Научная статья на тему 'ОСНОВЫ ФАРМАКОПРОФИЛАКТИКИ У ЛЮДЕЙ СКЛОННЫ К ПАТОЛОГИЯМ (БЕРЕМЕННЫЕ, ДЕТИ, ПОЖИЛЫЕ ЛЮДИ)'

ОСНОВЫ ФАРМАКОПРОФИЛАКТИКИ У ЛЮДЕЙ СКЛОННЫ К ПАТОЛОГИЯМ (БЕРЕМЕННЫЕ, ДЕТИ, ПОЖИЛЫЕ ЛЮДИ) Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
137
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Re-health journal
Область наук
Ключевые слова
беременные / дети / пожилые люди / фармакотерапия / эмбриогенез / препараты Х-категории.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Мамасолиев Неъматжон Солиевич

В статье рассмотрено влияние препарата на беременных, плод, детей и больных геронтологического возраста. Подробно описаны правила фармакотерапии, особенности ее безопасности. Современные клинико-фармакологические подходы к относительно часто назначаемым беременным женщинам препаратам являются всесторонними.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по клинической медицине , автор научной работы — Мамасолиев Неъматжон Солиевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОСНОВЫ ФАРМАКОПРОФИЛАКТИКИ У ЛЮДЕЙ СКЛОННЫ К ПАТОЛОГИЯМ (БЕРЕМЕННЫЕ, ДЕТИ, ПОЖИЛЫЕ ЛЮДИ)»

ОСНОВЫ ФАРМАКОПРОФИЛАКТИКИ У ЛЮДЕЙ СКЛОННЫ К ПАТОЛОГИЯМ (БЕРЕМЕННЫЕ, ДЕТИ, ПОЖИЛЫЕ ЛЮДИ)

Мамасолиев Неъматжон Солиевич

Андижанский государственный медицинский институт

В статье рассмотрено влияние препарата на беременных, плод, детей и больных геронтологического возраста. Подробно описаны правила фармакотерапии, особенности ее безопасности. Современные клинико-фармакологические подходы к относительно часто назначаемым беременным женщинам препаратам являются всесторонними.

Ключевые слова: беременные, дети, пожилые люди, фармакотерапия, эмбриогенез, препараты Х-категории.

АХОЛИНИНГ ПАТОЛОГИЯГА МОЙИЛЛИГИ ЮЦОРИ ГУРУ^ЛАРИДА (Х,ОМИЛАДОРЛАР, БОЛАЛАР, КЕКСАЛАР) ФАРМОКОПРОФИЛАКТИКА

АСОСЛАРИ

Маколада дори-моддаларини х,омиладор аёлга, хомилага, болаларга ва геронтологик ёшда булган беморларга таъсирлари шарх,ланган. Фармакотерапия коидалари, уни хавфсизлантириш хусусиятлари кенг куламда баён килинган. Хомиладорларда нисбатан куп буюриладиган препаратларга замонавий клиник фармакология нуктаи назарлари чукур курсатилган.

Калит сузлар: х,омиладор аёл, болалар, кексалар, фармакотерапия, эмбриогенез, Х-категория дори моддалари.

FUNDAMENTALS OF PHARMACOPROPHYLAXIS IN PEOPLE PRONE TO PATHOLOGIES (PREGNANT WOMEN, CHILDREN, THE ELDERLY)

The article considers the effect of the drug on pregnant women, fetuses, children and patients of gerontological age. The rules of pharmacotherapy, the features of its safety are described in detail. Modern clinical and pharmacological approaches to relatively commonly prescribed drugs for pregnant women are comprehensive.

Key words: pregnant women, children, elderly people, pharmacotherapy, embryogenesis, X-category drugs.

Куп дори моддалари х,омилага салбий таъсир курсатади. Булар х,омиланинг жинсий аьзоларининг шакилланиши ва фаолиятига хамда х,омилани куппогонали ривожланиши жараёнига таъсир килади.

