Научная статья на тему 'ОСНОВА И ВАЖНОСТЬ ПРОВЕДЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНО- ТЕРРИТОРИАЛЬНОГО РАЗМЕЖЕВАНИЯ В СРЕДНЕЙ АЗИИ'

ОСНОВА И ВАЖНОСТЬ ПРОВЕДЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНО- ТЕРРИТОРИАЛЬНОГО РАЗМЕЖЕВАНИЯ В СРЕДНЕЙ АЗИИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
121
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СОВЕТСКАЯ ВЛАСТЬ / КОММУНИСТ / СОЦИАЛИЗМ / НАЦИОНАЛЬНАЯ ПРОБЛЕМА / ТУРККОМИССИЯ / КАПИТАЛИСТИЧЕСКИЙ / ЭТНОГРАФИЯ / НАРОДНЫЙ КОМИССАРИАТ / ПАНТЮРКИЗМ / САМООПРЕДЕЛЕНИЕ / НАЦИЗМ / СРЕДНЯЯ АЗИЯ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Джураев Дж.

В данной статье автор использует исторические источники и материалы о проведении национально-территориального размежевания в Средней Азии. Особенно рассматривается важнейшая судьбоносная события в истории таджикского народа.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE MAIN AND FEATURE OF PASSING NATIONAL-TЕRRITORIAL DELIMITATION OF CENTRAL ASIA

In this article the author used historically sources and historical materials about accompanies National-Terrain delimitation of Central Asia. Spatially highlights the main events of fates of the history of the Tajik people.

Текст научной работы на тему «ОСНОВА И ВАЖНОСТЬ ПРОВЕДЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНО- ТЕРРИТОРИАЛЬНОГО РАЗМЕЖЕВАНИЯ В СРЕДНЕЙ АЗИИ»

ЗАМИНА ВА ЗАРУРИЯТИ ГУЗАРОНИДАНИ ТАЦСИМОТИ МИЛЛЙ-ДУДУДЙ ДАР ОСИЁИ МИЁНА

Ч,ах,онгир ^УРАЕВ,

номзади илмхои таърих, ассистенти кафедраи таърихи халки точики Донишгохи миллии Точикистон Тел:+(992) 934-10-87-18

Дар чумхурихои Осиёи Миёна пас аз барпо гардидани Докимияти Шуравй, Дизби Коммунистй ягона хизби хукмрон ба хисоб мерафт. Дизбхои Коммунистии чумхурихои Осиёи Миёна бошанд, асосан ичрокунандагони дастур ва талабу дархостхои сарварони Дизби Коммунистии (болшевикй) Иттиходи Чдмохири Шуравии Сотсиалистй ва фиристодагони онхо буданд. Вазифаи аввалиндарача ва максаду мароми хамаи ин хизбхо, чун Дизби Коммунистии (болшевикй) бунёди чамъияти сотсиалистй буд, ки дар шароити сиёсии онвакта таъчилан бояд ба сомон расонида мешуд.

Барои бунёди чамъияти сотсиалистй дар шароити сиёсию ичтимоии Осиёи Миёна пеш аз хама хал намудани масъалаи миллй зарур шуморида мешуд. Далли масъалаи мазкур чуноне,ки асосгузори хизби болшевикй ва сарвари Докимияти Шуравй Владимир Илич Ленин тавсия ва асоснок намуда буд, ин ба хдмаи миллатхои собик мазлуми империя додани хукуки худмуайянкунии миллй,буд то ин ки онхо озодона шакли давлатдории миллии худро бунёд намоянд.

Соли 1920 пас аз ба охир расидани чанги шахрвандй Докимияти болшевикхо кариб дар тамоми каламрави собик империяи Русияи подшохй баркарор гардид.В.И. Ленин таваччухи худро бевосита ба минтакаи Осиёи Миёна равона кард. Нахустин масъалае, ки у дида баромад, ин чобачогузории кадрхо буд, ки тибки он раиси Турккомиссия М.В. Куганов ва чонишинони вай Г.Сафаров ва Я. Петерс таъин гардиданд. Дар назди онхо вазифа гузошта шуда буд, ки хайати хизбро аз пантуркистон пурра тоза намоянд.

Пас аз ба пуррагй барпо гардидани Докимияти Шуравй ва фаро расидани хаёти осоишта, барои сохтмони чомеаи сотсиалистй, ки хал намудани масъалаи миллй ба он мусоидат мекард, заминаи мусоид фарохам омад. Се чумхурии вучуддошта: ^МШС Туркистон дар хайати ^ФШС Русия, Ч,ШС Хоразм ва ^ХШ Бухоро чумхурихои миллй набуда,балки давлатхои сермиллат буданд. Аниктараш номи онхо ифодакунандаи номи ягон миллате набуд. Чунончй: дар худуди Ч,умхурии Туркистон-узбекхо, точикхо, киргизхо, туркманхо, казокхо; дар Ч,умхурии Бухоро-точикхо, узбекхо, туркманхо; дар Ч,умхурии Хоразм-узбекхо, туркманхо ва гайра асрхо боз зиндагй карда, талхию ширинии замонро бо хам чашидаанд.

