O'SMIRLARDA IJTIMOIY TARMOQLARDAGI YOLG’ON AXBOROTLARNI QABUL QILISHGA MOYILLIKNING PSIXOLOGIK OMILLARI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ISSN 2992-9024 (online) 2024, №4 (2)

Original peper

O'SMIRLARDA IJTIMOIY TARMOQLARDAGI YOLG'ON QABUL QILISHGA MOYILLIKNING PSIXOLOGIK OMILLARI AXBOROTLARNI Me, (шяа "iftäios-

© A. Nurmatov1 H

1Toshkent amaliy fanlar universiteti, Toshkent, O'zbekiston

Annotatsiya

KIRISH: ijtimoiy tarmoqlarning ko'payishi o'smirlarning axborotga kirish va qayta ishlash usullarini o'zgartirdi. Biroq, bu raqamli landshaft ularni juda ko'p noto'g'ri ma'lumotlarga duchor qiladi, ular qabul qilishda ayniqsa zaif bo'lishi mumkin. O'smirlarning ijtimoiy tarmoqlarda noto'g'ri ma'lumotlarga moyil bo'lishiga yordam beradigan psixologik omillarni tushunish samarali ta'lim va profilaktika strategiyalarini ishlab chiqish uchun juda muhimdir.

MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi o'smirlarni ijtimoiy tarmoqlarda yolg'on ma'lumotlarni qabul qilishga moyil bo'lgan psixologik omillarni o'rganishdir. Tadqiqot asosiy kognitiv, hissiy va ijtimoiy ta'sirlarni aniqlash va o'smirlarda tanqidiy fikrlash va media savodxonligini oshirish uchun ushbu omillarni qanday yumshatish mumkinligi haqida ma'lumot berishga qaratilgan.

MATERIALLAR VA METODOLOGIYA: tadqiqotda miqdoriy va sifatli tadqiqotlarni o'z ichiga olgan aralash usullardan foydalaniladi. Materiallar orasida psixologik baholash, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish bo'yicha so'rovlar va o'smirlar bilan suhbatlar mavjud.

MUHOKAMA VA NATIJALAR: natijalar shuni ko'rsatadiki, o'smirlarning ijtimoiy tarmoqlarda yolg'on ma'lumotlarni qabul qilish tendentsiyasiga bir qancha psixologik omillar yordam beradi. Tasdiqlash tarafkashligi va haqiqat effekti illyuziyasi kabi kognitiv tarafkashliklar muhim rol o'ynaydi, chunki o'smirlar o'zlarining mavjud e'tiqodlariga mos keladigan va ular qayta-qayta duch keladigan ma'lumotlarga ko'proq ishonishadi.

Xulosa. tadqiqot shuni ko'rsatadiki, o'smirlarning ijtimoiy tarmoqlarda noto'g'ri ma'lumotni qabul qilishiga yordam beradigan psixologik omillarni bartaraf etish yanada chuqurroq va xabardor yoshlarni yaratish uchun muhimdir.

Kalit so'zlar: soxta yangiliklar, dezinformatsiya, noto'g'ri ma'lumotlar, o'smirlar, psixologiya, axborot buzilishi, onlayn aldash, onlayn ijtimoiy tarmoqlar.

Iqtibos uchun: Nurmatov A. O'smirlarda ijtimoiy tarmoqlardagi yolg'on axborotlarni qabul qilishga moyillikning psixologik omillari. // Inter education & global study. 2024. №4(2). B. 439-444.

ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ФАКТОРЫ СПОСОБНОСТИ ПОДРОСТКОВ ПРИНИМАТЬ ЛОЖНУЮ ИНФОРМАЦИЮ В СОЦИАЛЬНЫХ СЕТЯХ_

© intereduglobalstudy.com

2024, ISSUE 4 (2)

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

© А.Нурматов1^

1 Ташкентский университет прикладных наук, Ташкентский, Узбекистан_

Аннотация

ВВЕДЕНИЕ: быстрое распространение социальных сетей изменило то, как подростки получают доступ к информации и обрабатывают ее. Однако этот цифровой ландшафт также подвергает их воздействию огромного количества ложной информации, принять которую они могут быть особенно уязвимыми. Понимание психологических факторов, которые способствуют восприимчивости подростков к ложной информации в социальных сетях, имеет решающее значение для разработки эффективных образовательных и профилактических стратегий.

