Научная статья на тему '“ОММАВИЙ МАДАНИЯТ”ГА ҚАРШИ КУРАШДА МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИНГ ЎРНИ'

“ОММАВИЙ МАДАНИЯТ”ГА ҚАРШИ КУРАШДА МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
284
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
қадрият / миллий руҳ / “Оммавий маданият” / глобаллашув / камолот / тарбия / аҳлоқ ва жамият / баркамол шахс тарбияси

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Иброхим Файзиев

Мақолада қадрият тушунчаси, унинг инсон ва жамият ҳаётидаги роли, глобаллашув жараёнлари таъсирида қадриятлар тизимида рўй бераётган ўзгаришлар ва уларга қарши курашиш масалалари таҳлил қилинган. “Оммавий маданият” ва унинг салбий оқибатларини бартараф этишда миллий қадриятларнинг ўрни очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“ОММАВИЙ МАДАНИЯТ”ГА ҚАРШИ КУРАШДА МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИНГ ЎРНИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

"OMMABHH MA^AHHAT'TA KAPmH KYPAm^A MH^IHH

KA^PHHT^APHHHr yPHH

Иброхим Файзиев

ТВЧДПИ укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада кадрият тушунчаси, унинг инсон ва жамият хаётидаги роли, глобаллашув жараёнлари таъсирида кадриятлар тизимида руй бераётган узгаришлар ва уларга карши курашиш масалалари тахлил килинган. "Оммавий маданият" ва унинг салбий окибатларини бартараф этишда миллий кадриятларнинг урни очиб берилган.

Калит сузлар: кадрият, миллий рух, "Оммавий маданият", глобаллашув, камолот, тарбия, ахлок ва жамият, баркамол шахс тарбияси

КИРИШ

Мустакилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб баркамол авлод тарбиясига алохида эътибор берилиб келинмокда. Келажакда жамиятимиз тараккиёти, Ватанимиз равнаки ёш авлоднинг камолоти, илмий салохияти, миллий ва умумбашарий кадриятлар асосида тарбия топишига боглик. Халкаро майдонда мафкуравий, гоявий ва информацион курашлар кучайиб бораётган хозирги мураккаб ва тахликали даврда ёшларимизни мафкуравий хуружлардан химоя килиш, юртдошларимизнинг хаётга онгли муносабатини шакллантириш, ён атрофда юз бераётган вокеаларга дахлдорлик хиссини ошириш мамлакатимиз мустакиллиги, тинч осойишта хаётимизга хавф тугдириш мумкин булган тажовузларга карши изчил кураш олиб бориш ахборот-ресурс марказларининг фаолияти дастурига айлантирилган холда иш олиб бориш талаб этилади. "Кимдир уни (бу даврни) сунгги технологиялар замони деса, кимдир тафаккур асри, яна биров ялпи ахборотлашув даври сифатида изохламокдалар Аммо, купчиликнинг онгида бу давр глобаллашув даври тарикасида таассурот уйготмокда. Бундай таассурот, куп томондан масаланинг мохиятини тугри ифодалайди.Нега деганда, хозирги пайтда ер юзини кайси чеккасида кандай вокеа юз бермасин, одамзод бу хакда дунёнинг бошка чеккасида зудлик билан хабар топиши хеч кимга сир эмас,-деб ёзади юртбошимиз. Шу маънода, глобаллашув - бу аввало хаёт суратларининг бекиёс даражада тезлашуви демакдир"[1].

Маънавий сохадаги тахдидларни урганишда маънавий жараёнларнинг глобаллашувини эътибордан четда колдирмаслик керак. Бу — маънавий, гоявий

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

таъсир утказиш имкониятларининг кенгайиши окибатида унга Ер юзининг барча минтакалари тортилганлигини, маънавий ва мафкуравий кураш умумбашарий микёс касб этганини ифодаловчи тушунчадир.

