CC BY
16a
УДК 373.1.02
ОТБАСЫ МЕН МЕКТЕПТЩ ТЭРБИЕ KYIHIH Б1Р1КТ1РУ
Ацдатпа
Отбасы мен мектептщ куш-ж1герш бфжтфу - бул бфьщгай тэрбие кещстшн калыптастырудыц мацыз-ды шарты, оныц басты кундылыгы баланыц тулгасы, оныц бак,ыты мен табысы болып табьшады. Максаты: ата-аналарды окушылардын, тэрбиелшгш талдауга косу олардыц балаларды терешрек тануыныц тэсш гана емес, сонымен катар ата-аналардыц ез бетшше ОШ1М алуын ынталандыру болып табьшады. Олардын, ез бшмдерш байытуга, отбасьшык, тэрбиенщ беймэл1м эдютерш мецгеруге деген кажеттшп туын-дайды. Отбасы - тэрбие, рекреациялык, кызметтщ бар-лык, функцияларынын, аркасында балаларды базистж элеуметтендфуд] жузеге асьфатын когамныц 6ipiHHii дэрежел! уясы.
Аннотация
Автор полагает, что объединение усилий семьи и школы - это важнейшее условие формирования единого воспитательного пространства, главной ценностью которого является личность ребенка, его счастье и успех. Привлечение родителей к анализу воспитанности школьников является не только способом более глубокого познания ими детей, но и стимулом самообразования самих родителей. У них появляется потребность обогатить свои знания, овладеть неизвестными им методами семейного воспитания. Семья - первостепенная ячейка общества, осуществляющая базисную социализацию детей благодаря выполнению своих функций - воспитательной, рекреативной.
Annotation
The author supposes that integration of family and school efforts is an essential condition for formation of a common educational environment, the main value of which is a personality of a child, his happiness and success. The involvement of parents in the analysis of the schoolchildren education is not only a way of increasing their knowledge about the children, but also an incentive for their self-education. They have a need to enrich their knowledge, to master methods of family education unknown to them. The family is a primary
Тлеуова Ж.К.,
К^азац mini жэне эдебиетi м) sa.ii.ui «Алтынсарин ауданы эюмдшнщ oi.ii.M беру бвтмШц
К,арагайлы орта мектебi» КММ а.Шокай
Неггзгг свздер: отбасы, мектеп, тэрбие, цундылыц, л/j л/.//л/. царым-цат ынас, ата-ана, куш-ж\гер.
Ключевые слова: семья, школа, воспитание, ценность, учитель, общение, родитель, сила.
Keywords: family, school, education, value, teacher, communication, parent, strength.
CS
s
1
Ш §
«
О С
о
l-ч
w
В
2
<c
H
о
t п о с в; S х
EÎ S
С
о О m
ш Ч W О
CL С
ш
X
-а
g
H «
<С
a:
unit of society, carrying out basic socialization of children through their functions realization -educational, recreational.
OrSacbi MeH MeKTemiH Kyni-^cirepiH Siphc-Tipy-oyji oipbinFafi TspSne KemcTiriH Kan bin-TacTbipyAbiH, MaH,bi3^bi niapTbi, ohmh SacTbi K^H^bijibiFbi SanaHbiH, TynFacbi, ohmh, oaKbiTbi MeH TaSbicbi Son bin TaSbuia^bi.
