CC BY
5ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ
КОНУНГУЗОРИИ ЧУМХ,УРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР БОРАИ РА^ОБАТ ВА МАХДУД КАРДАНИ ФАЪОЛИЯТИ ИНХИСОРИ
АМРЕНОВА ШОГУН
Кандидат юридических наук Таджикский национальный университет, Республика Таджикистан,г.Душанбе
ПУЛОДЗОДА ШАХНОЗАБОНУ ПУЛОД:
соискатель Института философии политалогии и права АНН РТ Республика Таджикистан,г.Душанбе
Фишурда
Мукаррароти конунгузории зиддиищисории ЧУумх,урии Точикистон мух,имтарин дастурамали танзимкунандаи муносибатх,ои бозорй мебошанд. Конунгузории зиддиищисории Точикистон, бешуба шакли хеле чавони таъсири дастурй ба доираи васеи раван/щое мебошад, кидар со^аииктисодиётимиллиимуосиримо ба амалмеоянд. Нацши муимро дар танзими давлатии фаъолияти сох,ибкорй танзими зиддиищисорй ицро менамояд. Дар асоси гузаронидани сиёсати зиддищисорй ба воситаи амалй намудани назорати давлатй аз болои мутамарказикунонии сармоя сохторх,ои ищисорй вайрон карда шуда, муцозощои (царима^ои) молиявй татбщ ва сохтощои ищисорй (монополиста) тацсим карда мешаванд. Ин аз он сабаб аст, ки дар сулолаи Русияи пешазреволютсионй ва дар ИЧШШС дар давраи мавчудияти низоми маъмурию фармондих,ии идоракунии хочагии халк ягон санади меъёрии хукукй бо чунин мазмун мавчуд набуд.
Заминаи зарурии конунгузорй тащо дар да^сола^ои охир дар зери таъсири объективии амиктар шудани муносибатх,ои бозорй, талаботи чомеа ва муносибати табиии сохтор^ои олии давлатй ба онх,о ба таври хеле фаъолона ташаккул ёфт.
Аннотация
Положения антимонопольного законодательства Республики Таджикистан представляют собой наиболее значимые директивно установленные регуляторы рыночных отношений. Таджикское антимонопольное законодательство, бесспорно, представляют собой достаточно молодую форму директивного воздействия на широкий спектр процессов, происходящих в сфере наших современных национальных экономик. Это связано с тем, что в дореволюционной Российской империи и в СССР в период существования административно-командной системы управления народным хозяйством отсутствовали нормативно-правовые акты подобного содержания.
Необходимая законодательная база стала достаточно активно складываться лишь за последние десятилетия под объективным влиянием углубляющихся рыночных отношений, общественных запросов и естественной реакции на них со стороны высших государственных структур.
Annotaion
The provisions of the antimonopoly legislation of the Republic of Tajikistan are the most significant directive established regulators of market relations. Tajik antimonopoly legislation undoubtedly represents a fairly young form of directive influence on a wide range of processes taking place in the sphere of our modern national economies. This is due to the fact that in the pre-revolutionary Russian Empire and in the USSR, during the existence of the administrative
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
and command management system of the national economy, there were no normative legal acts of such content.
The necessary legislative framework has become quite active only in recent decades under the objective influence of deepening market relations, public demands and the natural reaction to them from the highest state structures.
Ключевые слова: Чумнурии Точикстон, ракобат,фаъолиятизиддииннисорй, мандуд кардани фаъолиятииннисорй, монополия, конунгузорй.
Ба вучуд овардани мунити ракобат дар муносибатнои байни субъектном хочагидорй яке аз чанбанои зарурй ва мунимми фаъолияти иктисоди беруна дар шароити бозорй ба нисоб меравад. Монияти ракобатро одатан намчун мубориза барои шароити мусоидтар, барои натичанои бентарини фаъолияти сонибкорй, яъне истенсол ва муомилоти мол, кор ва хизматрасонй дар бозор муайян мекунанд. Фаъолияти самарабахши сохдбкорй ва ицтисоди бозоргонй дар мачму ба тания ва такмили конунгузорй дар бораи ракобат ва монополия вобаста аст, ки назорати давлатиро аз болои монополияно пешбинй мекунад.
Дар ин самт бояд ба нимояи нукукй, чоранои мунофизатй, ки ба таъмини ракобати субъектнои хочагидор нигаронида шудаанд, таваччуни махсус додан лозим аст. Ба танзими зиддииннисорй ва нифзи ракобат дар сонаи муносибатнои сонибкорй ва нукукй дар бисёр кишварно, аз чумла дар Чумнурии Точикистон таваччуни махсус дода мешавад.
Дар марналаи ибтидоии ташаккули муносибатнои бозаргонй дар Конститутсияи Ч,ШСФР аз соли 1990 талабе дарч карда шуда буд, ки тибки он давлат вазифадор гардида буд, ки дар иктисодиёт ба монополия рон надинад. Сипас, 22 марти соли 1991 Конуни ЧШСФР №948-1 «Дар бораи ракобат ва мандуд кардани фаъолияти иннисорй дар бозорнои мол» кабул карда шуд.
Вокеан, дар фазои пасошуравй ин аввалин санади дорои хусусият ва мазмуни мувофик буд. Илова бар ин, конуни дар боло зикршуда барои фаъолияти макомоти федералии зиддииннисорй заминаи мустаким гузошт.
