OQOVA SUVLARNI TOZALASH TEXNOLOGIYASINI TAKOMILLASHTIRISHGA TAVSIYALAR BERISH Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

УДК: 628.543: 502

Axunov D.B. dotsenti

Namangan muhandislik-qurilish instituti O'zbekiston Respublikasi, Namangan Muxtoraliyeva M.A. stajyor-o'qituvchi Namangan muhandislik-qurilish instituti O'zbekiston Respublikasi, Namangan

OQOVA SUVLARNI TOZALASH TEXNOLOGIYASINI TAKOMILLASHTIRISHGA TAVSIYALAR BERISH

Annotatsiya: Bu maqolada hududga oqib kirayotgan hamda chiqayotgan oqova suvlarni labaratoriya tahlillari yordamida o'rganish ulardan olingan natijalar asosida tavsiyalar berish,mavzuni dolzarbliligini o 'rganishdan iborat.

Kalit so'zlar: oqova suv, labaratoriya anjomlari, pHmetr, shtativ, filtr qog'oz, quritgich.

Akhunov D.B. associate professor Namangan Engineering and Construction Institute Republic of Uzbekistan, Namangan Mukhtoraliyeva M.A. trainee teacher Namangan Institute of Civil Engineering Republic of Uzbekistan, Namangan

RECOMMENDATIONS FOR IMPROVING WASTEWATER TREATMENT TECHNOLOGY

Annotation. In this article, the study of incoming and outgoing wastewater with the help of laboratory analysis consists in developing recommendations based on the results obtained from them, studying the relevance of the topic.

Keywords: sewerage, laboratory equipment, pH meter, tripod, filter paper,

dryer.

Suv tabiatda sodir bo'ladigan juda ko'p jarayonlarda va shuning bilan birga insoniyatning hayotini ta'minlashda asosiy hal qiluvchi muhim ahamiyat kasb etadi. Sanoatda suvni хomashyo va energiya manbai sifatida, sovitguvchi yoki isituvchi agеnt, erituvchi, ekstragеnt sifatida, хom ashyolar va matеriallarni tashuvchi transport vositasi va boshqa qator ehtiyojlar uchun ishlatiladi[1,2,3,4,5]. Oqova suv - bu maishiy maqsadda,ishlab chiqarish va

qishloq xo'jaligida qo'llanilgan,hamda ma'lum bir ifloslangan xududdan o'tib hosil bo'lgan suvlardir. Hosil bo'lishi sharoitiga qarab oqova suvlar 3 turga bo'linadi.

1. Kundalik turmushning xo'jalik-maishiy chiqindi suvlari (MOS); 2. Sanoat chiqindi suvlari (SOS); 3. Atmosfera suvlari (AOS).

Xo'jalik-maishiy suvlar - bu dush, xammom, kir yuvish, ovqatlanish xonalari, xojatxona, polni yuvishdan hosil bo'ladigan suvlar hisoblanadi. Bu suvlar tarkibida 58%i organik va 42%i mineral moddalardan iborat iflosliklar bo'ladi.

Atmosferada suvlari - yomg'ir va qor erishdan paydo bo'ladigan va korxona xududidan oqib chiqadigan suvlar. Ular organik hamda mineral iflosliklar bilan ifloslangan bo'ladi. Sanoat chiqindi suvlari - bu organik va noorganik ashyoni olish va qayta ishlashda hosil bo'lgan suyuq chiqindilardir.