Х,омиладорларни ташки мухит хамда дори воситаларига уткир сезувчанлиги

руй берадиган даврлари

-Амнионни имплантация олди даври (х,омиладорликни биринчи хафтаси). Дори моддаси бу даврдан таъсири-оталанган тухум хужайраси улимидир

-Эмбриогенез (имплантация, органогенез ва плацентация даври)

- Бу жараён х,омиланинг 3-4 ойига тугри келади.

Бунда дори моддалари х,омилага тератоген ва эмбротоксик таъсир килади.

-Тугиш олдидаги давр (бунда дори моддани тугиш кечиши узгартиради ва чакалокни адаптациясини сусайтиради).

Х,омиладорда дори моддаларини фармакокинетик хусусиятлари

Дори моддаларнинг сурилиши. Х,омиладорда ошкозон-ичак тизимини кискариши фаоллиги хамда ошкозон секрецияси сусаяди.

Кам эрувчи дори моддаларининг сурилиши сусаяди.

Бошка дори моддаларни сурувчанлиги кучайиши мумкин (уларни ичакда куп туриб колиши туфайли).

Х,омиладорда абсорбцияни индивидуал фарки х,омиладорлик муддатларига, уларни юрак, кон-томир тизими, ошкозон ичак тизими ва дори моддасининг физико-химик холатига боглик булади.

Дориларни булиниши.

Х,омиладорларда айрим дориларни плазмадаги концентрацияси камаяди. Х,омиладорлик пайтида ва тугрукдан сунг дори моддаларни плазмадаги оксиллар билан богланиши сусуяди. Бу хол альбуминда кузатилади.

Натижада дори моддасини эркин фракциясининг концентрацияси ошади. Масалан диозепамни эркин функциясининг концентрацияси х,омиладорда 3 марта ошади.

Дори воситаларини метоболизми.

Х,омиладорда жигарда метоболизмга алокадор куплаб жигар ферментларини фаоллиги узгаради.

Эстерогенлар цитохрома Р-450.ЗА4 изоферментни концентрацияси камайтиради, прогестиплар эса аксинча таъсир килади.

Х,омиладорлик пайтида К-деметилаза ва глюкуронил трансфераза фаоллиги камайганлиги туфайли кофеин концентрацияси ошади.

Дори воситаларини чицарилиши. Х,омиладорда коптокчалар фильтрациясининг тезлиги юкори булади ва каналчаларни реабсорбцияси х,ам кучайган булади.

Х,омиладорнинг охирги боскичларида буйракни элеменация тезлигига тана х,олати х,ам таъсир килади. Агар х,омиладорлик асорат билан кечса, дори воситаси кинетикаси узунлиги узгаришлар киритади. Х,озирда 60-80% х,омиладорлар дори моддаларини (кайд килишга карши дорилар, анальгетиклар уйку дорилар, тинчлантирувчи дорилар, диуретиклар антибиотиклар, антацидлар, антигистамин препаратлар, балгам хдйдовчи препаратлар ва х.к) кабул киладилар.

Полипрагмазия х,олатлари руй берганда х,омиладорларда ножуя таъсир канча доридан эканлигини аниклаш х,ам кийин кечади.

Х,озирда дори препаратларини х,омилага кай тарзда таъсир этиш буйича А дан то Б категориягача категориялар мавжуд.

А-си зарарсиз, Б - х,омиладорлик мумкин эмас.

Х- си х,омиладорларда мутлок мумкин эмас категориялардир

Жадвал 1

Хрмилага хатар буйича дори моддасининг категорияси_

Категория Тавсифнома

А Х,омилага хатар йук

В Экспериментда хайвонларда х,омилага хатар аникланган, аммо одамларда хатар кузатилмаган.

С Х,омилага хатар булсада, терапевтик самара узини оклайди.

Д Х,омилага хатар аник, лекин уни она организмига нисбатан таъсири хафдан тусикдир.

