CC BY
25Google scholar ISSN:2181-2454
www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
O'QUV MASHGULOT GURUHI TRIATLONCHILARINING JISMONIY
TAYYORGARLIGINI OSHIRISHDA MAXSUS MASHQLARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI
Zarnigor Rahimova
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti
Idigul Davronova
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti
ANNOTATSIYA
Maqolada triatlon bilan shug'ullanuvchi o'quv mashg'ulot guruhining 11-13 yoshli sportchilarning tayyorgarlik darajasi ko'rsatkichlarini yaxshilash uchun maxsus mashqlar ko'rib chiqilgan.Ushbu sport turida sportchi uchun muhim bo'lgan jismoniy sifatlar va ularni takomillashtirishdagi asosiy jihatlar keltirib o'tilgan. Ishlab chiqilgan mashg'ulot dasturini tajriba guruhida tadbiq qilish orqali ularni ng jismoniy imkoniyatlarini nazorat guruhi natijalariga nisbatan yuqori va ishonchli o'sishi aniqlangan.
Kalit so'zlar: triatlon, kuch-chidamkorlik, jismoniy rivojlanish, ko'krakda kroll, akvatlon, velotrenаjor.
EFFECTIVENESS OF USING SPECIAL EXERCISES TO INCREASE THE
PHYSICAL TRAINING OF TRAITING GROUPS
Zarnigor Rakhimova
Uzbek State University of Physical Culture and Sports
Idigul Davronova
Uzbek State University of Physical Culture and Sports
ABSTRACT
The article discusses special exercises to improve the level of training of athletes of 11-13 years old of the triathlon training group. Thanks to the implementation of the developed training program in the experimental group, their physical capabilities increased significantly and reliably than in the control group.
Google scholar www.carjis.org
ISSN:2181-2454 VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
Keywords:triathlon, strength perseverance physical development, freestyle, aquathlon, cycling.
Mavzuning dolzarbligi: Triatlon murakkabligiga qaramasdan dunyoda keng tarqalgan sport turidir. O'zbekistonda ushbu sport yo'nalishiga uzoq vaqt davomida alohida e'tibor berilmadi. Shuning hisobiga bizda triatlon bo'yicha g'ururlanadigan natijalar yo'q. Sportchilarimiz mintaqaviy va xalqaro musobaqalarda ishtiroki va natijalarning ko'zga ko'rinadigan darajada emasligi, sportning rivojlanishdan ancha ortda qolganidan dalolat beradi . So'nggi ikki yil ichida O'zbekistonda triatlon sport turining mavqeyi ancha oshdi. Buni tashkillashtirilayotgan musobaqalarning saviyasi va undagi ishtirokchilarning tobora oshib borayotganligidan bilishimiz mumkin.Triatlonda nafaqat professional sportchilarning balki havaskor sportchilarning ham ishtiroki yo'lga qo'yildi. Bu esa aholining turli qatlam vakillarini qamrab oladi va sog'lom turmush tarzini targ'ib qilishdagi asosiy vositalardan biri bo'lib xizmat qiladi. Hozirgi kundagi muhim vazifalardan biri sportchilarni tayyorlashdagi dasturni yo'lga qo'yishdan iborat. Bu esa triatlonni rivojlanishidagi muhim qadamlardan biri bo'ladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Ishning maqsadi: O'quv mashg'ulot guruhi triatlonchilarning jismoniy tayyorgarlik ko'rsatkichlarini maxsus mashqlar yordamida takomillashtirish.
Tadqiqot vazifalari:
1.Mavzuga oid adabiyotlar materiallarini tahlili .
2.O'quv mashg'ulot guruhidagi triatlonchilarning jismoniy tayyorgarlik holatini aniqlash.
3.O'quv-mashg'ulot guruhidagi triatlonchilarning tayyorgarligini oshirishga yo'naltirilgan mashqlar majmuini ishlab chiqish va uning samaradorligini tadqiqot o'tkazish yo'li bilan aniqlash.
