Научная статья на тему 'ОПРЕДЕЛЕНИЕ ФАКТОРА С ПО ФОРМУЛЕ RUSLE БАССЕЙНА РЕКИ ЧИЖИ-1 С ПРИМЕНЕНИЕМ ARCGIS ТЕХНОЛОГИЙ'

ОПРЕДЕЛЕНИЕ ФАКТОРА С ПО ФОРМУЛЕ RUSLE БАССЕЙНА РЕКИ ЧИЖИ-1 С ПРИМЕНЕНИЕМ ARCGIS ТЕХНОЛОГИЙ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
121
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
өЗЕН АЛАБЫ / R-ФАКТОР / ЖАУЫН-ШАШЫН МөЛШЕРі / ЭРОЗИЯ үРДіСі / ИЗОСЫЗЫқ / ИНТЕРПОЛЯЦИЯ / ГЕОАқПАРАТТЫқ ЖүЙЕ / ЖЕРДі ПАЙДАЛАНУ КОЭФФИЦИЕНТі / С ФАКТОРЫ / DEM САНДЫқ үЛГіСі / RIVER BASIN / FACTOR R / RAINFALL / EROSION PROCESS / ISOSCELES / INTERPOLATION / GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM / LAND USE COEFFICIENT / FACTOR C / DIGITAL ELEVATION MODEL DEM / РЕЧНОЙ БАССЕЙН / ФАКТОР R / КОЛИЧЕСТВО ОСАДКОВ / ПРОЦЕСС ЭРОЗИИ / РАВНОБЕДРЕННЫЙ УЧАСТОК / ГЕОИНФОРМАЦИОННАЯ СИСТЕМА / КОЭФФИЦИЕНТ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ / ФАКТОР C / ЦИФРОВАЯ МОДЕЛЬ РЕЛЬЕФА DEM

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Рамазанова Н.Е., Бейсембекова Ф.А., Токсанбаева С.Т., Құрманғазы Е.

Интенсивное воздействие на почву при обработке земель приводит к нарушению ее структуры и строения, к изменению направления процесса естественного почвообразования, в итоге к возникновению эрозии. Борьба с процессом размыва почвы является одной из актуальных проблем сельского хозяйства Республики Казахстан. Этот вопрос очень остро также касается бассейна реки Чижи-1 в Западно-Казахстанской области, в связи с этим именно данная территория является объектом исследования. Для эффективного осуществления практических работ с целью профилактики эрозии требуется детальное исследование определения коэффициента землепользования, влияющего на возникновение современных эрозионных процессов. В целях определения коэффициента использования земель применяются геоинформационные системы, которые имеют большое значение в исследовании. Так как геоинформационная система представляет собой оперативное воздействие, получение картографической и тематической информации в текущем состоянии. В результате исследования был представлен алгоритм определения коэффициента использования земель и фактора С бассейна реки Чижи-1 с помощью геоинформационных систем. Соответственно, установлено, что коэффициент землепользования бассейна реки Чижи-1 составил 0,4; 0,005; 0,14; 0,175.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Рамазанова Н.Е., Бейсембекова Ф.А., Токсанбаева С.Т., Құрманғазы Е.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DETERMINATION OF FACTOR C IN THE FORMULA RUSLE RIVER BASIN CHIZHI -1 USING ARCGIS TECHNOLOGIES

Intensive impact on the soil during the processing of land leads to a violation of its structure and structure, to a change in the direction of the process of natural soil formation, ultimately to the emergence of erosion. The fight against the process of soil erosion is one of the urgent problems of agriculture of the Republic of Kazakhstan. This issue is also very acute for the Chizhi-1 river basin in the West Kazakhstan region, in this regard, this area is the object of study. For effective implementation of practical work to prevent erosion requires a detailed study of the definition of land use factor that affects the emergence of modern erosion processes. In order to determine the coefficient of land use, geographic information systems are used, which are of great importance in the study. Since the geographic information system is an operational impact, obtaining cartographic and thematic information in the current state. As a result of the study, an algorithm for determining the coefficient of land use and the factor from the Chizhi-1 river basin using geographic information systems was presented. Accordingly, it was found that the land use coefficient of the Chizhi-1 river basin was 0.4; 0.005; 0.14; 0.175.

