Научная статья на тему 'ОПРЕДЕЛЕНИЕ СРОКА ПОСЕВА СЕМЯН ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ СЕЯНЦЕВ ШЕЛКОВОЙ АКАЦИИ'

ОПРЕДЕЛЕНИЕ СРОКА ПОСЕВА СЕМЯН ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ СЕЯНЦЕВ ШЕЛКОВОЙ АКАЦИИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
44
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
озеленение / декоративность / интродукция / питомник / дерево / древесина / ветка / цветок / лист.

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Салохиддинов Барис Асадуллаевич, Эшанкулов Бобомурод Инаятович

Шелковая акация относится к декоративным деревьям и в настоящее время широко используется в озеленении городов населенных пунктов территорий нашей страны. Не только красивыми листьями и цветками, быстрой приспособляемостью к условиям и малой повреждаемостью болезнями и вредителями является причина повышенного интереса к этому виду среди нашего населения. Это, в свою очередь, приводит к увеличению спроса на качественные саженцы. Увеличить количество саженцев с поля и добиться высокого качества можно путем совершенствования агротехники выращивания сеянцев шелковой акации, изучения их устойчивости к негативному воздействию климатических факторов и их использования.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — Салохиддинов Барис Асадуллаевич, Эшанкулов Бобомурод Инаятович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОПРЕДЕЛЕНИЕ СРОКА ПОСЕВА СЕМЯН ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ СЕЯНЦЕВ ШЕЛКОВОЙ АКАЦИИ»

ОПРЕДЕЛЕНИЕ СРОКА ПОСЕВА СЕМЯН ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ СЕЯНЦЕВ ШЕЛКОВОЙ АКАЦИИ

Салохиддинов Борис Асадуллаевич

"Урмон лойща " лойщалаш институты Эшанкулов Бобомурод Инаятович

Урмон хужалиги илмий-тадцщот институти катта илмий ходими

Шелковая акация относится к декоративным деревьям и в настоящее время широко используется в озеленении городов населенных пунктов территорий нашей страны. Не только красивыми листьями и цветками, быстрой приспособляемостью к условиям и малой повреждаемостью болезнями и вредителями является причина повышенного интереса к этому виду среди нашего населения. Это, в свою очередь, приводит к увеличению спроса на качественные саженцы. Увеличить количество саженцев с поля и добиться высокого качества можно путем совершенствования агротехники выращивания сеянцев шелковой акации, изучения га устойчивости к негативному воздействию климатических факторов и их использования.

Ключевые слова: озеленение, декоративность, интродукция, питомник, дерево, древесина, ветка, цветок, лист.

ИПАК АКАЦИЯ УРУГКУЧАТЛАРИ ЕТИШТИРИШДА УРУГЛАРНИ

ЭКИШ МУДДАТИНИ АНЩЛАШ

Ипак акацияси манзарали дарахтлардан булиб у;озирги кунда мамлакатимизнинг сщоли яшаш жойларини кукаламзорлаштиришда жуда куплаб фойдаланилмоцда. Нафацат чиройли барги ва гуллари билан, узининг шароитга тез мослашувчанлиги, касаллик ва зараркунандалар билан ком зарарланиши билан %ам ауолимиз уртасида ушбу турга булган цизщишнинг ортишига сабаб булмоцда. Бу уз навбатида сифатли кучатга булган талабнинг

ошишига олиб келмоцда. Ипак акацияси кучатларини етиштириш агротехникасини такомиллаштириш, ицлим омилларининг салбий таъсирига чидамлилигиниурганиш вауларни цуллаш орцали майдондан кучат чщиш сонини ошишига ва юцори сифатга эришиш мумкин.

Калит сузлар: кукаламзорлаштириш, манзарали, интродукция, кучатзор, дарахт, ёгоч, шох-шабба, гул, барг.

DETERMINATION OF THE TIME FOR PLANTING SEEDS WHEN GROWING SILK ACTIA SEEDLINGS

Silk acacia belongs to ornamental trees and is currently widely used in landscaping residential areas of our country. Not only beautiful leaves and flowers, quick adaptability to conditions and low damage by diseases and pests is the reason for the increased interest in this species among our population. This, in turn, leads to an increase in demand for quality seedlings. It is possible to increase the number of seedlings from the field and achieve high quality by improving the agricultural technology of growing silk acacia seedlings, studying their resistance to the negative effects of climatic factors and their use.

Key words: landscaping, decorative, introduction, nursery, tree, wood, branch, flower, leaf.

Барчага маълумки Узбекистан Республикаси Вазирлар Мах,камасининг

с

2013 йил 19-августдаги "Узбекистан Республикасида ландшафт дизайнини ривожлантириш дастурини тасдикдаш тугриси"да № 223 сонли карорига мувофик кукаламзорлаштиришнинг куп йиллик истикболли стратегиясини мисол келтириш мумкин [1].

