Научная статья на тему 'ОНАДАГИ ҚАНДЛИ ДИАБЕТ ХАСТАЛИГИ ШАРОИТИДА ТУҒИЛГАН АВЛОД ТУХУМДОНЛАРИ МОРФОЛОГИК ҲОЛАТИ'

ОНАДАГИ ҚАНДЛИ ДИАБЕТ ХАСТАЛИГИ ШАРОИТИДА ТУҒИЛГАН АВЛОД ТУХУМДОНЛАРИ МОРФОЛОГИК ҲОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
22
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қандли диабет / авлод / тухумдонлар / қон томирлар / тўқима структуралар / diabetes / generation / ovaries / blood vessels / tissue structures

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Куранбаева Севара Бахтияровна, Адилбекова Дилором Бахтиёровна, Назарова, М.Б.

Онадаги қандли диабет хасталиги улардан туғилган авлод постнатал онтогенези даврларида тухумдонлари қон томир-тўқима структураларида яллиғланиш-дистрофик ўзгаришларга олиб келади. Авлод тухумдонларидаги морфологик бузилишлар асосида аьзони озиқлантирувчи ички томирлардаги патоморфо-функционал бузилишлар ётади. Бу жараёнлар авлоднинг постнатал онтогенезининг кечки даврларида репродуктив аьзоси-тухумдонлари тўқима структураларида трофик бузилишларга, дистрофик ва дегенератив ўзгаришларга олиб келади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MORPHOLOGICAL STATUS OF OVARIES OF THE OFFspring BORN UNDER THE CONDITIONS OF DIABETES IN THE MOTHER

Diabetes mellitus in the mother causes inflammatory-dystrophic changes in the vascular-tissue structures of the ovaries during the postnatal ontogeny of the offspring born from them. Pathomorpho-functional disorders in the internal vessels feeding the egg are the basis of the morphological disorders in the ovaries of the offspring. These processes lead to trophic disturbances, dystrophic and degenerative changes in tissue structures of the reproductive azo-ovaries in the late stages of the postnatal ontogeny of the offspring.

Текст научной работы на тему «ОНАДАГИ ҚАНДЛИ ДИАБЕТ ХАСТАЛИГИ ШАРОИТИДА ТУҒИЛГАН АВЛОД ТУХУМДОНЛАРИ МОРФОЛОГИК ҲОЛАТИ»

ОНАДАГИ КАНДЛИ ДИАБЕТ ХАСТАЛИГИ ШАРОИТИДА ТУГИЛГАН АВЛОД ТУХУМДОНЛАРИ МОРФОЛОГИК ХОЛАТИ

КУРАНБАЕВА Севара Бахтияровна

Тошкент тиббиёт академияси Ургенч филиали Одам анатомияси ва ОХТА кафедраси ассистенти e-mail: sevarakuranbayeva46@gmail.com АДИЛБЕКОВА Дилором Бахтиёровна, тиббиёт фанлари доктори, Тошкент тиббиёт академияси Одам анатомияси ва

ОХТА кафедраси доценти e-mail: dilorom.adilbekova 65@ gmail.com

НАЗАРОВА М.Б.

Тошкент тиббиёт академияси, Тошкент, Узбекистан d https://doi.org/10.24412/2181-2993-2023-3-17-21

Онадаги цандли диабет хасталиги улардан тугилган авлод постнатал онтогенези даврларида тухумдонлари цон томир-туцима структураларида яллигланиш-дистрофик узгаришларга олиб келади. Авлод тухумдонларидаги морфологик бузилишлар асосида аьзони озицлантирувчи ички томирлардаги патоморфо-функционал бузилишлар ётади. Бу жараёнлар авлоднинг постнатал онтогенезининг кечки даврларида репродуктив аьзоси-тухумдонлари туцима структураларида трофик бузилишларга, дистрофик ва дегенератив узгаришларга олиб келади.

АННОТАЦИЯ

Калит сузлар: цандли диабет, авлод, тухумдонлар, структуралар

цон томирлар, туцима

ABSTRACT

Diabetes mellitus in the mother causes inflammatory-dystrophic changes in the vascular-tissue structures of the ovaries during the postnatal ontogeny of the offspring born from them. Pathomorpho-functional disorders in the internal vessels feeding the egg are the basis of the morphological disorders in the ovaries of the offspring. These processes lead to trophic disturbances, dystrophic and degenerative changes in tissue structures of the reproductive azo-ovaries in the late stages of the postnatal ontogeny of the offspring.