Текст научной работы на тему «ОПРЕДЕЛЕНИЕ ФАКТОРА С ПО ФОРМУЛЕ RUSLE БАССЕЙНА РЕКИ ЧИЖИ-1 С ПРИМЕНЕНИЕМ ARCGIS ТЕХНОЛОГИЙ»

НАУЧНЫЕ СТАТЬИ

Гидрометеорология и экология № 1 2020

ЭОЖ 39.19.27.

PhD, доцент Н.Е. Рамазанова1

Ф.А. Бейсембекова1 С.Т. Токсанбаева1 Е. Кдомангазы1

ARCGIS ТЕХНОЛОГИЯСЫНЬЩ К0МЕПМЕН ШЕЖ1Н-1 0ЗЕН1 АЛАБЫНЬЩ RUSLE ФОРМУЛАСЫНДАГЫ C ФАКТОРЫН

АНЬЩТАУ

Tyüíh свздер: езен алабы, R-фактор, жауын-шашын мвлшерi, эрозия Yрдiсi, изосызьщ, интерполяция, геоащпараттыщ жYЙе, жердi пайдалану коэффициентi, С факторы, DEM сандьщ Yлгiсi

Жер вцдеу кезтде топыращща интенсивт1 ъщпал жасау оныц щурылымы мен щурылысыныц бузылуына жэне табиги топыращ щуралу процес багытыныц взгеруте, ец соцында эрозия щубылысыныц пайда болуына зкеледг. Топыращ шайылу Yрдiсiмен курес Цазащстан Республикасыныц ауыл шаруашылыгыныц взектi мэселелерiнiц бiрi болып табылады. Бул мэселе зерттеу нысаны болып отырган Батыс Цазащстан облысындагы Шежт-1 взет алабына толыгымен щатысты. Эрозияныц алдын алу мащсатында жасалатын практикалыщ жумыстар тиiмдi ЖYзеге асу Yшiн, щазiргi эрозиялыщ Yрдiстердiц пайда болуына эсер ететт жердi пайдалану коэффициенты аныщтау егжей-тегжейлi зерттеудi щажет етедi. Жердi пайдалану коэффициенты аныщтау мащсатында геоащпараттыщ ЖYйелердiц мацызы вте жогары. Себебi, геоащпараттыщ ЖYйе белгт бiр аумащта пайда болган жагдайда жедел ыщпал ету жэне сол жагдайдыц картографиялыщ жэне тащырыптыщ ащпаратын алу болып табылады. Зерттеудщ нэтижестде геоащпараттыщ жуйелердщ квмегiмен Шежт-1 взет алабыныц С факторы мен жердi пайдалану коэффициенты аныщтаудыц алгоритмi усынылды. Сэйкеанше, Шежiн-1 взен лабыныц жердi пайдалану коэффициентi шамасы 0,4; 0,005; 0,14; 0,175 мэндерге ие болганы аныщталды.