Конунгузории зиддииннисории Чумнурии Точикистон рони ба худ хоси ташаккул ва рушдро тай кардааст. Пеш аз он ки ба танлили он гузаред, шумо бояд мундаричаи моддаи 12 Конститутсияи ин давлати сонибистиклолро, ки 6 ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалкй кабул шудааст амик дарк кунед. Дар он омадааст, ки асоси иктисодиёти Точикистонро шаклнои гуногуни моликият ташкил мединанд. Давлат озодии фаъолияти иктисодй ва сонибкорй, баробарй ва нифзи нукукии нама шаклнои моликият, аз чумла моликияти хусусиро кафолат мединад. [1].
Аммо дар Конститутсия дар бораи кафолати дастгирии ракобат ва озодии фаъолияти иктисодй, рон рон надодан ба фаъолияти иктисодие, ки ба монополиякунонй ва ракобати беинсофона нигаронида шудааст мукаррарот мавчуд нест, ки ин бешубна камбудй аст.
Дарчанд бевосита набошад нам, вале дар доираи мазмуни ин модда, аз ин бармеояд. ки агар дар мамлакат шаклнои гуногуни моликият вучуд дошта бошанд, дар он муносибатнои ракобатии на танно хусусияти мусбатдошта, балки хусусияти манфидошта нам объективона инкишоф меёбанд.
Дар Точикистон аввалин санади дахлдор Конуни № 198 аз 28 июли соли 2006 «Дар бораи ракобат ва мандуд кардани фаъолияти иннисорй дар бозорнои мол» буд[3]. Х,оло бошад он бо кабул гардидани Конуни Чумнурии Точикистон «Дар бораи хифзи ракобат» (минбаъд - Конун) аз 30 майи соли 2017 №1417 эътибори нукукии худро гум кардааст.
Конуни мазкур асоснои ташкилй ва нукукии нимояи ракобатро муайян намуда, муносибатх,оро оид ба ташкил ва фаронам овардани шароитнои мусоид барои рушди ракобат, фаъолияти самарабахши бозорнои мол, таъмини фазои ягонаи иктисодй ва фаъолияти озоди иктисодй танзим менамояд.
Муцаррароти он назорат ва танзими хукукии фаъолияти инхисориро тавассути татбики коидахои мушаххас, коидахои мукарраршударо пешбинй мекунад. Сониян. шумораи зиёди меъёрхои конунгузорй бевосита ба рафъи ракобати беинсофона ва дар мавридхои зарурй ба чавобгарии хукукй кашидани гунахкорон нигаронида шудаанд.
Тибки мавкеи конунгузор, хадафи асосии хифзи ракобат махдуд кардани хадафхои инхисории фаъолият ва фарохам овардани шароити мусоид барои субъектхои сохибкорй дар бозор мебошад. конунгузорй заминаи хукукии хифзи ракобатро дар бозор мукаррар мекунад, аммо амалияи татбики коидахои дахлдор бисёр бехбудиро талаб мекунад.
Манфиатхои конунии хусусй ва манфиатхои хукукии чамъиятй дар чараёни танзим ва хифзи ракобат дар сохаи фаъолияти иктисодии берунй, умуман сохибкорй бояд ба хамдигар мухолиф набошанд, балки бояд бо хам дар мунеосибати мутакобила бошанд ва мукаммал гарданд. Конунгузор дар ин самт ба чавобгарии гражданй ахамияти кофй надодааст ва зарурати андешидани чорахои хукукие, ки ба хифзи ракобат равона карда шудааст, аз чумла чорахои профилактикй, барои пешгирии вайронкунии конунгузории зиддиинхисорй ба миён омадааст.
Бо максади хифзи ракобат тахия карда баромадани роххои нави мушаххаси хифзи хукукхои сохибкорон, иштирокчиёни фаъолияти иктисоди беруна ва муайян намудани макомоти давлатие, ки барои хифзи ракобат дар бозор масъуланд, ба максад мувофик аст. Вазъи кунунии муносибатхои бозоргонй дар Чумхурии Точикистон такмили мунтазами Конун дар бораи хифзи рацобатро тацозо мекунад. Азбаски ракобат падидаи мураккаб ва гуногунчабха ба хисоб меравад, хифзи ракобат дар бозор воситаи асосии хукукии пешгирии вайронкунии конунгузории зиддиинхисорй ба хисоб меравад.
Дар мавриди таъини чазо бошад, нисбати субъектхои гунахкор чун коида чорахои чавобгарии маъмурй татбик карда мешаванд. Кодекси хукуквайронкунии маъмурии Чумхурии Точикистон (минбаъд - Кодекси хукуквайронкунии маъмурй) дорои боби алохида мебошад, боби 30 "Хукуквайронкунии маъмурй дар сохаи конунгузории зиддиинхисорй", ки дар он таркиби шаклхои рафтори тайриконунй мутамарказ шудааст.
[3].
Хамин тарик, дар м.542 КХМ ФР муайян карда шудааст, ки Барои аз мавкеи хукмфармо ё инхисории худ дар бозор суиистифода намудани субъектхои хочагидор, инчунин гурухи шахсон бо рохи содир намудани кирдорхое, ки конунгузории зиддиинхисориро вайрон мекунанд, хангоми набудани аломати чиноят, ба шахсони мансабдор ба андозаи аз хаштод то сад ва ба шахсони хукукй аз панчсад то ду хазор нишондиханда барои хисобхо чарима таъйин карда мешавад. Тибки моддаи 543 КХМ Барои аз чониби субъектхои хочагидор (гурухи шахсон) бастани шартномахо, созишномахо ё дигар намуди ахдхо ё анчом додани амалхои мувофикашудае, ки ба конунгузории зидиихисорй мухолиф буда, ракобатро махдуд менамоянд, ба сохибкорони инфиродие, ки дар асоси патент фаъолият менамоянд, ба андозаи аз панчох то хафтод, ба шахсони мансабдор аз хафтод то сад, ба сохибкорони инфиродие, ки дар асоси шаходатнома фаъолият менамоянд, аз сад то дусад ва ба шахсони хукукй аз ду хазор то се хазор нишондиханда барои хисобхо чарима таъйин карда мешавад.