Tadqiqotni tashkil etilishi: Tadqiqot 2020 yil noyabr oyidan 2021- yil fevral oyi oralig'ida olib borildi.Tajriba-tadqiqot ishlari Toshkent shahar Yashnobod tumani 2-sonli BO'SM da tashkillashtirildi.
Pedagogik tajriba boshida nazorat (NG) va tajriba (TG) guruhlari tashkil etildi. Bu guruhlarning har biriga tayyorgarlik darajasi bir-biriga yaqin bo'lgan 12 tadan 1113 yoshli shug'ullanuvchilar kiritildi. NG mashg'ulotlari amaldagi BO'SM o'quv dasturlari materiallari asosida olib borildi. TGda esa asosiy e'tibor muallif murabbiyi
116
KIRISH
Google scholar ISSN:2181-2454
www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
bilan hamkorlikda ishlab chiqqan mashg'ulotlar dasturi qo'llanishiga qaratildi. Dasturda triatlonchilar uchun muhim bo'lgan jismoniy sifatlarning rivojlantirilishiga ayniqsa, kuch-chidamkorligi sifatlarini takomillashtirishga qaratilgan mashqlar mashg'ulot dasturiga kiritilgan. Mashg'ulotlar shunday tashkillashtirilganki, yosh triatlonchilarning organizmining yosh xususiyatlariga qarab mashg'ulot yuklamalari berib borilgan. Nazorat guruhidagi shug'ullanuvchilarning tajriba boshi va oxiridagi natijalar ko'rsatkichi quyidagi jadvalda keltirib o'tilgan. Tadqiqotda quyidagi test sinovlaridan foydalanilgan:jadvalda 1-mashq, 25 m masofaga ko'krakda krol usulida suzish vaqti (s.), 2-mashq-200 m masofaga ko'krakda krol usulida suzish vaqti (s.), 1000 m masofaga yugurish vaqti (s.), akvatlon (100 m.ga suzish + 500 m.ga yugurish vaqtlari, s.) va velosipedda harakatlanish texnikasini baholash.
Jadval №1
Nazorat guruhi triatlonchilarining jismoniy tayyorgarligi ko'rsatkichlarini
pedagogik tajriba davomida o'zgarish dinamikasi
Mashq t.r.
1 2 3 4 5
Tajriba X 22,34 198,60 262,53 217,04 13,00
boshi G 2,84 14,11 17,41 18,73 2,04
V, % 12,71 7,11 6,63 8,63 15,73
Tajriba X 20,89 188,14 250,64 201,12 14,73
oxiri G 2,62 12,70 17,06 18,04 2,19
V, % 12,56 6,75 6,81 8,97 14,85
t 1,30 1,91 1,69 2,12 2,00
P >0,2 >0,05 >0,1 <0,05 >0,05
Jadvalda keltirilgan natijalardan shuni ko'rishimiz mumkinki, nazorat guruhining tajriba boshidagi 1-mashq natijalari uchun o'rtacha arifmetik qiymati 22.34 ± 2.84 soniyani tashkil etgan bo'lsa, tadqiqot oxirida esa 20.89±2.62 soniyani tashkil etdi. Ular o'rtasidagi farq 1.45±0.22 soniyani tashkil etganini ko'rishimiz mumkin.Variatsiyasi koeffitsenti ko'rsatkichi bo'yicha tadqiqot boshida 12.71%, tadqiqot oxirida bo'lsa 12.56% tashkil etdi. Ular orasida 0.15 farq borligini bilish mumkin. 2 mashq uchun olingan natijalarning tahliliga ko'ra,o'rtacha natijasi 198.60 ± 14.11soniyani ko'rsatdi va tadqiqot oxirida188.14±12.70 soniyani bilan yakunladi. Ular orasidagi farq 10.46 ±1.41 tashkil etdi. Variatsiyasi koeffitsenti ko'rsatkichi bo'yicha tadqiqot boshida 7.11%, tadqiqot oxirida bo'lsa 6.75 % tashkil etdi. Ular orasida 0.36 farqlandi.3 mashq uchun olingan natijalarning o'rtacha natijasi 262.53 ±
