Научная статья на тему 'ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ АДОЛАТЛИ ЖАМИЯТ ҚУРИШНИНГ АСОСИЙ ШАРТИ'

ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ АДОЛАТЛИ ЖАМИЯТ ҚУРИШНИНГ АСОСИЙ ШАРТИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
144
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳуқуқий давлат / қонун устуворлиги / инсон ҳуқуқ ва эркинликлари / суд-ҳуқуқ тизими / суд қарори / прокуратура органлари / коррупцияга қарши курашиш / правовое государство / верховенство закона / права и свобода человека / судебная система / судебное решение / органы прокуратуры / борьба с коррупцией.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Мамадалиев, Улуғбек

Ушбу мақолада демократик ҳуқуқий давлат қуриш жараёнида қонун устуворлигига эришишнинг ижтимоий-сиёсий аҳамияти ҳақида фикр юритилиб, Янги Ўзбекистонда қонун устуворлигини таъминлаш борасидаги бугунги ҳаракатлар ва стратегик тамойиллар таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВЕРХОВЕНСТВО ЗАКОНА – ГЛАВНОЕ УСЛОВИЕ ПОСТРОЕНИЯ СПРАВЕДЛИВОГО ОБЩЕСТВА

В данной статье рассматривая социально-политическое значение достижения верховенства закона в процессе построения демократического правового государства, анализируются сегодняшние действия и стратегические принципы по обеспечению верховенства закона в Новом Узбекистане.

Текст научной работы на тему «ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ АДОЛАТЛИ ЖАМИЯТ ҚУРИШНИНГ АСОСИЙ ШАРТИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

КОНУН УСТУВОРЛИГИ АДОЛАТЛИ ЖАМИЯТ куришнинг

АСОСИЙ ШАРТИ

УлуFбек Мамадалиев

Миллий гвардия кумондони маслахатчиси (Тел.:94.921-20-20)

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада демократик %уцуций давлат цуриш жараёнида цонун устуворлигига эришишнинг ижтимоий-сиёсий а%амияти %ацида фикр юритилиб, Янги Узбекистонда цонун устуворлигини таъминлаш борасидаги бугунги %аракатлар ва стратегик тамойиллар та%лил цилинади.

Калит сузлар: %уцуций давлат, цонун устуворлиги, инсон %уцуц ва эркинликлари, суд-%уцуц тизими, суд царори, прокуратура органлари, коррупцияга царши курашиш

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривая социально-политическое значение достижения верховенства закона в процессе построения демократического правового государства, анализируются сегодняшние действия и стратегические принципы по обеспечению верховенства закона в Новом Узбекистане.

Ключевые слова: правовое государство, верховенство закона, права и свобода человека, судебная система, судебное решение, органы прокуратуры, борьба с коррупцией.

КИРИШ

Узбекистан киска муддатда унлаб йилларга тенг тараккиёт боскичидан утиб, узига хос тараккиёт моделини яратиб, кенг куламли ютуклар куламини муттасил ошириб борди. Ушбу ривожланиш моделининг асосий хусусияти нафакат динамик ижтимоий-иктисодий ривожланиш, балки демократик мезонлар, шунингдек, конун устуворлигини киритиш, ижтимоий-сиёсий хаётнинг барча жабхаларида жадал усишни муваффакиятли таъминлаш мухим ахамият касб этди.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясининг устувор йуналишларидан бири суд хокимиятининг чинакам мустакиллигини таъминлаш, фукароларнинг хукук ва эркинликларини ишончли химоя килиш, суд-хукук

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

тизимида конунийликни мустахкамлашга каратилган конун устуворлигини таъминлаш ва суд-хукук тизимини янада ислох килишдан иборат.

Кддимги юнон файласуфи Демокритнинг ёзишича, сиёсат одамларни ишонтириш, уларни маълум максадларга сафарбар этиш, онгига таъсир этиш воситасидир. Сиёсий рахбар ишонч козониш учун танлаган воситалари канчалик халол ва соф булса, халкнинг ишончи шунчалик мустахкам булади. М.А.Атавуллаев "Маънавий-ахлокий императивлар хукук, юридик догматикага кандай мухтож булса, аксинча, хукук юридик нормалар хам маънавий- ахлокий императивлар ёрдамига шунчалик мухтож. Маънавий-ахлокий императивлар эса инсоннинг эркин яшашга мойиллигини, иложи борича, чегараламасликка интилади, бу борада унга турли восита ва йулларни танлашга имкон колдиради. Шунинг учун хам маънавий-ахлокий императивларнинг хукукий кадриятларга таъсири уларда гуманистик нормаларга урин колдирганда кузга ташланади" ,-деб таъкидлайди.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тараккиётнинг асосий шартларидан бири жамиятда карорлар ва инсоний муносабатларнинг конун асосида шаклланишидир. Бу конун устуворлиги деб аталади.

