CC BY
58
УДК 616.314-089.23(035)
ДОЦЕНТ, М.Г.К. Р.И. К^ЛМАНБЕТОВ, Д. БУБЕЕВА, Е. ДАДАЕВА, Ю. ТЕГАЙ, М. КИРЕЕВ
Цаз¥МУ балалар жасындагы стоматология пропедевтикасы жэне ортодонтия модул'1
ОРТОДОНТИЯДАГЫ РЕТЕЙНЕРЛЕРД1Н, АЛАТЫН ОРНЫ
Бул мацалада балалар мен жасвспiрiмдердiц т'!с-жацсуйек ЖYйесiндегi аномалиялары мен деформацияларын ортодонтиялыц аппараттармен емдеу свз болады. Рецидивтерд'щ алдын алудагы ретейнерлердiц мацызы баяндалган. Тyйiндi создер: рецидив, ретейнер, каппа, алдын алу.
Дэр^ер-ортодонт немен шуылданады!? ^андай стоматологиялы1к сыр^аттарды емдейдi? Осындай суракка жауап беру ушлн алдымен «ортодонтия» терминншщ сырына уншешк. «Ортодонтия» терминi гректщ orthos - тт, odontos - тiс деген угымынан тараган. Басында ортодонтия езЫщ тiкелей угымына карай жеке кисы; турган ^стердщ орналасуын тузетумен шуылданса, кейiнгi кезендерде оныц ерiсi кецейттуде. Бугiнгi танда дэрiгер-ортодонт балалар мен ересек адамдарда кездесетш тк-жаксуйек аппараттарындагы аномалиялар жэне деформацияларды емдеумен, тк пен тiс катарындагы акауларга протез салумен айналысады. Ортодонттар зерттейтiн «аномалия» деген термин калыпты жагдайдан ауытку дегендi бiлдiрсе, «деформация» заттын тшн мен келемiнiнiн езгеруiн аныктайды. Ал «ретейнер» тузеттген тiстерге тiреуiш болып, эбден ;алыптас;анша оларды устап туратын аппарат.
Сощы жылдары балалар мен жасеспiрiмдер арасында кездесетiн тк-жаксуйектердщ аномалиялары мен деформациялары жиi кездесуде. Кейбiр галымдардын деректерi бойынша ондай езгерiстер ел арасында 25-35% жетедi екен. Тк-жаксуйек аномалияларынын таралуы 24,5% ескен. Оган кептеген факторлар эсер етедi. Сонын iшiнде, эсiресе тукымкуалаушылы;, зат тек алмасуынын бузылуы, зиянды эдеттер ерекше орын алады.
Тк-жаксуйек жуйесiндегi аномалиялар мен деформациялардын алдын алу емшек жасындагы сэбилердi кутiп багудан басталады. Тк-жаксуйек жуйесi бала агзасынын емiр суруге аса кажетп ему, жуту, тыныс алу, шайнау жэне сейлеу сия;ты кывметтерше белсендi турде катысады. Жогарыда аталган физиологиялык кывметтердщ бэрi бузылса, тк-жаксуйек аномалиялары мен деформацияларынын пайда болуына мумкiндiк туады. Балалар мен жасеспiрiмдерде кездесетiн тк-жаксуйек аномалияларынын турлерi кеп. Оларга тiстемнiн прогнатия (жогаргы жак-суйектщ алга шыгуы), прогения (теменп жаксуйектщ алга шыгуы), ашык, терен, айкаскан тэрiздi турлерi жатады.
Ортодонтияда тк-жаксуйек аномалиялары мен деформацияларын емдеу максатында эртурлi пластинкалар, аппараттар, брекеттер колданылады. Сощы 10-15 жылдын iшiнде ортодонтиялык брекет жуйесi езЫщ емдiк тиiмдiлiгiмен кезге тусiп жур. «Брекет» термит белттершде бiрiн-бiрiне бекпепн кулып немесе капсырма деген угымды бередi. Брекет жуйесi сакинадан, ортодонтиялык сым-темiр догадан жэне брекет-кулыптан турады. Брекеттердщ бiрнеше турлерi бар. Кен таралганынтктщ алдын^ы жагына бекiтiлетiн металды немесе керамикалык курылымдар. Т^л жактылык брекеттер тктщ iшкi жагына бекiтiледi (1сурет).
а б
1 сурет- а-тктщ алдын^ы жагына бекiтiлетiн металды брекеттер, б-тт жактылык брекеттер.
