CC BY
10UOT 61:577.1./616:612.017.1
ORQANiZMiN DAXiLi MAYE MÜHiTLeRiNDe DiHiDROPiRiMiDiNAZA-BeNZeR ZÜLAL 2-nin MiQDARININ MÜOYYON EDiLMOSi OSASINDA iNSANLARDA HOYOCANLILIQ SeViYYOSiNiN QiYMeTLeNDiRiLMeSi
§.M. Quliyeva 1, A.O. Mehdiyev 2
1 Naxgivan Dövfot Universiteti, Universitet §dhdrciyi, AZ7012, Naxgivan, Azdrbaycan
2 Azdrbaycan Milli Elmfor Akademiyasinin akademik Abdulla Qarayev adina Fiziologiya institutu, §drif-zadd küg., 78, AZ1100, Baki, Azdrbaycan
E-mail: sedagethesenova@gmail.com; arifmekht@yahoo.com
Tadqiqatlar carrahiya amaliyyatina tayin olunniu$ xastalar üzarinda aparilib. Qan nümunalari amaliyyat günü antikoaqulyant yerina 5%-li EDTA mahlulu olan sinaq borularina xastalarin damarindan yigilib. Trombositlar va zardab ayrilib va dolayi immunenzim analizi üsulu ila trombositlarda dihidropirimidinaza-banzar zülal 2-nin (DBZ2), qan zardabinda tabii DBZ2-ya qar^i autoanticisimlarin saviyyasi müayyan edilib. Eyni vaxtda xastalarin agiz suyunda DBZ2-nin saviyyasi qiymatlandirilib. Tadqiqatlarin naticalarinda xastalarin trombositlarinda DBZ2-nin saviyyasinin va zardabinda tabii DBZ2-ya qar^i autoanticisimlarin saviyyasinin artimi a$kar edilib. Xastalarin qan zardabinda stres hormonu kortizolunun saviyyasinin artimi mü^ahida olunub. Bununla yana§i, xastalarin agiz suyunda DBZ2-nin saviyyasinin enmasi qeyda alinmi^dir. Olda edilmi$ naticalara asaslanaraq, trombositlarda DBZ2-nin saviyyasi, qan zardabinda tabii DBZ2-ya qar^i autoanticisimlarin saviyyasi va agiz suyunda DBZ2 saviyyasinin insanlarda hayacanin etibarli göstaricisi kimi tatbiq oluna bilacayi haqqinda yekun naticani irali sürmak mümkündür.
A?ar sözlar: trombositlar, qan zardabi, agiz suyu, dihidropirimidinaza-banzar zülal
2, tabii DBZ2-ya qar§i autoanticisimlar, kortizol
GiRi§
Müasir dövrün hayati yüksak süratlar, informasiyanin küllü miqdarda toplanilmasi va insanlarin 9ox ciddi hayacanlanmasi ila saciyyalanir. Qeyd olunmalidir ki, i§in müayyan növlari sakit va tarazlanmi§ davrani§i, gözlanilmaz situasiyalarin düzgün
qiymatlandirilmasini va bu cür hadisalarda adekvat va tez qarara galmani talab edir. Hazirda sübut olunub ki, tayyara qazalarin 80%-i insan faktoru, yani ki, aeroport operatorlarinin sahvlari ila baglidir [7]. Tayyara qazalarinin deyilan asas
sababini nazara alaraq, müasir hayatin vacib problemlarindan biri bu cür masuliyyatli i§in öhdaliyini üzarina alan i§gilarin vaxtinda, tez cavab veran, daqiq va qeyri-invaziv üsullarin tatbiqi ila hayacanliliq va ya yorgunluq saviyyalarini qiymatlandirilmasi ila baglidir. Eyni zamanda, qeyd edilan problem idman tababati ü9ün 9ox vacibdir. idman tababati ü9ün bu problemin vacibliyi ondan irali galir ki, ma§q rejiminin düzgün se9ilmadiyi zamanlarda idman9i yari§lara 9ox yorgun, gücdan dü§mü§ halda girarkan, yalniz 9ox a§agi naticalar göstara bilacak. Yuxarida deyilan tez cavab veran,
hassas va qeyri-invaziv üsulun tatbiqi beta zaiflami§ idmançilari a§kar edib, yari§lardan qabaqcadan kanarlaçdirmaga imkan veracak.