Барои кирдорхои дорои хусусияти махсусан зараровар, гунахкорон тибци моддаи мазкур ба чавобгарии чиноятй кашида мешаванд: Моддаи 273-и Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон «Фаъолияти инхисорй ва рацобати махдуд». Чавобгарии чиноятй барои кирдори инхисорй (монополистй), ки бо рохи мукаррар намудани нарххои баланди инхисорй ё нарххои пасти инхисорй содир шудаанд, хамчунин махдуд кардани ракобат бо рохи таксим кардани бозор, махдуд кардани дохилшавй ба бозор, аз он танг карда баровардани дигар субъектхои фаъолияти иктисодй, мукаррар намудан ё нигох доштани нархи ягона пешбинй гардидааст[4].
Калимаи «ракобат» аз калимаи лотинии «concurrentia» (аз concurrere) гирифта шуда маънои «бархурдан»-ро дорад. Рацобат зухуроти бисёрмаъне мебошад. Дар фахмиши
умумй ракобат маънои «ракиб», мусобикаи одамон, гуруххо ва ташкилотхо оид ба ноил шудан ба натичаи бехтар дар ягон сохаи муайян мебошад. Дар маънои васеъ ракобат мусоби;а дар байни ра;обаткунандагон барои ноил шудан ягон ма;сади муайян мебошад. Ра;обатро дар чабхахои гуногун, аз чумла ичтимой, и;тисодй ва х,ук;ук;й баррасй кардан мумкин аст. Пеш аз хама, ра;обат зухуроти и;тисодй мебошад. Вобаста аз чое, ки ра;обат дар низоми и;тисодй ишгол менамояд дар адабиёти хоричй ра;обатро хамчун натича (холат), чараён ва метод маънидод менамоянд. [7].
Ба а;идаи Р.М.Забирович хамчун категорияи и;тисодй мазмуни ра;обатро мусоби;аи сохибкорон дар бозор барои сохиб шудан ба бартарии манфиати истеъмолкунандагон бо ма;сади харчи бештар гирифтани фоида ё даромад ташкил медихад[6].
Дамин тарик метавон гуфт, ки нихоят дар низоми хукукии Точикистон як ниходи махсуси мустакили конунгузории зиддиинхисорй ташаккул ёфтааст, ки омили мухими ба эътидол овардани равандхои ичтимоию иктисодй мебошад. Ин ниход дорои субъекти танзими худро дорад, ки дар он усулхои директивии таъсири хукукй накши мухим мебозанд.
Дар конунгузории амалкунандаи Чумхурии Точикистон мафхуми монополия дода нашудааст, дар баробари ин, мафхуми фаъолияти инхисориро дода, истилохи «суиистеъмол»-ро истифода мебарад, ки имкон медихдд ин намуди фаъолият гайриконунй тавсиф карда шавад. Дамин тарик, тибки Конун фаъолияти инхисорй суиистифода аз макоми бартарии он аз чониби субъекти хочагидор (субъекти бозор). гурухи шахсон, созиш ё амалисозии амалхои мувофикашудаи он, ки конунгузории зиддиинхисории Чумхурии Точикистон манъ кардааст, мебошад. Конун намудхои фаъолияти инхисориро дар назар дорад:
- созишномахои зиддиракобатии субъектхои хочагидор дар бозори мол;
- амалхои мувофикашудаи зиддиракобатии субъектхои хочагидор дар бозори мол;
- суиистифодаи субъектхои хочагидор аз мавкеи хукмфармой дар бозори мол.
Махдуд кардани фаъолияти инхисорй дар Чумхурии Точикистон аз чониби макоми давлатии зиддиинхисорй бо тарики татбики меъёрхои конунгузорй сурат мегирад, ки мутобики он субъектхои сохибкорй барои бастани ахдхои пешбининамудаи конун ё анчом додани амалхои муайян бояд розигии пешакии онро гиранд.
Имруз дар Чумхурии Точикистон назорати давлатии риояи конунгузории зиддиинхисорй аз чониби Хадамоти зиддиинхисории назди Дукумат амалй карда мешавад, ки фаъолияти он бо Низомномаи бо Карори Дукумати Чумхурии Точикистон аз 3 майи соли 2010 № 227 тасдикгардида танзим карда мешавад. Хадамоти зиддиинхисории назди Дукумати Чумхурии Точикистон макомоти ваколатдори хокимияти ичроия буда, сиёсати ягонаи давлатиро дар сохаи хифз ва рушди ракобат, пешгирй, махдудсозй, амалисозии фаъолияти инхисорй, танзими давлатй ва назорати давлатй дар сохаи фаъолият субъектхои монополияи табий, хифзи хукукхои истеъмолкунандагон ва назорати фаъолияти рекламавиро амалй менамояд. [5].