117
Google scholar ISSN:2181-2454
www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
17.41soniyani ko'rsatdi va tadqiqot oxirida bu ko'rsatkich 250.64±17.06 soniyani tashkil etdi. Ular orasidagi farq 11.89 ± 0.35 tashkil etdi. Variatsiyasi koeffitsenti ko'rsatkichi bo'yicha tadqiqot boshida 6.63 %, tadqiqot oxirida bo'lsa 6.81 % tashkil etdi. Ular orasida deyarli farq yo'qligini ko'rish mumkin. 4 mashq uchun olingan natijalarning , tadqiqot boshi va oxirida o'rtacha natijalar 217.04 ± 18.73, 201.12 ± 17.06 soniyalarni tashkil etdi. Ular orasida 15.92 ±1.67 soniya farqlandi. Variatsiyasi koeffitsenti ko'rsatkichi bo'yicha tadqiqot boshida 8.63 %, tadqiqot oxirida bo'lsa 8.97 % tashkil etdi. Ko'rsatkichlar orasida farq 0.34 % tashkil etdi. So'nggi 5 mashqda ko'rsatilgan natijalarga ko'ra,tadqiqot boshi va oxirida o'rtacha natijalar, 13.00±2.04, 14.73±2.19 soniyalarni tashkil etdi va 1.73± 0.15 soniya bilan farqlanganini bilish mumkin.
Olingan natijalarning qiyosiy tahlili shundan dalolat beradiki, ular o'rtasidagi farq sezilarli darajada farqlanmadi.
Biz tajriba guruhining natijalari va jismoniy tayyorgarlik holatini yaxshilash uchun maxsus mashg'ulotlar dasturini tuzib chiqdik va ularning mashg'ulotlari jarayoniga kiritdik. Ushbu tayyorgarlik dasturida shug'ullanuvchilarni tayyorgarlik mikrosikllari bo'yicha mashg'ulot tuzilmasini sportchilar individual holatidan kelib chiqqan holda tuzildi va mashg'ulot yuklamalari berib borildi.
Jadval №2
11-13 yoshli triatlonchilarning o'quv mashg'ulotlarida tayyorgarlik darajasi ko'rsatkichlarini yaxshilash uchun maxsus mashqlar dasturi
Dushanba Seshanb a Chorshan ba Payshan ba Juma Shanba
1 .Futbol-45 1.Yuguri 1.Velo 1.Sport 1.Yugurish 1.15-20
daq. sh 15-20 trena-jorda o'yinlari 30 daq. daqiqa
Tiklanuv 2.Erkin daq, harakatlan 45 daq. MYM 15 yugurish.
chi suzish 2- URM, ish 3x15 2.Suzish daq. MYM-15
mezosikl 2.5 km. MJM daq. aerob 2.Suzish- daq.
BOCTaHO 1000 metri juftlikda. Qismlar imkoniya texni-kani 2.Suzish-
BHTentH texnikani 2.Suzish orasida 5 t-larni takomil- suv polosi-
blH rivojlantiris - suv daq dam rivoj- lashtirish 2- 45 daqiqa.
мезоцнк h uchun. polosi olish lantirish 2.5km
n 35 daq 2.Suzish texnikani samarador ligini 3x800 m ko'krakd a kroll.