övvalki illarda akademik Abdulla Qarayev adina Fiziologiya institutunda siçovul beyninin qabiginda serotonin-modullu antikonsolidasiya zülali (SMAZ) a§kar olunub, sonra isa bütöv beyindan tamizlanilib [3]. Bu zülalin beyindaxili yeridilmasi siçovullarda uzunmüddatli yaddaçin yaranmasinin qar§isini alir [2, 3] va eyni zamanda, atraf mühitin müxtalif man§ali qeyri-alveri§siz amillarina qar§i adaptasiya proseslarinda mühüm rol oynayir [1, 5, 6].
Adaptasiya proseslarinda SMAZ-in birbaça i§tirakini nazara alaraq, insanlar üzarinda apardigimiz tadqiqatlarda onlarin hayacanliliq proseslarinda i§tirakinin öyranilmasi ûçûn trombositlarda DBZ2-nin va qan zardabinda DBZ2-ya qar§i tabii autoanticisimlarin saviyyalarinin müayyan edilmasini qar§imiza maqsad qoyduq.
MATERiAL V9 METODLAR
Tadqiqatlar carrahiyya amaliyyatindan qabaq har iki cinsdan olan xastalar üzarinda aparilib. Qan nümunalari xastalarin damarindan carrahiyya amaliyyatinin keçirildiyi gün va amaliyyatdan qabaq götürülüb, zardab ayrilib, anticisimlar buferi ila (0.04 M fosfat buferi, 0.15 M NaCl, 0.05%-li Tvin-20 va 1%-li öküz zardab albumini, pH7.2) 100 dafa durulaçdirilib va polisteren lövhalar (Sigma, Almaniya) üzarinda qoyulan barkfazali, dolayi immunenzim analizi (iEA) üsulunda birinci anticisimlar yerina istifada olunub. Serotonin ila düz mütanasib alaqada olan DBZ2 0.1 M Tris buferinda (pH 8.6) 20 mkq/ml qatiliginda antigen yerina istifada olunub. Qitiqotu peroksidaza ila konyu-qasiya olunmu§ insan immunoqlobulinlarina qarçi siçan monoklonal immunoqlobulinlari (Abcam, AB§) anticisimlar buferi ila 1000 dafa durulaçdirma §arti ila ikinci anticisimlar yerina tatbiq olunub. Substrat buferi (0.05 M sitrat-fosfat buferi, 0.015%-li hidrogen peroksidi va 0.05%-li ortofenilendiamin, pH 4.5) alava etdikdan 30 daq sonra 3 M NaOH alava etmakla reaksiya dayandirilib va "Molecular Devices Spectra Max 250" (MTX Lab Systems, Inc., AB§) markali iEA ^ün fotometrda, 492 nm
dalga uzunlugunda reaksiyanin naticalari raqamlar §aklinda alda edilib. Eyni zamanda hamin xastalardan agiz suyu nümunalari götürülüb va 20 mkq/ml qatiliginda 0.1 M Tris buferinda (pH 8.6) dolayi ÍEA-da antigen yerina istifada olunub.
Hamin xastalardan alinmi§ qan zardabinda dolayi ÍEA-nin vasitasila kortizolun (Hema, Rusiya) saviyyasi müayyan edilib. Tadqiq olunan nümunalar ila yana§i, reaksiya gediçi zamani kortizolun müxtalif qatiligi olan standartlarinin §üa udulmasinin optik vahidlari tayin olunub. Hamin kortizol standartlarinin qatiliqlarinin onluq loqarifmlari ila §üa udulmasinin optik vahidlarinin asililiginin qrafiki tartib olunub va onun asasinda tadqiq olunmu§ nümunalarin §üa udulmasinin optik vahidlari qatiliq qiymatlarina çevrilib. Kontrol qrupun yerina saglam insanlardan götürülan agiz suyu va qan zardabi nümunalari istifada olunub.