OrSacbi MeH MeKTen MHTbiMaKTacTMFbi-hmh Ka>KeTTijun MeH ManbisnbinbiFbi eniK,a-niaH KYM9H^,aH6a^bi. ATa-aHanap MeKTenKe KenreHre achih oaxiaHbin ajiFaniK,bi >K9He He-ri3ri MyraniMnepi Son bin TaSbma^bi >K9He
Syn pejifli o,aaH spi opbiH^aH^M. OrSacbiHbm axieyMCTTiK aneivn - Sana TynracbiH K,ajibinTa-CTbipy^biH en Kyurri c])aKTopbi. 3pSip aTa-aHa ©3 nep3eHTiHiH anerm, caHajibi, HMaH^bi jia Hoaxibi, OTaHbiHbiH cyHiicn >K9He Kiinneinn a3aMaTbi ooxibin /KCTinyih K,ajiaH^bi. ATa-aHa nep3eHTmiH /icaKCbi a3aMaT ooxibin aceTinyi ymiH ©3 OTOacbiH,aa oanaxiapbiH T3pSneneyain H93iK /KaKTapbiHbiH, saHAbixibiKTapbiH Sinyi § niapT. CbiHjiacTbiK,, TyciHicTiK, yjiKeH acayan-w KepniijiiK cesiMAepi Sap OTOacbi - oaKbinbi o OTOacbi. BaK,biTTbi OTOacbiH,aa raHa aTa-aHa
hH
o >K9He oxiapflbiH ©3apa KarbmacM Ma3MyH^bi,
O SepixireH TspSne cemMni 5K9He Heri3,n,i [1, 85
w 6]. CbiHbin /KeTeKLuici ara - aHaxtap^bi K,aiiTa
g TspSnexiey >K9He OTOacbih Kairra Kypy mymkm
^ eMec >K9He Ka>KeT eiviec-oyn ohmh KysbipeT-
u ...
<i TixnriHeH tmc /icaTbip.
g: MeKTenTin MmneTi-aTa-aHanapra ersatz CbixibiK TapOHCHiH, en ®aK,CM nscTypnepm K caK,Tan OTbipbin, OTaH^bnc, nenarorHKaHMH < /KeTicTiKTepi HerniH^e oananapnbi ocipy ^ [2,6.16]. BixiiM 6epy MeKeMecmin TspSne ^ K,M3MeTiH KymeHTy MeKTen neH OTOacbihbin,
® nenarorrap MeH ara-aHanapnbiH, ©3apa ic-Kji-^ ...
g MbmbiHMH HbicaH^apbi MeH Tscinnepm aceTixi-w • • • • ~ •
g Aipy Ka/KCTTixiinH Heri3^eH^,i.
o ATa-aHaxiapAbi ©3 oanaxiapbiH TspSneneyre
E kIm yHpeTe^i? Kao bipraxiap bi h na oaxiaxiap 17
3 /icacKa fletffl SoxiaTbiH MeKTen, axi erep nan
w
¡3 Sonca - MyraxiiM.
^ ATa-aHaxiap ©3 oanaxiapbiH KOFaMHbiH, naii-ti mk,tm a3aMaTTapbi Koprici Ken en i. OToacbi ^ K©MeriHci3 MeKTen TspSHemn acorapbi hsth-/KexiepiH K,aMTaMacbi3 eTe axtMaH^M. OneyMeT-
TiK HHCTHTyTTapAaH aHbipManibmbiFbi OTOacbi Sanara KyH caftbiH seep ctcai, coH^biKTaH ohmh aceKe KacHenepiH KanbinTacTbipyqa HieKci3 MyMKiH^iKTepre He.
OrSacbi TspSneciHiH (jDaKTopxtapbrna co-HHOJiorrap OTOacbi eivnpimH, MaTepHaxiAbiK >karriahxiapbih, ohmh KypbixibiMbiH, oixiim ach-reRiH, MYAAexiepiH, pyxaHH K,aaceTTixiiKTepn,i, M9^,eHHeT ^enreHm acaTKi>i3an,bi. Oroacbi aTa-aHaxiapMHMH ©3apa K,apbiM-K,aTMHacMHMH CHnarM SoHMHHia yni TonK,a SexiiH^i: TaTy ©Mip cype^i, kchac /KaH/KaxiAacaAbi, acaH^caxi-
AxibiHFaH MaxiiMCTTep HerniH^e aTa-aHa-xiap,z],MH ©3apa K,apbiM-K,aTMHacMHMH cnnaTM SaxiaHMH /KCKe oacbiHbiH, an,aMrepmijiiK K,a-jibinTacybma KaxiaR seep eTeTiHiH, skc MeH aHa apacbiH^a tycihik Sap KonTereH OToacbixiapAa oaxiaxiap MenipiM^i, KaHbipbiM^bi ooxibin gccai
AereH niKip opHMFK,aHMH K,an,aFaxiaHMM3.
