CC BY
45
Ш. Шарифов
НИГОХ.Е БА ЗИНДАГИНОМА ВА ОСОРИ СУЛТОН ВАЛАД
Вожатой калидй: Мавлоно Цалолуддини Румй, Султон Валад,, мавлавия, «Ибтидонома», «Рубобнома»
Ому-шшн рузгору осори Мавлоно Ч,алолуддини Румй пас аз эълон гардидани 800-солагии пн орифи бузург ба марх,алаи нав ворид шуда, бори дигар макоми ардманди пн шахсияти надиби адабиву таърихй дар кутубу расоили мухталиф, андуману мах,офили шеъру сухан ва доирах,ои илмии кишварх,ои хоридй мавриди эъзозу эхдиром к,арор гирифт.
Бо вудуди он ки шахсияти Мавлавй дар Тодикистон мавриди [1ажух,ип1оги а ми к, к, a pop гирифтааст, вале дар хусуси идомаи хилофати ирфонии у ба василаи пайвандону наберагон Чустучух,ои ками гад к, и к, й яп дом ёфтааст.
Мавлоно Ч,алолнддини Балхй дар таърнхи адабиёти форсй на тапх,о бо гузоштани меросн бебах,ои манзуму маисур, хосса бо «Маснавии маънавй» номвар гаштааст, балки фарзанди иахустииаш Султон Валад низ бо эдоди маснавих,ои сегона ва асари мансури «Маорнфи Султон Валад» дар пойдории афкору оро ва l apiii'fii M Мавлоно, ки бо унвонн мавлавия шух,рат ёфт, сах,ми босазо дорад.
Ношинохтагин шахсияти комили Султон Валад ва меросн у дар цаламрави Тодикнстон тацозо мекунад, ки ба баррасии шарх,и х,олу осори у иардохта шавад.
Султон Валад фарзанди нахустин буда, дар нуздах,солагии Мавлоно аз Гавх,архотун- духтарн Шарафуддини Лолон Самарканд fl рузи думъа, 25-уми рабеъулохнри соли 623 х,и1фй баробарн
24-уми апрели соли 1224 милодй дар шах,ри Лоранда ба дунё омад (4, 41). Адабиётшииоси узбек Адх,амбек Алимбеков дар ин боб аз навинпах,ои му^акдеикони туркйтаъсир иазируфта, сах,ван бидуии ишораи ягон маъхаз зодгох,и Султои Валадро Кармина овардааст (1, 33). Дар сайти туркии www.kimkimdir.gen.tr., ки тавассути он афроди таърихй ва машхури Туркия муаррифй мешавад, ч<ш таваллуди Султои Валад Караман нишон дода шудааст.
Мавлоно ин фарзандро ба хотири гиромидошти иадараш, ки бино ба навиштаи доктор Забехуллох, Сафо то иан^солагии наберааш дар цайди х,аёт буд, Бах,оуддин Валад ном них,од (8,705706). Ин исми шариф ба гунаи Султои Валад низ маъруф аст.
Султои Валад аз хурдсолй цари fi то синни иан^ох,солагй, яъне то замоин даргузашти Мавлоно (672 х,и^рй /1273 милодй) мавриди i ава^чух, ва мех,рубоних,ои иадар буд.
Вацте Бах,оуддин Валад бо бародари х,амтанаш Мух,аммад Алоуддин шоистагии тах,сил ёфт, Мавлоно онх,оро х,амрох, барон такмили дониш равонаи Диминщ кард. Faiip аз ин вай муддате дар Шому Х,алаб низ тах,сил кардааст.
Вай Faiip аз забоин модарй - форсй донандаи хуби забонх,ои арабию туркй буд. Аммо бо ин ду байти «Валаднома»: «Бигзар аз гуфти туркию румй, Ки аз ин истило% ма^румй. Гуй аз иорсию аз тозй, Ки дар ин %ар ду хуш %аметозй» мух.яццику мураттиби «Интих,онома» Мух,аммадалии Хазона-дорлу дар хусуси ба туркй тасаллути комил надоштани у изх,ори назар менамояд.