1 Л.Н. Гумилев атындагы Е¥У, Нр-С^лтан щ., Казахстан

93

Kipicne. Топыра; шайылу YPДiсi - жер ресурстарына, сонымен коса халы; шаруашылыгына елеулi зиянды эсерiн тигiзетiн интенсивт жэне кец таралган геоморфологиялы; YPДiстердщ бiрi. Табигатты пайдалану, ^оргау жэне кайта калпына келтiру, жер ресурстарын эрозиялы; YPДiстерден ^оргаудыц мацызды белт. Батыс Каза^стандагы согыс жылдарынан кешнп тыц жерлердi игеру, жол жасау ж^мыстары, индустриялы; нысандар, гидротехникалы; к^рылыстар салынуы нэтижесiнде интенсивтi эрозиялы; YPДiстердi кYтуге болатын едi. Батыс Казахстан мемлекеттiк Fылыми-ендiрiстiк жер ресурстары орталыгыньщ жэне Батыс Казахстан Мемлекеттiк университетшщ топыра;танушы Fалымдарыньщ зерттеуi бойынша облыста барлыFы топыра; эрозиясына 3967,2 мыц га жер, яFни барлы; территорияныц 26,3 %-ы ¥шыраFан [2]. Одан баска езен салаларын жоспарлы ауыстыру елдi мекендердщ, жолдардыц, к^бырлардыц шайылып кетуiне экеледi. Эрозияныц пайда болу каутн баFалау Yшiн бiрнеше модель эзiрлендi, ец кеп таралFан модельдщ бiрi - б^л Universal Soil Loss Equation. Эмбебап топыра; шайылу тендеуi (Universal Soil Loss Equation) алFаш рет 1960 жылдары Америка К¥рама Штаттарыныц Ауыл шаруашылы; департаментшщ Wisсhmеiеr W.H., Smith D.D. ерю аукымыныц моделi ретiнде дамыды [19]. Кешшрек 1997 жылы Universal Soil Loss Equation-даFы эртYрлi параметрлердщ мэндерш жаксыра; баFалау Yшiн жэне Revised Universal Soil Loss Equation (топыра;тыц жоFалуы эмбебаптыFы ;айта ;арастырылFан) [18] эзiрлеген. Revised Universal Soil Loss Equation жаца жэне жа;сы деректерге непзделген факторларды жаксартады, бiра; Universal Soil Loss Equation тендеушщ непзш сактайды.

Б^л зерттеуде RUSLE моделi Батыс Казахстан облысыныц Шежiн езеш алабыныц С факторын аны;тау Yшiн пайдаланылады. С фактордыц карталары геоа;паратты; жYЙелер ортасында жасалады. RUSLE моделi барлы; модельдiк параметрлердi аны;тау Yшiн геоа;паратты; жYЙелермен бiрiктiрiлуi керек. Б^л технологиялар далалы; зерттеу мен дэстYрлi кезбен дешифрлеуге ;араFанда ж^мсалатын каражатты Yнемдейдi жэне картографиялаудыц дэлдiгi мен нактылыгеын арттырады. Ж^мыстыц езектiлiгi картографиялы; жэне Fарышты; тYсiрiлiм мэлiметiн геоакпаратты; жYЙелер технологияларыныц кемегiмен ендеу аркылы алаптыц территориясындаFы жердi пайдалану YPДiсiнiц модельiн жэне карта к^руды дамыту. Жердi пайдалану факторыныц даму зандылы;тарын, Батыс Казахстан облысындаFы Шежiн езеш алабы мысалында жердi пайдаланудщ ерекшелштерш геоа;паратты; жYЙелер

94

технологиясыньщ эдютерш колдана отырып аныктау зерттеудщ басты максатына айналып отыр.

Зерттеу нысаны. Шежiн-1 взеш Батыс Казахстан облысында орналаскан (Сур. 1) [1]. Алап солтYCтiктен ощуспкке карай 72 км-ге жэне батыстан шыгыс^а карай 33 км-ге созылган [3]. Шежш-1 взенi алабыныц ауданы 822 км2 [2].

Сур. 1. Шежт-1 езетшц географиялъщ орны.

Шежш-1 взеш алабыныц физикалык-географиялы; орныныц ерекшелiгi келесi белгшермен сипатталады [5]: Шежiн-1 взенi алабыныц ауданы Еуразия ^¥рлыгыныц iшкi ауданында жэне Атлант м^хиты мен оныц тецiздерiнен 2,5 мыц км аралыгында жатыр [6]. Сэйкесiнше, СолтYCтiк М^зды м^хитынан да алшак орналаскан. Б^л вз кезегiнде ауданныц климатыныц ш^гыл континенттi болуына себепшi [8]. Алап Едш мен Жайы; аралыгындагы Шыгыс Еуропа жазыгыныц оцтYCтiк-шыFыс шеткi бвлтнде орналасуымен ерекшеленедi [1]. Геологиялы; к¥рылымы бойынша ШыFыс Еуропа жазыFыныц ощуспк-шы^ыс шетi мен Каспий мацы синеклизасыныц солтYCтiк бвлiгiн алып жатыр [5]. Геоморфологиясы жаFынан алаптыц ауданы Жалпы Сырт пен Орал алды Yстiртiмен кврiнiс табады. Жер бедерi жазыкты болып келедi [6]. Алаптыц квтерщю бвлiгi 192 м Жалпы Сырт к¥рылымымен сэйкес келедi [7]. Алаптыц ец твменп бвлiгi тецiз децгешнен 12 м-де орналаскан Шежш-1 взеш саFасы шекарасына тец [9]. Шежш-1 взенi алабы коцыржай климатты; белдеушщ коцыржай- континенттi жэне континеттi климатты; зоналарында орналаскан [9]. Сэйкесiнше, алапка дала табиFат зонасы тэн [5].