Макомоти давлатии зиддиинхисорй вазифахои асосии зеринро амалй менамояд:
- мусоидат ба ракобати солим;
- огохкунй, пешгирй, махдудкунй ва катъ намудани фаъолияти инхисорй ва ракобати бевичдонона;
- мусоидат ба ташаккули муносибатхои бозорй дар асоси рушди ракобат ва сохибкорй;
- назорати давлатй оид ба риояи конунгузории зиддиинхисории Чумхурии Точикистон;
- андешидани чорахо оид ба гайриинхисорй кардани истехсол ва муомилоти мол;
- додани тавсияхо ба макомоти давлатй оид ба гузаронидани тадбирхо барои рушди бозорхои мол ва ракобат мусоидаткунанда;
Вазифахои макоми давлатии зиддиинхисории дар боло зикргардида пешгирй. махдуд ва рафъи фаъолияти инхисорй ва ракобати беинсофона, мусоидат ба ташаккули муносибатхои бозорй дар заминаи рушди ракобат ва сохибкорй, инчунин назорати давлатиро аз болои риояи конунхои зиддиинхисорй иборатанд.
Дар айни замон, аз нигохи назариявй, тадкикотчиён ду модели асосии конуни зиддиинхисориро шартан чудо мекунанд: амрикой ва аврупой. Якумин онхо ба шартхои манъи бевоситаи юридикии ташкили иттиходияхои монополистй асос ёфтааст, гарчанде ки дар хакикат онхо дар хамаи сохахои саноат, хочагии кишлок, савдои дохилй ва байналмилалй мавчуданд.
Дуюм, ба тафтиши мунтазами фаъолияти субъектхои хочагидорй дар сохахои гуногуни истехсолот, савдо ва хизматрасонй асос ёфтааст. Дар сурати ошкор шудани фактхои рафтори гайриконунй сохторхои гунахкор, сохибони онхо ва шахсони мансабдор ба чавобгарии конунй кашида мешаванд.
Конунгузории зиддиинхисории давлатхо ва иттиходияхои алохидаи хоричиро дида бароем.
Созишномахо ва амалияхои махдудкунанда тибки моддаи 101-и Шартнома дар бораи фаъолияти Иттиходи Аврупо (TFEU) танзим карда мешаванд.
Моддаи 101(1) TFEU созишномахо ё амалияи мувофикашударо байни корхонахо (асосан хар як шахси вокей ё хукукие, ки ба фаъолияти иктисодй машгул аст) ё карорхои ассотсиатсияхои корхонахо, ки метавонанд ба савдои байни давлатхои аъзои ИА таъсир расонанд ва хадаф ё окибати онхо пешгирй карданд, махдуд кардан ё тахриф кардани ракобат дар бозори дохилиро дошта бошад, манъ мекунад. [9].
• Шарти бастани шартномахо аз чониби тарафхои дигар кабул намудани ухдадорихои иловагие, ки аз руи характер ё истифодаи тичоратии худ ба мавзуи чунин шартномахо дахл надоранд.
Моддаи 101 (2) TFEU пешбинй мекунад, ки хама гуна созишномахо/амалхои мувофикашуда беэътибор хоханд буд. Агар мукаррароти зиддиракобатро аз кисми бокимондаи шартнома чудо кардан мумкин бошад (бо назардошти конунгузории амалкунандаи шартнома), ичронашавандагй танхо ба махдудиятхои зиддиракобат таъсир мерасонад.
Моддаи 101 (3) TFEU имкони озодшавиро аз манъкунй бо риояи меъёрхои муайян пешбинй мекунад аслан, фоидаи тарафдории ракобат аз окибатхои зидди ракобати он бартарй дорад.
Коидахои ракобати ИА аз чониби Комиссияи Аврупо (аз чониби Директори генералй оид ба масъалахои ракобат) (Комиссия) ва мацомоти миллии рацобат оид ба масъалаи ракобат (NCA) татбиц карда мешаванд, ки дар он онхо конуни миллии ракобатро нисбат ба созишномахо ва амалияхое, ки метавонанд ба тичорат байни кишвархои узв таъсир расонанд, татбик мекунанд. Дар доираи ин системаи ваколатхои мувозй парвандахо метавонанд аз чониби як NCA, якчанд NOC ё Комиссия баррасй карда шаванд. Огохии Комиссия дар бораи хамкорй дар доираи Шабакаи макомотхо оид ба масъалахои ракобат (2004/C 101/03) дастурхои иловагиро оид ба таксимоти парвандахо дар бар мегирад.
Моддаи 101-и TFEU ба созишномахо, карорхои ассотсиатсияхои сохибкорон ва амалияхои мувофикашуда татбик карда мешавад. Истилохи "созишнома" мафхуми хеле васеъ дорад ва хам созишномахои расмй ва хам гайрирасмй (созишномахои чентлмени)-ро хох онхо аз чихати хукукй хатмй бошанд ё не ва хох дар шакли хаттй, шифохй ё хатто хомушона (вале хануз дар асоси "вохурии афкор" ё "тасодуфи ирода") бошанд, дар бар мегирад.
Амалияи хамрохангшуда мафхуми боз хам васеътар аст. Тачрибаи хамохангшуда созишест, ки ба созишномае, ки аз иртиботи мустаким ё гайримустакими байни корхонахо иборат аст (аз чумла пешниход ё мубодилаи иттилоот), ки хадаф ё натичаи он таъсир расонидан ба рафтори ракиб дар бозор мебошад, мувофикат намекунад. Санчиш
он аст, ки оё "корхонахо хатари ракобатро бо хамкории амалии байни онхо бошуурона иваз мекунанд". Сабаби ин мамнуият дар он аст, ки хар як оператори иктисодй бояд сиёсати бозории худро мустакилона муайян кунад, на барои рафъ ё кохиш додани номуайянй хамкорй кунад.