Султои Валад бо вучуди ин х,ама донишу мартабае, ки назди иадару ёрони вай ва ах,л и 1<,упия дошт, худиисанд набуд, адабро иешаи мардони сухандон медонист. Ин сифати неки уро дар муносиботи х,асанааш бо Шамси Табрезй ва халифагони иадараш Салох,иддину Хисомиддип метавон дарёфт.
Далели пурцимати дигар он аст, ки у дар радифи падар аз сух,бату дониши устодони ^иблагох,аш Шамси Табрезй ва Саййид Бурх,ониддини Мух,як,к,ик, низ бах,рах,о дошт.
Бах,оуддин дар х,ар кор пайрави падар буд ва хостах,ою гуфтах,ои уро бечунучаро и'фо мекард. Мавлоно ва муридонашро , (ус i медошту эх,тиромашонро ба 40 мегузошт. Нахуст ба хох,иши
падар дасти иродат ба домани Шамс зад (4,42). Ва вацте ки Шамс пас аз тах,аммул карда натавонистани рашки х,асадомези [усi онн Мавлоно бисту якуми шавволи соли 643 х,./1246 м. тарки Куиия карду пас аз чанде аз Димишк; нома иавишт, Султои Валад ягона касе буд, ки бо амри падар бо чамъе аз ёрони вафодор барон боз овардани у вазифадор шуд. Пас аз ёфтани он гумшудаи Мавлоно дар бозгашт «Султои Валад аз сари шику ихтиёр, на изтирор, дар рикоби х,азраташон ииёда равон шуд, чандон ки ишорат фармуданд, ки: Бах,оуддин, ба маркаб савор шав! Фармуд: Худовандгор! Шох, савору банда савор, чй гуна бувад?!» (9, 111).
Бино ба иттилои Фаридун ибни Ах,мади Сипах,солор ин сафар обруву эътибор ва иуфузи Бах,оуддинро миёни муридони Мавлоно ва назди Шамс ончунон дучанд кард, ки ин шух,ра1 минбаъд боиси рашки бародараш Алоуддин, ки дар гайбату шах,одати пири Табрезй гумонбар дониста мешуд, гардид.
Салох,идини Заркубро баъд аз шах,одатп Шамс аз паси иадараш ба муршидй пазируфт ва дар баробари ин марди уммй донишу маълумоти худро ба фаромушй суиурд. Азбаски иайванди ботинпн Мавлоно бо ин марди заркуб ногусастаий буд, ангезае барои хешоваидй шуд. Султои Валад ба хох,иши падар бо Фотпмахотун- духтарп он «кутГш х,афт осмону зампн», ки «ла^абаш буд шах, Салох,иддин» (таъбири Султои Валад-Ш.Ш.) издивоч кард. Аз ин иайванди масъуд ду духтар Орифаю Обида ва як писар амир Ч,алолиддин Орифи Чалабй (670 х,./1272 м. -719 х,./1321 м.) ба дунё омаданд.
Дертар ин писар пас аз даргузашти Султон Валад дар соли 712 х,и1фй /1312 милодй ба хилофати суфиёни мавлавй даст ёфт (9, 190).
Баъди марги Фотпмахотун Бах,оуддин бо ду занп дигар ацди ннкох, бает, ки онх,оро Хазонадорлу ба унвони «ду каниз» ёдовар шудааст (11,11).
Аз Нусратхотун ном занаш сох,иби писаре бо номи Шамспддип Обидп Чалабй (672х,./1274 м. -739х,./1341 м.) шуд, ки у низ мисли бародарбузургаш Орифи Чалабй соли 719 х,./1321 м. ба хилофат расид.
Султон Валад аз зани дигараш Сунбулахотун ду писар Салох,иддин Зох,пдн Чалабй (вафоташ 734 х,./1346 м.) ва Х1исомнддин Во^иди Чалабй (689 х,./1291 м. -742 х.,/1344 м.) ёфт.
