CC BY
2Key words: economic and legal education, corruption, social opposition, economic interest, world outlook, civil society, middle class, shadow economy, economy offence, legal, territorial, market areas, state, monopolist, entrepreneur, illegal economy, corruption conduct.
Сведения об авторе: Хасанов Шарифхуджа Казиевич - кандидат юридических наук, доцент кафедры экономической теории Института финансов и экономики Таджикистана, тел'.: (+992) 918 258989.
Information about the author: Hasanov Sharifkhuja Kozievich, PhD in economical science, associate professor of Economy theory chair in Institute of Finance and Economy of Tajikistan, tel. (+992) 918 258989.
ЧАНБА^ОИ зиддикоррупсиони олмон
ДАР ПЕШГИРИИ ИКТИСОДИ ПАСИПАРДАВИ
^асанов Ш. К., Гафуров F.C.
Донишкадаи молия ва ицтисоди Тоцикистон
Асосан чиноятхои коррупсионй дар мачмуъ чиноятхои оммавии суикасдонаеро меноманд, ки эхтироми хизмати давлатй ё макомоти идоракунии махаллй, хизмат дар ташкилотхои тичоратй ва сохторхои гайритичоратй ва г., дар натичаи гайриконунй гирифтани неъматхои моддй ё бартариятхо аз чониби ашхоси ваколатдори хизмати давлатй ва макоми идоракунии махдллй ё ташкилоти тичоратй ва гайритичоратй коми-лан халалдор мегардад, фахмида мешавад.
Аз ин ру хусусиятхои чиноятхои коррупсионй, шахсияти коррупсионер, нихонии чиноятхои коррупсиониро мавриди тахлил ва омузиш карор додан аз фоиди холи набуда он пеш аз хама аз пешгирии иктисодиёти зерипардагй иборат аст.
Чднбахои муосири зиддикоррупсионй дар пешгирии чиноятхои иктисодй чанба-хои ташкилию махакии мутааллики низоми муташаккили максадноки маърифатию иктисодиро пешбинй менамояд.
Усулхои чахонбинии зиддикоррупсионй дар асоси ташаккули маърифати иктисодию хукукй густариш меёбад.
Асосан чанбахои зиддикоррупсионй бо максади пешгири аз хама гуна амалхои номатлуб ва ба хотири ошкор намудани амалхои номатлуби иктисоди пасипардавй дар хама сохторхои давлатию чамъияти иборат мебошад.
Рочеъ ба маколаи мазкур ба мамолики хоричи кишвар Олмон вобастагй дорад боиси тахлил карор хохем дод.
Тачриба гувохи он аст, ки тарзу усулхои мубориза бо коррупсия дар Олмон нисбат ба дигар давлатхо бехтар ба рох монда шудааст. Аз ин чо, усули аз хама афзалиятнок ва муносибтари мубориза бо коррупсия дар Олмон муайян намудани самтхое мебошад, ки дар он чо:
- мавчуд будани хатари коррупсия;
- ташкили манбахои иттилооти оид ба шахсони чисмонй ва хукукй дар бонки марказй;
- фош кардани амали хизматчиёни давлатй дар гирифтани пора, ки минбаъд бо номи нав ё дигар усулхои номатлуби пинхонй фармоиши давлатиро ба чо меоранд;
- татбик намудани ротатсияи кадрхои идоракунй;
- таъсиси подразделенияи дохилии назоратй оид ба фаъолияти хайати кормандони маъмурй.
Ба ин нигох накарда дар Олмон коррупсия чой дорад. Сентябри соли 1996 дар Берлин конференсия доир ба мавзуи мубориза бо коррупсия баргузор гашт. Аз руи
117
маводхои пешниходгашта маълум шуд, ки дар шахрхои калони Ч,ФГ аз чониби прокуратура хазорон далелхои чой доштани коррупсия ошкор ва фош карда шудааст (аз чумла дар Франкфурт - на - Майне зиёда аз 1000, дар Мюнхен кариби 600, дар Гамбург кариби 400, дар Берлин кариби 200 амалхои коррупсионй).
Дар соли 1994 кариб 1500 ашхос барои содир намудани чиноятхои коррупсионй ба суд кашида шудаанд. Ин шумора дар соли 1995 ба чалби 2000 одам боло рафтааст, ки экспертхо ин холатро хамчун куллаи баланди яхкух азрзёбй намудаанд. Аз чумла, дар муттахам гаштан ба коррупсия идораи давлатй оид ба санчиши гурезагони хоричй, марказхои бакайдгирии наклиётй ва дигар муассисахо чалб гардидаанд.