Tadqiqatlarin sonunda bütün alinmi§ naticalar ayri-ayri qruplar arasinda bölü§dürülüb va Styudentin t-meyarinin asasinda tahlil edilib.
T9DQÍQATLARIN N9TÍC9L9RÍ
Aparilmiç tadqiqatlarin naticalari göstarir ki, carrahiyya amaliyyatlari tayin olunan xastalarda trombositlarin zülalli ekstraktlarinda DBZ2-nin miqdari saglam insanlara nisbatan ciddi §akilda artir. Xüsusan, saglam insanlarin trombositla-rinda DBZ2-nin miqdari 0.166±0.003 §üa udulmasinin optik vahidlari oldugu halda, xastalarda bu göstarici 0.176±0.001 §üa udulmasinin optik vahidlarina barabar idi (p<0.01; §ak. 1).
Hamin carrahiyya amaliyyatlari tayin olunan xastalardan götürülan qanin zardabinda DBZ2-ya qar§i tabii autoanticisimlarin miqdarinin nazara çarpan daracada yüksalmasi mü§ahida olunurdu. Bela ki, saglam insanlarin qan zardabinda 0.006±0.0005 §üa udulmasinin optik vahidlari oldugu halda, xastalarda anticisimlarin saviyyasi 0.02±0.002 §üa udulmasinin optik vahidlarina çataraq, saglam insanlarin saviyyasindan 3.1 dafa artmiçdir (p<0.001; §ak.2).
Stresin tasirindan insanlarin müxtalif cinslari arasinda DBZ2-nin miqdarinin dayiçikliklari na cür farqlanir sualinin
cavablandirilmasi ü9ün xastalar üzarinda xüsusi tadqiqat seriyasi aparilib. Hamin seriya 9ar9ivasinda xasta qadin va ki§ilarin qan zardabinda DRP2-ya qar§i tabii autoanticisimlarin miqdari tayin edilib va a§kar olunub ki, hayacanin tasirindan hamin gostarici cins arasinda etibarli daracada farqlanmir. Xüsusan, qadinlar va ki§ilarin qan zardabinda DBZ2-ya qar§i tabii autoanticisimlarin miqdari müvafiq olaraq 0.017±0.002 va 0.014±0.002 (p>0.05) §üa udulmasinin optik vahidlarina barabar idi. Bu cür natica iki cinsdan olan xastalarin gostaricilarini bir qrupun daxilinda tahlil edilmasinin mümkünlüyüna imkan verir.
S 0'18 s
<N 0,178 ON
_r 0,176
T3 0,174
£ 0,172
••E3 0,17 a o
c3 0,168
3 0,166 ^ 0,164
*
0,162 0,16
II Saglam "Hayacanli
§akil 1. Hayacan fonunda insan trombositlarinda DBZ2 saviyyasinin dayi§masi. * - p<0.05.
n
<N ON
0,018
0,016
0,014
Digar tadqiqat seriyasinda carrahiyya amaliyyatlari tayin olunan xastalardan qan zardabinin nümunalari alinib va stres saviyyasini aks etdiran kortizol hormonun miqdari tayin olunub. ilk novbada, ÍEA üsulunun vasitasila xasta qadin va ki§ilardan ayriliqda qan zardabinda kortizolun miqdari müayyan olunub. Alinmi§ naticalar gostarir ki, hayacan ke9iran ki§ilar va qadinlar arasinda qan zardabinda kortizolun miqdari asasli daracada dayi§ilmir. Xüsusan, ki§ilarda kortizolun miqdari 511.8±21.6 nM barabar oldugu halda, qadinlarda 607.4±59.2 nM ta§kil edirdi (p>0.05). Hamin naticani asas tutaraq, hayacanli insanlarin qan zardabinda kortizolun miqdarini tayin edarkan, ki§ilardan va qadinlardan alinmi§ gostaricilar bir qrup daxilinda tahlil edilib. Naticalarda hamin xastalarda saglam insanlara nisbatan qan zardabinda kortizolun miqdarinin nazara 9arpan artimi (31.5% qadar) mü§ahida edilib. Xüsusan, saglam insanlarda kortizolun miqdari 443.3±26.1 nM barabar oldugu halda, amaliyyatlardan qabaq xastalarda onun miqdari 582.9±43.5 nM ta§kil edirdi (p<0.01; §ak. 3).