Аз ин ду писар, дуввумй баъд аз даргузашти амир Шамсиддини Обиди Чалабй дар соли 739х,./1341 м. ба хилофат нишаст (9,191).
Фарзанди рашиди Мавлоно Султон Валад ба хотири эхдироми бузурге, ки падараш ба Шамси Табрезй ва Салох,ид-дини Заркубу Xисомуддипи Чалабй дошт, писарони худро Шамсиддин, Салох,иддин ва Х.исомиддин ном пих,од. Ин тадбири хушоянд мух,аббатн беандозан Султон Валадро ба дустони Мавлоно нишон медих,ад.
Пас аз марги Салох,иддини Заркуб Валад камар ба хидмати Х.исомиддин бает ва худро лоик; ба хилофат надид. Ин воцеаро Сипах,солор чунин баён кардааст: «Рузи дигар, ки тамомати азизону ях,Г)оГ) ва амирону арбоб ба зиёрати турбати мук;аддас (и Мавлоно - Ш.Ш.) омада буданд, Чалабй ба бандагии Султон (Валад-Ш.Ш.) фармуд: Эй нури дида ва махдумзодаам! Имру5, ки офтоби далоли х,азрати Худовандгорам аз олами суфлй Fypy6 карда, дар уфуци охират тулуъ кард, мо муште ятимону заъифонро ба ту вадиат гузошт, мебояд, ки бар тахти иадари бузургвор биншинй ва он чй гарнцам тартибу шафцат аст дар х,ак,к,и вазеъу шариф маслук фармой. Х,азрати Султон Валад аз камоли лутфу хул к, забони гух,арбор кушуда ба иборате фасех, фармуд, ки: Худовандгораму падарам (раз.) дар х,яёги хеш туро бар х,ама гузида буд ва раёсату имомати х,ама асх,обу фарзандон тавфиз карда. Имруз, ки аз дамоли зебои у мах,рум мондем, имомат ба тарной авло турост ва дар аснои он бархост ва х,азрати Чалабй (Х1исомиддин)-ро бар маснад нишонд ва дувоздах, соли тамомуро коимммакоми падари хеш донист» (9, 123).
Баъд аз даргузашти Х1исомиддин у боз хилофати иайравони падарро аз сари эхдиром бар душ нагирифт ва бо икроми тамом даст ба домани иродати Шайх Каримиддин Бектамур зад: Писари Бектамур Каримиддин, %аст аидар замой валии гузии. Ёдгори Х,исомиддин моро, Уст имруз дар ца^оиморо (4,46).
Х,арчанд аз самимият дар зох,ир мутобиати Каримиддин менамуд, аммо корх,ои идории тар1щати Мавлоноро дих,ати тарвид худ пеш мебурд, яъне халифаи во^еъй баъд аз сари Х1исомиддин худаш буд. Аз мардони дигар пайравй кардани Бах,оудднн гацлид ба равиши Мавлоно буда, ки мах,з х,амин
пайравй боиси таъсис ва давоми таршупи мавлавия дар Куния ва атрофи он шуд (4, 47).
Ва у дар хусуси пайравии худ аз муридони падар дар «Валаднома» дар х,ак,к,и худаш чунин овардааст: Авлиёро, ки волидаш бигзид, Не зи тацлид, бал зи гоятдид. Баъди волид шуд аз Валадпайдо, Ки чи сон доштаид кору киё.
Кордонй, неруи созмоидих,й ва созандагии Султон Валад буд, ки l apniyi i e ба унвони мавлавия бунёд гашт. У кайр аз он ки дар К,уиия тарафдорони зиёди падарашро ба пароканда шудан намемонд, боз дар х,ар минтаца аз х,оли х,аводорони Мавлоно хабардор шуда меистод. Масалан, «дар мах,русаи Арзиндон Мавлоно Алоуддини Алмосиро, ки аз муридони Мавлоно буд, Султон инояти бисёр фармуда, коимакоми худ насб карда ва идозати олй арзонй доштааст» (9, 128).