Агар созишнома ба доираи амали моддаи 101(1) рост ояд, мамнуият мутобици моддаи 101(3) TFEU метавонад татбиц карда намешавад, агар исбот карда шавад, ки созишнома ба бехтар намудани истехсол ё таксимоти мол мусоидат мекунад ё прогресси техникй ва иктисодй, бо додани хиссаи одилонаи гирифтани фоида ба истеъмолкунандагон мусоидат мекунад. Озодкунй танхо дар сурате дастрас хохад буд, ки махдудиятхои ракобат барои ноил шудан ба ин хадафхо зарур бошанд ва ба шарте ки онхо ракобатро ба таври назаррас аз байн набаранд. Бори исбот ба зиммаи ширкатхое мебошад, ки озодкуниро талаб мекунанд. Дастурхои Комиссия оид ба татбики моддаи 101(3) TFEU дастурхои иловагиро доро мебошад, ки дар ин тахлил кумак мерасонад.
Комиссия салохияти кабули Низомномахоеро дорад, ки бо номи "истиснохои блокй" маъруф аст, ки моддаи 101(3)-ро татбик мекунанд ва моддаи 101-и TFEU -ро нисбат ба категорияхои муайяни созишномахо татбик намекунанд. Агар шартнома ба шартхое, ки дар истиснои блоки дахлдор пешбинй шудаанд, мувофикат кунад (умуман, сахмияхои бозор аз хадди муайян камтаранд ва шартнома ягон махдудияти мушаххасро дар бар намегирад), он ба таври худкор аз масъулият озод карда мешавад. Истиснохои масдудкунй бо дастурхои муфассал хамрох карда мешаванд, ки татбики онхоро шарх медиханд ва агар созишнома ба шартхои истиснои блоккунй мувофикат накунад, чй гуна муносибат хохад кард. Имтиёзхои асосии дастрас онхое мебошанд, ки ба созишномахои амудй, созишномахои интиколи технология, созишномахои тахассусй ва созишномахои тадкикотй ва тачрибавй дахл доранд. Инчунин як катор истиснохои блокхои саноатй мавчуданд.
Созишнома моддаи 101(1) ТФЭ-ро вайрон мекунад, агар он ба савдои байни давлатхои узв ва ракобат дар дохили ИА таъсири назаррас дошта бошад. Мафхуми конунии мухим вучуд надорад, аммо Огохномаи Комиссия оид ба созишномахои ахамияти хурддошта (OJ 2001 C368/13) (De Minimis Notice) хадди акалли хиссаи бозорро мукаррар мекунад, ки дар он созишнома метавонад ракобатро ба таври назаррас махдуд накунад. Созишнома одатан хамчун вайрон кардани банди 101(1) баррасй намешавад, агар:
• Барои созишномахои "уфукй" байни рацибони воцей ё эхтимолй, хиссаи мачмуии бозории тарафхо (аз чумла гуруххои васеи корпоративии онхо) дар хеч кадоме аз бозорхое, ки карордод онхоро фаро гирифтааст, аз 10% зиёд нест.
• Барои созишномахои "амудй" байни ширкатхо дар сатххои гуногуни занчираи таъминот, хиссаи бозории хар як тараф (аз чумла гуруххои васеътари корпоративии онхо) дар хеч яке аз бозорхое, ки ин созишнома онхоро фаро гирифтааст, аз 15% зиёд нест.
Дар сурати мавчуд будани шабакаи мачмуии созишномахои мувозй байни тарафхои гуногун, ки ракобатро махдуд мекунанд, хадди сахми бозор то 5% паст карда мешавад. Дар огохномаи De Minimis Notice цайд шудааст, ки чунин шабакаи мачмуии созишномахо аз эхтимол дур аст, ки мушкиле ба бор орад агар он камтар аз 30% бозори дахлдорро фаро гирад. Дар огохномаи De Minimis гуфта мешавад, ки Комиссия нисбати хама ингуна созишномахо хеч гуна чора намебинад.
"Бандархои бехатар"-и дар натича ба даст омада барои таъмини итминони ширкатхо муфид аст, ки созишномахои онхо тафтиш карда намешаванд, агар шартхои дар огохиномаи De Minimis пешбинишуда риоя карда шуда бошанд (гарчанде ки таърифи мувофики бозор ва мутаносибан хиссахои бозор на хама вакт осон хисоб карда мешаванд).
Огохномаи De Minimis пешбинй мекунад, ки он ба созишномахое, ки махдудиятхрро "нисбати объект" ва/ё хамчун махдудияти "асосй" дар чорчубаи хама истиснохои ч,орй ё истиснои оянда аз манъкуниро ифода мекунанд татбик намешаванд. Новобаста аз он, нисбати бандархои бехатар, ки дар огохномаи De Minimis муцаррар шудаанд, хама гуна махдудиятхо "нисбати объект" новобаста аз он ки онхо ягон таъсири мушаххас ба бозор доранд ё не ба таври худкор махдудиятхои назарраси ракобат ба хисоб мераванд.
Аз 1 майи соли 2004, Низомномаи (ИА) 1/2003 дар бораи татбики коидахои ракобат. ки дар моддахои 101 ва 102 TFEU (собик моддахои 81 ва 82-и Шартномаи ИА) мукаррар шудаанд (Низомнома дар бораи навкунй) эътибори хукукй пайдо кард. Аз он вакт инчониб, дигар имконнопазир аст, ки Комиссия дар бораи созишномаро оид ба гирифтани озодкунии инфиродй огох созем. Ба чои ин, тарафхои созишнома бояд арзёбй кунанд, ки оё созишномаи онхо мутобики моддаи 101(1) TFEU аст ё на, агар ин тавр бошад, оё он аз озодкунии инфиродй тибки моддаи 101(3) манфиат хохад овард.