Е Х,омилага хатар, онага булган ижобий томондан юкори.

Х Х,омилага ута хдтар лекин х,омилага булган хатар онага булган хатардан юкори.

Жадвал 2

Х,омиладорлик пайтида мутлок хатар хисобланган дори моддалари (Х-категория)

Дори моддаси Х,омилага таъсир

Андрогенлар Вирилизация, оёк ва кулларни калталаниши трахая ва кизилунгачни аномалияси, юрак, кон-томир нуксонлари

Диэтил-стильбэстрол Кин аденокарциномаси, бачадон буйни дефекти, уругдон гипотрофияси, эркаклар жинсий аъзоси нуксони

Стрентоцид Карлик

Дисульфирам Х,омиладорда спонтан аборт, оёклардаги ясси оёклик.

Эрготамин Х,омиладорда спонтан аборт, марказий асаб тизимини кузголиши

Эстерогенлар Юрак иллатлари, эркаклар жинсий аъзосини феминизациясини, кон томирлар аномалияси

Галотап Х,омиладорда спонтан аборт

Иод Гипотиреоз, кретинизм

Метилтестосферон Аёллар хомиласида маскулинизация

Прогестинлар Клиторни катталашуви, аёллар хомиласида маскулизация

Хинип Рухий ривожланиши сусайиши,эшитишни сусайиши глаукома, сийдик чикариш тизимида аномалия, хомила улими

Талидомид Оёк, куллар нуксони,юрак иллатлари, Ошкозон-ичак ва буйракдаги иллатлар.

Триметадпон Юз характери ^-га ухшаш кошлар, юрак аномалияси куз аномелияси, рухий ривожланишдан оркада колиш)

Ретиноидлари изотретиноин, ацитретин Оёк, куллар аномалияси, юрак ва марказий асаб тизими аномалияси, сийдик чикариш тизими аномалияси ва хоказо.

Жадвал. 3

Д-Категорияси. Теротоген таъсир килувчи дори моддалари_

Дори моддаси Х,омилага таъсири

Антибиотиклар.

Стрептомицин Тетрациклинлар Эшитишни бузилиши Тиш рангини узгариши, тиш эмалини гипоплазияси

Психотрон моддалар

Литий препаратлар Юракнинг тугма нуксонлари, букок, мускуллар гипотонияси

Диазепам Гипотония, мушаклар гипотонияси, оёк-куллар аномалияси

Имипрамин Нафас тизими аъзоларининг фаолиятини бузилиши, оёк-куллар нуксони, тахикардия, сийдик тутилиши, дистресс синдром

Мепробомат Юрак иллатлари, диафрагма иллати, абстиненция синдром

Анальгетиклар.

Ацетилсалицил кислота Неонатал кон кетиш, эрта тугулганларда бош суяги ичи кон кетиши, упка артериясида тургун гипертензия

Индометацин Упка артериясида неонатал гипертензия, юрак-упка адаптациясини бузилиши, хомила улими

Антикоагуляптлар

Варфарин Эмбриопатия, ривожланишида тухташ, куриш норви атрофияси, калтироклар, кон кетиши.

^алтирокка карши дорилар

Фенобарбитал Эшитишни бузилиши. Мнсни.суниши анемия, калтирок.

Фенитион Аклий кобилятини пасайиши, юракни тугма касалликлари, кон кетиши

Вальпроев кислота Умуртка поганасини эфекти

Этосуксимид Монголонд турк-атвор,киска буйн,ортикча эмчак

Антигифтензив дорилар

Гидрохлортиазид Холестаз, панкреатит

Бурун шиллик каватида кизариш, гипотерапия, бродикдуция

Малярига карши дорилар

Резерин Эшитишни бузилиши

Усмаларга карши дорилар

Азотиоприн Упка аномияси, полидактимия, юздаги дисморфогенез

Бусульфан Куз соккаси хираланиши хомилани ривожланиш секинлашиши

Хлорам бузиш Буйрклар фаолиятини бузилиши

Фторуцил Хомиладорда споптан аборт, бош суягини юз кисми нуксони

Колхицин Хомиладорда споптан аборт, 21-пр хромосомда трисомия

Мерпентопурин Хомиладорда споптан аборт, бош суягини юз кисми нуксони

Метатрексат Пешона кисми йуклиги, хомиладорда споптан аборт, тугишдан кейинги ривожланиш сусайиши.