К,онун устуворлиги тамойили биринчи марта Магна Сартада учрайди. Бу хужжат 1215 йилда кузFOлончи баронлар томонидан имзоланган ва Англия кироли Жонни унга имзо чекишга мажбур килган. Хужжатда хатто кирол конунга буйсуниши кераклиги курсатилган.

Профессор Альберт Венн Дайси конун устуворлигини концепция сифатида ишлаб чиккан шахс эди. Дайси 1885 йилда чоп этилган "Хукук ва Конституция" китобида конун устуворлигини учта тамойил билан боFлаган. Булар конун устуворлиги, хамманинг конун олдида тенглиги, жамиятда конунга хурмат рухи ёки анъанасининг мавжудлиги.

К,онун устуворлиги уз-узидан пайдо булиши ва фаолият юритиши мумкин эмас. Унинг ишлаши учун зарур шарт-шароитлар, айникса, сиёсий ирода булиши керак. Аввало, конун чикарувчи ва ижро этувчи хокимият уртасида, яъни конун чикарувчи ва ижро этувчи хокимият уртасида аник чегара булиши керак. Шу билан бирга, судларнинг мустакиллиги ва уларнинг карорларига хеч кандай тарзда аралашмасликдир.

Яна бир мухим шарт - жамиятда конунни хурмат килиш анъанаси ва муносиб маданият булишидир. Одамлар конунларга, суд карорларига ва

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

умуман адолатга шубха билан карайдиган жамиятларда конун устуворлиги катта хавф остида булади.

Конун устуворлигининг мавжудлигини белгиловчи яна бир омил - бу судга келган хар бир шахсга нисбатан адолатли судловнинг таъминланишидир. Бу одамларнинг жиноят содир этишда айби исботланмагунча окланишини хам уз ичига олади. Конун устуворлиги бизнинг кундалик хаётимизга, бошка одамлар ва хукумат билан муносабатларимизга бевосита дахлдор булган мезондир.

Кадимги Юнонистонда давлат конун устуворлигини таъминловчи сиёсий институт хисобланган. Юнон файласуфи Гераклитнинг айтишича, "Одамлар конун учун хам, уз деворлари учун хам курашишлари керак". Пифагор "Конун хамма нарсанинг мохиятидир" деса, Платон "Давлат адолатли конунлар мавжуд булган жойда мавжуд булиши мумкин",-дейди. Аристотелнинг таъкидлашича, "Кимки конун шохлигини изласа, у, албатта, Худо ва акл шохлигини кидиради".

XVII-XVIII асрларда Европа либерал-демократик тафаккури вакили булган файласуфлар конун устуворлиги тамойилини янги даврга мувофик талкин килдилар. Локк хукукий давлатнинг асосий хусусияти булган эркинликни хукук билан тенглаштирган: "Конун булмаган жойда эркинлик хам булиши мумкин эмас". Европада конун устуворлиги асосчиси хисобланган Монтеске бу FOяни ишлаб чикди ва эркинлик конун билан рухсат этилган хамма нарсани килиш хукуки эканлигини курсатди. XVIII асрда Франциянинг энг зиддиятли сиёсатчилардан бири Робеспиер конунларнинг кучи адолатга боFликлигини таъкидлайди. Конун устуворлиги тамойили XVIII асрда кабул килинган Инсон ва фукаро хукуклари декларациясида ва Инсон хукуклари умумжахон декларацияси (1948)да уз ифодасини топган.

Инсон ва фукаро хукуклари декларациясининг 5, 6, 7 ва 8 моддаларида конун устуворлиги таъкидланган: "Конун факат жамиятга зарар келтирадиган хатти-харакатларни такиклаш хукукига эга. Конунда такикланмаган хар кандай нарсага йул куйилади, хеч ким конунда курсатилмаган ишларни килишга мажбурланмаслиги керак".