Ara-aHaxiap >KaH/KaxiAacaTbih OToacbixiapAaFbi ©3re /KaF^aH oaxiaxiapAbi n,ayra TapTa^bi. MyH-Aan OToacbixiapAa oaxiaxiap /icaKCbi acaF^aH^a K,aHaFaTTaHapjibiK,, Sipaic, acni Harnap TspSHe-xieHreH.
3xi eyMCTTaHyiu bin ap^biH, 3epTTeyjiepiHn,e OTSacbiHMH TapoHexiiK scepm TOMeH^eTeTiH (jDaKTopxiap am bin a bi: ohmh TypaKCbGAbiFbi, Sip SaxiaHMH Sojiybi, Saxtajiap^bi TspSnexiey
yrniH aTa-aHaxiapAbiH, acyMbIC yaK,biTMHMH
'/KCTkixiiKci3/1 iri, MeKTenneH thicti K,apbiM-K,a-TMHacTMH SoxiMaybi, nen,arorHKaxibiK, SixiiM MeH iCKepxiiKTiH, aceTicneymixiiri [3, 6.120]. MeKTen neH OTSacbiHMH TspSHeciHfleri Ta-Smctm ©3apa ic-K,HMbuibi yrniH aTa-aHaxiap 03 SaxiaxiapbiHbiH ic-apeKeTi MeH MiHes-KynKbiH, oxiapAbiH, TspSnexiiriH Taxt^aH Sixiyi Ka>KeT. Aji Syn ymm:
• aTa-aHanapnbiH, anaMrepminiK TspSn-ecme n,aHMHn,MFbiH ecKepe OTbipbin, nena-rorHKanbiK, arapTynMH Ma3MyHM MeH aniCTe-Mecm 93ipney;
• aTa-aHanapnaH TspSnenii peTiH^e ap-HaRbi nenarorHKanbiK >K9He ncnxonorHanbiK, SiniM canacbmna ©3 SeTiMeH SiniM any npo-
цесше кызыгушылыгын ояту;
• ата-аналардьщ балалармен жэне сы-нып жетекшюшен езара к,арым-к,атынасын жетшдфу, олардьщ бфлескен кызмет! мен карым-катынас аясын кецейту к,ажет.
Егер сынып жетекипа мен ата-аналар арасында сеншд] карым-катынас болса, педагог ез бакылауынын, нэтижелер1мен бел 1 суд 1 сурай алады. Осылайша, мектеп, сынып ужымы мен отбасы талаптарынын, б1рлш
Ата-аналарды окушылардын, тэрби-елшшн талдауга косу олардын, балалар-ды тepeнipeк тануыньщ тэсЬп гана емес, сонымен катар ата-аналардьщ ез бетшше ОШ1М алуын ынталандыру болып табыла-ды. Олардьщ ез бшшдерш байытуга, отба-сьшык, тэрбиенщ беймэл1м эдютерш менге-руге деген кажеттшп туындайды.
Отбасы, уй ойындарынын тэрбиелш мум-кшджтерш арттыруга ьщпал ететш жагым-ды жагдайларга не: бфшипден, ата-аналар мен балалар бфге жеткшисп уакыт еткпед], жи1 бфге шугылданады, ойнайды, демала-ды; екшнпден, уй жагдайында ойындарды еткпуд] уйымдастыру ушш кептеген турл1 мукэммал бар.