Key words: diabetes, generation, ovaries, blood vessels, tissue structures

17

www.birunijournal .uz

>

КИРИШ (Introduction)

Кандли диабет хасталиги хозирги замон тиббиётининг тиббиётнинг долзарб муаммоларидан бири хисобланади. ЖССТнинг маьлумотларига кура, кандли диабет билан хасталанган беморлар сони бутун дунёда 2025 йилга келиб 250 млн. кишига етади. Кандли диабет касаллиги огир ва сурункали кечувчи касаллик булиб, одам организмидаги барча моддалар алмашинуви жараёнларининг, айникса углеводлар алмашинуви жараёнларининг огир бузилишлари билан кечади. Хрмиладорлик аёллар хаётининг мухим ва кувончли даврлари булиб, шу билан бирга унинг организми учун зурикишлар билан кечадиган жараёндир. Шунинг учун хомиладор она организмининг бирон-бир касалликка мойиллиги ва унга номакбул ташки ва ички омилларнинг таьсири натижасида унинг организмида ва улардан тугиладиган авлод аьзоларида касалликлар келиб чикади. Шулар жумласига кандли диабет касаллиги хам киради. Ушбу касалликдаги ички аьзолардаги морфофункционал узгаришлар жараёнлари етарлича урганилган, аммо кандли диабет билан хасталанган оналардан тугилган авлодлар ички аьзоларидаги патоморфологик жараёнлар ханузгача тулик урганилмаган. Мавжуд маьлумотлар кам, ушбу жараёнлар морфологияси, патогенези ва механизмлари хакида етарлича маьлумотлар бермайди.

Илмий ишнинг максади. Тажрибавий кандли диабет хасталиги шароитида тугилган авлод ички репродуктив аьзоси-тухумдонларининг кон томир-тукима структуралари постнатал морфогенезини урганиш.

Тадкикотлар материали ва урганиш усуллари. Тажриба хайвонлари 2 та гурухга ажратилди. 1-гурух-интакт ургочи каламушлар ва улар авлодлари; 2-гурух ургочи каламушларида тажрибавий кандли диабет касаллиги моделини яратиш учун корин бушлигига 1 марта аллоксан ацетат цитрат буфери 11 мг% / 100 г массаси нисбатида юборилди. Назорат гурухининг каламушларига эса шу микдорда ва нисбатда корин бушлигига изотоник эритма юборилди. Ургочи каламушларга тажрибаларнинг 10 кунида эркак каламушлар кушилди ва улардан авлодлар олинди. Клиник жихатдан тажрибавий кандли диабет касаллиги моделлаштирилган барча каламушларда кам харакатлилик, апатия, локайдлик, юзаки, тез-тез нафас олиши, суюкликни куп-куп ва тез-тез ичиши, полиурия, вазн йукотиш каби клиник белгилар кайд этилди. Кандли диабет билан хасталанган ургочи каламушлар авлодлари постнатал хаётининг 7-14-21-30-кунларида тухумдонларидан тадкикотлар учун гистологик материаллар

18

www.birunijournal .uz

олинди. Тадкикотларда морфологик, морфометрик, электрон микроскопия, кон томирлар иньекцияси, вариацион-статистика усуллари кулланилди.

Тадкикотлардан олинган натижалар.

Интакт каламуш болалари тухумдонларини текширишлар курсатдики,7 кунлик уларнинг пустлок ва магиз кисмлари яхши такомил этган(1-расм) Аьзо ички кон томирлари аникланади. Ово-соматик гистионлар ва микроциркулятор кон томирлар шаклланиши жараёнлари уртасида синхронлик аникланади. Фаол фолликулогенез аникланмади, айрим везикуляр фолликуллар пайдо булиши жараёнлари кузатилди.

1-расм. 7-кунлик интакт каламушлар авлоди тухумдони. Айрим везикуляр фолликуллалар пайдо булиши жараёнлари кузатилди. (1), хужайравий таркиби меёрий куринишда (2) строманинг толали тузилмалари тартибли жойлашган (3). Буёк Г.Э. 10х10.

14 ва 21-кунлик каламуш болалари тухумдонлари анчагина яхши ва аник шаклланган. Пустлок кавати марказида примордал фолликулалар улчамлари деярли бир хил, стромада толали тузилмалари тартибли жойлашган.

30-кунлик интакт каламуш болалари тухумдонлари овал шаклда, бачадон ён томонларида бироз асимметрик холатда жойлашган, унг тухумдон чап тухумдонга нисбатан йирикрок. Ташки юзаси силлик, ялтирок. Тухумдонлар пустлок ва магиз каватлари яхши шаклланган. Пустлок кисми периферик сохаси стромасида сийрак коллаген толалар ва улар орасида етарлича тигиз жойлашган чузилган хужайралар аникланади. Ички чукуррок сохасида эса куплаб тухумдонларнинг структур-функционал бирлиги булган примордал, бирламчи(бушлик олди),иккиламчи (бушликли), учламчи (етук, преовулятор, Граф) фолликуллар аникланади. Пустлок кавати калинлиги улчамлари постнатал онтогенезнинг барча даврларида усиб борганлиги аникланди. Магиз кавати калинлиги улчами эса пустлок каватига нисбатан эса кичикрок, юпка, бу кават улчамлари хам постнатал онтогенез барча даврларида секин-асталик