700
13
a o
a
T3
£
0,012
0,01
0,008
0,006
0,004
0,002
_T _
11 Saglam ■ Hayacanli
§akil 2. Hayacan fonunda insanin qan zardabinda DBZ2-na qar§i tabii autoanticisimlarin saviyyasinin dayi§ilmasi. *** - p<0.001.
■ Saglam "Hayacanli
§akil 3. Hayacanli insanlarin qan zardabinda kortizolun saviyyasi. ** - p<0.01.
Agiz suyunda DBZ2-ya qar§i tabii autoanticisimlarin saviyyasini tayin edarkan, nümuna oyuqlarin va bufer oyuqlarin ("blank" kontrol) §üa udulmasinin optik vahidlari qiymatlarinin arasinda farq a§kar olunmadi.
Digar tadqiqat seriyasinda carrahiyya amaliyyatlari tayin olunan xastalardan agiz suyunun nümunalari alinib va dolayi iEA üsulunun vasitasila DBZ2-nin miqdari müayyan
* *
***
0
edilib va xastalarda onun saviyyasi ciddi daracada enmiçdir. Xüsusan, saglam insanlarda agiz suyunda DBZ2-nin saviyyasi 0.199±0.005 §üa udulmasinin optik vahidlarina barabar oldugu halda, xastalarda onun saviyyasi 0.132±0.012 §üa udulmasinin optik vahidlarina barabar olub (p<0.001; §ak. 4).
0,225
й
<N ON
• С
T3
£
0,2
0,175
0,15
0,125
0,1
0,075
0,05
0,025
11 Saglam ■ Hayacanli
Çakil 4. Hayacan fonunda insanlarin agiz suyunda DBZ2-nin miqdarinin dayiçilmasi. *** - p<0.001.
Belalikla, carrahiyya amaliyyatlari tayin olunan xastalarda stres saviyyasini aks etdiran qan zardabinda kortizol hormonunun saviyyasinin artimi mü§ahida olunub. Hayacana maruz qalan xastalarin trombositlarinda DBZ2-nin saviyyasi va qan zardabinda DBZ2-ya qarçi tabii autoanticisimlarin saviyyasi etibarli daracada artmiçdi, halbuki onlarin agiz suyunda DBZ2-nin saviyyasi ciddi çakilda azalmiçdi.
MÜZAKiRa
Aparilan tadqiqatlarin naticalari göstarir ki, carrahiya amaliyyatlarina tayin olunan xastalarda stres saviyyasini aks etdiran qan zardabinda kortizol hormonunun saviyyasinin yüksak olmasi, onlarin haqiqatan hayacan keçirdiklarini sübut edir. Hayacan fonunda xastalarin trombositlarinda DBZ2-nin saviyyasinin va qan zardabinda DBZ2-ya qarçi tabii autoanticisimlarin saviyyasinin nazara çarpan daracada artmasi bu zülalin hayacanin tanzimlamasinda vacib rol oynadigini göstarir.
övvalki illarda aparilmiç tadqiqatlarin naticalarina nazar salarkan, görmak mümkündür ki, anti-mutagen [4], detoksikasiya [1] va
ümumiyyatla, müxtalif mançali alveriçsiz amillara qarçi adaptasiya proseslarinda [5, 6] DBZ2 yüksak aktivliya malik olan zülaldir. Yuxarida dediklarimizi ûmumilaçdirarak, DBZ2-nin adaptogen zülallarina aid olmasi fikrina galirik. Bu fikra asaslanaraq, hayacan duygusunu yaçayan insanlarin trombositlarinda DBZ2-nin va qan zardabinda DBZ2-ya qarçi tabii autoanticisimlarin saviyyalarinin yüksalmasini orqanizmin daxili resurslarinin safarbar etmasinin hesabina stres çaraitina uygunlaçmasi ila alaqalandiririk.
