CC BY
15НАУЧНЫЕ СТАТЬИ
Гидрометеорология и экология № 1 2020
УДК 551.4 (282.256.164.6)1 PhD, доцент
Ж.О. Озгелдинова1 Е.М. Хамзин1
PhD, доцент PhD
Ж.Т. Мукаев2
2
PhD, доцент
А.А. Жангужина1 Ж.Ф. Тенькебаева1 М.А. Алагуджаева1
КЕЦГ1Р еЗЕН1 АЛАБЫ ЛАНДШАФТАРЫНА ТЕХНОГЕНД1К ЖYКТЕМЕНI БАГАЛАУ
Тушн свздер: езен алабы, ландшафт, техногендiк жYктеме, техногендiк модификация, геоа^параттыщ жYЙелер
Жумыста Кецг1р взет алабы ландшафтарына техногендт ЖYктеменi багалау нэтижелер1 келт^рыген. Ландшафтарга техногендт ЖYктеме дэрежест багалау дурыс емес табигат пайдалану нэтижеанде жогары дэрежеде взгерген ландшафтарды аныцтауга мYмкiндiк бердi. ЖYргiзiлген жумыс нэтижестде ландшафтарга техногендт ЖYктеме дэрежест багалау картасы цурастырылды.
Адамныц ^оршаган ортага техногецщ эсерi атмосфера ар^ылы немесе геологиялыщ орта ар^ылы жYзеге асырылады. Эсер ретiнде ^оршаган ортаныц тYрлi элементтершщ кYЙiн езгерюке алып келетiн т^ра^ты немесе уа^ытша YPдiсi. Адамзаттыц тарихи даму Yрдiсiнде табиги кешендерге деген техногендi эсер езшщ ^ар^ындылыгымен жэне эсер ету факторлары бойынша езгердi. Белгiлi бiр уа^ыт белiгiнде (жыл) техногендi эсердi сипаттау кезiнде 6i3 «техногецщ жYктеме» тYсiнiгiн ^олданамыз. Техногендi жYктеме - табиги абсолюта немесе салыстырмалы керсетюштермен сипатталатын жэне эсер т^ра^ты сипатын са^тайтын белгiлi бiр мерзiмге ^атысты алынатын ландшафт^а немесе оныц ^¥раушыларына келетiн эсердщ елшем шамасы.
Б^л багытта негiзгi жэне танымал ж^мыстар болып Н.А. Солнцев [13], В.Б. Сочава [14], B.C. Преображенский [11], Д.Л. Арманд [2], А.Г. Исаченко [6, 7], Ф.Н. Мильков [8, 9, 10], Т.Д. Александрова [1],
1Лев Гумилев атындагы Еуразия ^лттыщ университет^ Нур-Султан Казахстан
2Шэкэрiм атындагы Семей мемлекетпк университетi, Семей Казахстан
27
O. Bastian, U. Steinhardt [15], Г.В. Гельдыева [4, 5], В.И. Булатова [3], M.G. Turner, R.H. Gardner, R.V. O'Neill [16] жэне т.б. e^e^epi болып табылады.
А.Г. Исаченко [6] таксономикалык paHrTeri географиялык зоналар мен ландшафтты кешендердщ курылымыныц тYпкiлiктi техногенд взгepiскe ушырау мYмкiндiгiнe ^мэн келпредг Оныц пiкipiншe, адам кызмет ландшафттыц барлык компонeттepiнe эсер ете коймайды. Нeгiзгi зоналды жэне азоналды ландшафт курушы факторлар, ягни, геологиялык фундамент, ^н радиациясы, атмосфера айналымы катты взгepiскe ушыраган ландшафттарда да вз кызметш аткара бepeдi. Ландшафт, А.Г. Исаченко бойынша, фациялар мен табиги межелермен салыстырганда, кYPдeлi, туракты жэне узак гумырлы жYЙe болып табылады, сондыктан тeхногeндi трансформацияга бipдeн ушырай бepмeйдi. Егер типологиялык децгейдеп ландшафттардыц тeхногeндi ауысуы эдeттi кубылыс болып келсе, онда жаца тeхногeндi ландшафттыц калыптасу мYмкiндiгi айтарлыктай кYPдeлi болып табылады.