Хдтто, кор ба чое расида буд, ки бо пули накд тарики гайриконунй харидани хукук ба таъсиси тарабхона ё киморхона, шаходатномаи ронандагй, ичозатнома барои кашида бурдани наклиётхое, ки нодуруст чойгузорй шудаанд ва г. имконпазир гардида буд. Ба ин нигох накарда аз руи баъзе расонахо коррупсияи иктисодй ба андозаи 4,1 млрд. Евро дар соли 2007 ва ба андозаи то 3, 4 млрд. Евро, ки ба соли 2009 рост меояд, ба давлат зарари чиддии моддй ирсол намудааст.
Кариби 2% кормандони кироя олудаи коррупсия мебошанд, ки ин нишондод нисбати мансабдорони олимаком бештар ба назар мерасад. Дар коррупсияи немисй накши мардон афзалиятноканд. Аз руи омор хиссаи мардон дар коррупсия аз 78% то 93% боло рафтааст. Аз чониби дигар, ин навъи чиноят дар Олмон ба машгулияти катъии мардон табдил гардидааст. Зеро 76% сафи чинояткоронро дар ин самт мардон ташкил медиханд. Коррупсионери феълан немисй - ба марди дорои маълумоти олй ва мансабдуст рост меояд.
Аз руи хулосаи Бонки чахонй (огози соли 2010) дар натичаи сар задани бухрони иктисодй коррупсия хамчун падидаи номатлуби чомеа ру ба афзоиш ниходааст. Дар катори дигар давлатхои пешрафтаи чахон бухрони коррупсия Олмонро ба коми худ кашидаст. Ва ин падидаи номатлуб бештар дар сохаи тичорат ба чашм мерасид. То охири соли 2010 тичорати немисй чиноятхои коррупсионй - ришваситониро дар мадди аввал гузоштааст (61%), баъдан дуздй (57%) ва чиноятхои электронй (53%). Ин лахзахоро Департаменти Федералии Олмон оид ба муборизаи иктисодй чи аз руи омор ва шумора айнан баррасй намудааст.
Умуман баъд аз тасдики Конвенсияи СММ «Дар бораи мубориза бо коррупсия», як катор тадбирхо андешида шудаанд. Аз чумла мувофикгардонии конунгузории дохилй ба стандартхои байналмилалй, чорй намудани чавобгарии интихобшавандагони халкй барои ришваситонй ва г.
Аз руи барометри пешгирй ва мубориза бо коррупсия Германия дар байни давлатхои пешкадами чахон дар чойи чахордахум карор дорад. Аслан Зеландияи Нав, Дания, Сингапур ва Шветсия давлатхои гайрикоррупсионй шинохта шудаанд.
Манзараи махзунро дар мисоли мубориза бо коррупсия дар Сомалй, Афгонистон, Бирма, Судан ва Ирок дида метавонем, ки дар хакикат дар ин давлатхо то кунун масъалаи коррупсия икомат дорад. Гарчанде баъзе тадбирхо аз чониби сохторхои кудратии онхо андешида шуда бошад хам, вале натичаи мусбат набахшидааст.
Коррупсия хамчун масоили интернатсионалй то имруз бокй мондааст. Зеро новобаста аз сохтори сиёсй ва сатхи инкишофи сиёсй аз руи микёс он мансуби тамоми кишвархои чахон мебошад.
Ба ин нигох накарда, дар Олмон бахри пешгирй ва мубориза бо коррупсия тадбирхои махсусан чиддй андешида шудааст [1]. Аз кабили чунин тадбирхо кабули са-нади меъморй-хукукй оид ба одоби хизматчиёни давлатй ба шумор меравад. Тибки ин санади хукукй шахси мансабдори давлатй, бояд хар сол оид ба вазъи амволй ва даромади софи худ ба макомоти назорати молиявии кишвар маълумоти дакик пешниход намояд. Дар холати саркашй аз риояи ин талабот онхо ба чавобгарй кашида мешуданд. Хдмзамон дар Германия ба мисли ИМА, Канада ва Франсия дар арафаи ба хизмати давлатй чалб гардидани шахрвандон вазъи молиявии онхо ба кайд гирифта мешавад. Чунин икдом дар идомаи хизмати давлатй низ сурат мегирад. Дар натичаи
таFЙиpёбии вазъи молиявии хизматчиёни давлатй xамзамон ба макомоти дахлдори давлатй ё комиссияи дохилии маъмypй дар ин хусус пешниxод намyдани маълyмот xатмист. Дар сурати фош гардидани хатогии молиявй ё муайян намудани манбаxои нодурусти он хизматчии давлатй аз вазифа сабукдуш гашта нисбаташ парвандаи чиноятй OFOЗ мегардад.
