Научная статья на тему 'ОМБОР ХИСОБ-КИТОБ ОПЕРАЦИЯЛАРИ МАЪЛУМОТ БАЗАСИНИ ЯРАТИШ'

ОМБОР ХИСОБ-КИТОБ ОПЕРАЦИЯЛАРИ МАЪЛУМОТ БАЗАСИНИ ЯРАТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
93
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
архитектура / ахборот / мижоз / сервер / структураланган сўровлар тили / маълумотлар базаси / бошқарув тизими / цикл / architecture / information / client / server / structured query language / database / control system / loop

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Толаниддин Рамзиддинович Нурмухамедов, Абдулхай Абдулатифович Азимов

Маълумотлар базасини омбор операцияларини ҳисобга олиш мақсадида қўлланилиши кўрсатилган. Қайд этилишича, "мижоз-сервер" архитектураси асосида маълумотлар базасини бошқариш тизимини яратиш вагон депоси автоматлаштирилган ахборот тизимида самарали ҳисобланади. Келажакда омборда хисоб-китоб ҳамда бухгалтерия операцияларини бажарувчи автоматлаштирилган тизим кўп даражали архитектурага эга бўлади. Таклиф этилаѐтган мижоз-сервер архитектурасини тузилган сўровлар тилида ишлайдиган маълумотлар базаси серверидан фойдаланишга йўналтирилган, фойдаланувчилар сони кўп бўлган ахборот тизимига қўллаш мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

It is demonstrated that the database is used for the purpose of accounting for warehouse operations. It should be noted that the creation of a database management system based on the "client-server" architecture is effective in the automated information system of the wagon depot. In the future, the automated system for accounting and accounting operations in the warehouse will have a multi-level architecture. The proposed client-server architecture can be applied to an information system with a large number of users, oriented to the use of a database server operating in a structured query language.

Текст научной работы на тему «ОМБОР ХИСОБ-КИТОБ ОПЕРАЦИЯЛАРИ МАЪЛУМОТ БАЗАСИНИ ЯРАТИШ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-192-199

ОМБОР ХИСОБ-КИТОБ ОПЕРАЦИЯЛАРИ МАЪЛУМОТ БАЗАСИНИ ЯРАТИШ

Толаниддин Рамзиддинович Нурмухамедов

Транспортда ахборот тизимлари ва технологиялари кафедраси профессори,

т.ф.д.,

Тошкент давлат транспорт университети E-mail: ntolaniddm@mail. ru

Абдулхай Абдулатифович Азимов

Транспортда ахборот тизимлари ва технологиялари кафедраси ассистенти, Тошкент давлат транспорт университети E-mail: azimovabdulhay 1915 @gmail .com

АННОТАЦИЯ

Маълумотлар базасини омбор операцияларини хдсобга олиш максадида кулланилиши курсатилган. Кайд этилишича, "мижоз-сервер" архитектураси асосида маълумотлар базасини бошкариш тизимини яратиш вагон депоси автоматлаштирилган ахборот тизимида самарали хдсобланади. Келажакда омборда хисоб-китоб хдмда бухгалтерия операцияларини бажарувчи автоматлаштирилган тизим куп даражали архитектурага эга булади. Таклиф этилаётган мижоз-сервер архитектурасини тузилган суровлар тилида ишлайдиган маълумотлар базаси серверидан фойдаланишга йуналтирилган, фойдаланувчилар сони куп булган ахборот тизимига куллаш мумкин.

Калит сузлар: архитектура, ахборот, мижоз, сервер, структураланган суровлар тили, маълумотлар базаси, бошкарув тизими, цикл

ABSTRACT

It is demonstrated that the database is used for the purpose of accounting for warehouse operations. It should be noted that the creation of a database management system based on the "client-server" architecture is effective in the automated information system of the wagon depot. In the future, the automated system for accounting and accounting operations in the warehouse will have a multi-level architecture. The proposed client-server architecture can be applied to an information system with a large number of users, oriented to the use of a database server

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-192-199

operating in a structured query language.

Keywords: architecture, information, client, server, structured query language, database, control system, loop

КИРИШ

Омбор хисоби операцияларининг автоматлаштирилган ахборот тизимининг асосини маълумотлар базаси ташкил этади. Маълумотлар базасини бошкариш тизими (МББТ)-бу омборда бухгалтерия операцияларини самарали бажариш ва маълумотлар билан ишлашга имкон берадиган куп компонентли дастурий таъминот: маълумотларни ёзиб олиш, чикариб олиш, янгилаш, бошкариш, маълумотлар массивларини ташкил килиш ва уларни оптималлаштириш имконини беради [1-2].

МББТнинг афзаллиги-бу турли хил буйрукларни бажариш ва администратор томонидан сакланган маълумотларни бошкариш, компьютернинг ишлаши, захиралашни созлаш ва умуман тизимни тиклашдан иборат.