Квптеген техногецщ модификациялардыц пайда болуы ландшафттыц морфологиясын айтарлыктай ^рделецщред^ оныц бeдepiн кYшeйтeдi, алайда ландшафттыц взшщ взгepуiнe элi де алып кeлмeйдi. Табиги мeжeлepдiц барлыгын техногендеу де элi тeхногeндi ландшафтты калыптастырмайды, сeбeбi трансформация ландшафттыц инвариантты касиеттерш де, оныц бастапкы касиеттерш де взгерюке ушыратпайды, оларга ipгeтaс пен климатты жаткызамыз. Тeхногeндi эсер, эдетте, ландшафттыц «eкiншi peiri» компонeнттepiн - биота, топырак, гидрографиялык жeлiсiнe эсер етедг Ландшафтты жаца туракты жYЙeмeн алмастыру Yшiн, кем дегенде, оны калыптастырушы зоналды жэне азоналды факторларды взгерту керек. Олар шартты взгерген, элаз взгерген, бузылган «катты взгерюке ушыраган»), мэдени ландшафттар деп ажыратылады.
Ландшафттарга жYктeмeнi багалау квpсeткiштepiнiц нeгiзi peтiндe кeлeсi квpсeткiштep кeлтipiлгeн: тeхногeндi тYзiлiмдep; коныстану эсepi; халык тыгыздыгы; коммуникaтивтi эсер; внepкэсiптiк вндipiстiц квлемь Эpбipтeхногeндiк жYктeмeнiц тYpiнe тагайындалган салмактык коэффициенттер 1-кестеде квpсeтiлгeн.
Нэтижeлepдi есептеу келес формула (1) аркылы аныкталады:
U = kix * xix + ki2 * xi2+... , (1)
ki - салмактык коэффицeнтi, xi - i кврсетюшшщ мэнi.
28
Кесте 1
Салмактык коэффициенттер, техногендi жYктеменщ тагайындалган
кврсеткiштерi
Кврсетюштер (х/) | Коэффициент (кг)
Техногенд1 тYзiлiмдер 5
Коныстану эсерi 4
Халык тыгыздыгы 4
Коммуникативп эсер 3
внеркэсiптiк вндiрiстiн квлемi, млн.тг/км2 3
Техногендi тYзiлулер. Адамньщ инженерлiк кызметшщ коршаган ортага эсершщ жагымсыз бiр нэтижесi жер бетшде жэне жер бетiне жакын аймакта тYрлi геологиялык YPДiстердщ орын алуы болып табылады. Б^л реттер бiркатар факторларды атап втуге болады, ал б^л факторлардыц бiр уакытта эсер етуi жиi беткi кабаттыц кенеттен б^зылуына алып келедi, нэтижесiнде б^л гимараттар мен к¥рылымдарга эсерiн тиизедь Калалакы ортага табиги компоненттерге жш болады, себебi iрi кала тYрлi сала к^рылысы (азаматтык, квлiктiк, коммуналды жэне т.