Олар керЫбейд^ бiрак оларды тазалау киынга туседi. Брекеттердi тагып жургенде ауыз куысына дурыс кутiм
жасау ;ызыл иек пен т1ст1 стоматологиялы; аурулардан ;оргауга кемектеседГ Онын устше дурыс купм брекеттерд1 тагу мерз1мш ;ыс;артуы мумкш. ^аз1рп замандагы ортодонтияда тк-жажсуйектершщ аномалиялары мен деформацияларын онтайлы емдеу, ;ол жеткен нэтижелерд1 езгерказ са;тау (рецидив, аурудын кайталануын болдырмай) езект мэселелердщ б|р[. Ортодонтиялы; емнен кейЫ пайда болатын рецидивтерд1 болжау, гылыми зерттемелер ушмн ете манызды. Емдеудщ шипалыгын арттыру, рецидивтердщ алдын алу, жеттд1ртген ретейнер-турав;тандыргыш курылымдарын жасау-заманауи талабы. Эдетте эртурл1 ортодонтиялы; аппараттар, брекеттермен емдеудщ сощы сатысына ретенциялы; ягни турактандыру кезен1 жатады.
Бул кезде арнайы аппарат-ретейнерлер кемепмен тузеттген тктер б1ратала физиологиялы; ;алыпты турактандырады. Емнн ретенциялы; (тура;талган) нэтижелерш ;амтамасыз ету ушмн алмалы-салмалы, алынбайтын ортодонтиялы; ;олданылады. Оларды ;олданганда ткжеп, ;ызыл иек ауруларынын алдын алу ушмн ауыз ;уысынын кэаби гигиенасы мшдетп турде журпзшедГ Алынбайтын ретенциялы; аппараттар кебЫесе тктщ ¡шк1 бетшде орналасады. Ортодонтиялы; сым тктщ мреукеане композициялы; материалдын кемепмен бектледк Бул аппараттын артыжшылыгы кезге туспеу1 жэне ретенциялы; ;асиет1нщ жогары болуы. Дегенмен аппаратты тунде киюд1 умытпаганы дурыс, б1ра; онын б|р кемшЫп оган алмалы-салмалы аппарата^ ;араганда ауыз тазалыгын са;таудын ;иындыгы жатады (2 сурет).
2 сурет-ортодонтиялы; сымнан жасалган ретейнер
Ретенциялы; аппараттардын ен ;арапайым - устап туратын кламмерлер1 жэне вестибулярлы металл догасы бар жай пластинкалы аппарат (3 сурет). Онымен гигиенаны са;тау онай, дегенмен сейлегенде
вестибулярлы дога керЫедк Сонды;тан дога кершбеу ушмн мелд1р вестибулярлы догасы бар эстетикалы; ретенциялы аппарат ойлап шыгарылган.
3 сурет - ¥стап туратын кламмерлер1 жэне вестибулярлы металл догасы бар жай пластинкалы аппарат
Алмалы-салмалы ретенциялы; аппарат ретшде каппаны жогары, ;алыптагыш-вакуум аппаратында ¡стелед1 (4-
;олдануга болады. (мысалы, иекке сыртынан тура;ты сурет).
;ысым туару ушмн). Каппанын эстетикалы; ;асиет
Эдетте 6ip жак cyneKTÎ курылымдык ретенциялык аппараттармен катар екi жак^йектт аппараттар да жасалады. Бул аппарат курылым жагынан ете KYPДелi, сол себептен yh^ келгенде TYнде гана ауызга салады. Кейбiр кезде дэрiгер эртYPлi курылымдык ретенциялык аппараттарды курамдастырады.
Мысалы, мелдiр каппаларды жогары жэне теменп жак; CYЙектерге KYндiз салса, пластинка немесе ем жак CYЙектi аппараттар TYнде салынады. Болмаса алынбайтын ретейнерлер туракты турса, екi жак сYЙектi аппарат TYнде ауызга салынады. Барлык алмалы-салмалы ретенциялык аппараттар белгЫ бiр KYтiм мен тазалыкты кажет етедi. Сол Yшiн кептеген тк щеткалары, ыскыштар жэне суперфлостар, емдеу-профилактикалык пасталар жэне ауыз шаюга арналган заттар шыгарылган. Дэрiгер-ортодонт, наукаска брекет-ЖYЙесi ауызда болганда гигиеналык дагдыларды умытпай, булжытпай орындауды ескертедi..
Сонымен катар тктердщ минералды курамын калпына кел^ру жэне ауыз куысын кэсiби тазалау Yшiн Yнемi дэрiгерге келiп туру кажет.