Дар натичаи фош ва ошкор гаштани даpомадxои Fайpиконyнии ба дастовардаи иттиxодияxои чамъиятй бошад ё чунин даромад боиси халалдор гаштани чараёни фаъолияти хочагидории онxо гардад, нисбати pоxбаpони ощо татбики чоpаxои катъии характери xyкyкидошта сурат мегирад. Фаъолияти корхона бошад, боз дошта мешавад. Дар ин чода, истифода аз yсyлxои самараноки тарбиявй мавкеъ ва манзалати хосса дорад. Вале дар аксар давлатxои Fаpб yсyлxои меъёрй^укукии мубориза бо коррупсия афзалиятноканд ва ин yсyлxо дар ба вучуд овардани маxдyдиятxо нисбат ба ваколат ва вазъи хизматии шахсони мансабдори давлатй мавриди истифода карор дода мешавад.
Дар давлатxои зикргашта коррупсия ба замми зyxypоти мyдxиш арзёбй гаштан xамчyн як шакли таxдиди глобалй маънидод мегардад. Ва ягона pоxи мубориза бо коррупсия ва дар пешгирии чиноятxои иктисодй пасипардавй таъмини волоияти конун дар кишвар аст. Зеро риоя ва таъмини конуният ин тадбирест баxpи начот ёфтан аз коррупсия мебошад. Аз ин py, таъмини босазои волоияти конун то кунун аз ташвик ва таpFиби xyKyK xамчyнин тарбияи инсони комил вобаста аст. Хдмзамон py овардан ба чунин тадбир яке аз восш^ои самараноки мубориза бо коррупсия xисобида мешавад.
Инчо бояд кайд кард, ки мубориза алайxи чиноятxои характери коррупсионй дошта, бо максади паст кардани коррупсия дар макомотxои Докимияти давлатй ва хусусан дар пешгири чиноятxои иктисоди ва ошкор намудани амалxои номатлуби пасипардагй равона гардида дар суръати ба амал омадани кирдори номатлуб яъне фасод боиси чавобгарй хоxад гашт.
Пас бояд кайд кард, ки мубориза бар зидди коррупсия бо иштироки васеи ташкилотxои чамъиятй, аxолй ва восш^ои ахбори омма шакл мегирад.
Аxолии кишвар - шаxpвандони Ч,yмxypии Точикистон, шаxpвандони хоричй ва шахсони бетабаа бояд дар пешгирй ва мубориза бо коррупсия саxмгyзоp бошанд. Аз ин лщоз, шаxpвандон ё аниктараш аxолии кишвар дар мубориза бо коррупсия ба xайси субъект номбар гаштаанд. Аслан шакга,ои гуногуни иштироки шаxpвандон дар мубориза бо коррупсия мавчуд мебошад. Яке аз чунин тарзу yсyлxои иштироки аxолии кишвар, ки дар заминаи фазои умумии токатнопазирй нисбат ба зyxypоти коррупсия ба вукуъ мепайвандад, баланд бардоштани фаъолнокии ичтимой^укукии аxолии кишвар мебошад. Ин шакл хоси равобити шаxpвандон бо макомоти коррупсия ё xамкоpии баргузидаи байни онxо баxpи мубориза бо коррупсия арзёбй ёфтааст, ки чунин икдомро бидуни чаxонбинии зидди коррупсионй тасаввур намудан Fайpиимкон аст.
Аз чониби дигар, барои таxкими иштироки аxолй дар мубориза бо коррупсия ва зарурати пурзур намудани он, кабули баpномаxои тарбияи xyкyкии аxолй, ки максади ниxоии он ташаккули фаpxанги xyкyкиpо такозо менамояд, лозим аст. Маxз тавассути ин шакл шояд имконияти аз байн бурдани чунин падидаи номатлуби зиддиичтимой анчомпазир гардад. Тарбияи xy^^ яке аз yсyлxои пешгирии xyкyквайpонкyнй маxсyб аст. Сарфи назар аз ин, донистани xyкyк ва xифзи он худ яке аз yсyлxои муборизаи аxолй бо коррупсия маънидод мегардад. Тарбияи шуури xy^^ ба шаxpванди кишвар имконият медиxад,ки худро яке аз Чyзъxои содик ва таркибии чомеа, миллат ва аxли башар эxсос кунад.