Мавлавишиноси машхури турк Абдулбоции Гулпинорлй, ки худ парвардаи яке аз мавалавияхоиах,о буд, Султон Валадро асосгузори гаршугги мавлавия медонад. Валад ь айр аз он ки аз оину русуме, ки пас аз даргузашти падараш аз тарафи муридон оинщоиа мавриди пайравй rçapop мегирифт, х,амеша х,имоят мекард, ба ислох,от низ машгул буд. FaMxopiin пайвастаи у дар ни чода буд, ки колаби гаршуггс аз иавх,аи тафаккури Мавлоно рехта шуд (4, 50).
Гулпинорлй барон тацвияти фикраш х,икояи зайлро аз «Маноцибулорифин»- и Афлокй меорад: «Пешн чанозаи яке аз ошикон ь;авволон бо садое хуш газал мехонданд. Ахй Ах,мад хост манъ кунад, ки чоиз нест. Султон Валад пеш рафт ва дасти ахй Лх,\[адро шрифту гуфт: Ахй Лх,\[ад! Ии коидаро марде сахт бузург ннх,одаст, бузургтар аз уе мебояд, то пи коидаро баргирад ва таъбир дих,ад. Ин х,ол миёни ошикон то рузп циёмат барнахох,ад хост. Чаро худро мерандонй ва озор меднхД?! Ахй А х,мад сокит шуд ва х,еч нагуфт.
Чун ин модароро ба самъи шайх Садруддин (мутавафй 1284 м./ 673 X,.) расоннданд, гуфт: Хак, ба ^ониби Бах,оуддин аст. Ин х,ол ба он монад, ки аз касе пурсиданд: Чунайд бузургтар ё Боязид? Гуфт: Аз х,арду бузургтаре лозпм аст, то тафсили тафзнлп бузургнп эшон бпдонад» (4, 60).
Султон Валад марде оромтабиату ботамкин буд. Шурида-1их,ои Мавлоно, ки аз Шамс баргирифта буд, дар вай дида намешуд. У, ки баръакси воцеъгароих,ои иадараш дорой чах,он-бинии комилан суфиёна буду дар корх,о назари мантией ва дар муносибату муомила чвдцият зох,ир менамуд, бештар ба бобояттт Султонулуламо монандй дошт (4,56).
Фаридун ибни Ах,мади Сипах,солор дар маноциби Султон Валад навишта: «Ахлоце дошт мусовй бар хосу ом, ошнову бегона, бузургу кучак, тобончех,ра чун офтоби дурахшону хандон, чунонки муаллифи ин рисола мег^яд:
Зщи, зинури равони ту чашмп цон равшан, Зи акси талъати ту лавщ цудспён равшан... Ба боргохр цалолат маро чй цадр бувад, Кидар снфотн цалолат кунам баёнравшан. Валек ишц бар он орадам чу нарвона, Ки гирди шуълаи шамъат кунам да^онравшан» (9,125-126). Султон Валад дар сини 89- солагй, яъне шаби шанбеи дахуми мох,и ра^аби соли 712 х,и1фй, мутобиц ба 11 ноябри соли 1312 милодй даргузашт.
Писари Мавлоно дар давоми умри бобаракат Faiip аз он ки дар тадовуми ацидаву чах,онбинии падар ва созмони тарицате бо номи мавлавия сах,ми бузург дошт, бо хох,иши дустон ба суруданп газалу ь^асида, рубой, цитъаву тар^еъбаид ва маснавй пардохт, ки дар х,амаи навъх,ои шеърии мазкур иайравй аз циблагох, мекард.
«Девони ашъор»- и вай аз газал, ь^асида, тар^еъбанд, цитъа ва рубоих,о иборат буда, дар ма^муъ 12719 байт мебошад, ки Хомиди Раббонй тасх,ех, намуда, бо муцаддимаи Сайд Нафисй дар соли 1337 х,и1фй тавассути нашриёти Рудакй чоп кардааст. Ашъоре, ки дар ин девон фарох,ам омадааст, дар бнсту нух, вазн суруда шуда, аз руи вазн ва тартиби алифбой мудавван гардидааст (4, 64).