19

www.birunijournal .uz

билан усиб бориши тенденцияси кузатилди. Етук фолликулалар атрофида калин жойлашган капиллярлар тури аникланади. Бир нечта сарик таначалар хам яхшигина кон томирлар тури билан уралган. Тухумдонларнинг магиз кавати сийрак бириктирувчи тукима хужайралари, толалари, силлик мушак хужайралари, кон томирлар ва нерв толаларидан иборат.Тухумдонларнинг бу кавати калинлиги улчами пустлок каватига улчамига нисбатан юпкарок Тадкикотларимиз натижалари курсатдики, кандли диабет билан касалланган ургочи каламушлардан тугилган каламуш болаларида эса хаётининг илк постнатал даврларида тухумдонлар пустлок ва магиз каватлари шаклланган. Пустлок кисми периферик сохаси стромасида яллигланиш-реактив ва дистрофик жараёнлари аникланади. Ички чукуррок сохасида эса интакт каламушлар авлодларига нисбатан камрок микдордаги булган примордал, бирламчи, иккиламчи, учламчи - Граф фолликуллар аникланади.

2-Расм. ^андли диабет билан хасталанган 14-кунлик каламуш боласининг тухумдони. Аксарият фолликулаларнинг ривожланиши суст холатда, перифолликуляр жойлашган тека хужайраларининг дистрофик ва атрофик узгаришлари аникланади (1), Граф хужайраларининг дисфункционал холатда, атретик фолликуллалар аникланади (2), тухумдон стромасида дагал толали тузилмаларнинг купайган (3), тухумдон пардаси калинлиги турлича аксарият парда остида жойлашган кон томирлар атрофида склеротик учоклар ривожланганлиги аникланади (4). Буёк Г.Э. Улчами 10х10.

Авлодлар постнатал хаётининг 14-21 кунларида аксарият

фолликулаларнинг ривожланиши суст холатда, перифолликуляр жойлашган

тека хужайраларининг дистрофик ва атрофик узгаришлари аникланади. Граф

хужайраларининг дисфункционал холатда, атретик фолликуллалар аникланади.

Ттухумдонлар стромасида дагал толали тузилмаларнинг купайган , тухумдон

пардаси калинлиги турлича аксарият парда остида жойлашган кон томирлар

атрофида склеротик учоклар ривожланганлиги кузатилди (2-расм).

20

/

www.birunijournal .uz

Электронномикроскопик текширувларда хужайралараро бушликларда бироз шишиш ва кенгайишлар аникланди. Айрим эпителиал хужайраларда шишиш, микроворсинкаларида редукцияланиш, деструкция жараёнлари кузатилди.

ХУЛОСА (Conclusion)

1. Онадаги кандли диабет касаллиги улардан тугилган авлод тухумдонлари кон томир -тукима структураларида яллигланиш- реактив ва дистрофик жараёнлари ривожланишига олиб келади.

2. Аникланган ушбу патоморфологик жараёнлар ривожланишида тухумдонлар микро кон томирларидаги патоморфологик узгаришлар етакчи рол уйнайди. Кон томирлардаги патологик узгаришлар тукима структураларида ривожланишдан кечка колишалр ва трофик бузилишларга олиб келади.

АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Мирошник Е.В., Рюмина И.И., Зубков В.В. Влияние сахарного диабета матери на здоровье новорожденного//Акушерство и гинекология. - 2016. - № 9.

2. Нечаев В.Н., Черненков Ю.В., Хусаинова П.А., Ермолаева Е.И., Мишина О.А. Состояние новорожденных детей от матерей с гестационным сахарным диабетом: Современные подходы к диагностике различных заболеваний и лечению детей. Материалы межрегиональной научно-практической конференции. - Саратов, 2022. - С. 203-208.

3. Солянникова Д.Р., Брюхин Г.В. Сахарный диабет матери и система репродукции потомства: Образование магистров: проблемы и перспективы развития. Тезисы докладов III Всероссийской конференции. - 2019. - С. 130-132.

4. Якубович В.Н., Панарад А.С. Ранний неонатальный период у ребенка от матери с сахарным диабетом: Сборник материалов республиканской научно-практической конференции студентов и молодых ученых, посвященной 95-летию со дня рождения профессора Маслакова Дмитрия Андреевича. - Гродно, 2022. - С. 796-798.

5. Helle E, Priest JR. Maternal Obesity and Diabetes Mellitus as Risk Factors for Congenital Heart Disease in the Offspring. J Am Heart Assoc. 2020 Apr 21;9(8):e011541. doi: 10.1161/JAHA.119.011541. Epub 2020 Apr 20. PMID: 32308111; PMCID: PMC7428516.

- С. 45-49.

21

www.birunijournal .uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.