^айтардан пайда болатын аномалиялардын алдын алу Yшiн, ретенциялык аппараттарды жоспарлау кезшде тктердщ ыгысу багыты назарга алынады. Тктердщ вестибулярлы орналасуын кетiргеннен кейiн, эртYPлi курылымды т^сп вестибулярлык догалар колданылады. Аппараттын не™ мен дога арасындагы орналаскан тктер бекiтiледi. Вестибулярлы догаларды алдынгы тктерге, сонымен катар бYЙiр тiстерге де колдануга болады.
Дистальды тiстемдi TYзеткеннен кейiн, жогаргы жак CYЙекке вестибулярлы дога, кламмерлер жэне ылди жазыктыгы бар пластинкалар, немесе теменгi жак CYЙекке бейiмдегiшi бар пластинкалар жасалынады.
Булар алдынгы тiстерге жасалган вестибулярлы доганыц
эсерiнен тiстерге жаксы бектледк
Мезиалды тiстемдi TYзеткеннен кейiн, жогаргы жак
CYЙектiц алдынгы тiстерiне т^сп вестибулярлы догасы
колданылады.
Ашык тiстемдi TYзеткеннен кейiн, курамына курылымдык элементтер кiретiн ретенциялык аппараттар колданылады. Олар тiлдi тiс катарынан белiп туруга жэне тiс арасына кiруден сактайды. Сол себептен тiлдi сактау Yшiн тiк жэне келденен багытта жлген сым темiрлерi бар жэне пластмассадан жасалган калканы бар алмалы-салмалы аппарат колданылады. Ттдщ ущын дурыс орналасуын бузбау Yшiн жэне ауыздын физиологиялык кенiстiгiн кемiтпеу Yшiн аппаратты ткке жакындатып, TYзеп-жендеу онай TYседi. Тктердщ ось бойымен айналган кезде, оларды ретенциялау киынга TYседi. Осы максатпен тiстердiн тiл жагына бекiтiлетiн алмалы-салмалы сым темiрлi ретейнерлер колданылады. Туракты ортодонтиялык аппарат тiс катарынан алынганнан кейiн аномалиянын кайталанбауын алдын алу Yшiн ретенциялык аппарат тэулiк Ынде жасалып ауызга салынуы тиiс. Барлык алмалы-салмалы ретенциялык аппараттар туракты TYPДе KYтiм мен тазалыкты талап етедк Ретенциялык кезенде ретейнердiн бекiтiлуiн байкап, ортодонтка туракты TYPДе каралып туру керек. Ретейнерлер кандайда бiр тктен ажырап кетсе, толыгымен босауы MYмкiн, мундай жагдайда дер кезiнде емханага барып TYзеп-жендеген дурыс. Ретенциялык кезенде ортодонтка жылына наукас кем дегенде 2 рет каралуы керек.
Жогарыда керсетiлген ретенциялык аппараттарды медициналык керсетЫмдерше карай колданса, емнiн нэтижесi артып, TYзетiлген тiстер ез орнындарында туракталып калады.
Дорыта келгенде, ретейнер аппараттарын онтайлы жуйесшщ ойдагыдай кызметш камтамасыз етуге бередк
колдану тек эдемi KYлкi уш^н емес, тк-жак;суйек
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Уильям Р.Проффит Современная ортодонтия - М.: 2009. - 560с..
2 П.С.Флис, Н.А.Омельчук, Н.В.Ращенко Ортодонтия: учебник. -Медицина. - 2008. - 360с.
3 М.Я.Алимова, И.М.Макеева Ортодонтические ретенционные аппараты: Учебн.пособие. - М.: 2009.- 72с.
4 Равиндра Нанда Биомеханика и эстетика в клинической ортодонтии. - М.: 2009. - 388с..
О РОЛИ РЕТЕЙНЕРОВ В ОРТОДОНТИИ
Резюме: О лечении ортодонтическими аппаратами зубочелюстных аномалий и деформаций встречающихся у детей и подростков. О высокой роли ретейнеров в профилактике рецидивов. Ключевые слова: рецидив, ретейнер, каппа, профилактика
ABOUT ROLE OF RETAINER IN ORTHODONTICS
Resume: In this article represented information about effectiveness of treatment dentofacial anomalies and deformities that occur among children and teenagers using orthodontic appliances. About important part of retainers in prevention of relapses. Keywords: relapse, retainer, kappa, prophylaxis