Агар созишнома масъалахои нав ё халнашудаи конуни ракобатро ба миён орад, тарафхо метавонанд аз Комиссия рохнамоии гайрирасмй дархост кунанд. Дар Огохномаи Комиссия оид ба рохнамоии гайрирасмй, ки ба масъалахои нав вобаста ба моддахои 81 ва 82-и Шартномаи ИА дахл дорад ва дар холатхои алохида ба миён меоянд (Номахои рохнамо) (2004/С 101/06) шартхоеро, ки барои пешниходи чунин ариза риоя мешаванд, шарх медихад, яъне:
• Агар ягон хукуки амсолавии амалкунанда, рохнамо ё амсола вучуд надошта бошад.
• Дар он холате, ки агар тавзехот ба маънои васеътар муфид бошад.
• Агар ин масъала дар ягон парвандае, ки дар назди судхои Аврупо ё NCA карор дорад, бардошта нашавад.
• Дар он чое, ки тавсияхоро бидуни зарурати бозчуии далелхо метавон пешниход
кард.
• Дар он чое, ки парванда фарзия нест.
Раванди расмии огохкунй вучуд надорад ва тарафхои созишнома худашон мустакилона бахо диханд, ки оё созишномаи онхо ба коидахои ракобати ИА мувофикат мекунад ё на. Дар холатхои махдуд тарафхо метавонанд барои рохнамоии гайрирасмй мурочиат кунанд.
Комиссия ё NCA (мувофики коидахои расмиётии худ) метавонанд дар робита ба вайрон кардани моддаи 101 TFEU тафтишотро огоз кунанд. Комиссия рафтори бозорро назорат мекунад, маълумотро дар заминаи тахкикоти сохавй чамъоварй мекунад, аз NCA маълумот мегирад ва дорои ваколатхои васеъ оид ба чамъоварии маълумоти иловагй барои тасмимгирй дар бораи огоз кардан ё накардани тафтишот мебошад. Рафтори картелй аксар вакт ба диккати Комиссия дар доираи низоми сабуккунии он расонида мешавад, ки аъзоёни картелро водор мекунад то, ки дар бораи хукуквайронкунихо гузориш диханд ва тибки он ухдадории аввалиндарача ин дар бораи худ маълумот диханд ва ба рафтори картелй икрор шуда метавонад аз масуният аз чарима истифода баранд (ва пас аз ухдадорихо оиди кам кардани чарима арз кунад).
Дар касе, ки дар бораи вайронкунии моддаи 101-и TFEU хабардор мешавад, метавонад ин маълумотро ба таваччухи Комиссия расонад ва он шикоятхоро, ки манбаи мухими иттилоот барои ошкор кардани конуншиканихо мебошанд, фаъолона ташвик мекунад. Тасаввур кардан мумкин аст:
• Шикояти расмй. Барои пешниходи шикояти расмй, шикояткунанда бояд ба натичаи парванда манфиати конунй дошта бошад, ки одатан хар як шахсони вокей ё ташкилотхоеро дар бар мегирад, ки аз рафтори мавриди назар таъсири манфй расидааст. Шикоят бояд дар шакли С, ки он ба Огохиномаи Комиссияи Аврупо оид ба баррасии шикоятхо аз чониби Комиссияи Аврупо мутобики моддахои 81 ва 82 Шартномаи ЕС (2004/С 101/05) замима карда мешавад пешниход карда шавад ва дорои маълумоти
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "ЕпсИвББ Ь^М ш 8с1епсе"
иловагй дар бораи талабот барои пешниходи шикоят, баходихии онхо ва тартиби аз чониби Комиссия бояд риоя шавад. мебошад.
• Шикояти гайрирасмй. Шикояти гайрирасмй метавонад аз чониби хар касе, ки мехохад маълумоти гайрирасмй дар бораи накзи эхтимолии коидахои ракобати ИА пешниход кунад, пешниход карда шавад, аммо ин маълумот хамчун шикояти расмй баррасй карда намешавад ва шикояткунанда аз хукукхои мурофиавии дар коидахои мурофиавй мукарраршуда, ки ба иштирок дар мурофиа ва рад кардани шикоят дахл дорад истифода намебарад.
Илова бар ин, Комиссия як асбоби беномро тахия кардааст, ки ба шахсони алохида имкон медихад, ки тавассути системаи паёмнависии махсус тархрезишудаи рамзгузоришуда дар бораи вайронкунии эхтимолии конуни ракобат ба таври беном хабар дих,анд ва ин система иртиботи дучонибаро таъмин мекунад.
Шикояткунандагонро барои иштирок дар вохурихои гайрирасмй бо Комиссия барои баррасии муфассали шикояти аввалиндарача ва фахмондани масъалахои вокей ва хукукии марбут ба вайронкунии эхтимолй даъват кардан мумкин аст. Комиссия дар мавриди зарурат метавонад ба аризадихандагон имконият дихад, ки фикри худро дар мухокимаи шифохии тарафхое, ки ба онхо СП (системаи паёмнависй) дода шудааст, баён кунанд, агар аризадихандахо дар мулохизаи хаттии худ чунин талаб кунанд.