Ч^ати риоя намудани талаботи конуният ва тартиботи xy^^H, аз чумла пешгирй ва мубориза бо коррупсия накш, мавзеъ ва манзалати шаxpвандон зиёд аст. Вале дар ин самт афзун намудани рафтори фаъоли xyкyкии шаxpвандон аз xама мyxим аст. Бояд та-заккур дод, ки рафтори конунии фаъолонаи шаxpвандон дар заминаи сатxи баланди фаpxангй-xyкyкй ва xастии чаxонбинии зиддикоррупсионии аxолй ба миён меояд. Аз ин лщоз, рафтори конунии фаъолонаи шаxpвандон хоси фаpxанги xyкyкй мебошад. Зеро
сатхи баланди фарханги хукукии чомеа яке аз омилхои инкоркунандаи хама гуна кирдорхои номатлуб арзёбй мегардад. Яъне риояи талаботи конуният аз чониби субъектони хукук, хусусан аз чониби идорахои давлатй ва шахсони мансабдор, ичрои дурусти ба чо овардани масъулияти хизматиро бахри таъмини хифзи хукуку озодихои инсон, адолати ичтимой, ки чунин амал ташвик ва таргиби дурусти конун ва истифодаи дакики онро такозо менамояд, мухим аст. Бархурдор шудан тавассути маводхои таълимй ва тарбияи хукукй имкониятхои назариявии аз бар намудани донишхои хукукиро муфид аст. Вале устувории эътикоди назариявии хукукй аз хисоби тачрибаи хаётй ганй мегардад,ки замина ва бартариятро дар чунин холат аз хисоби ташвик ва таргиби конуният ва тахкими он хосил намудан мумкин аст. Мутаассифона, чиноятхои хусусияти коррупсионидошта бештар дар натичаи надонистани конун ё аз сатхи пасти шуур ва фарханги иктисодию хукуки шахс сар мезананд [2]. Вале «Надонистани конун чавобгариро истисно намекунад» [3]. Аз ин чо, ахолии он, хамчун субъекти пешгирй ва мубориза бо коррупсия бояд дар ин самт ташаббускор бошанд.
Зеро конунияти хукукй ва таъмини он дар самти пешгирй ва мубориза бо коррупсия бо максади ташаккули иктисодиёти кишвар вазифаи шахрвандон ва ахли чомеа мебошад.
Адабиёт:
1. Куракин А.В. Предупреждение и пресечение коррупции в зарубежных государствах, на примере США, Канады, ФРГ, Франции, Испания, Португалии ... А.В.Куракин. Право и политика -2002, -№6
2. Иванов А.М. Уголовное законодательство зарубежныхстран о преступлениях в сфере экономической деятельности // Экономическая преступность и коррупция. -М., Научно-исследовательский институт укрепления законности и правопорядка при Ген. прокуратуре РФ. 2003.
3. Кузнецов А.Ю. Российское и зарубежное законодательство о мерах противодействия коррупции/ Кузнецов А.Ю. и др. - Владивосток, Изд-во ДВГАЭУ, 1999.
ОПЫТ АНТИКОРРУПЦИОННЫХ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ГЕРМАНИИ И ПРЕДОТВРАШЕНИЕ В ТЕНЕВОЙ ЭКОНОМИКИ
Хасанов Ш. К., Гафуров Г.С.
В статье рассматривается опыт антикоррупционных деятельностей в Германии и в других Европейских странах. На основе их опыта предлагается ряд мер антикоррупционного характера для условий республики. Обосновивается роль здравый социальной среды, повышения общественного сопротивления, а также мировзрения, юридического образования в снижении уровеня коррупции и теневой экономики стран в переходной экономики.
Ключевые слова: экономическое и юридическое образование, коррупция, социальное сопротивление, экономический интерес, мировоззрение, гражданское общество, средний класс, теневая экономика, экономика преступления, правовые, территориальные и рыночные поля, государство, монополист, предприниматель, нелегальная экономика, коррупционное поведение.