Эдктер. Шежш взеш алабын аныктауда ец алдымен Shuttle radar topographic mission (SRTM) Fарыштык туаршм непз1нде digital elevation model (DEM) (2012 ж.) Yлгiнi жYктеп алды;. Ол Yшiн Ж^рУ^Пт^.сааг.ог» сайтынан Батыс Казакстан облысыныц DEM Yлгiсi

95

^YKTeniHgi. Ke.eci Ke3eKTe ÄrcGIS 10.1 GaFgapnaMacwHbi« Spatial Analyst Tools ^yH^HacwHgaFbi «rHgpo.orHH» KocwMmacwHbiR KeMeriMeH 63eH anaGbiH aHWKran, TonwKTaH cHnarrayFa MyMKiHgiK Tygw .

^^mhoth opwHgay 6apwcwHga 1-mi KecTege KepcerinreH Kenecigeö nyHKTep opwHgangw:

KecTe 1

rngporpa^HH^wK KapTaHw K¥pacTbipy этaптapw

Heri3

Bargap^aMa ^yH^uacbi

Hara^e^epi

Tonorpa^HOT HR KapTa ®3HeDEM Y^ri

Spatial Analyst Tools

Spatial Analyst Tools ®9He Conditional Tools

Begepgi« e^meMgiK Y^riciH nanga^aHa orapbin, e3eHgepgi« aran ^aT^aH aywarbi, e3eHgepgi« östhth, o^apgarH TacHHgH^apgHH mery aHMa^Tapbi aHH^Ta^gH.

03eH a^anrapbi a^anrapbi

aHH^Ta^raHHaH Kenrn, CON

KocHMmacHHHH KeMeriMeH e3eHgepgi ®9He o^apgHH a^anrapbmbiH aygaHH aHH^Ta^gH.

ffle^iH e3eHi ana6w anKanrapw aHWKTa.FaHHaH KeHiH, ArcGIS 6aFgapnaMacwHgaFw ArcToolbox KoewMmaewHWR KeMeriMeH e3eHgepgiq ^9He onapgwq ananTapwHwq aygaHbi aHWKTangw.

Kecrege 6epi.reH ^mwctw opwHgay Ke3eqgepm aTKapa OTwpwn, ^ep 6eTi cy.apw MeH e3eH ananTapwH aHWKTay KapTanapw 1:100 000 MacmTa6Ta K¥pacTwpwngw .

CoHWMeH KaTap, ffle^iH e3eH ana6wH ArcGIS 10.1 6aFgapnaMacwHWR Spatial Analyst Tools ^yH^HacwHgaFbi «rngponorua» gereH KocwMmacwHWR Kenecigeö agicrepiMeH ge aHbiKTa.gw:

- TonTbipy (Fill); - e3eH cynapwHwq 6aFWTw (Flow Direction); - ^annw aFWHcy aFWHgwcw (Flow Accumulation); - pacrp ecenTerimi (Raster Calculator); - perrenreH cy arwHw (Stream Order); - nimiH HHTepnon^Hacw (Interpolate Shape); - cyaHpwKTw aHWKTay (Watershed).

TonwpaKTWR maöwny YpgiciH 3epTTereH Ke3ge ArgGIS TexHonoruacw Heri3iHge RUSLE ^opMynacwHgaFw C ^aKTopwH [12] aHWKTay MaHW3gw opwH anagw. C-^aKTopw eric anKanrapwH ^9He эpoзнн ^bingaMgbiFbiHa acep eTy agicrepm KepceTy YmiH naöganaHwnagw [15].

