Научная статья на тему 'ОНА ТАБИАТИМИЗНИ АСРАШ – ЎЗЛИГИМИЗНИ АСРАШДИР'

ОНА ТАБИАТИМИЗНИ АСРАШ – ЎЗЛИГИМИЗНИ АСРАШДИР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

124
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экология / экологик маданият / экологик таълим / жамият / талабалар / инсонлар / ер / хаво / тoзалик / тарих / ecology / ecologic culture / ecologic education / society / students / people / the Earth / the air / cleanness / history

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Гулбахор Азамовна Исмоилова

Мақолада талабаларда экологик маданиятни шакллантириш, экология ва табиатни муҳофаза қилиш масалаларининг акс этиши, унинг тарихий ривожланиш жараѐнлари ҳамда келажак истиқболлари ҳақида сўз юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is about the situation of forming ecological culture and problems was analyzed among students and its historical process was described.

Текст научной работы на тему «ОНА ТАБИАТИМИЗНИ АСРАШ – ЎЗЛИГИМИЗНИ АСРАШДИР»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-735-740

ОНА ТАБИАТИМИЗНИ АСРАШ - УЗЛИГИМИЗНИ АСРАШДИР

Гулбахор Азамовна Исмоилова

Кукон давлат педагогика институти "Факультетлараро педагогика ва психология" кафедраси катта укитувчиси, педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

Маколада талабаларда экологик маданиятни шакллантириш, экология ва табиатни мухофаза килиш масалаларининг акс этиши, унинг тарихий ривожланиш жараёнлари хамда келажак истикболлари хакида суз юритилган.

Калит сузлар: экология, экологик маданият, экологик таълим, жамият, талабалар, инсонлар, ер, хаво, тозалик, тарих

This article is about the situation of forming ecological culture and problems was analyzed among students and its historical process was described.

Keywords: ecology, ecologic culture, ecologic education, society, students, people, the Earth, the air, cleanness, history.

Бугунги кунда ахолига чукур экологик хукукий билим беришни йулга куйиш, экологик таълим, таргибот ва тарбия тизимини замон талаблари асосида такомиллаштириш асносида экологик хукукий маданиятнинг юксалишига эришиш, бошкача айтганда, том маънодаги экологик хукукий онгни шакллантириш талаб этилмокда [1; 14-бет]. Бу эса уз навбатида таълим тизимини замон талаблари даражасида ривожлантиришни талаб этади. Зеро, президентимиз Ш.М.Мирзиёев айтганларидек, "Биз уз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуг максадни куйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Улугбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган мухит ва шароитларни яратишимиз керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни ривожлантириш, соглом турмуш тарзини карор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тараккий эттириш миллий гоямизнинг асосий устунлари булиб хизмат килиши лозим."[2] Бундан ташкари Президентимизнинг 2021 йил 30 декабрдаги "Атроф-мухитни мухофаза килиш хамда экологик назорат сохасидаги давлат органлари фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

April, 20

карори экологик таълим-тарбия жараёнини такомиллаштиришда мухим ахамият касб этади.

Таълим олувчиларнинг экологик маданиятини ривожлантириш таълимий максадлар доирасида чекланиб колиниши керак эмас. Таълим жараёни тарбиявий максадларни хам камраб олиши керак. Зеро, таълим ва тарбия узаро диалектик алокадорликдагина муваффакият козона олади.

"Инсоннинг атроф-мухит узгаришларига мувофиклашиш ва мослашиш имкониятлари ижтимоий муносабатлар воситаси оркали руёбга чикади" [3;

14-б.]. Бугунги кун ёшларига хос булган физиологик ва рухий холат кекса авлодникидан фаркданишига утмиш меросимизга нисбатан таъсир ва муносабатда хам кузга ташланаётганлигини психологик кузатишлар курсатиб бермокда. Ижтимоий вокеликка нисбатан таъсирчанликнинг юкорилиги тафаккур бойлигини англатмайди. Дунёвий тафаккурнинг торлиги утмиш меросга нисбатан таъсир доирасидаги локайдликни, беписандларча муносабатни келтириб чикаради. Тафаккурнинг торлигини буш вактнинг банд килинмаганлиги билан изохлаш мумкин. Жамиятимизда ёшларнинг буш вактларини спорт ёки маданий тадбирлар билан банд этилмаслиги, вояга етганларни иш билан таъминлашдаги нуксонлар маълум бир даражадаги локайдликни келтириб чикармокда.