ANTICORRUPTION ASPECTS IN GERMANY FOR PREVENTION OF THE SHADOW ECONOMY
Hasanov Sh.Q., Gafurov G.S.
The article examines the experience of the anticorruption action in Germany and other European countries and on basis of enrichment of their experience some anticorruption measures are offered, which are typical for our republic. The role of the sensible social environment, increasing social opposition and also world outlook, legal education
indecreasing the level of corruption and shadow economy in the countries with transitional economy.
Key words: economic and legal education, corruption, social opposition, economic interest, world outlook, civil society, middle class, shadow economy, economy offence, legal, territorial, market areas, state, monopolist, entrepreneur, illegal economy, corruption conduct.
Сведения об авторах: Хасанов Шарифхуджа Казиевич - кандидат юридических наук, доцент кафедры экономической теории Института финансов и экономики Таджикистана, тел'.: (+992) 918 258989.
Гафуров Гиясиддин Садриддинович - аспирант кафедры финансов и кредита Института финансов и экономики Таджикистана, тел.: (+992) 918 876288
Information about the author: Hasanov Sharifkhuja Kozievich, PhD in economical science, associate professor of Economy theory chair in Institute of Finance and Economy of Tajikistan, tel. (+992) 918 258989.
Gafurov Giyosiddin Sadriddinovich, postgraduate student of Finance and credit chair in Institute of Finance and Economy of Tajikistan, tel. (+992) 918 876288
ШЕВАХ,ОИ КОМПЮТЕРЙ ДАР ЛУГАТНИГОРЙ
Умаров. М.А., Цосимова М.Д.
Донишгоуи славянии Россия- Тоцикистон
Технологияи компютерй ва мачмуи нармафзори он, пойгохи маълумот ва г. воситахои асосии лугатнигории кунунй мебошанд. Онхо имконият медиханд, ки маводи лугат бо тарзи автоматй тахия гардад, маълумоти гуногуни вожахо хифз шаванд ва дар холати зарурй коркарди мавод ва вожахо ба амал ояд. Маълумоти фархангхои электронй дар мавриди доираи васеи тадкикоти масоили забоншиносй карор гирифтааст. Технологияи тахияи вожаномаи басомадй, ки дар [2] шархи он оварда шудааст, яке кушишхои аввалини омухтани мероси гании адабиёти точику форс аз нуктаи назари тахлили оморй бо истифодаи барномаи мураттабсохтаи компютерй мебошад. Зеро махз дар асоси истифодаи шевахои риёзй ва оморй дар услубшиносй тавассути хисоби аник ва муайян намудани конуниятхои услубй натоичи назаррасро метавон ба даст овард. Барномаи компютерии тахияшуда кисмати муайяни фаолиятро вобаста ба тахлил ва коркарди матн ба тарзи автоматй ичро мекунад. Хдмзамон, катъи назар аз истифода бурдани ин барнома кисмати зиёди фаъолият хануз ба тарзи ананавй ичро мешавад. Бешубха, дар сохаи забоншиносй масъалахое, ки халли онхо танхо аз донишу малакаи мутахассис вобастааст, фаровонанд ва дар ин холат бахсхо оид ба таррохии барномаи компютерй ё маъно надорад ё хднуз мавриди он нарасидааст. Маънидод намудани пахлухои гуногуни калима, пайдоиши таърихй ва этимологии он, мутаалликияти он ба ин ё он хиссаи нутк ва хоказо аз кабили чунин масъалахо мебошанд.
Истифодаи барномаи компьютерй [3] барои ба чоп омода кардани вожаномаи басомади газалиёти Х,офизи Шерозй [6] аз як тараф имконият фарохам овард, ки дар муддати кутох тахияи вожанома ба анчом расад, хамзамон аз дигар тараф нишон дод, ки дарачаи мехнатталабии ин раванд хеле зиёд аст. Зеро дар тахияи вожаномаи мазкур муаллифон бо назардошти тачрибаи [1] ва [9] шевахои нави тадкикро дар мавриди омузиш карор дода, дар радифи хисоби оморй хамчунин дар масъалаи муайян намудани хиссаи нутк, решаи калима, гунаи форсии калима ва маънои лугавии хар вожаро дар алохидагй ба инобат гирифтаанд. Чунин маълумот дар чараёни тахлили натичаи коркарди автоматии маълумоти ибтидой бо иштироки бевоситаи мутахассисон ба даст омада, дар мавриди тахлили оморй карор дода шуда буд [5]. Аммо хангоми ба