Oqova suvlar har xil moddalarning aralashmasidan iborat bo'lib, murakkab sistemani tashkil qiladi: Erigan noorganik va organik birikmalar, muallaq dag'al dispers va kolloid aralashmalar, ba'zi hollarda esa erigan gazlar (vodorod sulfid, karbonat va boshqalar. Mavzuni dolzarbligi bugungi kunda kichik ishlab chiqarish korxonalari oqizayotgan oqova suvlarni to'g'ri tozalanmasligi inson salomatligi uchun yomon ta'sir qilmoqda. Mavzuimiz doiasida ishlab chiqarish oqova suvlari va ular ustida bajarilgan labaratoriyalar bilan yaqindan tanishamiz va kerakli tavsiyalar berishga harakat qilamiz. Bugungi kunda Namangan hududiy oqova suvlarni tozalash inshootida quyidagi labaratoriya ishlari amalga oshirilmoqda Eng avvalo keltirilgan oqova suvni gradusini o'lchaymiz bunda ph ko'rsatkichi distrlangan 18.5 C suvda -7.1 oqova suv- 5.5 19 C buni phmetrda o'lchanadi. Oqova suvlarning past yoki yuqori muxitli (pH) bo'lishi, ya'ni ishqoriy yoki kislotali bo'lishi quvur materiallariga, kanalizatsiya kollektorlariga va tozalovchi inshootlarning uskunalariga nisbatan ta'sirchan xisoblanadi.Inshootga kelayotgan oqova suv ning tiniqligini maxsus silindr yordamida aniqlaymiz bunda tiniqligi- 8.4.Tiniqligi harf suv ostiga qo'yiladi. Oqova suvning hidi asosan 4 bosqichda aniqlanadi va 4 ballgacha baholanadi. Bunda quyidagi labaratoriya ishi amalga oshiriladi Kerakli asboblar:250 ml kolba, elektr plita, filtr qog'oz, termometr, menzurka. Ishning borishi:oqova suvdan 100 ml olib 250 ml kolbaga quyib ustini filtr qog'oz bilan berkitib keyin chayitib hidini aniqlanadi 10-15 sm uzoqlikda yelpib ko'ramiz so'ng og'zini yana filtr qog'oz bilan yopib elektr plitaga qo'yiladi agar hidi 20 C da bo'lsa 0 deb yozamiz yana plitaga qo'yib 1-3 da so'ng 60 C da bo'lsa chayitib hidlab ko'ramiz oqova suv harorati 60C bo'lsa 2 ball beriladi

Laboratoriya uchun oqova suv namunalarini olish jarayonlari fotosuratlari

Oqova suvga hid berishda 1)kerasin hidi 2) gazlik hidi 3) achitqi hidi 4) fikalni hidi yani go'ng hidi shu tartibda ball beriladi Ko'pincha oqova suvlar tarkibida yoqimsiz o'tkir xidga ega moddalar bo'ladi (sulfidlar, disulfidlar, vodorod sulfid va boshqalar), ba'zan esa kimyoviy korxonalarning turlariga qarab rangli chiqindi

suvlar hosil bo'ladi. Oqova suvlarda ko'pik hosil bo'lishi, ularda sirt-aktiv moddalarning mavjudligini ko'rsatadi.

Namangan hududiy oqova suvlarni tozalash inshootidan olib kelingan oqova suvimizga 4 ball berdik oqova suvning ranggi-to'q kulrang rangda

Oqova suv tarkibidagi quruq qoldiq taxlilini o'tkazish tartibi quyidagicha;

1. Toza filtr qog'ozni qurutish shkafida 1 soat davomida 105 C ° haroratda qurutiladi va eksikatorga olib borilib sovitiladi.

2. Filtr qog'oz shisha byuksga solib tortiladi va aniqlangan massa qo'yiladi

3. Taxlil uchun olingan oqova suv namunadan tarkibidagi quruq qoldiq miqdoriga qarab 100 sm kub dan 1000 sm kubgacha olib avaldan tayyorlangan filtr qog'oz yordamida filtrlanadi.