б.) шогырланган орын болып табылады. Fимараттардьщ к¥рылымы мен салмагы эр алуан болып келедi. Тшсшше коршаган ортага эсерi де эр тYрлi болады. Табиги ортага адамныц эсершщ нэтижесiн оныц адам т1ршшгше катысы бар барлык компоненттершщ взгерюш айтуга болады. Белсендi эсерге атмосфера, топырак кабаты, жерасты жэне жерYCтi гидросферасы, рельеф жэне всiмдiк кабатымен катар, заманауи геодинамикалык YPДiстер мен к^былыстар ^шырады. Ортаныц бiр компонентшщ взгерiсiн тiкелей немесе жанама тYPде баска компоненттершщ взгерiсiне алып келед1, взара байланыс механизмiн аныктау, олардыц уакыт пен кещспкте взгерiсiн талдау кYPделi мэселе болып табылады жэне гылыми болжауды талап етедi. Техногецщ эсердщ мацызды бiр жагы калалык салага катты жэне т^рмыстык калдыгы калатын, шац калдыктар бвлiнетiн, внеркэсштш жэне коммуналды су калдыктарын шыгаратын iрi химиялык элементтершщ массасын тарту болып келедг
Кала к¥рылымы келес зоналардан тирады: внеркэсптiк, коныстану аймагы, коммуналдык-коймалык, сырткы квлiктiк жэне взге жер аймактары. Каланыц материалдык элементтерше вндiрiстiк жэне энергетикалык орындар, квшелер, аландар, жер Yстi кала квлт, квпiрлер, жерасты вткелдерi, стадиондар, жерасты коммуникациялары, тау внiдiрiсi, су коймалары, косалкы шаруашылык жатады. Мэселен, зауыт вз салмагымен негiзiндегi топыракты тыгыздайды, буландыру ауданын азайтады, айналасындагы топыракка жылулык эсер бередi, техникалык су
29
шыгарады, ол ез кезегiнде грунттык; сулардьщ децгешнщ квтерiлуiне алып келедi. Соган ^оса, м^ндай кэсiпорын жер Yстi жэне жер асты суларын ластаушы, сонымен ^атар атмосфераны ластаушы (шац, газ, тYтiн жэне аэрозольдер) болып табылады.
Халыщтыц тыгыздыгы (адам/км2) - аудан (ландшафт) бiрлiгiне шавдандагы адам саны. К^рп жiктелiмдердi ескере отырып, кейбiр езгерiстермен, халыщты ^оныстандырудыц жергшкп ерекшелiктерiне байланысты антропогендiк жYктеменi багалау Yшiн халыщ тыгыздыгыныц шкаласы жасалды, онда бес децгеймен сипаттау ^сынылады: хал^ы жо^ -0 балл, 10 адам/км2 - 1 баллдан кем, 10...20 адам/км2 - 2 балл, 20...30 адам/км2 - 3 балл, 30 адам/км2 - 4 балл.
Коммуникативт эсер (км/км2) - ауданныц (ландшафт) бiрлiгiне шавдандагы жол ^зындыгы. Ландшафттарга тYсетiн келiктiк эсер ArcGIS багдарламалыщ жабдыщтамасыныц кемегiмен аныщталды, ландшафттар картасына жолдар картасын (автокелш, темiржол, к¥бырлар) беттестiре отырып, стандартты ^рылгыларды ^олдана отырып, эрбiр геожYЙеге шавдандагы келiктiк эсер тыгыздыгы аныщталды. Ландшафт К^рылымыныц езгерiсi автокелiк жолдарын жэне темiр жолдарды салумен, к¥бырлар мен электртарату желшершщ к¥рылысымен байланысты. Б^л ретте келштш-кэсшорындыщ рельефтщ сызыщтыщ-ленталыщ жасанды формалары пайда болады.