Google scholar ISSN:2181-2454
www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
oshirish-2-
2.5 km
1.Yugurish 1.Yuguri 1.Yuguris 1.Yuguri 1.Yugurish 1.Velotrena
30daq. sh 20 h 30 daq. sh 15 40 daq. jor yoki
Tayyorg MYM15 daq. MYM 15 daq. MYM-15 stadionda
arlik daq . 2.Velotr daq. 2.Velotre daq. velosiped
mezosikl 2.Suzish enajorda 2.Suzish najor 2. Suzish- haydash 45
i (aerob yoki aerob-2.5 - yoki texnikani daq.
nogroTO qobil- stadiond 3 km. stadiond samaradorli Chigal
BHTentH yatlarini ) a a -gini yozish
MH rivojlantiris velosipe velosipe oshirish-2.5 mashqlari
мезoцнк h 2.5-3 km. d-da d km. (pacTA^Ka)
n harakat- haydash 15 daq.
lanish 30 30 daq. 2. Tiklanish
daq. 3.Suzish uchun
3.Suzish erkin 2- suzish 1,5
erkin 2.5 km
usul-da km(2x80
texnika- 0m
ni tormoz+
takomil- lopatka)
lashtirish
uchun 2-
2.5 km
1.Stadionda 1.Yuguri 1.Yuguris 1.Yuguri 1.Yugurish Sport
yoki sh 30 h -40 daq. sh 30 30-35 daq. o'yinlar.
maxsus daq. 2.PacTa^K daq. URM 15
Tayyorg yugurish Chigalyo a 15-40 URM- daq.
arlik- yo'lkasida zdi daq. 15daq. Rezinadagi
kuch yugurish 30 mashqlar 3.Suzish-3 2.Suzish mashqlar 30
mezosikl daq. 15 daq. km.Aerob 2-2.5 km daq.
i Cho'zilish 2.Maxsu imkoniyatl Tezkor- 2.Suzish-2-
nogroTO (PacTa^Ka) s arni kuch 2.5 km.
BHTentH 15 daq rezinada rivojlantiri qobilyatl
o- URM 25- bajarilad sh. arini
CHHOBOH 30 daq. igan rivojlanti
Google scholar www.carjis.org
мезоцик 2.Suzish mashqlar rish.
л erkin usul 2 km. 25-30 daq. 3.Suzish -1.5- 2 km.
Aerobni l.Yugurish 1.Velotr 1 .Futbol 1.Бег 1.Yugurish 1.Yugurish
y 40 daq. enajorda 45 daq. темпово - 45 daq. 2 km.
mezosikl Cho'zilish( yoki URM,MY й 30 daq. 400m ,800 Chigalyozdi
Аэробн Растяжка stadiond M 15 daq. 2.Разми m tezlikka. mashqlar
ый )15 daq a 2.Suzish нка. Cho'zilish( 15-20 daq.
мезоцик 2.Suzish velosipe umumiy MYM- Растяжка). Cho'zilish(
л. 2.5-3 km dda 2.5-3km. 15 daq. MYM 15 Растяжка).
harakatla Asosiy 3.Suzish daq. MYM 15
nish-2- mashq 2.5-3 km 2.Suzish daq.
20 daq 5x400m erkin umumiy- 3 2.Suv
URM 15 ko'krakda usulda km. polosi-45
daq. krol. Asosiy daqiqa.
2.Suzish mashq
-2.5 3x800 m
km.Asos ko'krakda
iy kroll.
mashq-
2x2-800
m
ko'krakd
a krol.
Anaerob Badan 1.Yuguri 1. 1.Suzish 1.Yugurish Sport
Темпов qizdirish sh-2 Yugurish 1.5 km. 2 km. o'yinlar
ой 1.5 km. km.UR 40 daq. 2.6-8 Rastyajka
мезоцик Suzish+vel M> Cho'zilish x(200 m 15 daq.
л.(ПАН o-10x100 MYM . (Растяжка ko'krakd 2.Velotrena
О) m suzish+3 2.10 х )15 daq. a kroll + jor 3x (3
(индоор daq (200 m 2.Suzish 3 4 daq daq+300 m
) velosipedda yugu- km. velotrena yugurish).