Пас аз мархилаи арзёбии ибтидой, Комиссия тафтишотро огоз мекунад, агар ба хулосае ояд, ки парванда сазовори тафтишоти иловагй аст ва доираи тафтишот ба таври кофй муайян карда шудааст. Дар Карор дар бораи огози тафтишот чонибхое, ки нисбати онхо тафтишот меравад дарч карда мешаванд, инчунин доираи тафтишотро мухтасар тавсиф мекунад (рафторе, ки вайронкунии эхтимолиро ташкил медихад, бахшхо ва худудхои чалбшуда). Сиёсати Комиссия дар он ифода мегардад, ки огох,иномаи стандартиро дар бораи кабул гардидани карор дар вебсайти худ нашр кунад (https://ec.europa.eu/info/index_en) ва пресс-релиз нашр кунад, ба шарте ки ифшои ин маълумот ба тафтишот зарар нарасонад. Тарафхо бояд дар ин бора ба таври кофй пешакй огох карда шаванд.
Чанде пас аз огози мурофиа, Комиссия оиди холати парванда чаласа баргузор мекунад, ки ба тарафхо имкон медихад ба масъалахои дар ин мархила муайяншуда ва доираи пешбинишудаи тафтишот посух диханд. Вохурихои минбаъдаи State of Play дар дигар мархилахои асосии тафтишот пешниход карда мешаванд. Иловатан ба вохурихои дучонибаи Комиссия ва хар як тараф, Комиссия метавонад дар асоси истисно карор кабул кунад, ки хамаи чонибхои манфиатдорро (аз чумла, дар холати зарурй. аризадихандаро) ба "мачлиси сечониба" даъват кунад, то нуктаи назари хамаи тарафхоро дар як вохурй шунавад.
Пас аз он, ки Комиссия оид ба масъалахои асосии дар ин маврид ба миён гузошташуда хулосаи пешакиро ба даст меорад, натичахои зерини мурофиавй имконпазиранд:
• Кабули ОП бо максади кабули карор дар бораи манъкунй.
• Тарафхо метавонанд пешниходи ухдадорихои мувофикро барои халли масъалахои ракобат, ки дар натичаи тафтишот бармеоянд, баррасй кунанд.
• Комиссия метавонад дар бораи катъ кардани тафтишот карор кабул кунад. агар барои идома додани тафтишот асос мавчуд набошад.
Макомоти танзимкунандае, ки созишномахо ва амалияхои махдудкунандаро назорат мекунад, Раёсат оид ба масъалахои ракобати Фаронса (Autorité de la concurrence) (FCA) мебошад. Дар дохили FCA тафтишотро сарпарасти калони парванда (Маърузачии асосй) рохбарй мекунад, макомоти кабулкунандаи карор бошад Коллегияи FCA мебошад.
Мукаррароти мазкур ба созишномахо (хаттй ё шифохй) ва намудхои гайрирасмии амалияхо (амалхои мувофикашуда) татбик мешаванд, ба шарте ки онхо максад ё окибати пешгирй, махдудкунй ё тахрифи ракобатро дошта бошанд.
Тартиби огохкунии пешакй оиди созишномахо ва амалияхои махдудкунанда вучуд надорад. Хамин тарик, масъулияти тарафхо муайян кардани он аст, ки оё созишномаи пешниходшуда аз нуктаи назари конунгузории ракобат боиси нигаронй аст. FCA метавонад дар холатхои истисной (масалан, дар холати наве, ки амсолаи муфид вучуд надорад) бо дархости тарафхо оид ба мутобикати созишнома бо конуни ракобат маслихати гайрирасмй дихад.
Фасли 1-и АРК созишномахо байни ширкатхо, карорхои ассотсиатсияхои ширкатхо ё амалияхои мувофикро, ки хадаф ё таъсири пешгирй, махдуд ё тахрифи ракобатро доранд, манъ мекунад. Хама гуна махдудиятхои сахт одатан гайриконунй мебошанд. Махдудиятхои сахт иборатанд аз:
• Мукаррар кардани нарх ва маслихат дар савдо.
• Махдудияти баромадан ё фуруш.
• Истифодаи якчояи бозорхо ё мизочон.
• Махдудиятхои гуногуни дигар, ки хамчун махдудиятхои сахт дар коидахои озодкунии аз блоккунй номбар шудаанд, ба монанди нигохдории нархи азнавфурушй ва нархи хадди акали рекламашуда.
Аммо, манъи картелхо инчунин ба намудхои гуногуни амалияхои зидди ракобат пахн мегардад, аз чумла:
• Созишномахо дар бораи ракобат накардан.
• Шартхо оиди миллатхои бештар азхудкунанда.
• Созишномахо оиди истисной будан (ахдхои истисной/таксимоти истисной).
Тачрибахои зидди ракобат метавонанд тавассути мубодилаи иттилооти стратегй оид ба нарххо, мизочон, харочот ё имкониятхо амалй карда шаванд ё дастгирй карда шаванд, ки аз ин ру, онхо низ метавонанд мавзуи омузиши амик бошанд.
Танхо такаллуб дар савдо чиноят аст, ки метавонад боиси мучозоти чиной нисбати шахсони масъул гардад, аммо на ба ширкатхо. Парвандахои такаллубкорй дар савдо бояд кисман (нисбат ба шахсони масъул) ба прокурор ё мацомоти минтацавй оид ба масъалахои рацобатии ирсол карда шаванд.
Коидахо хама намуди созишномахо ва амалияи мувофикашударо (аз чумла созишномахои уфукй байни ракибон ва созишномахои таксимотро) фаро мегиранд, ки метавонанд ба унсурхои ракобат дар бозор таъсири манфии назаррас расонанд.
Махдудиятхои дохилигурухй оид ба ракобат манъи картелхоро вайрон намекунанд (ин имтиёз вакте татбик мешавад, ки як ширкат дар гурух ба ширкати дигар ё якчанд ширкати дигари дохили гурух таъсири бартарй дошта бошад).