Sözügedan qanin göstaricilari ila yanaçi, carrahiyya amaliyyatlarina tayin olunan xastalarin agiz suyunda DBZ2-nin saviyyasinin enmasi mü§ahida olunur. Qanda qeyd olunan göstaricilara nisbatan agiz suyunda DBZ2-nin miqdarinin aks tarafa dayiçilmasi onunla izah oluna bilar ki, qan zardabinda DBZ2-ya qarçi tabii autoanticisimlarin saviyyasinin artmasina göra anticisimlar tarafindan daha çox qan zardabinda mövcud olan DBZ2-la birlaçmasi onun sarbast formasinda qalan molekullarinin saviyyasinin azalmasina va hemato-salivator baryerdan keçan va naticada agiz suyunda yigilan DBZ2-nin miqdarinin enmasina gatirib çixarir. Aldigimiz naticalara asaslanaraq va immunoqlobulinlarin hemato-salivator baryerdan keça bilmadiyina göra, bela qanaata galmak olar ki, DBZ2-ya qarçi tabii autoanticisimlar ila birlaçmiç DBZ2 molekullar da bu baryeri keça bilmirlar va yalniz sarbast DBZ2-nin molekullari onu keça bilirlar va agiz suyunda toplanirlar.
N9TÉC9L9R
Belalikla, hayacan yaçayan orqanizmin trombositlarinda DBZ2-nin saviyyasinin va qan zardabinda DBZ2-ya qarçi tabii autoanticisimlarin saviyyasinin artmasi va agiz suyunda DBZ2-nin saviyyasinin azalmasi orqanizmin stres çaraitina uygunlaçma proseslarinin güclandirilmasini göstarir.
9D9BiYYAT
[1] Allakhverdieva TN, Mehdiyev KS, Gaisina AA, Mekhtiev AA. Activation of the serotonergic system promotes survival of different animal species exposed to bacterial
0
and chemical toxins. J Evol Biochem Phys. 2019, 55(1): 24-29.
https://doi.org/10.1134/S0022093019010034
[2] Guseînov ShB, Mekhtiev AA. The role of serotonin-modulated anticonsolidation protein in memory formation in rats in a shuttle box. Zh Vyssh Nerv Deiat Im I P Pavlova. 2012 Mar-Apr;62(2):208-15.
[3] Mekhtiev AA. Detection of protein with anticonsolidation properties in the rat brain. Bull Exp Biol Med. 2000 Aug;130(8):739-42. https://doi.org/10.1007/BF02766081.
[4] Mekhtiev AA, Movsum-zadeh SK. Antimutagenic activity of serotoninergic system and underlying mechanisms in fry of sturgeon and goldfish. J Evol Biochem Phys. 2008, 44(5):562-568.
https://doi.org/10.1134/S0022093008050046.
[5] Mustafayev NJ, Mekhtiev AA. Adaptive increase of level of serotonin-modulated
anticonsolidational protein in tissues of semimigratory and migratory fish at increase of water salinity. J Evol Biochem Phys 2013;49(6):608-614.
https://doi.org/10.1134/S002209301306008X
[6] Mustafayev NJ, Mekhtiev AA. Character of changes in serotonin-modulating anticonsolidation protein and cytochrome P-450 in tissues of Alburnoides bipunctatus eichwaldi caught in the rivers of Azerbaijan Republic. J Evol Biochem Phys 2014;50(3):215-220.
https://doi.org/10.1134/S002209301403003X
[7] Shapell S, Detwiler C, Boquet A, Wiegmann D. Human error and commercial aviation accidents: A comprehensive, fine-grained analysis using HFACS. Federal Aviation Administration. D0T/FAA/AM-06/18. Office of Aerospace Medicine Washington, DC 20591. 2006.