АСОСИЙ ЦИСМ

Мустакиллик туфайли маданий-маънавий хаётимизда уйгониш юз берди, халкимиз эзгу-ниятлари руёбга чика бошлади, авлод-аждодларимиз босиб утган тарихий тараккиёт йулини, фаолиятини чукур урганишга муваффак булдик. Миллий, маънавий кадриятларимизга эътибор ва кизикиш кучайди. Муканна, Темур Малик, Мангуберди сингари миллий кахрамонларимиз хаёти билан танишиш имкониятига эга булдик. Шак-шубхасиз, биз яшаб турган давр келажак тарихимиз учун мухим ахамиятга эга. Шунинг учун хам, истикболимизга катта кизикиш билан караб, миллатимиз такдирини уйлаб, тарих олдидаги масъулиятимизни чукур хис килиб, утмишимизга диккат ва эътибор билан назар ташлаб, маьнавий-маданий меросимизни, асрлар мобайнида яратилган ва наслдан-наслга утган ажойиб маънавий кадриятларимизни кайтадан тиклашимиз лозим. Миллий, маънавий кадриятларимизни урганишда ва ривожлантиришда халкимизнинг куп асрлик анъаналари, маданияти, урф-одатлари, байрамлари, бой кадимий мероси узининг алохида урни ва ахамиятига эга. Халкимизнинг асрлардан асрларга мерос булиб келаётган миллий кадриятлари узок тарихий жараёнда шаклланган. Уларнинг утмиши уч минг йилдан ортик даврни узида мужассамлаштирган Марказий Осиё цивилизациясини яратди. Бизнинг миллий, маънавий кадриятларимиз ана шу цивилизацияга хос жихатлар: тугилган макон ва она юртга эхтиром, авлодлар хотирасига садокат, катталарга хурмат, муомалада мулозамат, хаё, андиша кабиларнинг устуворлиги билан хам тавсифланади. Утмишга, маданий меросга хурмат, бу, энг аввало, унинг яратувчиси, ривожлантирувчиси булган- халк оммасига курсатилган иззат-икром, мехр-окибатдир.

Утмишимизни канчалик яхши билсак ва эъзозласак, хозирги даврни, мустакиллигимиз истикболи ва ахамиятини шунчалик чукур ва мукаммал тушунамиз. Кадрият тушунчасининг ижтимоий фалсафа нуктаи назаридан таърифлари купгина илмий адабиётларда турли хил ёндашувларнинг мавжудлигини, баъзан эса уларнинг бутунлай бир-бирини инкор этиш холлари хам учрайди. Масалан, "Фалсафа энциклопедияси" да кадрият тушунчаси куйидагича тавсифланади: "Кадрият фалсафий ва социологик тушунча. У биринчидан, бир объектнинг ижобий ёки салбий кийматини, иккинчидан, ижтимоий онгнинг норматив белгиловчи-бахоловчи жихати (субъектив кадриятлар ёки онг кадриятлари)ни ифода этади" Фикримизча, бундай таъриф,

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

мазкур категорияни ута сигимдор килиш билан бирга унинг асл мохиятини аниклашда бир катор илмий чалкашликларни келтириб чикармокда. Кадриятлар билан боглик муаммолар хозирги даврга келиб файласуфлар ва тадкикотчиларнинг диккатини жалб этаётган асосий мавзулардан бирига айланаётганлигининг сабаби, унинг демократия тамойиллари билан уйгунликда булишидадир. Т.Абдуллаев "Турмуш сохасида миллий ва умуминсоний кадриятларнинг диалектикаси" номли докторлик диссертациясида турмушдаги миллий ва байналминаллик муносабатларини, улар билан боглик кадриятларни тахлил килган.[2]

И.Саифназаров, Ф.Саифназаровалар фикрича, "миллий-маънавий кадриятлар - мураккаб ижтимоий-рухий ходиса булиб, у миллатнинг тили, маданияти, тарихи, удумлари, жамики маънавий бойликларини камраб олади". [3] Фикримизча кадрият дейилганда, инсон ва инсоният учун ахамиятли булган, айрим халк, миллат, элат ёки ижтимоий гурухларнинг узларининг тарихий тараккиёт жараёнида яратган, уз манфаатлари ва максадлари йулида хизмат киладиган барча моддий ва маънавий бойликлар мажмуини тушунмок лозим. Х,ар кандай кадрият инсон фаолиятининг махсули, унинг атроф-мухитга нисбатан булган муносабатининг ифодасидир. Инсон йук жойда бирон нарсанинг кадр -киммати булмайди. Кадриятлар инсоннинг турли сохадаги, аввало, ишлаб чикариш, мехнат сохасидаги фаолияти учун зарур булган ва фойда келтирадиган нарсалар, ходисалар ва маънавий жараёнлар мажмуи билан боглик равишда юзага келади. Маънавий кадриятлар, шу жумладан, юксак маънавият, одоб-ахлок, имон, эътикод, инсофу диёнат, яхши хулк-атвор инсонда уз-узидан пайдо булмайди. Маънавиятнинг узи эса, инсонга хос хусусият булиб, у жамият хаёти, тарбия, мехнат, хаёт тажрибаси жараёнида шаклланиб, сайкал топиб, рухий мохиятга айланади. Ёшларга бериладиган тарбия, ахлок, юксак маънавият хакидаги тушунчалар канчалик эртарок бошланса ва тарбияланса, унинг самараси шунчалик кучли булади. Мустакилликка эришганимиздан кейин ёшлар тарбиясининг мазмун ва мохиятида, усуллари ва шаклларида узгаришлар руй бера бошлади. Таълим-тарбияда миллий кадриятларни шакллантириш ва ривожлантириш асосий урин тутадиган булди. Тарихимиз, маданиятимиз, миллий урф-одатларимизга эътибор кучайди. Ёшларда миллий гурурни шакллантириш ва мустахкамлашга алохида ахамият берилаётганлиги фикрларимиз исботидир. Барпо этилаётган янги мухитда ёшларда маънавий эхтиёжларнинг ортиб бораётганлигини хам сезиш мумкин. Маънавий эхтиёжларнинг шаклланиши, уларни кондириш моддий эхтиёжларга нисбатан анча кийин ва мураккаб кечади. Маънавий эхтиёжлар хар бир шахсда унинг рухияти, дунёкараши, ахлокий