Filtrlash ishlari yakuniga yetgach filtrqog'oz qurutish shkafiga 1 soat davomida 105 C haroratda quritiladi va eksikatorga olib sovitiladi. Filtr qog'oz shisha byuksga solib tortiladi va aniqlangan massa belgilab qo'yiladi(M) Natijalar quyigacha aniqlaymiz qurq qoldiq miqdori(X, mg/dm3) quyidagi formula orqali aniqlanadi

M - >1000

X =

1

2

V

Bu yerda, Mi-qurq qoldiqli filtrning byuks bilan birgalikdagi massasi, mg M2-toza filgltrning byuks bilan birgalikdagi massasi, mg V - taxlil uchun olingan namuna mikdori,sm3. Oqova suvdadagi Ammoniy konsentratsiyasini aniqlaganimizda KFK 0.6 ni grafikdagi ko'rsatkich esa 3.1mg/l.

Oqova suv va suv havzalardagi xlorid ionlarining argentometrik usulda aniqlash. Taxlil o'tkazish tartibi:Xajmi 200-250 2,5 sm3bulgan konusimon kolbaga 100 sm3ga bulgan namuna olinadi (agar namuna 100 sm3dan kma bulsa xajm distillangan suv bilan 100 sm3ga yetkaziladi).va eritmagan 1 sm3 kaliy xromat eritmasidan kushilda va doimiy arlashtirib turilgnan xolda kumush nitrat eritmasi bilan titrlanadi. Titrlash yakunida eritma rangi sarik-limon rangidan kungir limon rangiga utganda titrlash yakunlanadi

Natijalarni hisoblash

Xlorid ionining kontsentratsiyasi - (S, mg/dm3 ni kuyidagi formula orkali aniklanadi:

y_(a-b)-K-N-35,45-1000

X V

Bu yerda, a-eritmani titrlash uchun sarf bulgan kumush nitrat eritmasining mikdori,cm3;a-nulevoy eritmani titrlash uchun sarf bulgankumush nitrat eritmasining mikdori,cm3;K - kumush nitratning normalligini tugrilash koeffitsienti (eritma fiksonaldan tayyorlangan bulsa K=1)N-kumush nitratning normalligi, n 35,45-xlorning ekvivalenti, g/mol V - taxlil uchun olingan namuna mikdori, sm3

Namangan hududiy oqova tozalash inshootida oqova suvlar kelish

Ko'rsatkichlar O'ichov birligi Tajriba, n=3

I II III O'rtacha

Oqova suvning harorati Co 17 18 18 17.6

pH ko'rsatkichi Mg/l 5.5 5 8 6.1

Hidi Ball 4 3 4 3.6

Tiniqligi Grad 8.4 7.2 9 8.2

Chiqindi og'irligi Mg/l 24 23 26 24.3

Quruq qoldiq Mg/l 860 370 108 770

Xlorid Cl Mg/l 620 106 390 691.3

Ammoniy NH4 Mg/l 3.1 3.6 2.7 3.1

Nitrit NO2 Mg/l 0.6 5.5 0.68 2.2

Temir FE Mg/l 0.4 0.3 0.6 0.4

Sulfat C04 Mg/l 340 320 360 340

Nitrat NO3 Mg/l 2.1 3.6 3.12 2.94

Kislorodga bo'lgan biologik talab Mg/l 100 90 110 100

OnoucyiHMMrvpopaTM pH KfpUKMWM

TuHHU/mr* MMI^IMAMOIMpAttfM KVPVWO w* XAOpd

AMMOMttil NH4

HKTpHT H02 TeMnp ®e Cy/4«tC04 HtcrpiT N03

Knwapoaraöy x«Tirn6( EflK)

17.66667 OKABA CYB/1AP KE/1MLJJM

900 £

3,666667 im

u WM 7flfl

24,»3J3 'W Mfl 1

770 w/

691.3333 iW JM 1 ■ Pul

3,133333 400 j 1 ,

2.286647 300 IM 1 i.