Дар арафаи таксимоти миллй-марзии Осиёи Миёна 47,7% точикон дар хайати Ч,МШС Туркистон ва 52,3% дар хайати Ч,ХШ Бухоро зиндагй мекарданд [1, 58].

Аз сабаби он ки халкхои Осиёи Миёна зинаи тараккиёти чамъияти капиталистиро пурра аз сар нагузаронида, якбора аз сохти феодалй ба сотсиализм гузашта буданд, бинобар ин онхо хануз то ба дарачаи миллат ташаккул наёфта буданд. Махсусан худшиносии миллй дар байни точикон нисбатан дар дарачаи паст буд. Дар он солхо точиконро бештар на аз руи миллат ва хатто забон, балки аз руи махал: бухорой, самаркандй, хучандй, намангонй, фаргонагй, тошкандй, кулобй, каротегинй, хисорй ва

гайра фарк мекарданд. Мардуми туркнажод бошанд хануз нишонахои кавмй-кабилавиро ба монанди: лакайхо, кунгуротхо, барлосхо, мангитхо, карлугхо, кенагасхо ва гайра нигох медоштанд. Дамаи онхо мафхуми «миллат»-ро мансубият ба дин медонистанд.

Сабабхои дар боло зикршуда боиси он гардида буд, ки дар худуди Осиёи Миёна ва хатто берун аз он хам то ба ин давр намояндагони точикон ва узбекхо хеч гох масъалаи бунёди давлатдории миллии худро нагузоштанд. Баръакс, дар байни онхо андешахои: "истиклолияти Туркистон", "аз нав баркарор намудани хонигарии Куканд", "истиклолияти хакикии Бухоро" ва гайрахо вучуд доштанд. Дар замони мустамликавй дар харакатхои миллию озодихохонаи халкхои точику узбек махз хамин майлонхоро пай бурдан мумкин аст. Вале дар ин самт талабу кушишхои казокхо ва туркманхо барои истиклолият то андозае ба талаби бунёди давлатдории миллй наздик буд.

Дамин тавр, ба миён омадани масъалаи бунёди давлатдории миллии точикон ва узбекхо натичаи талаби худи ин халкхо набуда, балки натичаи сиёсати миллии Дизби Коммунистии (болшевикй) ба хисоб меравад. Дар Осиёи Миёна махз бо талабу ташаббуси онхо, бо максади тезонидани сохтмони чамъияти сотсиалистй масъалаи таксимоти худуди миллй ба миён гузошта шуд.

Аввалин маротиба зарурияти ташкил намудани се чумхурии миллй аз чониби комиссияи туркистонй 15-уми январи соли 1920 пешниход гардида буд. Баъдан харитаи мардумшиносии Туркистон бо супориши В.И. Ленин 13-уми июни соли 1920 тартиб дода шуд, ки мутобики он Туркистон бояд ба Узбекия, Туркмания ва Киргизия таксим мешуд.

Барои халли масъалаи миллй дар ^МШС Туркистон Комиссариати Халкй оид ба корхои миллй амал мекард. Дар Низомномаи он омада буд, ки тамоми миллатхои Ч,МШС Туркистон дар хайати Комиссариат бояд шуъбахои худро дошта бошанд. Дар асоси ин низомнома шуъбахои зерин; узбекй, туркманй, киргизй, арманй, озарбойчонй, тоторй, форсй, украинй ва яхудй таъсис дода шуда буд. Дарчанд точикон кисмати зиёди ахолии минтакаро таъсис дода, ахолии мукиминишин буданд ва назар ба дигар халкиятхои туркнажоде, ки дар ин сарзамин зиндагй доштанд таърихе хеле кадима ва бою рангин доштанд дар бораи онхо ягон фикре карда нашуд. Датто Конститутсияи Ч,МШС Туркистон, ки мохи сентябри соли 1920 кабул гардида буд, узбекхо, туркманхо ва киргизхоро ба сифати ахолии тахчой эътироф карда, точиконро фаромуш сохта буд [2-31].

Дар хайати Комиссариат шуъбае бо номи форсй таъсис ёфта буд, ки аз назари Тошканд ба ин шуъба гурухи хурди ахолии форсизабони шиамазхабе, ки дар охири карни XVIII аз Марв омада буданд дохил мешуданд. Точикон мувофики акидаи пантуркистон аз Форс мухочир шуда ба Осиёи Миёна омада буданд [3-84].

Аз хамин сабаб бо дахолати пантуркистон ба чои шуъбаи точикон шуъбаи форсй кушода шуд. Яке аз ин гуна форси шиамазхаб, ки акидаи дар боло зикршударо на танхо дастгирй, балки бевосита худаш пешниход намуда буд Саид Ризо Ализода (эронй), истикоматкунандаи шахри Самарканд буд, ки дар махаллаи «Шуълаи инкилоб» фаъолият дошт.

Махз дар яке аз шуморахои мачаллаи мазкур дар бораи таъсиси шуъбаи форсй ба ахолии Самарканд хабар дода шуда буд [4-39].