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

^asunarnapura öoFnHK xonga Typnu gapmaga Ba Typnu cu^ar KypcaTKH^napHra эга öynagu. MatHaBHH эxтнe:®пap aKnHH, axnoKUH, axnoKufi, hhmhh, cuecHH, gHHHH, ^anca^HH эxтнe:®пapнннг Ma^MyacugaH uöopargup. By ^apaeH aöpuM HHcoHnapga ce3runap, TacaBBypnap, ugpoKnap, TyHFynap op^anu maKnnaHagu, öomKanapga эca Ta^aKKyp xogucanapu öunaH öoFnHK xonga Kenagu.

Emnap MatHaBHH эxтнe:®napн h^hmohh Ma3MyHH ^uxargaH MunnHH MagaHHaTra, KagpuaTnapra, yp$-ogar Ba aHtaHanapra acocnaHuö maKnnaHuö öopMoKga. Bapna gaBnarnapga, ^aMHKH h^thmohh Ty3yMnapga hhcoh энг onHH KagpuaT, geö xucoönaHagu. ^apxaKHKaT, Tapux xaM, TapuxuH TapaKKueT xaM hhcoh ^aonuaragaH öomKa Hapca эмac. HcnoM TatnHMoTHga hhcohhhot TatnHM-Tapöuacu, ogoö-axnoKH xaKHga ^yga Kyn KHMMarnu Macnaxarnap, $HKp-Mynoxa3anap MaB^yg. MyKaggac KyptOHH KapHM Ba xagucu rnapu$ HHCOHHHHr MatHaBHH KaMonoTH ynyH öeKuec MaHÖa экaнnнгн xaMMaMH3ra MatnyM. fflapK Myra^aKKupnapu, onHMy ynaMonapu ToMoHHgaH acpnap gaBoMHga ogoö-axnoKKa oug MHHrnaö KHToönap, XHKMaTnap aparunraH. hhcohhh ynyFnam, yHgaru WKcaK $a3HnarnapHH KyHnam, pyxuH, MatHaBHH noKnuru xaKHga KaHFypum xap öup TapuxHH öocKH^ra xoc öynraH HHTunumgup. ^aMHaT TapaKKueTHga Typnu y3rapumnap pyö öepuö Typagu. OgaMnapHHHr gyHeKapamu, $HKpu, Ta^aKKypu, gHHHH Foanapu y3rapuö, aHrunaHuö Typagu. ^eKHH xaMMa BaKTga xaM hhcoh MoxuaTHHH aHrnam, yHHHr ogoöu Ba axnoKH, hmohh Ba эtтнкogн, KoöunuaTH Ba ucretgogHHH nyKyp ypraHHm Macanacu эcкнpмaнgн. hhcohhhot hhkh ry3annuru, Kagp-KHMMara KagHMgaHoK fflapK $aönacy$ Ba onHMnapHHH KH3HKTHpuö KenraH. yhh "kohhothh^ rynTo^H", "öyryH MaB^ygoTHHHr capgopu, gypy raBxapu", "TeHru HyK", geö aramra acocuH caöaö xaM aHa myHga.

^aMuaT MatHaBuaTHHH maKnnaHTupum Ba puBo^naHTupumga, axnoKHH KagpuaTnapHH THKnamga Tapöua, TatnHM coxanapuHHHr axaMHaTH öeHHxoa KairagHp. Ogoö-axnoK, TatnuM-Tapöua coxacugaru KagpuaTnapHMH3 öu3nap ynyH $aKar MunnuH MepocruHa эмac, öanKH HHcoHHaT MatHaBHH xaeTH gaBoMuga KaTTa ypuH onumu MyMKHH öynraH MatHaBHH öoönHK xaMgup. AHa my MunnHH, axnoKHH KagpuaTnapuMH3HH THKnam, ynapgaH Tyna öaxpaMaHg öynum, em aBnogHH ynap öunaH TaHumTupum MycTaKHnnurHMH3HH MycTaxKaMnamga, ogaMnapga HHcoHnapBapnuK, BaraHnapBapnHK cuHrapu $a3unaTnapHH Kapop TonTupumga MyxHM oMHn öynuö xH3MaT Kunagu. axhokhh KagpuaTnap KHmunapHHHr öup-öupnapura, y3napu MaHcyö ®;aMoara, BaTaHra HucöaTaH TapuxaH TapKuö TonTaH MyHocaöaTnapuHH H^oganafigu. AxnoK, MyaöaH xynK-aTBop, ogoö, xaTTH-xapaKaT, Kouga Ba TaMoHunnap Ma^MyacugaH TamKHn Tonagu. Ogoö, HopMa Ba TaMoHunnap KumunapHHHr y3apo MyHocaöaTnapuga MaB^yg öynagu. AHHaH my MyHocaöarnap

