollari) 1,07 -0,36 0,91 1,43 e 1,12
Joriy hisob (YaIMga nisbatan %) 1,7 -0,5 1,4 e 2,1 1,6
Manba: XVF - Jahon iqtisodiy ma'lumotlar bazasi 2016 Izoh: (d) Hisob-kitoblar
O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi axborot xizmati ma'lumotlariga ko'ra, O'zbekistonda xizmat ko'rsatish sohasi eng yirik tarmoq bo'lib qolmoqda va mamlakat yalpi ichki mahsulotining 46,8 foizini, sanoat va qishloq xo'jaligi esa yalpi ichki mahsulotning mos ravishda 33,9 va 19,3 foizini tashkil etadi. (http://uz24. uz/economics/v-2017-godu-vneshnetorgoviy-oborot-uzbekistana-sostavil-okolo-27-mlrd).
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
Bundan tashqari, mamlakat tabiiy resurslarga boy: ko'mir, rux, mis, volfram, uran va kumush. O'zbekiston gaz va neftning yirik ishlab chiqaruvchisi ham bo'lib, o'z sanoatini, jumladan, mashinasozlik, metallurgiya, oziq-ovqat, kimyo, o'g'it va qurilish materiallari tarmoqlarini rivojlantirish bo'yicha ishlar olib borilmoqda (2-jadval).
2-jadval.
IQTISODIYOT FAOLIYATINING TARMOQLAR BO'YICHA TAQSIMLANISHI Qishloq xo'jaligi sanoati xizmatlari
Tarmoqlar bo'yicha bandlik (jami bandlik %) 29,0 23,9 47,1 Qo'shilgan qiymat (YaIMga nisbatan %) +17,6 32,9 49,5 Qo'shilgan qiymat (yillik% o'zgarish) 6,6 6,7 11,4
Manba: Jahon banki, 2016. Yaxlitlash tufayli foizlar 100% dan kam/ko'p bo'lishi mumkin.
O'zbekiston tashqi savdosi hajmining qariyb 20 foizini tashkil etuvchi Rossiya O'zbekiston Respublikasining eng muhim savdo-iqtisodiy hamkori bo'lib, 2003 yil oxirida tovar ayirboshlash hajmi 998,7 million AQSH dollariga yetdi (o'sish). 25% ga, 2004 yilda - 1379, 0 mln.dollar (38% o'sish). 2005 yilda o'zaro tovar ayirboshlash hajmi 1762,7 milliard dollarga yetdi.
2004 yilga nisbatan 27,7 foizga o'sdi. 2006 yilda Rossiya va O'zbekiston o'rtasidagi tovar aylanmasi 2,4 milliard AQSH dollarini tashkil etdi [3].
O'zbekistonning tashqi savdo aylanmasi 2017-yilda qariyb 27 milliard dollarni tashkil etdi.
Toshkent, O'zbekiston (UzDaily.com) — 2017-yilning yanvar-dekabr oylarida O'zbekistonning tashqi savdo aylanmasi qariyb 27 milliard dollarni tashkil etdi.Bu haqda O'zbekiston Davlat statistika qo'mitasi xabar bermoqda.
2017-yilda O'zbekistonning eksporti qariyb 14, importi esa 13,0 milliard dollarni, tashqi savdo balansi esa 945,5 million dollarni tashkil etdi.
So'nggi yillarda respublikada eksport tarkibi o'zgarib, tovar va xizmatlarning deyarli barcha guruhlarida o'sish kuzatildi.
Mashina va asbob-uskunalar eksporti o'tgan yilning shu davriga nisbatan 60,1 foizga, transformator va akkumulyatorlar 54,8 foizga, kabel va sim mahsulotlari 33,3 foizga, qozonxonalar, asbob-uskunalar va mexanik qurilmalar hamda ularning qismlari eksporti 24,0 foizga o'sdi.
Alkogolli va alkogolsiz ichimliklar eksportining 61,1 foizga, bug'doy 32,2 foizga, meva-sabzavot va ularni qayta ishlash mahsulotlarining 15,6 foizga o'sishi hisobiga oziq-ovqat mahsulotlari eksporti hajmi 26,1 foizga oshdi.