Мамлакатимиз рахбарияти томонидан ёшлар тарбиясини ижобий томонга узгартириш учун етарлича шарт-шароитлар яратиб берилмокда. Хусусан, хозирда эски, инкирозга учраган мафкуралар, маъмурий-буйрукбозлик шаклидаги бошкарув, инсон хукукдарини купол равишда бузиш, мажбурий мехнат каби куринишлардан анча холи шароитлар вужудга келган. Демократик узгаришлар, суз эркинлигининг таъминланиши, инсон омилининг юксалиши, коррупция каби иллатларга карши курашнинг авж олдирилиши таълим-тарбия сохасидаги режаларни амалга ошириш имкониятларини кенгайтирди. Бой тарихимизни ургатиш оркали ёшларни миллий узлигимизни англаш рухида тарбиялашга эришиш имкониятлари оширилди.

Узбекистон тарихини укитишда бир катор жихатлар мавжудки, уларни эътиборга олмаслик талабалар экологик маданиятини ривожлантириш вазифаларининг сифатли якунланишига салбий таъсир курсатади. Бунинг учун куйидагиларни инобатга олиш зарур: .

1. Узбекистон тарихини укитишда талабаларнинг кдзикдш доираларини хисобга олиш;

2. таълим жараёнида ахборот коммуникация технологияларидан унумли фойдаланишни йулга куйиш;

April, 20

736

3. малака ошириш марказларида Узбекистан тарихи фанидан дарс берувчи профессор-укитувчиларга укитиладиган фанлар таркибига улкамиздаги экологик муаммолар буйича маълумот берувчи маъруза ва амалий машгулотлар ташкил этиш;

4. Узбекистон тарихидаги экологик муаммолар буйича дарслик ва кулланмалар тайёрлаш;

5. Узбекистон тарихига тааллукли ёзма ва ашёвий манбалар тугрисида материалларни тадкик этиш;

6. талабаларни тарихий ёдгорликлар жойлашган худудлар ва кадамжоларга олиб чикиш;

7. археологик изланишлар давомида аждодларимизнинг экология билан боглик карашлари тугрисидаги материалларни урганишни ташкил этиш;

8. улкамиздаги экологик муаммолар буйича конференциялар, давра сухбатлари ташкил этиш;

9. талабаларнинг узлари яшаб турган жойлардаги экологик вазият хакида материаллар тайёрлашини ташкил килиш;

10. талабаларнинг экологик маданиятини ривожлантиришда уларнинг фаоллигини оширишнинг янги механизмларидан фойдаланиш ва укитиш методикасини такомиллаштириш.

Юкорида тилга олинган жихатлар талабаларнинг экологик маданиятини ривожлантиришда мухим омиллар саналади. Уларни руёбга чикаришда янгича иш юритиш, таълим-тарбия жараёнларини ташкил этишнинг замонавий усулларидан фойдаланиш зарур. Зотан, сунгги пайтларда утказилган тадкикотлар таълимда янгича ёндашувлар зарурлигини курсатмокда. Анъанавий методларнинг самарадорлик даражаси пасайиб кетмокда. Хусусан, маъруза машгулотларида мавзуни гапириб бериш оркали дарсни ташкил этиш эскирган усул саналади.

Утган асрнинг иккинчи ярмида узининг ижобий хусусиятларини курсатган педагогик технологиялар таълим-тарбия сохасига янгича рух олиб киришдан ташкари, билим беришнинг янги йулларини излаб топишга рагбатлантирди. Хрзирги кунда замонавий педагогик техологияларнинг ахамияти тугрисида далил-исбот келтириш шарт саналмайди.

Педагогик технологиялар укув жараёнига мажмуа сифатида ёндашишдир. Ёндашувнинг мохияти укув жараёнини тизимлаштиришдан иборат булади. Тизимлаштириш эса урганилаётган предметни кисмларга булиб ажратиш ва лойихалашни узида ифодалайди. Экологик маданиятни ривожлантиришда хам самарадорликка эришиш

April, 20

737

учун бутун жараёнга янгича ёндашувни вужудга келтириш зарур.

Талабаларнинг экологик маданиятини шакллантириш ва ривожлантиришда дарснинг узи билан чекланиш унчалик тугри эмас. Назария амалиёт билан уйгунлашсагина узининг кутилган самарасини бера олади. Ташкиллаштириладиган маънавий-ахлокий ва тарбиявий мазмунли тадбирлар сценарийсида таълим олувчиларнинг экологик маданиятини юксалишига ёрдам берувчи гоялар акс эттирилиши талаб килинади. Бунинг учун талабалар билан дарсдан ташкари вактда "Экология - соглом келажак асоси", "Соглом мухит -инсон саломатлиги гарови", "Табиатни асраш - бурчимиз", "Табиат ва ёшлар", "Утмиш аждодларнинг экология хакидаги карашлари" каби мавзуларда курик-танловлар, семинар-тренинглар, давра сухбатлари ташкил этилиши керак.

Таълим олувчиларнинг замонавий педагогик технологиялар асосида экологик маданиятини ривожлантириш тежамкорлик, табиий атроф-мухитга эхтиёткорона муносабатда булиш каби хатти-харакатларни таргиб килиш билан олиб борилишини даврнинг узи такозо этмокда. Бундай харакатларни дарс машгулотлари вактида ва дарсдан ташкари вактда йулга куйилиши лозим.