Кез келген жолдыц к¥рылысы ортаны экологиялыщ жагдайын жагымсыз жавда езгертед^ б^л ретте Yлкен ойыстар мен Yймелер пайда болады. М^ндай нысандардыц пайда болуы жергiлiктi агынныц YPДiстердi езгертедi, ещстерде эрозиялыщ YPДiстер ^шее тYседi, iргелес жат^ан топыра^ жамылгысыныц б^зылуына алып келедi, сол жерлердеп андардыц ^озгалыс жолдары езгередi. К¥рылысына байланысты тiкелей жагымсыз эсерiмен ^атар, келiк жагымсыз жанама эсер де керсетедь Б¥л, ец эуелi, атмосферага ластаушы заттардыц белiнуi, осыган байланысты жол мацындагы айма^тагы топыра^тыц ластануы (ауыр металдармен, кемiрсутекпен), шулы ластану, айма^ты келiктiк к¥рылымдардыц алып жатуы жэне келiк желiсiнiц желiлiк ^рылымдарыныц табиги нысандарга эсерi, тасымалданатын жYктердi жогалту барысында ортаныц ластануы жэне апаттыщ жагдайлардыц орын алуы. Келш ортага езге антропогендi эсердiц пайда болуын ынталандырушы фактор ретiнде эсер етед^ себебi магистральдi айма^тарда жэне келш жолдарыныц ^иылысында елдi мекендер ^алыптасады. Келiктiк геожYЙелердi талдай отырып, эсердщ
30
келес тYрлерiн аныктауга болады: тасымал, грунттыц (топырактыц) ластануы; рельефтiн взгерiсi (карьерлер, ойыстар, ш^нкырлар); жер Yстi жэне грунттык сулар дренаждарыныц ластануы (антропогецщ квлдер, арыктар, батпактану); топыракты казып алу; всiмдiк элемiне эсер ету (ормандарды отау жэне швптi вамдштердщ квшiрiлуi); жануарлар элемiне эсер ету (жануарлардыц мекен ету орындарын жою, олардыц козгалыс жолдарыныц б^зылуы); атмосфераны ластау; шу жэне дiрiлдiк эсер; химиялык ластау; электрмагниттiк эсер.
Кен орындарын пайдалану таудыц б^зылган рельефтершщ калыптасуына алып келдi: ашык тау ойыстары (арыктар, карьерлер, ш^нкырлар), жерасты к¥рылымдары (шахталар), тау жыныстарыныц к¥ламалары. М^ныц нэтижесiнде жер Yстi сулары ауыр металдарды жер бетiне шогырландырады, олар топырак кабатын ластайды, зауыт калдыктары жиналады. Рельефтiн кейбiр взгерю байытушы фабрикалардыц сакау калдык коймаларына байланысты туындаган. М^ндай коймалар грунттыц сулардыц денгейiн арттырады, олар ауыр металдармен ластанады, к¥рылыс алацдарын су басады. Жезказган кэсiпорын буыныныц кен орындарын казудыц бiр ерекшелiгi ашык казба ж^мыстары болып табылады, б^л жердiн кец аукымда игерiлгенiн ескерсек, табиги орта катты взгерiске ^шыраган. БYгiнгi танда аймакта морфологиясы кYPделi, техногендi ландшафтардыц - арнайы табиги-техногендi жYЙенiн калыптасуы туралы свз етуге болады. Пайда болган табиFи-техногендi кешендер карьерлердiн мацында шогырланган жэне оларддыц пайда болуы кен орындарын ашык эдюпен казумен жэне кен вцщру аукымына байланысты. Кайта пайда болFан жYЙелердiн эсерi сонFыларFа караFанда каттырак болып келедi.
^оныстану эсерь Елдi мекендерде внеркэсiп орындары, автоквлштердщ айтарлыктай бвлiгi шоFырланады, ал к¥рылыс ж^мыстарыныц нэтижесiнде геожYЙе аймактары тупкшкп взгерiске ^шырайды. Кенгiр взенi алабыныц аумаFындаFы нарыктык мамандандыруды аныктайтын басты сала металлургия кешенi болып табылады. бнеркэсш орындары ЖезказFан каласында шоFырланFан. ТYCтi металлургиямен ЖезказFан внеркэсiп буыны айналысады, м^нда шикiзатты вндiру мен байытудан бастап оларды тYCтi металдар, олардыц балкымасы тYрiндегi дайын вшмге дейiн барлык технологиялык Yрдiстердi камтиды, м^нда таулы-металлургиялык комбинат, мыс балкыту зауыты, байытушы фабрикалар, к¥йма-механикалык зауыты, шахталар
31
орналасцан, олардыц негiзгi енiмдерi катодты мыс, аффинделген кYмiс, аффинделген алтын, мырыш концентраты, цоргасын шацы, кYкiр цышцылы, сирек металлдар т¥здары болып табылады.
