Научная статья на тему 'ҚОРАҚАЛПОҚ СУР ҚОРАКЎЛ ҚЎЙЛАРИНИНГ АВЗАЛ РАНГБАРАНГЛИКЛАРИ'

ҚОРАҚАЛПОҚ СУР ҚОРАКЎЛ ҚЎЙЛАРИНИНГ АВЗАЛ РАНГБАРАНГЛИКЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
47
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЗАВОД ТИПИ / РАНГБАРАНГЛИК / СУРУВНИНГ СИФАТ ТАРКИБИ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Абдузоирова Д.Ю., Ахророва Г.

Ушбу мақолада “Истиқлол қоракўл наслчилик” МЧЖ да яратилган қорақалпоқ сур қўйларининг “Нурота” завод типи рангбарангликлари ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

VARIOUS COLORS OF THE KARAKALPAK SUR OF THE KARAKOL SHEEP

This article provides information on the variety of Karakalpak Sursk sheep, created by Istiklol Karakul selection LLC.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚАЛПОҚ СУР ҚОРАКЎЛ ҚЎЙЛАРИНИНГ АВЗАЛ РАНГБАРАНГЛИКЛАРИ»

УДК 37.56.2

А бдузоирова Д. Ю. коракул куйлари селекцияси булими мудири Коракулчилик ва чул экологияси илмий-тадкикот институти рангли

Ахророва Г. босцич таянч (PhD) докторанти Коракулчилик ва чул экологияси илмий-тадкикот институти биринчи

КОРАЦАЛПОК СУР КОРАКУЛ КУЙЛАРИНИНГ АВЗАЛ РАНГБАРАНГЛИКЛАРИ

Аннотация. Ушбу мацолада "Истицлол цоракул наслчилик" МЧЖ да яратилган цорацалпоц сур цуйларининг "Нурота" завод типи рангбарангликлари уацида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: завод типи, рангбаранглик, сурувнинг сифат таркиби.

Abduzirova D. Yu.

head of the department of selection of colored karakul sheep of the Research Institute of karakul and desert ecology

Akhrorova G.,

postgraduate student of the 1st stage of the basic (PhD) Scientific Research Institute of Karakul and Desert Ecology

VARIOUS COLORS OF THE KARAKALPAK SUR OF THE KARAKOL

SHEEP

Annotation. This article provides information on the variety of Karakalpak Sursk sheep, created by Istiklol Karakul selection LLC.

Key words: breeder type, variety, qualitative composition of the herd.

Кириш. Хрзирги кунда Коракулчилик сохаси мамлакатимиз чорвачилигининг сермахсул ва сердаромад тармокларидан бири хисобланиб, коракул куй зоти эса, махаллий халк селекционерлари махсули булиб, Бухоро- Кашкадарё-Зарафшон вохаси ва Кизилкум яйловлари шароитида махаллий ахоли томонидан яратилган.

Республика ахолиси уртасида коракулчиликка эътибор азалдан кучли, айникса, Республика мустакилликка эришгандан кейин унинг ахамияти янада ошди.

Сохага мутасадди Крракулчилик ва чул экологияси илмий-тадкикот институти олимлари хам, зот таркибидаги ноёб, камёб, антика

сур рангли ва рангбарангликдаги куйларни республиканинг бошка минтакаларида жорий этиш, унинг замонавий селекцион усул ва услубларини яратиш буйича унинг янги рангбарангликларни генофонд таркибидан ажратиб, уларнинг популяцион ядросини шакллантириш буйича амалий изланишлар бунга яккол мисолдир.

Мавзунинг урганилганлик даражаси

Бугунги кунда коракул кузиларини бахолашда мавжуд белгиларнинг деярли барчаси ёки аксарияти микдорий белгилар булиб, уларнинг шаклланишига бир эмас, балким бир неча генлар таъсир курсатади. Уларнинг таъсирида белгилар юкори даражадаги узгарувчанликга учраб, маълум бир ёки куп белгиларнинг бир хиллигига ва уларнинг турFунлигига эришиш кийин булиб колади.

Бу борада коракул куйларида куп йиллар давомида олиб борилган тадкикот ишларида (Н.С. Гигенейшвили, 1976; Б.Н. Васин, 1969; М.А. Ширинский,1974; И.Н. Дьячков,1980; К.Е. Елемесов, 1982; С.Ю. Юсупов, 2005, 2010; У.Т. Фазилов ва бошкалар, 2013; А. Газиев, 2007; А. Газиев ва бошкалар, 2015, 2016) уларнинг биологик ва махсулдорлик курсаткичлари, барра-тери хусусиятлари буйича фаркланиши аникланган.

Купчилик тадкикотлар, гарчанд ушбу тадкикотлар коракул куйлари урчитиладиган турли экологик худудларда олиб борилган булса хам, курсатишича кайд этилган белгиларнинг авлодларда намоён булиши буйича юкори натижалар кузатилганки, бу уларга биринчи навбатда куйлар генотипининг кучли таъсир курсатишидан далолат беради (С.Ю. Юсупов, 2009; С.Ю. Юсупов, У.Т. Фазилов, А. Газиев, 2009; А. Газиев, 2009, 2010; С.Ю. Юсупов, С. Саттаров, Ш. Юсупов, 2010; С.Ю. Юсупов, С. Базаров, А. Олимов, 2010; С.Ю. Юсупов, С. Саттаров. 2010; Р. Турганбаев, 2012; М.Д. Бутаев, 2015 ва бошкалар).