0,433333 340 •w IM 1

1UO I_J 11

2.94 100 i i 0 C i 2 3 4 J 6 7 t * 10 11 12 U

Namangan hududiy oqova tozalash inshootida oqova suvlar ketish qismidan olingan suv na'munalarining kimyoviy tahlil ko'rsatkichlari

Ko'rsatkichlar O'lchov birligi Tajriba, n=3

I II III O'rtacha

Oqova suvning harorati Co 16 14 15 15

pH ko'rsatkichi Mg/l 6 6.5 6.8 6.4

Hidi Ball 3 2 3 2.6

Tiniqligi Grad 4 2 4 3.3

Chiqindi og'irligi Mg/l 19 18 16 17.6

Quruq qoldiq Mg/l 700 650 720 690

Xlorid ci Mg/l 3 3.3 3.5 3.2

Ammoniy NH4 Mg/l 2.4 2.1 2.3 2.26

Nitrit NO2 Mg/l 0.17 0.21 0.19 0.19

Temir FE Mg/l 0.1 0.2 0.4 0.2

Sulfat C04 Mg/l 310 300 290 300

Nitrat NO3 Mg/l 9.2 7.2 8.5 8.2

Kislorodga bo'lgan biologik talab Mg/l 50.4 72 64.2 62.2

OnoMcyiHMNnupopaTM [ uj

pH rypUKMUM mm

■00

fyuw« 2.666667

TMXKK/iMrM 3,111333 ;oo

WMHMMAMO'WpAtf'M 17.66667 600

KYPYWW* WC MO

X/tOpCI 1.266667 400

AmmommA NH4 2.766667

300

HwTpwrH02 0.19 200

Tmnp<e 0.131111

Cy/4itC04 *» 100

HKTpiT N03 8.266667 0

KMC/i3poAra6f/iUM6MO/K>rMKTaA*646riKj 1 62.21133 OVMKYIM

Ki laupoar aß?« r »tu im cskR i anaw XITKi 59.73131

OKABA CYB/1AP KETMLUM

Namangan hududiy oqova tozalash inshootida oqova suvlarni tozalash texnologiyasini takomillashtirish uchun quyidagi tavsiyalarni berishimiz mumkin.

1. Ushbu inshootga oqizilayotgan oqova suvlarga tegishli nazorat yoki qat'iy normativ o'rnatish maqsadga muvofiq bo'lardi Masalan; ba'zibir ishlab chiqarish korxonalaridan xuxusan qog'oz ishlab chiqarish sexlari oqova suvlari tarkibida ishqor ko'pligi sababli oqova suv quvurlarini yemiradi

2. Oqova suv oqizayotgan ishlab chiqarish korxonalarida birlamchi tindirgichlar ishlab chiqish ekologik normativ tizim mustahkamligini nazoratga

olish, zero, oqova suv sifatini talab darajasiga keltirish bugun va kelajakda eng dolzarb masalalardan biridir.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Ахунов Д. Б., Журaев Х. А. Стеклокристэллические мaтериaды Ha основе 6a3anbTOB Кутчинского месторождения //Современные тучные исследoвaния и рaзрaбoтки. - 2017. - №. 3. - С. 14-17.

2.Ахунов Д. Б., Кaрaбaевa М. У. 3arn,rn,a здaний от вибрaций, вoзникaющих от тоннелей метрополитен круглого сечения с помощью экрaнoв //Современные концепции рэзвития туки. - 2017. - С. 34-36.

3.Ахунов Д. Б. Стеклa и ситэдды нa основе бaзaльтoв Кутчинского месторождения: дис.-технология силигатных и тугоплэвких неметеллических мaтериaдoв. Тaшкент, 2008.-143 с, 2008.

4.B.Sharopov; M.Muxtoraliyeva. Pedagogika fanining metodologiyasi. Pedagogs international research journal. 259-262 (2). Volume-2, Issue-1, www. pedagoglar. Uz. 30.01.2022 https://doi.org/10.5281/zenodo.5925607

5. Mukhtoralieva Mukhtasar. Improving the methodology of teaching virtual lessons on the basis of modern digital technologies. Journal of Advanced Scientific Research (ISSN: 0976-9595).2021. Vol.1. Issue 1 page 77-83