БYгiнгi танда ландшафттарга техногендi эсердi нормалау мэселесi туындаган. Т.Д. Александрова [1] ландшафтца тYсетiн техногендiк жYктеменi нормалау мэселесiнiц заманауи кYЙiн царастыра отырып, географиялыц цабатты кецiстiктiк дифференциациялау ерекшелштерш есепке алу цажеттшгш айтады, алайда ландшафттыц ц¥рырылымыныц техногендi модификациясына тимейдi. Нормалаудыц кецiстiктiк аспектi ландшафттыц ц¥рылымныц аймацтыц ерекшелiктерiмен байланысты, ол, ез ре^нде, ландшафттардыц шаруашылыц потенциалыныц шамасын -шектеушi табиги факторлар (ец эуелi жYктемелерге т¥рацтылыгын) есепке алгандагы табиги ресурстарды цолдану мYмкiндiгiн аныцтайды. В.В. Рюминнiц ландшафттыц нормалау саласындагы зерттеулерi цызыгушылыц тудырады. Ол техногенд ландшафт ц¥рылымыныц нормасын, ягни, техногендi цолданыс жагдайындагы ландшафттар орын алатын аймацтарды ¥сынды [12].
Ландшафттарга техногецщ эсердiц дэрежесiн аныцтау Yшiн ацпараттыц база ретiнде техногендi жYктеменiц тура да, жанама да керсеткiштерi алынды: жер балансы бойынша деректер, халыц саны жэне т.б.; тYрлi карталар мен гарыштан тYсiрiлген суреттер, олар арцылы техногендi тYзiлiмдердiц, елдi мекендердiц шекаралары, эр ландшафт Yшiн келiктiк жYктеме аныцталды. ЖYргiзiлген ж¥мыс нэтижесi бойынша ландшафтца тYсетiн техногецщ жYктеменiц дэрежесiнiц картографиялыц бейнесi алынды (1-сурет) жэне келесi зацдылыц аныцталды.
Кецпр езенi алабыныц баллдыц керсеюштерше сэйкес техногендiк эсерi мардымсыз ландшафттардыц табиги кешендер кебiнесе бiрцалыпты делювиальдьпроливиальды жазыцтыцпен ¥сынылган [10, 15]. Б¥л ландшафттарда халыц цоныстанбагандыцтан техногендiк жYктеме аз байкалады жэне техногендiк эсерге элшз дэрежеге ие, алаптыц жалпы территориясыныц 6 % ц¥райды.
Элшз техногендi эсерге ¥шыраган категорияга алаптыц бYкiл аумагында орналасцан 17,5 % табиги кешендердщ айтарлыцтай Yлкен тобы [13, 11, 7] жатады. Шыгу тегiне царай ландшафттар эркелi болып келедi жэне, негiзiнен, эффузивтi-шегiндi жыныстардан ц¥ралган цыратты-толцынды жазыцтыцтар тYрiнде кездесед^ Элсiз техногендi
32
эсерге ¥шырaFaн лaндmaфттaрFa халык аз коныстаотан жэне техногендi эсерге т^рактылыктыц тYрлi децгешне ие болып келедi.
Лaндшaфттaрдьщ кeпmiлiк бeлiгi opTama техногендi жYктемеге ие жэне бассейн ayмaFыньщ 62,5 %-ын камтып жатыр, б^л экологиялык жaFдaйы кaнaFaттaнapлык кYЙдегi аймактар болып келед^ негiзiнен, ayыл mapyыmылыFымен айналысатын, халык аз кoныстaнFaн лaндmaфттap болып келедь АтaлFaн аймактар кeбiнде тeбелi-тoлкынды жазыктыкты болып келедi, yaкытma су aFыстapыныц салалары бар, сазды, бaлшыкты, тактатасты [2, б, 1] болып келедг ЛaндmaфттapдaFы технoгендi тYзiлiмдеpдiц а^даны 23,5 %. Ландшафттар технoгендi эсерге тYpлi т^рактылык дэpежесiне ие.