EVALUATION OF ANXIETY LEVEL IN HUMANS BASED ON MEASURING DIHYDROPYRIMIDINASE-RELATED PROTEIN 2 IN ORGANISM'S LIQUIDS
Shahla M. Guliyeva 1, Arif A. Mekhtiev 2
1Nakhchivan State University, Nakhchivan, Azerbaijan;
2Academician Abdulla Garayev Institute of Physiology, Azerbaijan National Academy of Sciences,
Baku, Azerbaijan
The studies were carried out on patients doomed to undergo surgery. Blood samples were collected on the day of surgery from the patients' veins into test tubes containing 5% EDTA as an anticoagulant. Platelets and serum were purified and with the application of an indirect ELISA-test, the level of dihydropyrimidinase-related protein 2 (DRP2) was evaluated in the platelets, while the level of natural anti-DRP2 autoantibodies was measured in the blood serum. Concomitantly, the level of DRP2 was estimated in the patients' saliva sampled on the same day. The results showed upregulation of DRP2 in the platelets and natural anti-DRP2 autoantibodies in the serum of the patients. Evaluation of the level of the stress hormone Cortisol in the patients' blood serum revealed its upregulation. At the same time downregulation of DRP2 in the patients' saliva was noticed. Based on the obtained data, we came to a conclusion that evaluation of DRP2 in the platelets, natural anti-DRP2 autoantibodies in the blood serum, and DRP2 in the saliva might serve as a valid indicator of excitation level in humans.
Key words: platelets, blood serum, saliva, dihydropyrimidinase-related protein 2, natural autoantibodies, cortisol.
ОЦЕНКА УРОВНЯ ТРЕВОЖНОСТИ У ЧЕЛОВЕКА НА ОСНОВЕ ОПРЕДЕЛЕНИЯ УРОВНЯ ДИГИДРОПИРИМИДИНАЗА-ПОДОБНОГО БЕЛКА 2 В ЖИДКОСТЯХ
ОРГАНИЗМА
Шахла М. Гулиева 1, Ариф А. Мехтиев 2
1 Нахичеванский Государственный Университет, Нахичевань, Азербайджан; 2 Институт физиологии им. академика Абдуллы Гараева Национальной Академии Наук
Азербайджана, Баку, Азербайджан
Исследования были выполнены на больных, имевших назначение на операцию. Пробы крови забирали в день операции из вены у больных в пробирки, содержавшие в качестве антикоагулянта 5%-й раствор ЭДТА. Выделяли тромбоциты и сыворотку и с методом непрямого иммуноферментного анализа в тромбоцитах определяли уровень дигидропиримидиназа-подобного белка 2 (ДПБ2), тогда как в сыворотке крови определяли уровень естественных аутоантител к ДПБ2. Одновременно с этим у больных определяли уровень ДПБ2 в слюне. Результаты исследования выявили повышение уровня ДПБ2 в тромбоцитах у больных и уровня естественных аутоантител к ДПБ2 в сыворотке. Определение уровня стрессорного гормона кортизола в сыворотке крови у больных выявил его увеличение. В то же время было обнаружено снижение уровня ДПБ2 в слюне у больных. Основываясь на полученных данных, было сделано заключение о том, что определения уровня ДПБ2 в тромбоцитах, естественных аутоантител к ДПБ2 в сыворотке крови и ДПБ2 в слюне могут служить надёжным показателем уровня тревожности у человека.
Ключевые слова: тромбоциты, сыворотка крови, слюна, дигидропиримидиназа-подобный белок 2, естественные аутоантитела, кортизол.
£apa taqdim etmi§dir: Xatira Mammad qizi Safixanova, b.ü.f.d. Redaksiyaya daxil olma tarixi: 14.01.2022. Takrar i§lanmaya göndarilma tarixi: 24.01.2022. £apa qabul edilma tarixi: 18.04.2022.