I азалиёти Султон Валад аз руи мавз^ь ва шаклу мазмун монандй газалх,ои иадараш бошад х,ам, ба цавли аксари адабиётшиносон, дар баробари сурудах,ои шурашеш Мавлоно камкдчру каммоя ба назар мерасад.
Шабох,ати мавзуии Еазалх,ои иисару падар то 40e будааст, ки аз руи гаX,к,и к,и Бадеуззамон Фурузонфар - мусах,х,ех,и «Девони
Шамс» «27 газал аз гуфтори Султон Валад дар «Куллиёти Шамс»» дард шудааст. (2,15; 13, 241).
Ин хато ва иштибохро, ки котибону носихон гайриихтиёрй ё аз адами дик(к(ят ё аз сабаби монандии зох,ирии газалиёти писару падар рох, додаанд, метавонад гувох, бар шабох,ати маъной низ бошад.
Дар эдоди рубой низ вай аз Мавлоно пайравй намудааст. К,асидах,ои мадх,ии у бнно ба навиштан Абдулбоцй Гулпинорлй теъдодан зиёд буда, бештар дар васфи х,аводорони тарнцати мавлавия, мисли Илмиддин К,айсар - сармоягузори сохтмони оромгох,ва таъмири мадрасаи Мавлоно, Хисомидчип ибни Оинадор
- иадари Абулмаолин Шарафудднн Амирсотии Мавлавй, ки бо х,иммати шоёне девоии Мавлоиоро нависондааст, Муайянудднн Парвона ва падараш Мазх,абиддин, Сох,иби Аъзам Тодиддини Хусейн, ки хай р\ох,и ахди адабу прфон буданд, суруда шудааст.
Х,амчунин аз Султон Валад се маснавй ёдгор мондааст. «Ибтидонома», ки худ аз номаш пайдост, нахустин маснавии уст. Номи дигараш «Валадиома» мебошад, ки баргирифта аз исми муаллиф аст ва Султон Валад худ онро «Маснавии Валадй» хонда. Ин асар х,амвазни «Х,ад1ща»-и Саной (бах,ри хафифи махбуни мацсур - фоилотун/ мафоилун/ фаълан ё фаълот) буда, бнно ба санади худи муаллиф дар муддати се \юх,у чах,ор руз дар соли 690 1291м. навишта шуда, бо байти зерин ofo3 мешавад: Ибтидо мекунам ба номи Худо, Муциди олами фанову бщо.
Ин маснавй аз 163 мавзуи кучаку бузурги ирфонй ва аз 9435 байт иборат аст. «Ибтидонома» аввал аз тарафи мух.яццици эронй Ч,алолн Х,умой дар соли 1315 х,и1фй / 1936 мелодй ва баъд аз х,афтоду се сол дар соли 1389 х,и1фй / 2010 мелодй бо кушиши Мух,аммадалй Мувахдид ва Алиризо Х,айдарй таддидан гясх,сх, ва ба нашр расидааст.Тасх,ех,и тозаи «Ибтидонома» дар асоси нодиртарин нусхах,ои бозёфтшуда сурат гирифтааст, ки аз нусхах,ои дар ихтиёри устод Ч,алоли Х,умой буда, цадимтару дастнохурдатар мебошад (10, 11-15).