Ka3ipri TaHga эpoзнaпwк ypgicrepgiq HHTeHcHBTiniri KenrereH MeM.eKeTTepge Wischmeier, Smith oönan TanKaH 9M6e6an $opMyna apKwnw aHWKTanagw [19] :

96

A = R ■ K ■ L ■ S ■ C ■ P (1)

мундагы: А - топыра^ шайылуы; R - жауын шашын мвлшерi факторы; K - шайылу коэффициентi; L - узындыщ коэффициентi; S - ещслк коэффициентi; С - жердi пайдалану коэффициенту Р - эрозияга ^арсы ^олданатын шаралар коэффициентi [12, 19].

Формула мэш топыра^ шайылу непзп факторларына сандыщ бага беру (жауын шашын индекс^ топыра^ эрозияга ^аншалыщты ушыраганы), соган сэйкес факторлыщ карталар жасау жэне онын негiзiнде интегралды топыра^ шайылу картасын жасап шыгаруга мYмкiндiк бередi. Мундай карта тек ^ана эрозиялыщ YPДiс масштабын гана кврсетiп поймай, сонымен ^оса эрозиянын экологиялыщ салдарын аныщтауга негiз болады.

Шежш взенi алабындагы топырац шайылу урДОш аны^гауда АrсGIS 10.1 багдарламасыныц Sраtiаl Аnаlyst Tооls функциясындагы «Мар А^еЬга» деген ^осымшасынын квмегiмен тол^1кгай сипаттауга мYмкiндiк туды .

Талдау жэне нэтижелерь Жогарыда кврсетiлген формуланын негiзi С факторын [11] аныщтау келесiдей жYзеге асады. Зерттеу жумыстарындагы С факторы всiмдiк жамылгысы мол жерлер мен аз внiмдi епспк айма^тарга негiзделген [14]. Жердщ деградацияга ушырауына байланысты жер бедерi бiркелкi емес екенi белгiлi. Сэйкесiнше, твмендеп суретте кврсетiлгендей Шежiн-1 взенi алабынын квтерщю 192 м, ал твменп бвлiгi 12 м-ге тен [10] (Сур. 2).

С факторын есептеу Yшiн 6i3

(http://www.omafra.gov.on.ca/english/engineer/facts/12051.htm#t3a) кестелердегi мэлiметтердi пайдаланамыз. Ол кесте мына ссылкамен ^атар твменде кврсетiлген. Жердi пайдалану коэффициентш есептеу Yшiн ауыл шаруашылыгы да^ылдары тYрiнiц факторы мэндерiн алып топыра^ты вндеу эдютершщ факторы мэндерше квбейтемiз де, нэтижесiнде С коэффициентш аныщтаймыз.

Зерттелiп отырган айма^тыц ауыл шаруашылыщ жерлер картасы гарыштыщ тYсiрiлiмдердi сандыщ вндеу эдiсi ар^ылы АrсGis 10.1 багдарламасында жасалды [11]. Зерттеу барысында ауыл шаруашылыщ жерлердiн бiрнеше категориясы аныщталады. Мэселен, егiстiк, жайылым, шабындыщ, жемiс-жидек ба^тары жэне т.б. (сур. 3)

97

Сур. 2. Шежн взет Сур.3. Шежт взет алабыныц

алабыныц бедерi картасы. жердi жер пайдалану картасы.

Шежш-1 езен алабыныц жерд1 пайдалану картасын шыгара келе, алапгьщ топырац еамдш жамылгысын талдай отырып, езен алабында непзшен жайылым туршде жерд1 пайдаланады деп айтуга болады.

Ауыл шаруашылыщ жерлер картасын талдай келе мынадай ^орытындыга келем1з: алаптыц кеп жерш жайылымдар (65 %) жэне таза епспк (23 %) алып жатыр, шабындыщ (4,5 %), жемю-жидек ба^тары (0,2 %), беген (0,4 %), орман (0,6 % ) жэне елд1 мекендер (2,4 %), жолдар мен тагы бас^алар (3,9 %).