Ушбу карорнинг бажарилишида урмон хужалиги корхоналарининг узига хос 5фни булиб, кукаламзорлаштириш ишларини олиб борувчи буюртмачиларга ландшафт дизайнида фойдаланиладиган турли манзарали к^атларни етказиб

берувчи х,исобланади. Урмон хужаликларида икдимнинг турли нокулай шароитларига чидамли, манзарали хусусиятлари юцори булган дарахт ва бута турларининг бир неча юзлаб турлари устирилади. Буларга, крим царагайи, виргин арчаси, шарк; биотаси, сохта каштан, япон сафораси, заранг ва шумтол турлари, гузал каталпа, павловния, ок; акация, канада аргувони, хинд сирени, сурия атиргулини курсатишимиз мумкин.

Маълумки, дарахт устириш - бу унлаб йиллар билан улчанадиган узок; жараёндир. Шунинг учун урмон мутахассислари сунъий урмонзорлар барпо этиш, устириш, парваришлаш тажрибасини илмий асосларини яхши билишлари керак.

Бугунги кунда ах,оли яшаш жойларини кукаламзорлаштириш ишларининг ^ажми йилдан-йилга ортиб бормокда. Ушбу сохдни манзарали кучат турлари билан таъминлаш хам урмон хужаликлари зиммасига тугри келади. Айнщса, устириш к;ийин булган ёки ноёб дарахт ва бута турларининг кучатларини етиштириш долзарб булиб к;олмокда. Ипак акацияси дарахти узига хос манзарали дарахт тури булгани учун х,ам кукаламзорлаштиришда кенг кулланилади. Унинг кучатларини етиштириш унчалик к;ийин булмаса ^ам парваришлашнинг эътибор бериш зарур булган алохида хусусиятлари мавжуддир.

к*

Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясининг 4-устувор йуналишида 1 «... ах,оли маданиятини янада юксалтириш, уларнинг марок^и х,ордик; чи^аришига кумаклашиш, худудларимизни янада обод ва фаровон кдлиш» каби амалга ошириладиган тадбир ва вазифалар белгилаб берилганлиги бу борада кабул килинган каторларни мамлакатимиз урмонларини сакдаш, таркибини сифат жих,атидан яхшилаш, урмон худудларини кенгайтириш, юртимиз худуди тупрок-икдим шароитида усишга молашган дарахт ва бута турларини купайтириш усулларини

1 УзР К.Х.Т, 2017 й., 6-сон, 70-модда. - 25-28 б._

такомиллаштириш долзарб ^исобланади. Шу муносабат билан мамлакатимизда кучатчилик борасида олиб борилаётган амалий ишларнинг самарадорлигини янада ошириш максадида, юртимизнинг барча тупрок-икдим шароитларида усишга мослашган ва икдимнинг нокулай омилларига чидамли, уРМ0Н мелиоратив ишларида ута самарали ва ута манзарали, сифатли ёгоч берувчи дарахтлар сирасига кирувчи Ипак акация {Albizia julibrissin Durazz.) дарахти кучатларини купайтириш ва етиштириш ишларини тугри ташкил этиш ута самарали хисобланади.

Ипак акация {Albizia julibrissin Durazz.) дастлаб 1698 йилда Леонардо Плюкенет томонидан Acacia non spinosa деб номланган. XVII аср сунги ва XVIII аср 5фталаригача уни маданийлапггириш ишлари бажарилган. 1745 йилда Ипак акация АКД1 да устирила бошланган булса, XVIII аср зфталарида Туркияда (Костантинопол), 1749 йилдан Италияда устиРила бошланган. XIX аср урталарида Ипак акация Урта ер денгизи атрофида кенг таркала бошланди. Albizzia туркум турлари Никитин ботаника богида 1812-1820 йилларда устирила бошланган. Шундан сунг МДХ, нинг шимолий-шаркий Европа кисмида, шунингдек Эрон ва Хитойдаги ах;оли яшаш жойларида х,ам устирила бошланган булса МДХ, давлатларида XIX асрнинг иккинчи ярмида интродукция килинган.

XIX асрнинг иккинчи ярмидан Самаркандда ва Фаргонада барпо этилган кучатзорларда Ипак акация дарахти куплаб микдорда етиштирилган. Тошкент, Самарканд, Фаргона ва бошка шахарлардаги бог, парк, булварларга ипак акция кучатлари эман, шумтол, заранг, каталпа ва бошка дарахт турлари билан аралаш х,олда экилган. 1875 йилда ундан тог )фмон мелиорация ишларида кенг куламда фойдаланила бошланган. Тошкентга экилган ипак акация к^атлари кам сакланган ва 1940 йилга келиб улар факат Ботаника богида сакланиб колган.

Ленкоран альбицияси ёки Ипак акация (Альбиция ленкоранская - Albizzia Julibrissin Durazz.) Дуккакдошлар ёки Бурчокдошлар (Fabacea) оиласи,

Мимозалар кенжа (Mimosoideae) оиласи, Альбиция (Albizzia) туркумига мансуб манзарали дарахтдир (2-расм).