ЦЕЛЬ: целью данного исследования является изучение психологических факторов, которые делают подростков склонными к принятию ложной информации в социальных сетях. Исследование направлено на выявление ключевых когнитивных, эмоциональных и социальных влияний и предоставление информации о том, как эти факторы можно смягчить для развития критического мышления и медиаграмотности среди подростков.

МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании используется смешанный подход, включающий как количественные, так и качественные исследования. Материалы включают психологические оценки, опросы использования социальных сетей и интервью с подростками.

ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: результаты показывают, что склонности подростков принимать ложную информацию в социальных сетях способствуют несколько психологических факторов. Когнитивные искажения, такие как предвзятость подтверждения и эффект иллюзии истины, играют важную роль, поскольку подростки с большей вероятностью поверят информации, которая соответствует их существующим убеждениям и с которой они сталкиваются неоднократно.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ: в исследовании делается вывод, что устранение психологических факторов, способствующих принятию подростками ложной информации в социальных сетях, имеет важное значение для воспитания более проницательной и информированной молодежи.

Ключевые слова: фейковые новости, дезинформация, дезинформация, подростки, психология, информационная коррупция, онлайн-мошенничество, онлайн-социальные сети.

PSYCHOLOGICAL FACTORS OF TEENAGERS' TENDENCY TO ACCEPT FALSE INFORMATION IN SOCIAL NETWORKS

Для цитаты: Нурматов А. Психологические факторы склонности подростков воспринимать ложную информацию в социальных сетях. // Inter education & global study. 2024. №4(2). C. 439-444.

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

© Aziz Nurmatov1^_

Tashkent University of Applied Sciences, Tashkent, Uzbekistan

Annotation

INTRODUCTION: the rapid proliferation of social networks has transformed how teenagers access and process information. However, this digital landscape also exposes them to a vast array of false information, which they may be particularly vulnerable to accepting. Understanding the psychological factors that contribute to teenagers' susceptibility to false information on social networks is crucial for developing effective educational and preventative strategies.

AIM: the aim of this study is to investigate the psychological factors that make teenagers prone to accepting false information on social networks. The study seeks to identify key cognitive, emotional, and social influences and to provide insights into how these factors can be mitigated to promote critical thinking and media literacy among teenagers.

MATERIALS AND METHODS: the study employs a mixed-methods approach, incorporating both quantitative and qualitative research. Materials include psychological assessments, social media usage surveys, and interviews with teenagers..

DISCUSSION AND RESULTS: the findings indicate that several psychological factors contribute to teenagers' tendency to accept false information on social networks. Cognitive biases such as confirmation bias and the illusion of truth effect play a significant role, as teenagers are more likely to believe information that aligns with their existing beliefs and that they encounter repeatedly.

Conclusion. the study concludes that addressing the psychological factors contributing to teenagers' acceptance of false information on social networks is essential for fostering a more discerning and informed youth.

Key words: fake news, disinformation, misinformation, teenagers, psychology, information corruption, online fraud, online social networks.

So'nggi o'n yil ichida interaktiv raqamli va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish sezilarli darajada o'sdi va hozirgi tadqiqot tadqiqotlari o'smirlarning sog'lig'iga ham foyda, ham xavf tug'dirishini isbotladi. Sog'liqni saqlash foydalari qimmatli qo'llab-quvvatlash tarmoqlariga kirishni kengaytirish va sog'liqni saqlash xatti-harakatlari va ijtimoiy inklyuziyani targ'ib qilishni o'z ichiga olishi mumkin [1,2]. 15-17 va 18-19 yoshdagi ikki yosh guruhiga mansub o'smirlar bo'yicha yillik hisobotga ko'ra, internetdan foydalanuvchi va eng avvalo undan har kuni foydalanadigan yoshlar yildan-yilga doimiy ravishda oshib bormoqda.

For citation: Aziz Nurmatov. (2024) 'Psychological factors of teenagers' tendency to accept false information in social networks', Inter education & global study, (4(2)), pp. 439-444. (In Uzbek).