ISSN:2181-2454 VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
Google scholar ISSN:2181-2454
www.carjis.org VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
harakatlani rish+2da 40x50 m jor). 3.Suzish-2
sh.Har bir q ko'krakda Dam km.
seriyadan velotren krol. olish 3-5
so'ng 3-5 ajorda R- daq.
daq dam . harakat-lanish.) 3.Suzish -2 km. 1.10daq. V3/4
Shiddat. 1.2 km l.Suzish 1.Yuguris 1.Suzish- 1.Suzish-
HffreHCH suzish. -1.5 km. h 40 daq. 1.5 km. 1.5-2 km.
BHHH 2x (8*50 ) 8x(100 2.Suzish 2x(400m 2.Yugurish Harakatli
мезоцнк m krol+1 suzish+3 texnikani ko'krakd 6er 4- o'yinlar
n. daq daq velo takomillas a 1000m
(HHgoop velo.Dam 2.Yuguri h-tirish. krol+15 V 3/4.
) olish 3 daq. sh 3 Chidamko daq Dam olish 5
Har bir km(200 rlikni velotrena daq.
qism-dan m oshirishga -jor)
so'ng 5 daq tez+400 qaratilgan V-%.
dam m erkin) mashqlar Dam
olish.400 m Umumiy olish 5-6
erkin 3-3,5 km. daq.
suzish . Erkin usulda 1.5 km..
Ushbu dastur tajriba guruhidagi sinaluvchilarda olib borildi. Shuni yodda tutish lozimki, biologik rivojlanish bosqichidagi yosh triatlonchilar uchun eng asosiysi tayyorgarlikning strategik vazifalariga mos holda to'g'ri tashkil qilingan mashg'ulotlar jarayoni hisoblanadi.Mashg'ulotlar to'g'ri olib borilgan taqdirdagina sportchining organizmida zo'riqish va sportdan bezish holatlari kuzatilmaydi.Bu esa yaxshi sport natijalarining qo'lga kiritishdagi muhim qadamlardan biridir. Biz tomonimizdan tuzilgan dastur o'quv mashg'ulot guruhidagi triatlonchilarining tayyorgarligini oshirishda va ularning kelgusida yuqori natijalarni qo'lga kiritishda muhim ustuvor yo'nalishlardan biri bo'lishiga ishonamiz.Tuzilgan dastur ajratib olingan tadqiqot guruhi sinaluvchilarida qo'llanildi va tadqiqot oxirida quyidagi natijalar qayd etildi.
ISSN:2181-2454 VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
Jadval №3
Tajriba guruhi triatlonchilarining jismoniy tayyorgarligi ko'rsatkichlarini pedagogik tajriba davomida o'zgarish dinamikasi
Mashq t.r.
1 2 3 4 5
Tajriba X 22,20 200,74 259,74 214,65 13,08
boshi G 2,24 14,70 21,70 19,40 2,12
V, % 10,07 7,32 8,35 9,04 16,20
Tajriba X 18,87 186,37 240,62 188,36 16,83
oxiri G 1,75 12,10 20,30 17,90 2,32
V, % 9,26 6,49 8,44 9,50 13,78
t 4,07 2,61 2,23 3,45 4,13
P <0,001 <0,05 <0,05 <0,01 <0,001
Keltirilgan natijalardan shuni ko'rishimiz mumkinki, tajriba guruhining tadqiqot boshidagi va oxiridagi 1 mashq uchun o'rtacha natijasi orasidagi farq 3.33±0.49 soniyani tashkil etganini ko'rishimiz mumkin.Variatsiyasi koeffitsenti ko'rsatkichi bo'yicha tadqiqot boshida va tadqiqot oxirida farq 0.81% tashkil etdi, tadqiqot boshidagi va oxiridagi 2 mashq uchun o'rtacha natijasi orasidagi farq 14.37 ± 2.6 soniyani tashkil etganini ko'rishimiz mumkin.Variatsiyasi koeffitsenti ko'rsatkichi bo'yicha tadqiqot boshida va tadqiqot oxirida farq 0.83% tashkil etdi. 3 mashq uchun olingan natijalarning tadqiqot boshi va oxiridagi farq o'rtacha natijasi 19.12 ± 1.4 soniyani ko'rsatdi. 4 mashq uchun olingan natijalarning , tadqiqot boshi va oxiri uchun o'rtachasi 26.29 ±1.5 soniyani tashkil etdi. Variatsiyasi koeffitsenti ko'rsatkichi bo'yicha tadqiqot boshida va tadqiqot oxirida farq 0.46 % tashkil etdi.