шкристин Кичик хомила, хомилани нотугри жойланиши

Антитироид дорилар

Метимазол Букок, бошни соч кисмини уртасида яраланиши

Гипогликемик дорилар

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хлориропамид Гипоглемия

Витаминлар

Витамин-А 10.000 дозадан юкори Юрак,кон томирлар нуксони, кулок супраси дефекти ва х.к

Хомилани ривожланиш жараёнида ташки мухит ва дори моддаларига таъсири кучли даврлар:

1.Бластоцитларни имплантация олди ривожланиши даври (хомиладорликни 1-чи хафтаси). Бунда дориларни максимал токсик таъсири кузатилади, бу хомилани пайдо булишини йукотади.

2.Эмбриогенез даври (8 - хафта охири хомиладорликни). Бунда дорини эмбриотоксик ва тератоген таъсири кучли булади. Эмбриогенезда бу даври хомиладорликни 3 - 6 хафтасига тугри келади. Дорини тератоген таъсири эса бу даврда кузатилмайди.

З.Тугишга якин давр - бу вактда хомиладор дори кабул килса, тугрукни кечиш, чакалокни адапталанишини сусайтиради.

Хомиладорда дори воситаларини цуллашдаги айрим масалалар.

• Антимикроб воситалар. Хомилада антибиотикларни токсик таъсирига мойиллик катта булади. Хомиладорликни охирги боскичларига тетрациклинларни парентерал юборилганда (катта дозаларда) хомилада жигарнинг уткир сарик дистрофияси ва кичик дозаларида эса ёш болаларда тишининиг сарик рангга буялиши, уни гипоплазияси ва скелетни ривожида сусайганлиги кузатилади.

-Пенциллинлар. (Айникса ярим синтетиклари) ва цефалоспоринлар хам йулдош оркали, хомилага етади, лекин улар токсик таъсир курсатмайди.

-Стрептомицин хомилага нейротоксик, ототоксик таъсир килади ва скелетни ривожини сусайтиради.

-Хомиладорликни охирги триместрида сульфаниламидларни бериб булмайди, чунки улар плазма оксиллари билан бирикиб билирубинни четлатади ва чакалокда сарикликни чакиради. Яна сульфаниламидлар (шунингдек нитрофуранлар) гемолитик анемияни глюкоза - 6 фосфа тдегидрогеназа билан касалланган болаларда чакириши мумкин.

-Метронидозол ва триметоприм. Хомиладорликни I - триместрида берилмайди, чунки эмбриотоксик таъсир килади.

-Хомиладорда куйидаги антимикроб дори воситаларини бериш мумкин.

• 1-3ойларда - пенилицилинлар, цефалоспорин, линкомицин, фузид кислота;

• 4-8 ойларда - пенцилинлар, цефалоспоринлар, линкомицин, фузид кислота, сульфаниламидлар, котримиказол, нитрофуранлар;

• Охирги хафталарида- пенцилинлар, цефалоспоринлар, линкомицин, фузид кислота;

• Нонаркотик анальгетиклар, агар жуда керак булса, киска муддатга оз дозада берилади. Бунда парацетамол ва ацетилсалицил кислотани кичик дозаларда бериш мумкин.

Индометацин, диклофенак каби ностероид яллигланишга карши препаратлар. Х,омиладорликнинг охирги боскичларида берилса катор асоратлар бериш мумкин.