Qora va rangli metallar eksporti hajmining 29,5 foizga oshishi rux va undan tayyorlangan mahsulotlarning 47,5 foizga, alyuminiy va undan tayyorlangan buyumlarning 80,0 foizga, mis va undan tayyorlangan buyumlarning 34,7 foizga oshishi hisobiga kuzatilmoqda. %.
Import tarkibida asosiy ulush mashina va asbob-uskunalar - 38,9 foiz va kimyo mahsulotlari va undan tayyorlangan buyumlar - 16,5 foizga to'g'ri keladi.
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
Eksportning umumiy hajmida xizmatlar ulushi 25,1 foizni tashkil etadi, bunda transport xizmatlari 11,5 foizni, sayohat xizmatlari 11,3 foizni tashkil etadi.
Eksportning umumiy hajmida xizmatlar ulushi 25,1 foizni tashkil etadi, bunda transport xizmatlari 11,5 foizni, sayohat xizmatlari 11,3 foizni tashkil etadi.
MDH davlatlari orasida tashqi savdo aylanmasining 28,7 foizini tashkil etuvchi Rossiya, Qozog'iston, Ukraina, Qirg'iziston va Tojikiston asosiy tashqi savdo hamkorlari bo'lib, boshqa davlatlarga Xitoy, Turkiya, Koreya Respublikasi, Germaniya, Afg'oniston, Braziliya, Hindiston kiradi. , Eron, Latviya, Litva, Fransiya, AQSH, Italiya jami tashqi savdo aylanmasining 41,6 foizini tashkil etadi.
Meva-sabzavot va ularni qayta ishlash mahsulotlari eksporti hajmi 708,8 million dollarni tashkil etdi yoki o'tgan yilning shu davriga nisbatan 15,6 foizga o'sdi.
Meva-sabzavot va ularni qayta ishlash mahsulotlarining umumiy hajmida meva va rezavorlar ulushi 35,9 foizni (o'tgan yilning shu davriga nisbatan 17,0 foizga o'sgan), sabzavotlarniki 30,7 foizni (18,6 foizga), uzum 22,5 foizni tashkil etadi. (12,2 foizga), qayta ishlangan meva-sabzavot mahsulotlari - 4,1 foizga (49,9 foizga).
Asosiy tashqi savdo hamkorlari Qozog'iston (jami 46,7%), Rossiya (18,0%), Afg'oniston (6,6%), Xitoy (5,7%), Turkiya (4,5%), Qirg'iziston (4,3%) va Iroq (1,7%) hisoblanadi. %).
To'qimachilik mahsulotlari eksporti hajmi 1,13 milliard dollarni tashkil etdi yoki o'tgan yilning shu davriga nisbatan 22,8 foizga o'sdi.
O'zbekiston yirik to'qimachilik sanoatiga ega va paxta yetishtirish bo'yicha dunyoda oltinchi o'rinda turadi. Mamlakatda ipak va jun ham ishlab chiqariladi va qishloq xo'jaligini meva -sabzavot yo'nalishida diversifikatsiya qilishga harakat qilmoqda. Sho'rolar davrida shoyi to'qish, gilamdo'zlik kabi an'anaviy hunarmandchilik turlari ishlab chiqarilgan bo'lsa-da, mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so'ng bu soha rivoj topdi.
REFERENCES
1. Khan SM Uzbekistan-Pokistan ikki tomonlama munosabatlar: yangi istiqbollar va yangi imkoniyatlar // Mudofaa jurnali. 2017. V. 20. No6. S. 32.
2. Isomidinova G., Singx JSK Moliyaviy savodxonlikni belgilovchi omillar: Toshkent, O'zbekistondagi yosh talabalar orasida miqdoriy tadqiqot // Biznes va menejment elektron jurnali. 2017. V. 2. №1. S. 61-75.
3. Robner R., Zikos D. Suvni boshqarish bo'yicha resursdan foydalanuvchilar o'rtasida bir xillik va heterojenlikning roli: O'zbekistonda sug'orish bo'yicha iqtisodiy dala tajribasidan olingan saboqlar // Suv iqtisodiyoti va siyosati. 2017 yil.