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Internetdan foydalanish yoshi oshgani sayin ortib boradi va hisob-kitoblarga ko'ra, maksimal foydalanish bilan shug'ullanadigan yosh oralig'i 15 yoshdan 17 yoshgacha bo'lib, ulangan ayollar va erkaklar mos ravishda 93,5 va 94,2 foizni tashkil qiladi [3]. Biroq, foizlar ortib bormoqda.

We Are Social va Hootsuite kompaniyasining 2024 yil yanvar oyidagi hisobotida taqdim etilgan eng so'nggi ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, Yer yuzidagi barcha odamlarning 66 foizdan ortig'i internetdan foydalanadi, so'nggi ma'lumotlarga ko'ra, global foydalanuvchilarning umumiy soni 5,35 milliardni tashkil etadi. Oxirgi 12 oy ichida internetdan foydalanuvchilar soni 1,8 foizga o'sdi, bu 2023-yil boshidan buyon 97 million yangi foydalanuvchi tufayli. [4]

Yangi raqamli media orqali ijobiy va salbiy his-tuyg'ularni ifodalashda me'yoriy farq borligini hisobga olib, biz turli vaziyatlarda o'smirlarning qaysi muloqot usullarini afzal ko'rishini qiziqtirdik, agar bu tendentsiyalar ijobiy muhokama qilingan holatda o'zgarganmi? yoki salbiy savollar va jins va yosh qandaydir tarzda bunday muloqot tanloviga ta'sir qiladimi. Shu munosabat bilan, ijobiy mavzular, xususan Instagram uchun ijtimoiy tarmoqlarning umumiy afzalligi ko'zda tutilgan [6] va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishda gender farqlari kamayib borayotganini ko'rsatadi [5].

Biroq, har doimgidek, YouTube faoliyatining muhim qismi veb-brauzerlarda sodir bo'lishini va hatto faqat ilovalar faolligiga asoslanib ham, YouTube ushbu eng yaxshi ijtimoiy ilovalarda eng ko'p vaqtni tashkil etishini yodda tutish kerak.

Biroq, eng yorqin taqqoslash Instagram bilan bo'lib, data.ai ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, odatiy Instagram foydalanuvchisi platformaning Android ilovasidan foydalanish uchun TikTok foydalanuvchilari TikTok ilovasidan foydalanishning yarmidan kam vaqtini sarflaydi.

data.ai tahlillari shuni ko'rsatadiki, Instagram foydalanuvchilari ilovadan foydalanish uchun oyiga o'rtacha 15 soat 50 daqiqa vaqt sarflaydi, bu kuniga o'rtacha 31 daqiqaga to'g'ri keladi.[4]

Feyk yangiliklar - bu yolg'on xabarlar (soxta, noto'g'ri ma'lumot) odamlarni chalg'itish uchun haqiqiy ma'lumot deb tarqatiladi. Ular ko'pincha nashr va kanalning ommaviyligini va piarini oshirish, ko'proq o'quvchilarni jalb qilish va foyda olish uchun yaratiladi. Ba'zan qalbaki yangiliklar tomoshabinlar e'tiborini muhim va ahamiyatli yangiliklardan chalg'itadigan qilib yaratiladi.

UNESCO U-Report bilan birgalikda yangiliklar, ayniqsa soxta yangiliklar (dezinformatsiya, feyk) bo'yicha so'rov o'tkazdi. Ushbu so'rovning maqsadi feyk yangiliklar yoshlarga qanday (salbiy, neytral) ta'sir qilishini va ushbu noto'g'ri ma'lumotlarning manbalari nima bo'lishi mumkinligini tushunish edi. [7]

Ijtimoiy media bugungi kunda soxta yangiliklarni tarqatish uchun kuchli manbaga aylandi (Sharma va boshq. 2019; Shu va boshq. 2017). Pew Research Centerning ijtimoiy media platformalarida yangiliklardan foydalanish tahliliga ko'ra, 2020 yilda amerikalik katta yoshlilarning qariyb yarmi ijtimoiy tarmoqlarda kamida ba'zida yangiliklar

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

olishadi5, 2018 yilda esa ularning faqat beshdan bir qismi yangiliklarni ijtimoiy tarmoqlar orqali olishlarini aytadi.