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

натижасида яхшилик ва ёмонлик, бурч, виждон, ор-номус, адолат, бахт каби тушунчалар хосил булади.

Хрзирги вактда жамиятимиз олдида турган мухим вазифалардан бири -ёшларда ватанпарварлик туйгусини шакллантириш умумтаълим мактабларида олиб борилаётган таълим-тарбия ишлари тизимининг асосий максадига айлантириш. Ёшларда уз Ватани билан фахрланиш туйгуси уз-узидан пайдо булмайди. Ватанга булган мехр-мухаббат одамнинг калбига она сути билан бирга киради. Инсонда юртга, Ватанга мухаббат, келажакка ишонч туйгуларини шакллантириш ва ривожлантириш мухим ахамиятга эга[4].

ХУЛОСА

Ёшларни миллий кадриятлар асосида тарбиялаш уларнинг ижтимоий фаоллигини оширишга хизмат килиб, маънавий комилликка эришувида асосий ва белгиловчи омил вазифасини утайди. Юкоридагиларга асосланиб, куйидаги хулосаларга келиш мумкин:

- кадриятлар ижтимоий хусусиятга эга булиб, кишиларнинг амалий фаолияти жараёнида шаклланади ва ривожланади;

- халкимиз томонидан яратилган кадриятлар муайян ижтимоийтараккиётнинг махсули булса хам, уз навбатида, жамият тараккиётига, харбир фукаро, айникса, ёшлар тарбиясига, нихоятда катта таъсир курсатадиганмухим омил хамдир;

- миллий, маънавий кадриятларимизнинг барча турлари инсоннинг фаровон хаёт кечиришини, эркин яшаши, маънавий-ахлокий камол топишиучун хизмат киладиган воситалар хисобланади. Мамлакатнинг келажаги, унинг ижтимоий-сиёсий ва иктисодий баркарорлиги шубхасиз ёшларнинг кулида. Баркамол, юксак маънавиятли шахслар, Ватанга садокат рухида ёшларни тарбиялаш бугунги куннинг долзарб масалаларидан биридир.

Бугунги глобаллашув даврида бизнинг асосий вазифамиз - уни турли хил ахборот хужумларидан, четдан кириб келаётган бегона мафкурадан асрашдир. Бирок, дунёнинг баъзи кучлари вазиятни янада кучайтиришга харакат килмокда. Хусусан, "оммавий маданият" номи остида хар доим зуравонлик ва гегемониядан фойда олган кучлар турли хил салбий фикрларни кенг таргиб килмокда. Бу жараён бугунги кунда рокк ва поп мусикасини, бошка жанрларда, сериалларда, кунгилочар тадбирларда, уйинлардаги барча видео ва филмларни камраб олади. "Оммавий маданият" деган ном остида антик-маданият таркалиб бормокда.

Социологларнинг таъкидлашича, "оммавий маданият" тарафдорлари номаълум йуналишда сузаётган одамлардир. Бундай киши учун ахлок тамойиллари иккинчи даражали хисобланади, чунки унинг онги асосан оддий,

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

примитив ва кераксиз нарса ва масалаларга каратилган. Мустакил ривожланиш йулини танлаган ва янги жамият курадиган хар бир миллат учун ахлок ва миллий маданиятни саклаб колиш ва ривожлантириш, энг долзарб ва устувор вазифадир.

REFERENCES

1. Каримов И А. Юксак маънавият - енгилмас куч. Тошкент.: "маънавият", 2008, -Б.110-111.

2. Примова Ф. Оилавий муносабатларда миллий ва диний кадриятларни тутган урни. - Тошкент:Маънавият, 1999. -Б 367.

3. Тураев Б. Информационное свойство пространства и времени // Естествознание и философия. III международний семинар. — Санкт- Петербург: 1992.

4. Ёкубова М. Ижтимоий тараккиёт ва маданиятнинг ахборотлашуви. -Тошент:Нишон-Ношир. 2010. Б-47

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.