Научная статья на тему 'Отбор сортов и образцов ячменя по показателям продуктивности'

Отбор сортов и образцов ячменя по показателям продуктивности Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
62
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОЗИМЫЙ ЯЧМЕНЬ / СОРТ / ОБРАЗЕЦ / ВЫСОТА РАСТЕНИЯ / КОЛОС / ЗЕРНО / УРОЖАЙНОСТЬ / КУЗГИ АРПА / НАВ / НАМУНА / ўСИМЛИК БўЙИ / БОШОқ / ДОН / ҳОСИЛДОРЛИК / WINTER BARLEY / VARIETY / SAMPLE / PLANT HEIGHT / EAR / GRAIN / YIELD

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Жўраев Диёр Турдиқулович, Қуйлийев Нурислом Даврон Ўғли

Получение богатого урожая ячменя является одной из важнейших задач зерноводства, которое является важной отраслью сельского хозяйства нашей страны. В Узбекистане ячмень является основной кормовой культурой, выращиваемая на орошаемых и богарных землях. Ячмень также широко используется в пищевой промышленности. Для удовлетворения потребностей населения нашей страны, прежде всего, необходимо создание качественных сортов ячменя. В данной статье приведён анализ их морфологических характеристик и урожайности при создании новых сортов и образцов ячменя.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SELECTION OF VARIETIES AND SAMPLES OF BARLEY BY PRODUCTIVITY INDICATORS

Obtaining a rich harvest of barley is one of the most important tasks of grain growing, which is an important branch of agriculture in our country. In Uzbekistan, barley is the main fodder crop grown on irrigated and rainfed lands. Barley is also widely used in the food industry. To meet the needs of the population of our country, first of all, it is necessary to create high-quality varieties of barley. This article provides an analysis of their morphological characteristics and yield when creating new varieties and samples of barley.

Текст научной работы на тему «Отбор сортов и образцов ячменя по показателям продуктивности»

ОТБОР СОРТОВ И ОБРАЗЦОВ ЯЧМЕНЯ ПО ПОКАЗАТЕЛЯМ ПРОДУКТИВНОСТИ

Жураев Диёр Турдицулович Куйлийев Нурислом Даврон уFли

Кашкадарьинский филиал научно-исследовательского институт зерна и

зернобобовых культур

Получение богатого урожая ячменя является одной из важнейших задач зерноводства, которое является важной отраслью сельского хозяйства нашей страны. В Узбекистане ячмень является основной кормовой культурой, выращиваемая на орошаемых и богарных землях. Ячмень также широко используется в пищевой промышленности. Для удовлетворения потребностей населения нашей страны, прежде всего, необходимо создание качественных сортов ячменя.

В данной статье приведён анализ их морфологических характеристик и урожайности при создании новых сортов и образцов ячменя.

Ключевые слова: озимый ячмень, сорт, образец, высота растения, колос, зерно, урожайность.

МАХ.СУЛДОРЛИК КУРСАТКИЧЛАРИ БУЙИЧА АРПА НАВ ВА НАМУНАЛАРИНИ

ТАНЛАШ

Кишлод хужалигининг мухим тармоги булган галлачиликда бошодли дон экинларидан бири арпадан мул хосил олиш мамлакатимиз дехдончилигида мухим ахамиятга эга булган вазифалардан биридир. Узбекистонда арпа сугориладиган ва лалми ерларда етиштириладиган асосий ем-хашак экини хисобланади. Шунингдек, арпа озид-овдат саноатида хам кенг дулланилади. Мамлакатимиз эхтиёжини дондириш учун авваламбор юдори ва сифатли хосил берадиган арпа навларини яратиш зарурдир.

Мазкур мадолада арпанинг янги нав ва намуналарини яратишда уларнинг морфологик курсаткичлари ва хосилдорлиги тахлили изохланган.

Калит сузлар: кузги арпа, нав, намуна, усимлик буйи, бошод, дон, хосилдорлик.

SELECTION OF VARIETIES AND SAMPLES OF BARLEY BY PRODUCTIVITY

INDICATORS

Obtaining a rich harvest of barley is one of the most important tasks of grain growing, which is an important branch of agriculture in our country. In Uzbekistan, barley is the main fodder crop grown on irrigated and rainfed lands. Barley is also widely used in the food industry. To meet the needs of the population of our country, first of all, it is necessary to create high-quality varieties of barley.

This article provides an analysis of their morphological characteristics and yield when creating new varieties and samples of barley.

Key words: winter barley, variety, sample, plant height, ear, grain, yield.

DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10101

MaB3yHHHr ypraHH.flraH.flHK gapa^acn. Apna xy^a^uK axaMu^Tura Kypa goH экнн^aрн HHHga öyFgofigaH KefiuH hkkhhhh ypHHHH эFa^^aнgн. Apna энг MyxuM goH экнн^apнgaн öupu. y eM-xamaK Ba o3u;-oBK;aTra um^aTH^agu. Apna goHH x,aMMa R^m^o; xy^a^uru xaHBOH^apu y^yH TyfiuMAu eM cu^araga um^aTH^agu. AfiHurçca, XaHBOH^apHH öypgo^ura öo;umga yHuHr axaMu^Tu öeHuxonT KaTTa. Comohu xaM HopBa Mo^^apu y^yH axmu nunaH xucoö^aHagu. 100 Kr apna goHu ypTana 126 o3u; öup^urura Ba 8,1 Kr, xa3M öy^aguraH npoTeuH, 100 Kr comohu 36 o3u; öup^uru Ba 1,2 Kr xa3M öy^aguraH npoTeuH caK^afigu. Ky3ru apnaHuHr ypTana xocu^gop^uru cyropu^aguraH MafigoH^apga 45-50 ц/гa TamKuA этagн. MHTeHcuB Tungaru HaBAapHuHr экн^нmн, 3aMOHaBufi TexHo^orun^apHuHr Ky^aHumu xucoöura cyHru fiuAAapga pecny6^uKaMu3ga goH xocu^gop^uruHuHr ce3u^ap^u ycumu Ky3aTu^gu.

^oHHuHr cu^aT KypcaTKun^apura ^aBoö öepaguraH apna HaBAapu xap ;aHgafi mapouTga xaM ycaBepMafigu. ByHgafi HaBAap ycaguraH MuHTa;aHuHr uk^um mapouTu y3ura xoc MyTagufl Kenumu goH eTu^umraH Ba;Tga xaBo xapopaTu 24-26 oC, xaBoHuHr Hucöufi HaM^uru эca 50-60% aTpo^uga öy^umuHu Ta^aö этagн [1].

Ma^yMKu, xo3upga pecnyö^uKaMu3HuHr cyropu^aguraH MafigoHAapura экнm ynyH gaB^aT peecTupura Kupura^raH apna HaBAapu, ypTanumap Ba Kennumap HaBAap rypyxura öy^uHagu. ABBa^o, эpтaпнmap xycycu^Tra эгa öy^raH öup^aMHu MaTepua^^apHu ypraHum Ba y^apHu gyparafi^am um^apura ^a^ö xaMga oTa-oHa

maK^^apura xoc öy^raH upcufi öe^ru^apuHu gyparafi^am op;a^u öuTTa reHoTunga My^accaM^amTupum KepaK [2].

X,o3upru nafiTga öomo;^u goH экнн^apн ceAe^uflcuga acocufi э,bтнöop xap öup MuHTa;a y^yH a^oxuga xycycu^Tra Ba Tam;u MyxuT mapouTAapura Te3 MocAamaguraH, xap ;aHgafi mapouTga xaM xocu^gop^uruHu nacafiTupMafiguraH HaBAap npaTu^umura ;apaTu^raH. ByHuHr y^yH эca apna reHo^oHguHu ypraHum goA3apö Maca^a xucoö^aHagu[3].

TagrçnrçoT oôieKrn Ba yc.y6.apn. Tag;u;oT Ta^puöa^apuHu »ofi^amiupum, ga^a Ba ^aöopaTopun mapouTuga ^eHo^oruK Ky3aTyBAap, öaxo^am Ba Tax^u^ B.A. ^ocnexoB (1985) Ba ^um^o; xy^a^uK экнн^apн ^aB^aT HaB cuHam KoMucuncuHuHr (1985, 1989) yc^yöufi ;y^^aHMa^apugaH ^ofiga^aHu^gu.

Tag;u;oT oöeKTu cu^araga ^oh Ba gyKKaKAu экнн^ap uAMufi Tag;u;oT uHcTuTyTu K^amrçagapë ^u^ua^uHuHr MapKa3ufi Ta^puöa ga^acugaru Ha3opaT KynaT3opuga 8 Ta HaB Ba HaMyHa^apu 3 ;afiTapu;ga экнö ypraHu^gu.

AHga3a HaB cu^araga xo3upru KyHga pecnyö^uKaMu3HuHr KaTTa MafigoH^apuga экнö Ke^uHaëTraH apnaHuHr Boxa HaBu o^uHgu.

Tag^n^OT HaTH^a.apn. YpraHu^raH HaB Ba HaMyHa^apga ycuM^uK öyfiuHu

Tax^RA ;u^uHraHga, 84,0-101,0 cm opa^u;ga öy^raH^uru Ky3aTu^gu.AHgo3a "Boxa" HaBuga ycuMAuK öyfiu 96,5 cm hu TamKuA этнö, aHgo3a HaBgaH ycuMAuK öyfiu öa^aHg öy^raH HaMyHa^ap cohu 3 TaHu, KR18_IBYT-1 HaMyHacuga 101,0 cm, KR19_SEL 50-27 HaMyHacuga 97,5 cm, KR18_BYT101,0 cm öyAнmнкyзaтнAgн. ^o^raH HaB HaMyHa^apuga ycuMAuK öyfiu aHgo3a HaBra HucöaTaH nacTAuru aHu;AaHgu (1-^agBa^).