Конун умумий ироданинг ифодасидир. Барча фукаролар конун яратишда шахсан ёки уз вакиллари оркали иштирок этиш хукукига эга.

Инсон хукуклари умумжахон декларациясининг 7 моддасида конун устуворлиги мустахкамланган:

"Барча инсонлар конун олдида тенгдир ва хеч кандай камситилмасдан, конун олдида тенг химояланиш хукукига эга".

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Хукукий давлат куришни уз олдига максад килиб куйган Узбекистон Республикаси бу сохада конун устуворлигини энг мухим омил деб билди.

К,онунчилик асосан куйидаги масалаларни камраб олади:

1) конунлар ва бошка норматив-хукукий хужжатларни кабул килиш;

2) конунларнинг бажарилиши ва уларга риоя этилиши;

3) конунларнинг бажарилишини назорат килиш.

Демократик хукукий давлат куриш сиёсий-хукукий жараён булиб, у норматив-хукукий тартибга солишга мухтож булган жамоат муносабатларини аниклаш ва конунийлаштириш жараёнини уз ичига олади.

К,онунлар ижросини назорат килиш - бу давлат хокимияти ва бошкаруви органларининг нафакат конунлар ижросига, балки ушбу конунларнинг бажарилишини назорат килишга асосланган фаолиятидир. К,онун хужжатларининг мазмуни нафакат давлат органларининг уз вазифаларига риоя этиши ва уларнинг бажарилиши устидан назоратни, балки конунлар ижросини хам уз ичига олади.

Хукукий давлат куришда конун устуворлиги тамойилини таъминлашда куйидаги вазифаларни хал этиш мухим ахамиятга эга:

- мустакил, демократик, хукукий, дунёвий ва ижтимоий йуналтирилган давлат куриш йулида биргаликда саъй-харакатларни амалга ошириш истагида булган Узбекистон фукароларини уз атрофида бирлаштириб, партиявий ишларга жалб этиш;

- давлат курилишини профессионал бошкарув ва демократик тамойиллар асосида ривожлантириш, сиёсий, хукукий, иктисодий ва ижтимоий ислохотларни чукурлаштириш буйича асосли таклиф, дастур ва платформаларни ишлаб чикиш ;

- конунларга нисбатан умумхалк хурматини таъминлаш, конунлар ижросини таъминлаш, жамият хаётининг барча сохаларини демократлаштириш максадида кенг куламли сиёсий фаолиятни амалга ошириш.

Шавкат Мирзиёев хукукий давлат куришда тарихий ва миллий анъаналарга таянишдан ташкари, жахон тажрибасидан олинган демократик тамойиллардан фойдаланишни асосий шарт деб билди ва хукукий давлатнинг куйидаги асосий тамойилларини амалга оширишни стратегик вазифа сифатида белгилаб берди:

1. К,онун устуворлиги.

2. Фукаролар хукук ва эркинликларининг реаллиги тамойили.

3. Давлат ва шахснинг узаро жавобгарлиги тамойили.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

4. Х,окимиятнинг конун чикарувчи, ижро этувчи ва суд тармокларига булиниши принципи.

5. Конунларнинг бажарилиши устидан суд, прокурор назорати, хакамлик назорати ва бошкалар амалга оширилади. Демократик хукукий давлатни амалга ошириш оддий жараён эмас, балки жуда мураккаб ва зиддиятли жараёндир.

Демократия куйидаги тамойилларга асосланади:

1. Жамиятда конун устуворлигига асосланиш.

2. Демократияга идрок этилган зарурат сифатида караш.

3. Халк хокимияти институтларини барпо этиш ва уларни хурмат килиш.

4. Демократияга мураккаб зиддиятли жараён сифатида караш.

Хукукий давлат фукаролари эркин ва мустакилдирлар, улар конун билан такикланмаган хар кандай ишни килишлари мумкин. Бошка томондан, улар моддий ва маънавий кадриятлар учун жавобгардир. Бундай фукаролик жамияти конун устуворлигини ва давлатнинг мамлакат хавфсизлигини таъминлаш кудратини тан олиши керак.

Конун устуворлигини химоя килишнинг олий тамойилини давлатчиликнинг бош максадига айлантирган Шавкат Мирзиёев рахбарлигида давлат-фукаро муносабатларида янги боскич бошланди. Узбекистонда инсон хукук ва эркинликларини юкори даражада химоя килиш, инсонпарварлик FOяларини руёбга чикариш, фукаролик жамиятини шакллантириш, давлат бошкарувини демократлаштириш имкони яратилди.