Дар натичаи нисбат ба точикон сиёсати нодурустро пеш гирифтани рохбарони чумхурй, ин халки кадимтарини кишвар охиста-охиста хатто аз имкониятхои ночизи

дар аввал ба даст даровардааш хам махрум гардид. Аз чумла, нашри ягона мачаллаи форсии точикй - «Шуълаи инкилоб», ки чун органи хафтаинаи вилоятии ДК(б) Туркистон дар шахри Самарканд аз 10-уми апрели соли 1919 чоп мегардид, мохи декабри соли 1921 баста шуд. Сахифаи точикии дигар рузномахо низ махдуд гардида, охиста-охиста аз байн рафтанд [ 5-318].

Хдмин тавр, чунин заруриятхо боис гардиданд, ки дар чунин шароити таърихии барои халки точик номусоид таксимоти миллй-марзии Осиёи Миёна гузаронида шавад:

1.Дал намудани масъалаи миллй ва аз байн бурдани харгуна ихтилофхо байни миллатхои Осиёи Миёна.

2.Дар амал пиёда намудани хукуки халкхои Осиёи Миёна барои худмуайянкунй.

3.Боз хам бештар наздик сохтани шурохо бо оммаи халки Осиёи Миёна ва бо ин рох мустахкам намудани Давлати Шуравй.

4.Бархам додани кафомонии иктисодию ичтимой ва илмию фархангии Осиёи Миёна ва фаъол гардонидани сахми халкхои он ба сохтмони сотсиализм.

5.Зарба задан ба миллатгароёни буржуазй ва шовинизми бузургдавлатй, баланд бардоштани худшиносии синфии мехнаткашон ва пурзур гардонидани мубориза бар зидди истисморгарон ва гайра.

Хдмин тавр дар сарзамини Осиёи Миёна мувофики накшаи Дизби болшевикй масъалаи таксимоти худудй-миллии кишвар, агарчанде барои гузаронидани он хануз шароитхои объективию субъективй фарохам наомада буд, ба миён гузошта шуд. Барои амалй гардонидани ин тадбир аввалин пешниходхо низ ба амал омаданд, ки дар хамаи онхо махз мавчудияти точикон, чун миллати алохида ба инобат гирифта намешуд.

АДАБИЁТ

1. Набиева Р., Зикриёев Ф., Зикриёева М. Таърихи халки точик.-Душанбе: Собириён, 2010 .

2. Масов Р.М. Таджики: история под грифом «совершенно секретно». -Душанбе, 1995.

3. Рачабов С.А. Таксимоти миллии давлатй дар Осиёи Миёна ва ахамияти он барои ташкил шудани Республикаи Советии Сотсиалистии Точикистон // Материалхо оид ба таърихи халки точик (Давраи советй).-Сталинобод, 1957.

4. Шуълаи инкилоб аз 15 майи соли 1919.

5. Х,отамов Н. Таърихи халки точик (аз солхои 60-уми асри XIX то соли 1924). -Душанбе: ЭР-граф, 2007.

6.Зикриёев Ф. Таърихи сиёсии халки точик ва чахон. -Душанбе:Маориф, 1995.

7. История таджикского народа с древнейших времен до наших дней. Т. V. -Душанбе, 2004.

8. Масов Р.М. История топорного разделения. -Душанбе, 1991.

ЗАМИНА ВА ЗАРУРИЯТИ ГУЗАРОНИДАНИ ТАКСИМОТИ МИЛЛЙ-ДУДУДЙ ДАР ОСИЁИ МИЁНА

Дар маколаи мазкур муаллиф бо истифода аз сарчашмахои хаттй ва адабиёти мавчуда доир ба замина ва зарурияти гузаронидани таксимоти миллй-худудй дар

Осиёи Миёна мухтасар маълумот додааст. Асосан накши ин вокеаи мух,им дар таърихи точикон инъикос ёфтааст.

Калидвожа^о: %окимияти Шурави, коммунист, сотсиализм, масъалаи милли, турккомиссия, мардумшиноси, комиссариати халцй, пантуркизм, уудудмуайянкунй, миллатгарои, Осиёи Миёна.

ОСНОВА И ВАЖНОСТЬ ПРОВЕДЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНОГО РАЗМЕЖЕВАНИЯ В СРЕДНЕЙ АЗИИ

Джураев Дж.

В данной статье автор использует исторические источники и материалы о проведении национально-территориального размежевания в Средней Азии. Особенно рассматривается важнейшая судьбоносная события в истории таджикского народа.

Ключевые слова: Советская власть, коммунист, социализм, национальная проблема, Турккомиссия, капиталистический, этнография, народный комиссариат, пантюркизм, самоопределение, нацизм, Средняя Азия.

THE MAIN AND FEATURE OF PASSING NATЮNAL-TЕRRITORIAL DELIMITATION Of CENTRAL ASIA

Juraev J.

In this article the author used historically sources and historical materials about accompanies National-Terrain delimitation of Central Asia. Spatially highlights the main events of fates of the history of the Tajik people.

Keywords: Soviet Power, communist, socialism, National problem, turkcommision, capitalism, same definitions, nationalism, Central Asia.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.