Орташа техногецщ eзгеpiске ¥mыpaFaн тaбиFи кешендерге эффyзиялы-meгiндi жыныстардан к¥PылFaн, тeбелi-тoлкынды жазыктыктар жатады [2, б, 1]. Олар техногецщ eзгеpiстеpге жoFapы т^рактылыкка ие, сонымен катар орташа игеpy дэрежесшде болып келедi. Б^л тaбиFи кешендер узак yaкыт бойында жoFap техногецщ кысымFa ¥mыpaFaн. М^нда технoгендi эсердщ барлык тYpлеpi орын aлFaн. Б^л aймaктaFы тaбиFи ландшафттар толыктай дерлш eзгеpiске ¥mыpaFaн. ТaбиFaтты кoлдaнy к¥рылымы типiне карай интенсивтi-экстенсивтi болып келед^ б^л ретте Tay кен e^^pid басымдылык танытады.
Сур. 1. Техногендг ЖYкmеме дэрежеа бойынша Кецггр езет алабыныц ландшафттарын зоналау.
33
Жогары техногецщ эсерге ^шыраган категорияга 8-ландшафт жатцызылды 14 %, ол сортандалган топырацта жусанды жэне бYЙiргiндi eсiмдiктерi бар твбелi толцынды жазыцта т^йыцталган ш^нцырлармен эрозиялыц цалдыцтар. Орташа техногецщ т^рацтылыцца ие жэне алап техногендi жYктемеге ^шыраган. Халыц тыгыздыгы 31,1 адам/км2, елдi мекендердiн ауданы 2,05 % аталган аймацта максимумга жеткен, дэл осы аймацта цала жэне цала тектес кенттер орналасцан. Тау кен eндiрiсi eнеркэсiбiнiн дамуы (Жезцазган eнеркэсiп буыны) ортанын барлыц дерлш ц^раушыларынын eзгерiсiне алып келдi, эшресе, топырац жамылгысынын геохимиялыц eзгерiсi жогары денгейде.
Алынган нэтижелер Кенгiр eзеm алабынын аумагында техногендi эсердiн элаз жэне орташа дэрежесiндегi ландшафттардын басымдылыц танытатындыгын кeрсеттi. Катты жэне ere цатты техногендiк жYктеме дэрежесi аныцталган категорияга жарты гасыр мерзiмiнде тау-кен eндiрiсi жэне eндеу eнеркэсiбiнiн орталыгы болып келетiн Жезцазган eнеркэсiптiк буынын онын цоймалар кешенiмен цосып (Жезцазган, Сэтбаев цалалары) жатцызамыз, б^л жерде ландшафт ц^раушылары цатты eзгерiске ^шыраган.
Жалпы тау кен eнеркэсiбiнiн ошацтыц сипаты аныцталады. Зерттеу аумагына табигатты цолданудын фондыц (аграрлыц) сипаты да тэн, б^л техногендi эсердi элаз жэне орташа дэрежелерi орнаган ландшафттардын болуын тYсiндiредi. ЖYргiзiлген талдау нэтижесшде минималды eзгерiске ^шыраган жэне максималды техногендiк жYктемеге ие ландшафттар аныцталды. ЖYргiзiлген зерттеу нэтижелерi ландшафттардын геоэкологиялыц кYЙiн жацсартуга багытталган шаралар мен ^сыныстар цатарын ц^руга мYмкiндiк беред^ сонымен цатар Кенгiр eзенi алабынын дамуы мен жайластырылуынын перспективтi жоспарын жасауда цолданылуы мYмкiн.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Александрова Т.Д. Нормирование антропогенных, техногенных нагрузок на ландшафт. Состояние проблемы. Возможности и ограничения // Известия АН СССР. Серия География. - 1990. - №1. -С 46-53.
2 Арманд Д.Л. Наука о ландшафте. - М., 1975. - 288 с.
3 Булатов В.И. Подходы к изучению естественных и антропогенных движений вещества в геосистемах // Вопросы географии. - 1977. - .№104. - С. 196-205.