С.Ю. Юсупов, А. Газиев, У.Т. Фазилов, Б. Маматов, А. Болтаевлар (2016) турли хужаликларда сур рангли кучкорларни авлод сифати буйича бахолаш асосида гул типи, синфи, гулларнинг сифат курсаткичлари буйича юкори натижаларни кузатганлар. Бунда элита синфли авлодлар салмоFи 26,6-41,5 фоизни, 1-синфли авлодлар салмоFи 50,7-59,8 фоизни ташкил этган, 67.0 фоизгача ярим доира каламгул типли, 71,8 фоизгача юпка терили, 90,4 фоизгача узун гулли, 88,0 фоизгача аник, паралел-концентрик ва паралел-туFри гул расми билан характерланувчи авлодлар олиш мумкинлиги исботланган.

Тад^и^от манбалари ва услублари. Мазкур тадкикотлар Навоий вилояти, Нурота тумани "Истиклол коракул наслчилик" МЧЖ да мавжуд коракалпок сур коракул куйларида олиб борилди.

К,оракалпок сур коракул куйларини танлаш, жуфтлашнинг селекцион усулларини куллаш асосида максадга мувофик типларни шакллантириш ишларини туFри ва самарали олиб борилиши натижасида коракалпок сур коракул куйларининг "Нурота" завод типи тасдикланди. Ушбу завод

типини ярaтиш aсносидa кaм учрaйдигaн Ha^^ вa шaбдaр рaнгбaрaнгликлaрини кyпaйтириш мaксaд килинган. Ушбу рaнгбaрaнгликлaр жудa киммaтли х,исоблaнaди. Сaбaби, хрзирги зaмон бозори тaлaблaригa хдр жих,aтдaн тyFри кeлaди.

№ Бош чупон И.Ф. Х,исоб ra олингa н кyзилa р сони Шaмч ирок, % Пyлaти, % Урикгул, % ^aмaр, % Ha^ra колдирилган кучкор кyзилaр

1 Амонуллae в Зохид 172 17 9,9 13 7,5 11 6,4 16 9,3 15 8,7

2 Хyжaкулов Тоир 295 22 2,2 7 2,4 11 3,7 27 9,1 5 1,3

3 Хyжaкулов Хусeн 188 19 10, 1 16 8,5 15 7,9 28 14,9 19 10,1

4 Хyжaкулов Илёс 80 3 3,7 4 5,0 - - 5 6,2 1 1,2

5 Жaми 735 61 40 37 76 40

Жaдвaл. "Истиклол корaкyл тсляил^" мaсьулияти чeклaнгaн жaмиятидaги K^a^an^»; сур кyйлaридaн 2021 йилдa олингaн рaнгбaрaнгликлaр нaтижaси.

№ Бош чупон И.Ф. Беркитилган куй сони Ранги ва рангбаранглиги Синфи Гул типлари

жами Шундан Элита I I 1—( ч ^ и м ей ч а к о а Ь к ро и " о X Ясси гулли Усик гулли

Катта ёшли 1,5 ёшли

1 Амонуллаев Зохид 389 239 150 Сур 20,5 56,5 22,8 53,9 20,6 17,7 7,9

2 Хужакулов Тоир 599 439 160 Сур 16,2 66,2 17,5 51,9 14,8 16,5 16,7

3 Хужакулов Хусен 778 658 120 Сур 15,0 57,7 27,3 57,7 14,5 14,1 13,7

4 Хужакулов Илёс 488 373 115 Сур 22,9 57,6 19,5 42,4 19,8 22,5 15,3

5 Жами 20254 1709 545 18,6 59,5 21,7 51,4 17,4 17,7 13,4

2- жадвал. Крракул куйлар сурувини сифат таркиби кайдномаси. Нурота туман "Истиклол" наслчилик МЧЖ 2021

йил.

"Экономика и социум" №7(86) 2021

www.iupr.ru

191

Хужаликда коракалпок сур коракул куйлари булган жами туртта отар мавжуд булиб, уларни тахлил килишда отарларни биринчи, иккинчи каби ракамланди. 1-жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, 2021 йилда туFилган жами кузилар сони 735 бош булиб, биринчи отарда 172 бош, колган отарларда тегишлича 295; 188 ва 80 бошдан кузи олинган. Булар орасида сур ва кора рангли кузилар олинган булиб, сур рангли кузилар рангбаранглиги буйича куйидагича натижага эришилган. Яъни, шамчирок гул 61 бош, урикгул 37 бош, пулати 40 бош ва камар 76 бош. Наслга колдирилган кучкор кузилар сони 40 бошни ташкил этган.

2-жадвалда "Истиклол коракул наслчилик" МЧЖ 2021 йил холати буйича сурувнинг сифат таркиби келтирилган. Бунда маълумотлар туртта отар буйича урганилиб, жами мавжуд куйлар сони 2254 бошни ташкил этган. Шундан, катта ёшли куйлар сони 1709 бош, 1,5 ёшгача булганлари 545 бошни ташкил этади. Шундан, синслар буйича хисоблаганда, элита синф 18,6 % ни, I синф 59,5 %ни ва II синфга кирувчи куйлар эса 21,7 % ни ташкил килган. Гул типлари буйича эса натижалар куйидагича: каламигул- 51,4; кову^асимон- 17,4 %; ясси - 17,7 %; усик гулли -13,4 % ни ташкил этган.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Газиев А. Селекционно-генетические аспекты эффективного использования потенциала каракульских овец в Узбекистане. //Ж. «Животноводство, кормопроизводство и ветеринария». Алматы, ТОО «Бастау», 2007, с. 28-30.

2. Фазылов У.Т. Каракульская порода овец Васин Б. Н. Эволюция шерстного покрова. Самарканд 2013.

3. Р. Турганбаев. Каракалпакский породный тип каракульских овец окраски сур. Тошкет, «иктисод-молия» 2012.

4. А.Х.Хатамов. Адир шароитида коракалпок сур коракул куйларининг этологияси, биологияси ва махсулдорлиги. Тошкент 2021 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.