Карагайлы орта мектебшщ жумыс тэжфибес! керсеткендей, бастауыш сынып окушыларыньщ ата - аналары мен олардын устаздарымен к,арым-к,атынасы-улкен бала-лардьщ мугашмдермен салыстырганда ен тыгыз жэне бел сендг Осы ата-аналар еске-лен урпак,ты тэрбиелеуде мугашмнщ басты тфеп болады. Карагайлы орта мектебшщ базасында мугашмнщ ата-аналармен бастауыш буындагы ересектер мен балаларга арналган ашык, сабактарды уйымдастыру бойынша езара ю-кимылынын, зерттеу тэжфибес! к,ызык,ты. Бул зерттеулер бастауыш сынып окушыларынын, ата - аналары арасында бфлескен социологиялык, сауал-нама журпзу аясында журпзшд1, олардьщ арасында гиперпротекция-протекцияньщ ете темен денгеш байк,алатынын к ер сети. Бала бул ретте перифериялык, ата-аналар-дын назарын керсетшедт Ол ушш манызды
нэрсе болган кезде гана алынады. Зерттеу баланьщ кажеттшпн канагаттандыру ден-геш бастапкы кезенде тек 35,6% - да гана ескертгенш керсетп, кшл мектеп окушыларынын ата-аналарыньщ жауаптарында 45,9% - да баланьщ кажеттшгш елемеу басым, бул ата-аналардын баланын кажет-тшктерш канагаттандыруга жеткшжаз умтылысын бшдфед]. Карагайлы орта мек-тебшщ зерттелетш окушылардьщ жалпы саныньщ 68-78% - ында рухани кажеттшк-тер, эсфесе эмоциялык карым-катынаста, ата-аналармен карым-катынаста, олардын махаббатында зардап шегед].
Отбасындагы балага койылатын талап-тар саны мынаны керсетед1:
- кеп балалы отбасылар арасында, бул 36%, жауаптарда талаптардьщ шамадан тыс болуы басым, бул жогары моральдык жауапкершшисп бшдфед]. Бул жагдайда балага койылатын талаптар ете жогары. Ата-аналар муны отбасы казфп уакытта турган мэн-жаилар талап етет1н1не сен1мд1. к Бф бала бар отбасында - М1ндеттерд1н жет- ш кшшпздгп басым. Бул жагдайда баланьщ О отбасында ен аз мшдеттер] бар. ^
- Талаптар, тыйым салулар санымен, о
[-ч
ягни балага не ютеуге болмайтынын керсе- ^
ту баланьщ дербестж дэрежеа аныкталады £
[4, б. 98]. Бул жагдайда жас ата-аналарын- н
да балага "бэр! болмайды". Баланьщ мун- < дай жагдайы эмансипатия реакциясынын
дамуын ынталандырады. Картайган ата ¡Е
- анасы-тыйым салу талаптарыныц жет- §
кшшпздгп. Бул жагдайда балага бэр] мум- ^
кш. Ттт1 кейбф тыйымдар болса да, бала Ц
оларды онай бузады. Отбасы тэрбиесшщ ^
бул талдауы отбасы тэрбиесшдеп ауытку- 2
дын ен жаЬандьщ себептерш аныктауга 2
мумкшдпс беред1: Ч
Бфшш1 орында турган бузушыльщтьщ §
себеб] - ата-ана сезшшщ аясын кенейту. ^
Тэрбиеш бузудын бул кез1 кандай да ^
б1р себептерге байланысты ата-аналар ара- ¡£
сындагы ерльзайыптылык катынастар бу- >;
зьшган кезде туындайды: жубайы жок (кай- и тыс болган, ажырасканда немесе онымен
ш
карым-катынас ата-анасын канагаттандыр-маса). Ken жагдайда анасы (экес! аз), бала жай балага Караганда, олар ушш улкен нэрсе болгысы келедг ¥лына немесе кызы-на "барльщ сез1м", "букш махаббат"беруге умтылу пайда болады.
Екшш1 орында келеа себеп - ата-ана-лардыц тэрбиел1к сеншазд1п. Бул жагдайда ата-аналардыц кандай да 6ip психо-логиялык ерекшел1ктерше байланысты отбасында бшпк бала мен ата-ана арасында кайта белшедт Ата-ана балада "себеппен" журед], оган барльщ сурактарда жол бе-ред]. Бул бала ата-анасынан "элаз орын" тапты. Мундай ата-аналар ез балаларыныц тез1мдш1гшен, карсылыгынан коркады жэне оларга жол беруге коп себеп табады.