Давлат етакчиси фаолиятининг асосий йуналишларидан бири демократик мезонларни янада мустахкам пойдеворга урнатиш, фукаролик республикаси ва хукукий давлат барпо этиш булди. Бу борада амалга оширилаётган чора-тадбирлар жамият хаётининг барча жабхаларини камраб олиб, мамлакатимизда сиёсий, иктисодий ва хукукий тизимдаги туб узгаришлар билан ажралиб туради, энг замонавий жахон андозаларига мослаштирилади. Шавкат Мирзиёев ташаббуси ва бевосита рахбарлигида мамлакатимизда амалга оширилган хукукий ислохотлар, конунчиликка киритилган узгартиришлар, янги институционал институтларнинг ташкил этилиши Янги Узбекистон учун янги боскични очиб берди.

Узбекистон Республикасида хукукий давлатнинг шаклланиши сиёсий, иктисодий ва хукукий ислохотларни амалга ошириш, маънавий-ахлокий асослар ва умуминсоний кадриятларни юксалтириш, конун устуворлигини таъминлаш шароитларида доимий равишда кенгайиб бормокда. Шунингдек,

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

фукаро билан давлат, хукумат, бошкарув, суд органлари уртасидаги хукукий муносабатлар жамият, хукук ва сиёсатнинг янгиланган узаро муносабатлари генезиясини давом этмокда.

ХУЛОСА

Узбекистан бугун дунёнинг энг тез ривожланаётган давлатларидан бирига айланди. Республикамиз жадал ижтимоий-иктисодий тараккиётни таъминламокда, йирик инфратузилма лойихалари, худудий дастурлар амалга оширилмокда. Жамият хаётининг барча жабхаларида кузатилаётган уЙFOниш ва тикланиш инсон хукуклари тизимини такомиллаштиришга хам уз таъсирини курсатмокда. Энг мухими, бугунги кунда Узбекистан жамиятининг яхлитлиги ва мустахкамлиги таъминланди, одамлар муваффакиятли келажакка умид килмокда. Жамият хаётининг барча жабхаларида кузатилаётган уЙFOниш ва тикланиш инсон хукуклари тизимини такомиллаштиришга хам уз таъсирини курсатмокда.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон

2. Атавуллаев М.А. Жамиятни модернизациялашда хукукий кадриятларнинг урни. Фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. -Тошкент, 2019. - Б.15.

3. Гераклит Эфесский. О природе: с комментариями и иллюстрациями. -Москва : АСТ, 2022. - 218 с.

4. Rahimjonov, A. (2022). KO 'CHMAS MULK SOTILGANDA YER UCHASTKASIGA BO 'LGAN HUQUQNING YURIDIK TAQDIRINI BELGILASH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(1), 421-429.

5. Суриков И.Е. Пифагор. - Москва : Академический проект, 2018. - 270 с.

6. Платон. Политик / Платон ; исследование, перевод и комментарии Р. В. Светлова. - Санкт-Петербург : Платоновское философское общество, 2019. -211 с.

7. Imomniyozov, D. B. O. G. L. (2021). IKKIYOQLAMA SOLIQQA TORTMASLIK PRINSIPINING AHAMIYATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 7(10), 1174-1182.

8. Аристотель. Политика; Риторика. - Москва : Эксмо, 2019. - 382 с.

9. Локк Джон. Опыт о человеческом. - Санкт-Петербург : Азбука, 2022. - 859 с

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

10. Морозова Е. Робеспьер. Серия: «Жизнь замечательных людей».-М.: Молодая гвардия, 2016. - 256 с

11. Всеобщая декларация прав человека. СПб 1999. - 32 с.

12. Imomniyozov, D. B. O. G. L., & Atalikova, G. S. (2022). INGLIZ VA MILLIY HUQUQIMIZDA SHARTNOMAVIY JAVOBGARLIKNING ASOSLARI. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2(2), 84-95.

13. Рахимжонов, А. (2022). СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВОЙ ОСНОВЫ КУПЛИ-ПРОДАЖИ ЖИЛЬЯ. Academic research in educational sciences, 3(1), 632-638.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.