«Рубобнома» дуввумин маснавии шоир аст, ки пас аз тахрири «Валадиома» бо хох,иши дусюни шоир суруда шудааст. Аз руи нишоидоди Гулпинорлй, ки такя ба нусхае, ки камобеш пас аз 39 соли марги муаллиф (соли 74бх,./1445м.) ^аламй шудаву тах,ти шумораи 1475 дар китобхонаи Донишгох,и Истамбул иигахдорй
мешавад, аз 8091 байт ва 107 унвони мав syfl иборат аст (4, 68). ТиГж,и нишондоди ховаршинос, муаллифи китоби «Таърихи адабиёти Эрон» ЭдуардБраун 1056 байти«Рубобнома>>туркисг(6). Ин адабиётшииоси маъруф бо [щ гибос аз андешахри мусгашрици туркшинос Гип ашъори турки (1056 байт аз «Валаднома»)-и Султон Валадро аз цадимтарин намунахри шеърхри туркии Fap6ñ медонад: «Султон Валад на танхр ин ифтихорро дорад, ки вай пешцадам дар х,ар кори нек буда, ин мубохрт низ х,ак,к,и уст, ки ба коре мухрм мубодират ljycr, ки э^оди шеър барои ж миллат аст ва х,ар касе х,як, дорад аз чунин амале сарфароз бошад... .э^оди шеъри туркй мархуни ж нафар эронисг ва дар х,ак,1ПуП шохае аз шеъри форсй мебошад, ки дар тули нанч iyipny ним, яъне аз соли 1300 то соли 1850 милодй аз он сарчашма сероб мешавад ва аз он манбаъ файз мегарифтааст» (6). Султон Валад дар таърихи адабиёти турк макоме баробар ва бино ба цавли Гулпинорлй бартар аз Юнус Умре - шоири шефтаи таршупи Мавлоно, ки яке аз нахусгин шуарои туркзабон эътироф шудааст, дорад.
Адабиётшиноси рус М.С. Фомкин дар бораи шеъри туркии писари Мавлоно дар соли 1995 асаре бо номи «Султон Велед и его тюркская поэзия» навиштааст (15).
Абёти юнонии ин маснавиро адабнажухрни утришию олмонй Ван Х,аммер (Von Hammer), Мейер (Meyer), ( ïLievianiSalcmann) дар 0F03H асри 19 мавриди омузнш к,ярор додаанд. Баъдтар Бургюер (Burguiere) ва Мантраи (Mantrann) дар х,амдастй маколаи «Чаид шеъри юнонй ба расмулхати арабй аз к,ярпи сездах,ум»-ро чои мекунанд (10,9). Ч,анбаи фалсафии ин асарро файласуфи то^ик Хуршед Зиёев мавриди омузншу гах,к,и к, к,ярор додаст.
Маснавии охирини Султон Валад «Интих,онома» ном дошта, аз 110 номгуи мавзуотн ирфонй иборат мебошад. Теъдоди абёти ин маснавиро мусах,х,ех,и он Мух,аммадалии Хазонадорлу 7085 байт овардааст. Маснавии мазкур аз х,ар ipix,ar комилтарин асари назмиву насрии Султон Валад мах,суб меёбад. Мух,як,к,ик,и дигари то^ик Умар Сафар дар маколаи «На^ши «Интих,онома» дар ошной бо «Маснавии маънавй» пайванди рух,онии Султон Валадро бо бузургтарин ёдгории маънавии марбут ба ралами падараш мавриди омузнш к,ярор дода, бештар арзиши ахлоцй (иедагогй) ва равоншиносии онро таъкид кардааст. (7, 184-190).
Faiip аз ин осори манзум Султон Валад дар пайравии «Маориф»- и Султоиулуламо - чаддаш ва «Фих,и мо фих,й»-и
падараш асари мансуре бо номи «Маорифи Султон Валад» таълиф кардааст. Ба цавли Бадеъуззамони Фур^зонфар ин маснавй «хулосаи тацри ро гу мадолиси уст, ки худ тахрир карда ва шароити балогатро х,атталимкон маръй доштааст» ( 14, 243). Асари мазкур дар Эрой соли 1367 х,.п[. бо кушиши Надиб Моили Х,иравй тасх,ех, ва тавассути интишороти «Мавлавй» чои шудааст. Аммо мусахдех, х,арчанд ки нусхаи муътабари дар нимаи аввали асри х,ашт китобатшударо нусхаи асос iyipop додааст, аз дастрас нашудани нусхаи дар соли 788 х.идрии iyiviapñ цаламишуда, ки дар китобхонаи Салим-ого дар Туркия х,ифз мешавад, изгори таассуф намуда, мег^яд: «Умед аст дар оянда ин нусха низ дастёб гардад ва дар чопх,ои баъдии ин китоб мукобала ва сандида шавад»(12, 24).