YniiHHii орында тэрбиеш бузудыц келе-ci себебьерльзайыптылар арасында тэр-бие саласына кактыгыс енпзу. Бул ретте ата-аналардын, тэрбие мэселелер] бойын-ша гпкфлершдеп айырмашыльщ диаме-§ тральды болады: 6ipeyi ете катан, тэрбиеш
w талап етед], eKiHHiici балага шагымданады.
| ^
о Бул ретте, баланы калай тэрбиелеу емес,
нн
о тэрбиелж д аул ар да кшнщ дурыс екенш
О эрк1м кызыктыратыны оцай аныкталады.
& Окушылардын, психологияльщ жэне элеу-я
2 метик жагдаиыныц туракты мониторинпн
н талдай отырып, кешендеп мектеп жумысы-
<3 ныц тэжфибес! отбасы институты мен тэр-
Рч
^ бие процеш арасындагы кайшыльщтарды
Е дер кезшде аныктауга жэне тиюшше бала-
S ларды тэрбиелеудщ cki институтыныц ин-
< теграциясы бойынша формалары мен эдь
^ стерш аныктауга мумкшдш берд].
^ Отбасы - тэрбие, рекреацияльщ (оган
® дене, материалдык, моральдык, психоло-
ь-Q
2 гияльщ колдау, бос уакытты уйымдастыру g кфед]), ко м му н и кат и вт 1 (карым-катынас о жэне ол аркылы-элеуметтендфу), ретте-^ ушш ж, фемецитологияльщ (отбасындагы
3 бакыт cesiMi) куш-жшершщ аркасында ба-^ лаларды базистж элеуметтендфуд] жузеге
^ асыратын когамныц 6ipiHHii дэрежел! уясы.
^ |
^ Отбасында жеткшшек баланы тэрбиелеу
^ - бул карапайым емес мацызды жэне жау-
апкершшисп талап ететш улкен ю. вйткеш осы жастагы баланыц бойынан шыгар-машылыкка, езшщ емфден орнын пдеу сиякты талпыныстарын байкауга болады [5, 6.120]. Осы туста ата-ана олардыц жан дуниесш тусшт, дер кезшде багыт-багдар керсетсе, бул бала тэрбиесшдеп ата-ана-ныц тапкьфлыгы болып саналады. Бала бойында болып жаткан кез келген езгерь стерд] ескерш, ата-ана баламен журпзетш тэл1мд1к, тэрбиелш ютерд] олардын, барльщ кьфынан зерттей, шла «Мэнше» эсер ететшдей ешкандай ю-эрекетке бармай, жакын досындай акыл-кецес бере отырып журпзу] кажет. Сонда гана ата-анамен бала арасындагы карым-катынас он, нэтиже бе-ред]. Сондьщтан да, эрдайым озшдш пе-дагогикалык бшшд] тольщтырып отыру, баска да ата-аналардын, тэжфибелершщ жагымды жактарын колдану, мектеп пен муталшдермен бф1пп жумыс ютеуд] колга алу, ата-аналарга арналган езшдж дэрь стерд] тьщдау, эдебиеттерд] оку керек. Бф созбен айтканда, егер спдщ балацыздыц емфде бел пл 1 децгейде жетютжке жетуш каласацыз, жеке тулга ретшде, маман ретш-де ашылуына ецбектендфе отырып, комек беру кажет. Бул балалар ушш, ата-ана мен когам ушш ете тишд] жэне мацызды.
ЭДЕБИЕТ
1 .«Окушылардын, гылыми когамдарын уйымдастыру жэне республикальщ гылыми жарыстарын еткпуге эдютемелж" нускау-лар». Астана 2007.120 б.
2.Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. Т. 1-4. М., 1989. - С. 250
3.Бухвалов В.А. Развитие учащихся в процессе творчества.//Педагогический поиск, 2000. №1.-С. 150.
4.Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. «Педагогика», 1989,-С.128
5. Кенпмбетова С. А.« Оку-тэрбие урдюш-де окытудыц инновацияльщ эдю-тэсшдерш пайдаланудыц педагогикалык шарттары». Астана 2007, 125 б.