Жерд1 пайдалану факторын есептеу ушш теменде керсетшген 2 жэне 3 кестелердеп мэл1меттер пайдаланылады [19]. Жерд1 пайдалану коэффициентш есептеу ушш ауыл шаруышылыгы да^ылдары турлершщ мэндер1 (2-кесте) [12] топыра^ты ендеу эдютер1 мэндерше (3-кесте) [13] кебейтшедг

Кесте 2

Ауыл шаруашылыгы да^ылдары туршщ факторы

Ауыл шаруашылыгы да^ылдары турлер1 Фактор

Дэнд1 да^ылдар 0,40

Сурленген жугер1, буршам жэне рапс 0,50

Жармалар (кектемп жэне ^ыс^ы) 0,35

Бау- ба^ша мэдениет 0,50

Жемю жидек агаштары 0,10

Шеп жэне жайылым 0,02

98

Кесте 3

Топыракты ендеу эдютершщ факторы

Топыракты ендеу эдiстерi Фактор

Аудара жырту 1,0

Аудармай жырту 0,90

Жабындау 0,60

Арнайы 0,35

Нелдш ендеу 0,25

Есептеулердщ алынган мэндерi атрибуттар кестесше толтырылады [11].

|||сж|||-| «|. а.ибынын жер.м iuji.ii.iiH> ко|ффиинен!| КАРТ« Ы

Сур. 4. Шежт езеш алабыныц жердг пайдалану коэффициентг

картасы.

Зерттелетш объектiде есiрiлетiн дэндi дакылдарды аныктаганнан кейiн, топыракты ендеу эдiстерi керсетiледi (сур. 4). Шежiн езеш алабы Yшiн ауыл шаруашылык дакылдар тYрiне дэндi дакылдарды, бау-бакша мэдениепндеп есiмдiктердi, жайылымдарды, CYрлемген жYгерi, буршактарды, жемiс-жидек агаштарын жаткызамыз. Ал топыракты ендеу эдiстерiне келесi эдiстер юредк - топыракты аудара жырту; -топыракты аудармай жырту; - топыракты жабындау; - топыракты арнайы ендеу; -топыракты нелдш ендеу.

Жердi пайдалану коэффициентш есептеу Yшiн, ауыл шаруашылыгы дакылдар тYрiнiн факторын топыракты ендеу эдютершщ факторына кебейттiк. Мысалы, жайылым Yшiн С коэффициент мэнi 0,25*0,02=0,005; алаптын кеп белiгiн алып жаткан егiстiк Yшiн С коэффициент мэш, 0,50*0,35=0,175-ге тен болды. Осы ретпен эр ауыл шаруашыльщта

99

пайдаланылатын жерлерге С фактордыц мэш бершп, АrсGIS 10.1 багдарламасыныц атрибуттар кестесше енпзе отырып, Шежш езеш алабындагы жерд1 пайдалану коэффициент картасын алдыщ.

Нэтижес1нде, алаптыц 65 % жерш алып жат^ан жайылымныц С коэффициентшщ мэш 0,005, алаптыц 25 % алып жат^ан епспктерде 0,14, 4,5 % жерд1 алып жат^ан шабындыщта 0,005, алаптыц 0,2 % алып жат^ан жемю-жидек бакгарындагы С фактор мэш 0,175, 0,4 % бегендерде нелдш мэнге ие, 0,6 % алып жат^ан орман жэне алаптыц 2,4 % алып жат^ан елдь мекендерде С коэффициент нелдш мэнге ие болды.

^орытынды. Журпзшген зерттеудщ нэтижесшде Шежш-1 езеш алабындагы жерд1 пайдалану коэффициентш есептеп, мынадай ^орытынды жасалынады. ^орытындылай келе жерд1 пайдалану кез1ндеп егшген ауыл шаруашылыщ да^ылдар турлершщ топыра^ты ендеу эдютерше ^атынасы есептелшедг Сэйкесшше, алаптыц жерд1 пайдалану коэффициент 5 керсетюшке белщщ: 0 (<№П>); 0,005; 0,1; 0,14; 0,175. Сэйкесшше алаптыц кеп белт жайылым ушш 0,005 мэнше ие ауданныц 65 %-ы тиесш болса ол 11575 га жерд1 алуда, епспк ушш 0,175 мэнше ие ауданныц 25 %-ы юред1, ал бул ез кезегшде 5837 га жерд1 алып жатыр, шабындыщ ушш 0,005 мэнше ие жалпы бассейннщ 4,5 %-ы тиесш 1448 га жерд1 алып жатыр.