• ^айд килишига карши дори воситалар. Узи хомиладорда 80% хомиладорларда эрталаб кайд килиш кузатилади. Бу симптом хомиладорликни 4 - хафтасидан бошланиб, 12- 14 - хафталарида йуколиши мумкин. 20% холларда хомиладорлар хомиладорликнинг барча хафталарида кайд килишлари мумкин. Айрим холларда кайд килиш дори воситаларисиз утиб кетади. Агар кайд килган хомиладорда дегидратация, озиб кетиш, метаболик ацидоз кузатилса унда дори кулланилади. Агар хомиладорда марказий асаб тизими ва ошкозон - ичак тизими касалликлари булмаса, у холда унга пиридоксинни (50-100мг/сут) 10 - 25мг/сут прометазин, ёки 10мг метоклопрамидни м\о ёки 5мг венага хар 6-соатда) биргаликда тавсия этилади. Метаклопрамидни тинмай кайд килганда ва хомиладорликни охирги хафталарида килиш мумкин.

Нейролептик ва транквилизатор.

Хлопромизинни (гестозларни даволашда ишлатилади).Теротоген таъсири йук, лекин у гепатотоксик таъсир килади хамда ретинопатияни чакириши мумкин. Агар хомиладорда уйку бузилса - уларга диазепам буюрилади. Лекин уни хомиладорлигининг охирги хафталарида бермаслик керак, чунки у чакалокда нафасини йуколишига олиб келади.

Антигипертизив дори воситаларни. Диастолик босим 90мм симоб устунидан баланд булган холларда тавсия этилади. Оз дозаларда метилдопа, айрим бета - блокаторлар (масалан пропранолол бачадон) мушакларини тонусини оширади, юрак ташламасини пасайтиради, йулдошни гипотрофиясини чакиради, брадикардия, гипоксия, гипогликемия, гипербилирубинемия, компенсатор техикардияни сусайтириш холатларини келтириб чикаради.

Магнезия сульфатни хомиладорликни охирги боскичларида берилса. У чакалокни скелет мушакларини тонусини сусайтиради.

Тиазид диуретиклар тромбоцитопения, электролит балансида бузилишлар келтириб чикаради.

• Горманал препаратлар. Эстерогенлар ва прогестинларни хомиладорликни биринчи 4-ойлигида куллаш керак эмас, чунки улар юракни ривожини, оёк - куллар ривожини бузади. Глюкокартикоидларни теротегон таъсирини катаракт, буйрак усти бези гипоплазиясини чакиради.

• Нархоз учун препаратлар. Эфир хлородофи, азот записи, йулдош оркали кириб, хомилани нафас марказини сундириши мумкин, шу боис уларни огрик колдириш ва кесер кесишда кулламаслик керак. Морфин, барбитуратлар хам йулдош тусигидан утиб, улар хам хомилани нафас марказини сундириши мумкин.

• Антикоагулянтлар. Агар керак булса бемоларга гепарин буюриш мумкин, чунки у йулдош оркали утмайди. Нотугри антикоагулянтлар йулдош оркали утиб, хомиладор конталашлар чакиради (хомиладорда гемарагинг синдром булмаса хам). Х,омиладорнинг I - триместрида нотугри антикоагулянтлар эмбриотоксик ва тератоген таъсир килади, натижада уларда бурунни гипоплазиясини, кулларни киска булишини, кузни атрофиясини, катаракта, суяклар ривожини аномалиясини чакиради.

Витамин ва фито препаратлар.

Гипо- и гипервитаминозлар хомилани ривожини бузади.