So'nggi 5 mashqda ko'rsatilgan natijalarga ko'ra,tadqiqot boshi va oxirida o'rtacha natijalar 3.75± 0.2 va Variatsiya koeffitsenti orasidagi farq 2.42% tashkil etdi. Bundan shuni ko'rishimiz mumkinki umumiy natijalarning o'sishi nazorat guruhiga qaraganda ancha yaxshiligini bilish mumkin.Bu tanlangan mashg'ulot jarayonlarining samarasining natijasi sifatida qarash mumkin,
XULOSA
Triatlon yosh sport turlaridan biri bo'lib, dunyoda tobora ommalashib bormoqda. So'nggi ikki yil ichida triatlonning ko'lami va mashhurligi xususan O'zbekistonda sezilarli darajada oshganligini sezishimiz mumkin.Triatlon sportchidan yuqori darajadagi kuch,chidamkorlik,tezkorlik va chaqqonlikni talab qiladigan sport turidir. Shuning uchun ushbu sport turi bo'yicha sportchi uchun
122
Google scholar www.carjis.org
Google scholar www.carjis.org
ISSN:2181-2454 VOLUME 1 | ISSUE 2 | 2021
chidamlilik zarurdir. Triatlonda natijalarning yanada o'sishi sport musobaqalarda muvaffaqiyatli qatnashish imkoniyatini, malakali va zaxira sportchilarni tayyorlash jarayonini takomillashtirishga qaratilgan tadqiqotlarni o'tkazishni talab qiladi. Sport musobaqalarida sportchilarni natijalarini tahlil qiladigan bo'lsak yoki musobaqa jarayonini kuzatganimizda triatlonchilardagi jismoniy tayyorgarlikning sust darajada ekanligini ko'rishimiz mumkin.Triatlonchilarning tayyorgarlik darajasida to'g'ri tashkillashtirilgan mashg'ulot jarayoni yuqori natijalarga erishishdagi ishonchli vositalardan biri xisoblanadi.To'g'ri tashkillashtirilgan mashg'ulot jarayoni sportchi organizmining tez zo'riqishidan saqlaydi va jismoniy qobilyatlarning takomillashtirilishidagi muhim qadamlardan biri hisoblanadi
REFERENCES
1. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры: Учеб. для ин-тов физ. культуры. М.: Физкультура и спорт, 1991. 543 с
2.Никитушкин В. Г. — Современная подготовка юных спортсменов. Глава №3 - Возрастные особенности занятий с юными спортсменами. // Современная подготовка юных спортсменов. - 2010.
3.Фрил Д. Библия триатлета/Джо Фрил; перевод с англ. Павла Миронова-М.: Манн, Иванов и Фербер,2011.- 496 с.
4.Лучискенс Т. В., Христофоров А. Н. Триатлон (Плавание - Велосипед -Бег): программа для СДЮСШ
5. Хамидуллаева, Г. А. (2021). Императив как средство воздействия в рекламных текстах. Academic research in educational sciences, 2(8), 518-525.
6. Исламов, И. С. (2021). Влияние тренировки на иммунитет пловца. Academic research in educational sciences, 2(6), 1451-1461.
7. Islamov, I. S., & Ikramov, B. F. (2021). Starting actions of rowers on kayak and canoe. Academic research in educational sciences, 2(6), 1442-1450.
8. Ikramov, F. T., & Azimov, Z. N. (2021). Features of use rowing pool. Academic research in educational sciences, 2(6), 1154-1159.