Тардумаи туркии он ба ралами Малех,а Торикаё (Meliha Tarikahya) гааллуц дорад (4, 70). Султон Валад гибци навиштаи Абдулбоции Гулпинорлй асари фацех,и х,анафимазх,аб Насириддин Абулкосим Мух,аммадюсуф ал-Х,усейий ал-Маданй ас-Самарцаидиро (вафоташ 656х,. 1257м.) бо номи «Алфицх,-уннофеъ» аз арабй ба форсй тардумаи манзум кардаст.
Профессор Абдулманнони Насриддин дар маколаи «Сурату сирати Мавлоно дар кутуби маноциб» дар радифи дигар маохизу манобеъ аз сарчашмах,ои м^ътамад дар ом^зиши рузгору осори Мавлоно ба шумор омадани нигоштах,ои манзуму мансури Бах,оуваладро таъкид намуда, чунин мефармояд: «Асарх,ои писари Мавлоно- Султон Валад аз думла «Валадиома», (ки бо номи «Ибтидонома» низ машхур аст») «Рубобнома», «Интих,о-нома» ва «Маориф»-у ашъори У аз чумлаи манобеи тирози аввал дониста шудаанд» (3,58).
Аз осори манзуми Султон Валад, хосса «Интих,онома»-и у маълум мешавад, ки барои пайраву дой] узини арзандаи Мавлоно шудан, ба ом^зиши илми шеър низ пардохтааст. Вай гайр аз он ки кобилияти шеъргуй ва баёни шоиронаи аидешаро дар тиниат аз Мавлоно ба ирс дошт, бисёр i ах, vi ai кашидааст, то матлабх,ои х,адман густардаашро дар колаГш танги ар^зу цофияи назм устодона резад, х,атто бо забоин туркию юнонй низ.
Ин аст, ки номи Бах,оуддин Мух,аммад ибни Ч,алолиддин M ух, a vi vi ад ибни Бах,оуддин Мух,аммад, яъне Султон Валад дар цатори шоирони номвари адабиёти форсу тодики асрх,ои 13- 14 дар «Гулшани адаб» (3, 88-89), «Зиндагии шоирони номии Эрон»
(13,162-163) ва «Таърихи адабиёт дар Эрон» (8,705-712) баунвони намояндае аз сабки и рок,й бо зикри мухтасари тардумаи х,ол ва намунах,ои осораш ёд шудааст. Намунаи осори Султон Валад ба забонх,ои туркй, узбекй ва англисй низ тардума шудааст.
Х,амин гуна, Султон Валад дар таърихи адабу ирфони чах,онй нацши муассир гузошта, бо таълифи осори гаронмояи манзуму мансур на танх,о дар равнаци шеъру сухангустарии форсии тодикй, балки 1Ц1х,ап1 тавсеаи маслаки мавлавия, адабиёти турк ва идомаи ирфони амаливу назарй эхдимом варзидааст.
ПАЙНАВИШТ
1. Алимбеков А.Таърихи адабиёти турк (асрх,ои 13-17 )-Тошкеит: ТошДШИ, 2005
2.Балхй, Мавлоно ^алолуддини Румй. Куллиёти Шамс. Бар асоси чопи Бадеуззамон Фурузонфар. -Тетфон: Х,ермес, 2008
3.Бо корвони нур. Мак;олах,о дар бораи зиндагй ва осори Мавлоно Чалолуддини Румй ва мунтахаби газалх,о. Бо саъй ва э^тимоми Абдулманнони Насриддини Худандй.-Худанд: Гандинаи сухан, 2010
4.Гулпинорлй, АбдулбокД Мавлавия баъд аз Мавлоно. Нашри аввал. Тардумаи Тавфщи Субх,онй.-Тех,рон: Кантон, 1366.