2-расм. Ленкоран альбицияси ёки Ипак акация (АШггга МЛпББт IУшazz.) дарахтининг турли ёшдаги ташки куриниши Ленкоран альбицияси ёки ипак акацияси (АШггга]иИЪги8т Бигагг.) жуда тез усувчи дарахт булиб, юртимиз шароитимизда 10 йил ичида буйи 8-10 м, 25-30 ёшлик дарахтнинг буйи эса 15 м.га етади. Ёгочи каттик, сарик-жигар рангда, яхши рандаланади, текстураси жуда чиройли, шунинг учун мебель саноатида ишлатилади, ундан турли асбоблар ясалади.

Шох-шаббаси соябон шаклда. Шохлари кулранг, ясмикчалари куп, бир йиллик новдалари яшил, майда кул ранг ясмщчали, туксиз. Барглари куш патсимон мураккаб тузилган, баргчалари майда, ланцетсимон, узунлиги 8-12 мм, эни 0,5-0,6 мм, х,ар иккала томони яшил, туксиз (За-расм). Ипак акацияси баргларининг асосий таснифий белгиси кечкурун куёш ботгандан кейин барглари йигилади ва эрталаб кун ёригач барглар яна уз холига кайтади.

Май ойининг охири июн ойининг бошларида гуллайди. Гуллаш давомийлиги об-хаво шароитига караб август ойи охири сентябрь ойи урталаригача давом этиши мумкин. Гули нектарли, пушти, куринишидан салютни эслатади.

3a 36

3-расм. Ипак акация (Albizzia Julibrissin Durazz.) дарахтининг мураккаббарги ва

тупгулларининг тапщи куриниши

9-12 тагача уруглар кетма-кет жойлашган меваси ясси чузик дуккак булиб, пишганда оч-кунгир тусга киради (4а-расм). Уларнинг узунлиги 12-15, эни 2 см. Уругининг узунлиги 10-12 см гача борадиган оч сарик рангли уруг гилофчалари ичида булади (4б-расм). 1 кг уругида 20-22 минг тагача уруг булиб, 1000 дона уруг огирлиги 33-45 г йирик ва ёш дарахтларда эса уларнинг огиргили 45-70 г.ни ташкил этади.

о о

Ипак акация нафакат Узбекистоннинг балки Урта Осиёнинг об-х,аво хдмда тупрок-иьушм шароитига яхши мослашган. У узок вакт гуллаб туриши билан туркумннг бопща турларидан фаркланади. Ипак акация гуллаш давомийлиги 4-5 ойни ташкил этганлиги сабабли, экилган ^удудда унинг тукилган гулларини куплаб учратиш мумкин. Йул ва йулаклар буйида экилган ипак акация дарахти худудни манзарали куринишини ташк;и куриниши билан эмас, аксинча атроф-мухит куринишини куп сонли тукилган гуллари сабабли хунуклаштиради. Шу сабабли ушбу дарахтни кукаламзорлаштириш ишларида фойдаланилганда бог ва хиёбонларнинг ички ^удудларида солитёр ва гурух холатида экиш ишларини тавсия этилади.

Ипак акация кучаларини етиштиришда уруглар кучатхонанинг уругкучат булимида устирилиб кейин парваришлаш булимига угказилади. Бизнинг тажрибаларимизда уругларни уругкучат булимида устиРиш учун экиш муддатларини ва сакданиб колиш даражасини аниклашдан иборат эди. Тажрибалар Тошкент давлат аграр университети Ахборот маслахат маркази шароитида олиб борилди. Бунинг учун 100 тадан уруг 3 такрорийликда 3 та муддатда экилди.

1-жадвал

Ипак акация уругкучатларининг кукарувчанлигига экиш муддатларнинг

таъсири

Экиш муддати Кукрувчанлик,% Сакданиб колиши, % Изох

1. 10 ноябр 90 28 бахорги совук уриши кузатилди

2. 10 март 92 24 бах,орги совук; уриши кузатилди

3. 10 апрел 90 85

Тажрибаларимиз натижаларидан ипак акацияси уругларини кеч бах,орги экиш муддатида экиш кераклигини куришимиз мумкин. Бунга энди униб чиккан нихолларнинг бах,ордаги кечки совукларга таъсирчанлиги юкори эканлиги деб биламиз.

АДАБИЁТЛАР :

1. Узбекистан Республикаси Вазирлар Ма^камасининг 2013 йил 19-августдаги "Узбекистан Республикасида ландшафт дизайнини ривожлантириш дастурини тасдщлаш тугриси"да № 223 сонли царори

2. Кайимов А., Бердиев Э.Т. Дендрология. -Тошкент: Фан ва технология, 2012. - 226-2276.

3. Хоназаров А.А. Узбекистонда зфмонзорлар барпо этиш. Тошкент, Урмон лойиха-2002.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.