Экологик муаммоларни тадкик килиш асосига курилган мавзулар, курик-танловлар ва бошка шаклдаги тадбирлар талабаларда экологик маданиятни ривожланишига катта ёрдам беради. Тадкикотларнинг олиб борилиши экологиянинг ахамиятини талабалар томонидан янада теранрок англанишига имкон беради. Изланишлар таълим олувчиларнинг креативлик кобилиятларининг ривожланишини таъминлайди. Ижодкорлик таълим берувчи ва таълим олувчининг корреляцион алокадорлигини такозо этади. Укитувчи томонидан танланган усул талабаларни фаолликка рагбатлантириши, тадкикотдан кузланган максадга тез етишишни таъминлаши лозим.

Экологияга муносабат тарихий асосга эга булиб, экологик маданиятни ривожлантиришда тарихий манбаларга мурожаат килиш максадга мувофикдир. "Авесто"дан бошлаб тарихимиздан сузловчи барча манбаларда табиий атроф-мухитга нисбатан эхтиёткорона муносабатда булишга чорловчи гоялар етарлидир. Тарихга доир манбалар узида у ёки бу даражадаги экологияга тааллукли маълумотларни саклайди. Уларни урганиш талабалар экологик маданиятини ривожлантириш учун олиб борилаётган таълимнинг таркибий атрибутларидан бирига айланиши керак.

Хдмма замонларда хам инсоният табиатга нисбатан уз муносабатига эга булган [4; 33-б.]. Инсонларнинг хар бири табиат тугрисида индивидуал карашларга эга булиб, у

April, 20

738

шахснинг хаётий тажрибалари асосида такомиллашиб боради. Жамият аъзолари уз тажрибаларидан келиб чикиб, бошкаларга хам таъсир утказади. Чунончи жамиятда чикиндиларни дуч келган жойга тукмаслик, атрофимизни ураб турган флора ва фаунага зарар етказмаслик, турар жойларни озода саклаш, хонадон файзли булиши учун тозаликка риоя килишдек харакатларни таргиб килиш оддий жараён хисобланади [5].

Х,ар бир ёш уз келажаги хусусида романтик тасаввурларга эга булади, уларнинг онгида режалар канча аник булса, уларнинг хаёт мазмуни ва интилишлари шунга мувофик булади.

Экологик таълим-тарбиянинг максад ва вазифаларини руёбга чикариш воситасида экологик маданияти юкори булган инсон етишиб чикади. Бунинг учун куйидаги вазифаларни бажариш талаб этилади:

- табиат ва жамиятнинг диалектик ривожланиш конуниятларини чукур ургатиш оркали кенг мушохада кила оладиган шахсни шакллантириш;

- ижтимоий-иктисодий ривожланиш конуниятларини прогнозлаш оркали табиатга катта зарар келтирмайдиган технологияларни хамда экологияни яхшилаш режаларини ярата оладиган ёшларни вояга етказиш;

- узидан кейинги авлодга табиий атроф-мухитни авайлаб-асраш кераклигини, инсон хаёти, саломатлиги ва келажаги шунга боглик эканлигини тушунтира оладиган кишилар жамоасини яратиш.

REFERENCES

1. Джуракулов Х. Ёшларнинг экологик хукукий онгини шакллантириш жараёни. /Фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Самарканд, -2018. - 14. Б.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. "Халк сузи" газетаси 2020 йил 30 декабрь, №276(7778)

3. Турдикулов Э. Ижтимоий экологик гоялардан таълим жараёнида фойдаланиш. Т.:Т. Н. Кори Ниёзий номидаги УзПФТИ нашриёти, 2014. 14-Б.

4. Мухамеджанова Л.А. (2021). РОЛЬ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ. Вестник Евразийского национального университета имени Л. Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, (2 (135)), 123-133.

5. Z Abduazimova Научный вестник НамГУ 2021 (3), 227233, 2021 FORMATION AND DEVELOPMENT OF ECOLOGICAL ETHICS SUSTAINABILITY OF THE

April, 20

739

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-735-740

ECOLOGICAL SITUATION IN UZBEKISTAN AND OVERCOMING GLOBAL ENVIRONMENTAL PROBLEMS

6. Хамидовна, М.И. 2021. Различные способы разрешения и управления конфликтами. Среднеевропейский научный вестник. 17, (октябрь 2021), 204-207. DOI: https://doi.org/10.47494/mesb.2021.17.797.

7. Lalikhon Mukhamedzhanova, THE EMERGENCE OF THE JADID MOVEMENT IN THE LATE XIX TH - EARLY XX TH CENTURIES AND THEIR SIGNIFICANCE AS A NATIONAL AWAKENING. Look to the past. 2021, Special issue 3, pp.32-46

April, 20

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.