Ma^^yMKu, öomo;^u goH экннAapнga oxupru öyFuH y3yHAuru reHoTunHuHr HCCH;AHK Ba ;ypFo;HuAuKKa ннgaмAHAHк xycycннтAapннн öe^ru^oBHu ^aKTop^apgaH öupu xucoö^aHagu. HaB Ba HaMyHa^apHuHr Mop^o^oruK öe^ruAapugaH öupu - oxupru öyFuH y3yHAuru Tax^u^ ;uAuHraHga, aHgo3a Boxa HaBuga oxupru öyFuH y3yHAuru 35,7 cm hu TamKuA этгaнн xo^ga, KR18_IBYT-1, KR19_SEL 50-27 Ba KR18_BYT HaMyHa^apuga moc paBumga 39,1 cm, 37,3 cm Ba 38,2 cm hu TamKuA

HaB Ba HaMyHa^apHuHr öomo; y3yHAuru xaM xocuAgopAuK öu^aH y3Bufi öofau; KypcaTKun xucoö^aHagu. Tag;u;oTAapgaHaB Ba HaMyHa^apga oxupru öyFuH y3yHAuru 6 cm gaH 6,9 cm rana öyAгaнAHгн Ky3aTuAgu. AHgo3a Boxa HaBuHuHr öomo; y3yHAuru 6,7 cm öy^uö, KR18_IBYT-1, KR18_IBYT-2, KR19_SEL 50-27, KR18_BYT Ba KR19_SEL 50-13

намуналарида андоза навга нисбатан юдори (6,8—8,0 см) булиши, долган намуналарда эса назорат навга нисбатан паст курсаткичда булиши анидланди.

1-жадвал

СуFориладиган ерларда арпанинг назорат кучатзори биометрик тахлил

натижалари.

(ДДЭИТИ Цашцадарё филиали 2019)

№ Навноми Усимлик буйи, см Охирги бугин узунлиги, см Бошод узунлиги, см Бошоддаги бошодчалар сони, дона Х,осил-дорлик, ц/га

1 Вох,а (назорат) 96,5 35,7 6,7 24 41,5

2 KR18_IBYT-1 101 39,1 8,5 26 43,5

3 KR18_IBYT-2 84 30,5 6,8 22 38,2

4 KR19_SEL 50-22 96 28 6,5 23 25,5

5 KR18_IBYT-3 87 34,5 6 20 29,9

6 KR19_SEL 50-27 97,5 37,3 7,5 26 43,3

7 KR18_BYT 101 38,2 8 27 45,5

8 KR19_SEL 50-13 92,5 35,5 6,9 22 39,9

Уртача курсаткич 94,4 34,9 6,9 23 38,4

Энг баланд курсаткич 101 39,1 8,5 27 45,5

Энг паст курсаткич 84 28 6 20 25,5

Шунингдек, уртача бир бошодда шаклланган бошодчалар сони урганилганда, нав ва намуналарда уртача 23 та бошодчалар булиши, андоза навда 24 та, KR18_IBYT-1, KR19_SEL 50-27 ва KR18_BYT намуналарида 26-27 та бошодча шаклланиши кузатилди.

Олиб борилган таддидот натижаларига кура нав ва намуналарнинг энг мухим курсаткичи булган хосилдорлик уртача 38,4 ц/га булган булса, андоза Вох,а навининг х,осилдорлиги 41,5 ц/га эканлиги анидланди. Андоза навдан хосилдорлик курсаткичи юдори булган KR18_IBYT-1, KR19_SEL 50-27 ва KR18_BYT намуналарида мос равишда 43,5 ц/га, 43,3 ц/га ва 45,5ц/га ни ташкил дилди.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш мумкинки, KR18_IBYT-1, KR19_SEL 50-27 ва KR18_BYT намуналарининг усимлик буйи, охирги бугин узунлиги, уртача бир бошод узунлиги, бошодчалар сони хамда хосилдорлик курсаткичлари буйича андоза навига нисбатан юдори курсаткичга эга булиши анидланди.

Мазкур нав намуналар келгусида янги нав ва бошлангич манбалар яратиш мадсадида селекциянинг кейинги босдичига утказилди.

Адабиётлар:

1. Н.Туфлиев., Ш.Сарманов., Д.Жураев. / Узбекистон дишлод хужалиги журнали. 2011-й 12 сони 21 Б

2. Т.Ходжадулов., У.Ш.Каршиева., Ж.Разодов., О.Х.Турадулов.Арпа селекциясида эртапишар нав ва намуналарининг ах,амияти / Узбекистоннинг жанубий худудларида бошодли дон экинлари селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологияларининг х,олати ва ривожлантириш истидболлари. Халдаро илмий-амалий конференция. Карши ш. - 2018 й. - Б 127-128.

3. Ш.Сарманов., Т.Ходжадулов., Н.Ф.Мирзаев.Жанубий минтадалар учун тезпишар ва махсулдор арпанинг янги нав ва намуналарини танлаш / Узбекистоннинг жанубий худудларида бошодли дон экинлари селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологияларининг холати ва ривожлантириш истидболлари. Халдаро илмий-амалий конференция. Карши ш. - 2018 й. - Б 91-93.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.