4 Гельдыева Г.В. Ландшафтно-экологические исследования для обеспечения устойчивого развития природно-хозяйственных систем
34
Республики Казахстан // Материалы междунар. конф. «География: наука и образование». - Алматы: Казак университету 2008. - С. 31-35.
5 Гельдыева Г.В., Будникова Т.И. Этапы и перспективы ландшафтно-экологических исследований в Казахстане // В кн.: Географическая наука в Казахстане: Результаты и пути развития. - Алматы, 2001. - С. 22-28.
6 Исаченко А.Г. Ландшафтоведение и физико-географическое районирование. - М.: Высшая школа, 1991. - 366 с.
7 Исаченко А.Г. О так называемых антропогенных ландшафтах // Известия ВГО. - 1974. - Вып. 1. - С. 70-76.
8 Мильков Ф.Н. К проблеме типологического районирования антропогенных ландшафтов // Проблемы природного районирования и охраны природы: межвуз. сб. - Уфа: Изд-во Башкирского ун-та, 1982. - С. 184-189.
9 Мильков Ф.Н. Полезные опыты региональной характеристики антропогенных ландшафтов // Вестник МГУ. Серия География. - 1984. - №2. - С. 45-49.
10 Мильков Ф.Н. Человек и ландшафты. - М.: Мысль, 1978. - 88 с.
11 Преображенский B.C. Проблемы изучения устойчивости геосистем // Устойчивость геосистем: сб. статей. - М.: Наука, 1983. - С. 4-7.
12 Рюмин В.В. Подходы к нормированию структуры антропогенных ландшафтов // В кн.: Оптимизация геосистем. - Иркутск: ИГ СО РАН СССР, 1990. - С. 3-11.
13 Солнцев Н.А. О морфологии природного географического ландшафта // Вопросы географии. - 1949. - №16. - С. 61-86.
14 Сочава В.Б. Введение в учение о геосистемах. - Новосибирск: Наука СО, 1978. - 319 с.
15 Bastian O., Steinhardt U. Development and Perspectives of Landscape Ecology. - Springer, 2002. - 495 р.
16 Turner M.G., Gardner R.H., O'Neill R.V. Landscape Ecology in Theory and Practice: Pattern and Process. - Springer, 2001. - 393 р.
Поступила 05.08.2019
PhD, доцент
Ж.О. Озгелдинова Е.М. Хамзин
PhD, доцент PhD
Ж.Т. Мукаев
А.А. Жангужина Ж.Ф. Тенькебаева М.А. Алагуджаева
PhD, доцент
ОЦЕНКА ТЕХНОГЕННОЙ НАГРУЗКИ НА ЛАНДШАФТЫ БАССЕЙНА РЕКИ КЕНГИР
35
Ключевые слова: бассейн реки, ландшафт, техногенная нагрузка, техногенная модификация, геоинформационные системы.
В работе представлены результаты оценки техногенной нагрузки на ландшафты бассейна реки Кенгир. Проведена оценка степени техногенных воздействий на ландшафты, позволившая определить территории с высокой степенью измененности ландшафтов, как следствие неоправданного воздействия. В результате проведенной работы было создано картографическое отображение оценки степени техногенной нагрузки на ландшафты.
Zh.O. Ozgeldinova, E.M. Khamzin, Zh.T. Mukaev, А.А. Zhanguzhina, ZH.F. Tenkebayeva M.A. Alagudzhaeva
ASSESSMENT OF ANTHROPOGENIC LOAD ON THE LANDSCAPES
OF THE KENGIR RIVER
Keywords: basin, landscape, technogenic loading, technogenic modification, geographic information systems
Results of the evaluation of anthropogenic load on the landscapes are presented in this work. The assessment of the degree of anthropogenic impacts on landscapes, which allowed to determine the territory with a high degree of landscape variability as result of unjustified impact. As a result of the work carried out, a cartographic image of the assessment of the degree of technogenic load on landscapes was created.
36