Jins va yosh kabi shaxsiy xususiyatlar internetga qaramlikda muhim rol o'ynaydi, ammo natijalar yakuniy emas. Bir tomondan, so'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, qizlar o'g'il bolalarga qaraganda ko'proq Internetga qaramlik alomatlarini boshdan kechirishadi. Boshqa tomondan, ba'zi boshqa tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'g'il bolalar qizlarga qaraganda o'ziga qaram bo'lgan onlayn xatti-harakatlarga ko'proq moyil bo'lishadi. Yosh farqiga kelsak, natijalar ham noaniq.

Xulosa o'rnida yuqorida aytilgan fikrlarning barchasini umumlashtirib, shu xulosaga kelish kerakki, soxta xabarlarga moyillik o'smirlar orasida ortib bormoqda. Sababi birgina yolg'on ma'lumotning shaxslarga ta'siri, keyinchalik butun bir jamiyatga zarar keltiradigan kuchga aylanmasligiga hech kim kafolat bermaydi.

Eng to'g'ri yechim, xalqaro kiberxavsizlik tashkilotlariga a'zo bo'lib, hamkorlikda ish yuritish deb bilaman. Chunki, kiberjinoyatchilik haqida xorij tajribasining salmog'i oshiqroq. Hozirgi kunda kiberjinoyat deb nomlanagan jinoyat tez sur'atlar bilan oshib bormoqda va uning yangicha turi shakli paydo bo'lmoqda.

Jinoyatchilar uchun axborot kommunikatsiya sohasidagi sodir etilayotgan jinoyatlar eng bexatar va tinch yo'ldir. Hech qanday daliliy ashyo qoldirmasdan masofadan turib jiniyatlarni amalga oshiradi. Bu esa Kriminalistik izlanish uchun qiyinchilik tug'diradi. O'ylaymanki, kiberxavfsizlik tizimiga yetuk dasturchi kadrlar qabul qilinsa jinoyatlarni aniqlash unchalik ham mushkul bo'lmaydi. Qonunga o'zgartirishlar kiritish jazoni va jarimalarni og'irlashtirilgan shakliga almashtirish kinerjinoyatchilikning oldini olishga yechim bo'ladi.

ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES

1. Buctot, D.B.; Kim, N.; Kim, J.J. Factors associated with smartphone addiction prevalence andits predictive capacity for health-related quality of life among Filipino adolescents. Child. YouthServ. Rev. 2020, 110, 104758.2.

2. Kuss, D.J.; Griffiths, M.D. Social networking sites and addiction: Ten lessons learned. Int. J.Environ. Res. Public Health 2017, 14, 31 (1) (PDF) Psychological Risk Factors that Predict Social Networking and Internet Addiction in Adolescents. Available from: https://www.researchgate.net/publication/342479575_Psychological_Risk_Factors_t hat_Predict_Social_Networking_and_Internet_Addiction_in_Adolescents [accessed Mar 05 2024].

3. Riva G., editor. Nativi Digitali. Crescere e Apprendere nel Mondo dei Nuovi Media. Il Mulino; Bologna, Italy: 2014. p. 224.

4. ISTAT. [(accessed 05.03.2024)]. Available online: https://wearesocial.com/ca-en/blog/2024/01/digital-2024-5-billion-social-media-users/

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

5. Starri M. Digital 2021: I Dati Globali. We Are Digital. [(accessed on 5 October 2021)]. Available online: https://wearesocial.com/it/blog/2021/01/digital-2021-i-dati-globali

6. Waterloo S., Baumgartner S., Peter J., Valkenburg P.M. Norms of online expression of emotion: Comparing Facebook, Twitter, Instagram, and Whatsapp. New Media Soc. 2018 ;20:1813-1831.

7. U-report Uzbekistan voice matters https://uzbekistan.ureport.in/story/411/

MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМATSIЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]

HAziz Nurmatov, o'qituvchi [Азиз Нурматов, преподаватель], [Aziz Nurmatov,teacher]; manzil: 100007, O'zbekiston, Toshkent, Mirzo Ulug'bek shoh ko'chasi, 30; 401-403 [адрес: 100007, Узбекистан, Ташкент, проспект Мирзо Улугбека, 30; офис 401-403 ], [address: 100007, Uzbekistan, Tashkent, Mirzo Ulugbek avenue, 30; office 401-403]; e-mail: nurmatovaziz@gmail.com