Витамин В-ни етишмаслиги оёк - кулларда аномалияни, каттик танглайни булинишини, витамин А-ни эса етишмаслиги каттик танглайни булинишини, анэнцефалияни, фолат кислотани - етишмаслиги, юрак кон-томир тизимидаги иллатларни куришидаги бузилишларни, катарактани, витамин С-ни етишмаслиги хомилани тушишини, кон томирлар утказувчанлигиниг ошишини, тукима нафасини бузилишини,

витамин Е - ни етишмаслиги мия аномалиясини шунингдек куз ва скелет суяклари аномалиясини х,омилада келтириб чикариш мумкин. Усимликлардан тайёрланган дори воситаларни (барбарис, дорихона дымянкаси, арча, денгиз карами, тувок кабилар) х,омиладорда тавсия этилмайди, чунки улар таркибидаги алколондлар (пиролизидин гурухи) теротегон таъсир килади.

Калтироцца царши дори воситалари. Фенитоин 10% холларда х,омила ривожини секинлаштиради. Эгарсимон бузилишни келтириб чикаради. Яна юрак ва жинсий аьзоларни аномалиясига, тирнокларни йуколишига олиб келади. Хрмиладорда бу препаратлардан барбитурантларни ва бензодиазенини тавсия килинади.

Гипогликемик препаратлар. Хрмиладорда инсулинни тавсия этишади, агар лозим булса. Сульфанилсийдикчил бирикмалари бигуанидлардан хавфсиздир. Бу препаратларни бериши тугрукка 4 - кун колганда тухтатиш керак, чунки акс холда чакалокда гипогликемия келиб чикиши мумкин. Перорал гиполипедик препаратларни х,омиладорликкача самара бериб турганларни х,ам тавсия этиш мумкин.

Жадвал 4

Ялл^ланишга карши препаратларни, х,омиладорда куллаш ва ножуя таъсирлари

Препаратлар Асоратлари ^уллаш

Салицилатлар Тулгокни сустлашиши, хрмиладорда ва х,омилада кон кетиш, чакалокда нафас олишини бузилиши. Уларни кунига 3 г/сут бериб, тугрукка 1-ой колганда тухтатилади

Бошка ностерид яллигланишга карши препаратлар Тулгокни сустлашиш, баталов найчасини эрта бекилиши, упка гипертензияси ошкозон-ичаклардан кон кетиш, буйракни бузилиши Минимал дозаларда бериш мумкин тугрукдан 2-4 хафта олдин тухтатилади

Хлорохин Чакалокда карлик чакиради. Тавсия этилмайди

Олтин препаратлар Аник эмас Эхтиёткорлик билан тавсия этилади

Пенициламин Чакалокларда тугри зарарланишга олиб келади Тавсия этилмайди

Иммунодепрессантлар Эмбритоксик ва теротоген таъсир килади. ^омилани ривожини сусайтиради. Тавсия этилмайди

Глококартикоидлар Танглайни булинишини, буйрак усти безини етишмовчилигини чакиради Оз дозаларда тавсия этилади

АДАБИЁТЛАР

1. Аляутин Р.Н. - Фармакология. Олий укув юртлари учун дарслик.М., "Гэотар - Медиа"., 2004 й.

2. Белоусов Ю.Б,Леонова М.В.Клиник фармакологияга кириш. М.2002 й.

3. Белоусов Ю.Б,Моисеев В.С, Лепахин В.К. -Клиник фармакология ва фармакотерапия -М; Универсум Паблишинг, 1997й. Белоусов Ю.Б. Моисеев В.С,Лепахин В.К. Клиник фармокология ва фармакотерапия,- М.,1997 й.

4. Венгеровский А. Фармакология. лекцилар курси; Укув кулланма -4 чи чикиши - м; ГЭОТАР -Медиа, 2012й.

5. Гаевый М.Д., Петров А., Гаевая Л.М. Фармакология. Олий укув юртлари учун дарслик. Ростов н/д 2008 й.

6. Дороговоз С. М., - Фармакология., Харьков, 2002 й.

7. Егоров Н.С. Антибиотикларни урганиш асослари.Олий укув юртлари учун дарслик. М., 2000 й.

8. Нил.М.Д. - Кургазмали фармакология, М. 1999 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.