Як катор истиснохо аз манъи созишномахои махдудкунанда ва амалияи мувофикашуда мавчуданд. Фасли 2(1)-и АРК истиснои умумиро барои созишномахо ва амалияи мувофикашуда дар бар мегирад, ки ба такмили истехсол ё таксимоти мол мусоидат мекунад ё ба пешрафти техникй ва иктисодй (афзоиши самаранокй) мусоидат мекунанд, ба шарте ки хамаи шартхои зерин риоя карда шаванд:
Дар Британияи Кабир созишномахо ва амалияхои махдудкунандаро боби 1-и Конун дар бораи ракобат аз соли 1998 (Конун дар бораи ракобат), ки муодили Моддаи 101-и Шартнома дар бораи фаъолияти Иттиходи Аврупо (TFEU) мебошад, танзим мекунанд.
Боби I созишномахо, карорхои ассотсиатсияхо ё амалхои мувофикашударо, ки ракобатро дар Британияи Кабир махдуд мекунанд, манъ мекунад аз чумла созишномахоеро, ки:
• Нарххоро дарч мекунанд.
• истехсолот, бозорхо, рушди техникй ё сармоягузориро махдуд ё назорат мекунанд.
• Бозорхо ё манбаъхои таъминотро таксим мекунанд.
• Ба табъизи ноодилона нигаронида шудаанд.
• Шартномахоеро, ки бо ухдадорихои иловагии ба хам алокаманд нестанд, шарт мекунанд.
Илова бар ин, барои шахсони алохида машгул шудан ба фаъолияти сахти картелй чиноят мебошад (Конун дар бораи сохибкорй 2002 сол).
1 апрели соли 2014, Раёсати ракобат ва бозорхо вазифахои ракобат (ва баъзе истеъмолкунандагон) ва Раёсати оиди савдои одилона (OFT) ва Комиссияи ракобатро (CC) ба ухда гирифт. OFT ва CC хамзамон бархам дода шуданд.
CMA масъулияти асосиро барои таъмини риояи боби I бар ухда дорад. Баъзе макомотхои танзимкунандаи сохавй бо КСА салохиятхои мувозй доранд (бахси зерин танхо ба КСА дахл дорад, аммо ба таври умум ба татбици коидахои ракобат аз чониби танзимгари сохавй баробар татбик карда мешавад). Илова бар ин, даъвогарони хусусй метавонанд ба суд бо талаби чуброни зарар ва / ё манъи судй барои вайронкунихо минбаъд ё мустакилона мурочиат кунанд.
КСА (якчоя бо Раёсати мубориза бар зидди каллобй дар хачми махсусан калон) инчунин барои таъкиби чиноятхои марбут ба картел масъул аст. Ширкатхое, ки дар фаъолияти картелй машгуланд, инчунин метавонанд аз чониби Раёсати мубориза бар зидди каллобй дар хачми махсусан калон барои такаллубкорй ба максади каллобй мавриди тафтиш карор гиранд.
Боби якуми Конун дар бораи ракобат, ба монанди моддаи 101-и TFEU, ба созишномахои расмй ва гайрирасмй, новобаста аз он ки онхо аз чихати хукукй хатмй мебошанд ё не, инчунин хаттй, шифохй ё хомушона мебошанд, баробар татбик мешавад.
Шартнома метавонад аз озодкунй бархурдор бошад, агар хамаи меъёрхои зерин риоя шаванд (моддаи 9 К,онун дар бораи ракобат):
• Он ба пешрафти техникй ва иктисодй мусоидат мекунад, ё ба такмил додани истехсолот ва таксимот мусоидат мекунад.
• Истеъмолкунандагон аз фоидаи гирифташуда хиссаи одилона мегиранд.
• Унсурхои махдудкунй барои ноил шудан ба хадафи пешбинишуда заруранд.
• Ин ба тарафхо имкон намедихад, ки ракобатро ба таври назаррас аз байн
баранд.
РУЙХАТИ АДАБИЁТХ,О
1. Конститутсияи Чумхурии Точикистон 6 ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалцй цабул карда шуд. 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 бо тарици раъйпурсии умумихалцй ба он тагйиру иловахо ворид карда шудаанд.
2. Конуни Чумхурии Точикистон аз 30 майи соли 2017 № 1417 «Дар бораи химояи ракобат» https://online.zakon.kz/Document/7doc id=32810078.
3. Кодекс Республики Таджикистан об административных правонарушениях. https ://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30414710.
4. Кодекси Чиноятии Чумхурии Точикистон аз 21 май соли 1998 № 574. https://online.zakon.kz/Document/7doc id=30397325.
5. Карори Дукумати Чумхурии Точикистон аз 3 майи соли 2010 № 227 « Хадамоти зидиинхисорй дар назди Дукумати Чумхурии Точикистон». https://base.spinform.ru/show doc.fwx?rgn=31333&ysclid=lja46iauuy253936431.
6. Рахимов М. З. Конечный результат предпринимательской деятельности: теория и правовое регулирование. - Душанбе, 2007.-- С.108 -110.
7. Тотьев К. Ю. Кокурентное право: Правовое регулирование деятельности субъектов конкуренции и монополий: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. - М., 2003. - С.16-19.
8. Document 12012E/TXT. Consolidated version of the Treaty on the Functioning of the European Union. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A12012E%2FTXT.
9. Document 12012E/TXT. Consolidated version of the Treaty on the Functioning of the European Union. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A12012E%2FTXT.