Шежш езеш алабыныц жерд1 пайдалану факторыныц керсетюшше ^арай келе, бул ауданга журпзшетш алдын алу мен жа^сарту шараларыныц керекпгш ай^ындатып отыр жэне эрозияныц алдын алу ма^сатында жасалатын практикалыщ жумыстар тшмд1 жузеге асу ушш ^аз1рп жерд1 пайдалану урдютердщ осы территорияда егжей-тегжейт зертгелу1 керек екеншщ мацыздылыгы аныщталды.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Амельченко В.И., Галимов М.А., Рамазанов С.К., Терещенко Т.А., Кабдулова Г.А., Череватова Т.Ф. География Западно-Казахстанской области, учебное пособие. - Уральск, 2006 г.

2 Бейсенова А.С. Комплексные физико-географические исследования территории Казахстана. География, вып. 1. - Алма-Ата, 1969. - 215с.

3 Бейсенова А.С. Физико-географические исследования Казахстана. - Алма-Ата: Казахстан, 1982. - 204 с.

4 Бейсенова А.С., Каймулдинова , К.Д. Атлас географии Казахстана: Глобус. - Алматы, 2004. - 63 с.

100

5 Fарифолла Э, Ахметов К. Батыс Казахстан облысы энциклопедиясы. -Алматы, 2010. - 110 с.

6 Джаналеева Г.М., Мусабаева М.Н. Казахстан Республикасыныц физикальщ географиясы: о^ульщ КР Бiлiм жэне гылым министрлiгi, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттьщ университета - Астана, 2016. - 579 с.

7 Искалиев Д.Ж. Малые реки Казахстанско-Оренбургского трансграничного региона // Сборник научных статей.-Уральск: РИЦ ЗКГУ им. М.Утемисова, 2015. -201с.

8 Мусабаева М.Н. Материктер мен мухиттардыц физикальщ географиясы. Физикальщ география: пэшнщ о^у эдiстемелiк кешен1 КР Бшм жэне гылым министрлiгi, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттьщ университетi. - Астана, 2013. - 461 c.

9 Петренко А.З., Джубанов А.А., Фартушина М.М., Чернышев Д.М., Тубетов Ж.М. Зеленая книга Западно-Казахстанской области. - Уральск , 2001.

10 Петренко А.З., Джубанов А.А., Фартушина М.М., Иркалиева Р.М., Рамазанов С.К.// Природно-ресурсный потенциал и проектируемые объекты заповедного фонда Западно-Казахстанской области, ЗКГУ им.А.С.Пушкина. - Уральск,1998. - С.75

11 Рамазанова Н.Е., Ахмет А.С., Токсанбаев С.Т., ОспанГ.Т. Применение ГИС технологий для изучения природных условий бассейна реки Жайык в пределах Западно-Казахстанской области. // IY Всероссийская научнопрактическая конференция.Проблемы географии Урала и сопредельных территорий.-Челябинск.Россия, 2016. - С.71-77

12 Рамазанова Н.Е., Ахмет А.С., Токсанбаева С.Т. Определение бассейна реки Жайык с использованием инструментов программы Аг^К // Материалах II Международной -научно-практической конференций.- Wоrld Sсiеnсе: Sсiеntifiс Issuеs оfthе Mоdеmity, Уо1.П. - БиЬац иАЕ Мау 2016. - С. 39-41

13 Рамазанова Н.Е., ТереняД.А.Эрозионный потенциал бассейна реки Рубежка // Материалы VIII Международной -научно-практической конференций.- Wоrld Sсiеnсе: Mоdеm mеthоdоlоgy оf sсiеnсе аnd еduсаtiоn, Ш.П. - Dubаi, иАЕ 2015. - С.24-30

14 Рамазанова Н.Е.// Трансформация геоэкосистем бассейна р. Быковка (бассейн р. Жайык). Вестник. Серия географическая.- Алматы: КазНУ имени Аль-Фараби, 2012.- №1(34). - С. 3-10

15 Bikram Prasad, R K Jaiswal and Dr H.L Tiwari, "Assessment of environmentally stressed areas for soil conservation measures using usped model", International Journal of Engineering Research, 2014.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

101

16 G. Singh, C. Venkatraman, G. Sastry and B. P. Joshi , "Manual of soil and water conservation practices in India," Oxford and IBH Publishing Co. Pvt. Ltd, New Delhi, 1990.