5.Гулшани адаб.(Намунах,ои назм форсу тодик. Асрх,ои 13-14.) дилди 2. -Душанбе: Ирфон.- 1975
6.Дурд-3. Китобхонаи бузурги электронии адабиёти форсй. Тех,рон.
7.Сафар, Умар. Нак;ши «Интих,онома» дар ошной бо «Маснавии маънавй» /Юфтоби маърифат. Мадм^аи мацолот бахшида ба 800 -умин зодрузи Мавлоно ^алолуддини Балхй. Мураттиб ва мух,аррир Алии Мух,аммадии Хуросонй.-Душанбе: Пайванд, 2007
8.Сафо, Забех,уллох,. Таърихи адабиёт дар Эрон. Ч,.3. К,.2.-Тех,рон: Фирдавс, 1386
9.Сипах,солор (Исфах,солор) Фаридун ибни Ах,мад. Рисолаи Сипах,солор дар маноциби х,азрати Худовандгор. Бо муцаддима тасх,ех, ва таълщоти Мух,аммад Афшин Вафой. -Тех,рон: «Сухан», 1385 х,.ш/ 2007 м.
Ю.Султон Валад.Ибтидонома. Чопи аввал ба тасх,ех,и Мух,аммадалй Мувах,х,ид ва Алиризо Х,айдарй.- Тех,рон: Хоразмй, 1389*,.ш/ 2011м.
11.Султон Валад. Интих,онома. Нашри аввал. Бо муцаддима, тасх,ех, ва таълик;и Мух,аммадалй Хазонадорлу.-Тех,рон: Равзана, 1376.
12.Султон Валад. Маориф.чопи дуввум.Ба тасх,ех,и Надиб Моили Х,иравй.- Тех,рон: Мавлавй, 1377.
— 38 - _ НОМАИ донишгох
13.Фаршодмех,р, Нох,ид. Зиндагии шоирони номии Эрон /Интихоби Нох,ид Фаршодмех,р.- Тех,рон: 1385.
14.ФурУзонфар, Бадеъуззамон. Шарх,и ах,вол ва осори Мавлоно. Бо кушиши Ч,аъфари Рандбар ва Масъуди Миршох,й-Душанбе: Китобхонаи устод Халилй, 2007.
15.www.biblioclub.ru.
Кратко о жизни и творчестве Султана Валада Ш. Шарифов
Ключевые слова: Мавлоно Джалолуддин Руми, Султон Валад, "Мавлавия", «Ибтидонома», «Рубобнома»
Статья посвящена жизни и творчеству старшего сына выдающегося персидско-таджикского мыслителя и поэта Джалолуддина Руми - Султона Валада (1224-1312), которого один из крупнейших тюркских мавлавиеведов А. Гулъпнорли считает истинным основателем ордена «Мавлавия », известного в Европе под названием «Орден странствующих дервишей». Автор даёт краткие сведения о диване стихов Султона Валада, трех его месневи: «Ибтидонома», «Рубобнома», «Интихонома», прозаическом произведении «Маорифи Султон Валад» и написанной в подражание книге его отца «Фихи мо фихи» («В ней то, что в ней»).
On Sultan Valad's Life and Creation in a Nutshell Sh. Sharifov
Keywords: Mavlono Jaloliddin Rumi, Sultan Valad, "Mavlaviya", "Ibtidonoma", "Rubobnoma " The article is dedicated to the life and creation of Sultan Valad (12241312), the senior son of the outstanding Persian-Tajik thinker and poet Jaloliddin Rumi; the former is considered by one of the biggest Turkic mavlavieds A.Gtdphorli as the genuine founder of "Mavlaviya" order known in Europe under the title "The Order of Wandering Dervishes (monks). The author gives in a nutshell the data about Sultan Valad 's divan of poems, his three mesnavis: "Ibtidonoma", "Rubobnoma", "Intikhonoma" prosaic work "Maorifi Sulton Valad" and the book "Tikhi mo Tikhi" (it contains that what it does) written as an imitation to his father