17 Ramazanova N.E.,Dzhanaleeva G.M. Ural river basin steppe zone geoecosystems natural-resources potential assessment // Journal of International Scientific Publications: Ecology and Safety. Volume 6, Part 1.- Burgas, Bulgary, 2012.- С. 14 - 24

18 Renard. K. G., Foster. G.R. and Y. D.C., "Predicting soil erosion by water: a guide to conservation planning with the revised universal soil loss equation (RUSLE)", USDA Agriculture Handbook 703, 382pp, 1997.

19 Wischmeier W.H., Smith D.D.,.Predicting rainfall erosion losses: А guide to conservation planning Agriculture Handbook No 537, U.S. Department of Agriculture,1978

nocrynraa 19.12. 2019

Дoцeнт, PhD дoктop Н.Е. PaMa3aHoBa

Ф.А. Бeйceмбeкoвa С.Т. ToKcaH6aeBa Е. KypMaHra3bi

ОПРЕДЕЛЕНИЕ ФАКТОРА С ПО ФОРМУЛЕ RUSLE БАССЕЙНА РЕКИ ЧИЖИ-1 С ПРИМЕНЕНИЕМ ARCGIS ТЕХНОЛОГИЙ

Ключевые слова: peчнoй бacceйн, фaктop R, кoличecтвo ocagKoB, npo^cc эpoзии, paBHo6egpeHHbrn y4acToK, интepпoляция, гeoинфopмaциoннaя OTCTeMa, кoэффициeнт зeмлeпoльзoвaния, фaктop C, цифpoвaя мoдeль peльeфa DEM.

Интенсивное воздействие на почву при обработке земель приводит к нарушению ее структуры и строения, к изменению направления процесса естественного почвообразования, в итоге к возникновению эрозии. Борьба с процессом размыва почвы является одной из актуальных проблем сельского хозяйства Республики Казахстан. Этот вопрос очень остро также касается бассейна реки Чижи-1 в Западно-Казахстанской области, в связи с этим именно данная территория является объектом исследования. Для эффективного осуществления практических работ с целью профилактики эрозии требуется детальное исследование определения коэффициента землепользования, влияющего на

102

возникновение современных эрозионных процессов. В целях определения коэффициента использования земель применяются геоинформационные системы, которые имеют большое значение в исследовании. Так как геоинформационная система представляет собой оперативное воздействие, получение картографической и тематической информации в текущем состоянии. В результате исследования был представлен алгоритм определения коэффициента использования земель и фактора С бассейна реки Чижи-1 с помощью геоинформационных систем. Соответственно, установлено, что коэффициент землепользования бассейна реки Чижи-1 составил 0,4; 0,005; 0,14; 0,175.

N.E. Ramazanova, F.A. Beisembekova, S.T. Toxanbayeva, Y. Kurmangazy

DETERMINATION OF FACTOR C IN THE FORMULA RUSLE RIVER BASIN CHIZHI -1 USING ARCGIS TECHNOLOGIES

Key words: river basin, factor R, rainfall, erosion process, isosceles, interpolation, geographic information system, land use coefficient, factor C, digital elevation model DEM.

Intensive impact on the soil during the processing of land leads to a violation of its structure and structure, to a change in the direction of the process of natural soil formation, ultimately to the emergence of erosion. The fight against the process of soil erosion is one of the urgent problems of agriculture of the Republic of Kazakhstan. This issue is also very acute for the Chizhi-1 river basin in the West Kazakhstan region, in this regard, this area is the object of study. For effective implementation of practical work to prevent erosion requires a detailed study of the definition of land use factor that affects the emergence of modern erosion processes. In order to determine the coefficient of land use, geographic information systems are used, which are of great importance in the study. Since the geographic information system is an operational impact, obtaining cartographic and thematic information in the current state. As a result of the study, an algorithm for determining the coefficient of land use and the factor from the Chizhi-1 river basin using geographic information systems was presented. Accordingly, it was found that the land use coefficient of the Chizhi-1 river basin was 0.4; 0.005; 0.14; 0.175.

103

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.