Ахборот массивлари умумий тупламга эга ва дастурий таъминот хамда маълумотлар базаларининг (МБ) узидан иборат. Илова дастури махсус ажратилган булиб, у купинча ихтисослашган компаниялар томонидан ишлаб чикилади ва амалга оширилади. Мижоз учун таркибий кисмлар ихтисослашган компаниялар томонидан ишлаб чикилган ва ишга туширилган умумий максадли дастурлардир. Улардан фойдаланиб, фойдаланувчилар махаллий ёки узок иш станциясида сакланадиган маълумотларга кириш имкониятига эга. Маълумотлар сервер станцияси томонидан бошкарилади ва мижозлар суров юбориш оркали у билан узаро алокада булишади. Сервер станцияси кабул килинган хар бир суровни кайта ишлайди ва натижаларни тегишли мижозга юборади.

АСОСИЙ ЦИСМ

Омборнинг хисоб-китоб, бухгалтерия операциялари маълумотлар базасини ташкил этиш имконини беради:

- ахборотдан бир нечта, куп фойдаланувчилар учун иловаларни ёзиш тез ва арзон;

- сакланган маълумотлардан мослашувчан кобилиятидан фойдаланиш, унга тез киришнинг турли усулларини куллаш;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-192-199

- ахборотнинг самарадорлиги, ишончлилиги ва махфийлигини ошириш, шунингдек, уни бузилиш ва халокатдан химоя килиш.

Маълумотлар базаси икки позиция асосида курилади: фойдаланувчи ва маълумотлар базаси тизимидан. Маълумотлар базаси фойдаланувчилар учун мантикий боглик ахборотлар туплами булиб, маълумотлар базаси тизими учун эса одатда дискда сакланадиган байтлар кетма-кетлигидир [3-5].

Вагон омбори хисоб-китоб, бухгалтерия операциялари MySQL маълумотлар базалари дастури томонидан амалга оширилади. Ишлаб чикдлаётган ахборот тизими микёси буйича куп гурухлигига мансуб булиб, бир нечта фойдаланувчилар томонидан ахборотдан фойдаланишга каратилган, тармок структураси локал, SQL-серверлари дастурлари (маълумотлар базаси серверлари) асосида яратилган.

Омбор товар-моддий бойликларини (ТМБ) хисоб-китоб, бухгалтерия операциялари автоматлаштирилган ахборот тизимида мижоз-сервер архитектураси асосида бажарилади. Келажакда тизим куп даражали архитектурага эга булади ва куйи даражадаги бошка тизимлар билан богланади.

Мижоз-сервер архитектурасининг асосий тушунчаларини куриб чикамиз. Мижоз-сервер (Client-server) - бу хисоблаш ёки тармок архитектура булиб бунда юкланиш хизмат курсатувчи серверлар ва мижозлар уртасида вазифалар таксимланиш натижасида бажарилади. Купинча, мижозлар ва серверлар компютер тармоги оркали узаро алокада булиб, хар хил техник воситалар, курилмалар ва дастурий таъминот булиши мумкин. Файл-сервер архитектурасидан фаркли уларок, "икки погонали мижоз-сервер" туридаги таксимланган маълумотларни кайта ишлаш серверда "мижоз-сервер" архитектурасида МББТ томонидан бошкариладиган маълумотлар базаси жойлашган деб тахмин килади. Дастлаб, ушбу даражадаги тизимлар классик икки боскичли мижоз-сервер архитектурасига (икки боскичли архитектура) асосланган эди.

Мижоз-сервер архитектурасини схематик тарзда 1-расмда курсатилганидек ифодалаш мумкин.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-192-199

ID

MH^Ü3 1 (HnoBaHHHr MH^O3 KHO MH, Mat^yMOTnap 6a3 acHHH SornKapurnHHHr mh^O3 KHOMH, TapMOKKa KHpum)

IZZI

MH^O3 2 (unoBaHHHr MH^O3 KHOMH, Mat^yMoT^ap 6a3 aoHHH SomKapumHHHr MH^O3 KHOMH, TapMoKKa KHpHm)

Mab^yMoT^ ap oepBepu MnoBaHHHr oepB

6a3aoH

ep khomh

C_1

MH^O3 n (unoBaHHHr MH^O3 KHOMH, Mat^yMoT^ap 6a3 aoHHH SomKapurnHHHr MH^O3 KHOMH, TapMoKKa KHpum)

1-paoM. Mu^o3-oepBep apxHTeKTypaoHHHHr cxeMaTHK KypuHHmu

KoMmoTep-cepBepjiap

TapMOK aacrypHH TabMHHOTH

MEET

oHja^aHVBH

ME

1 -MH>K03HHHr

IHK

^aÖH^^apHH MB yjaTHm

MEET {

®onga^aHyBHH

ME

n-MH^o3HHHr

mK

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-192-199

2-расм. Мижоз-серверли ахборот тизимининг тузилиши

Мижоз-сервер дастури-бу маълумотлар базаси серверларидан фойдаланишга асосланган ахборот тизими (2-расм).

Илова коди мижоз томонида бажарилади, унга охирги фойдаланувчи интерфейсини куллаб-кувватловчи, хисоботларни ишлаб чикарадиган ва дастурга хос бошка функцияларни бажарадиган компонентлар киради.

Илованинг мижоз кисми маълумотлар базасини бошкариш дастурининг мижоз кисми билан узаро таъсир килади, бу аслида дастур учун МББТнинг индивидуал вакили хисобланади.

Мижоз-сервер архитектураси куп сонли фойдаланувчиларга эга булган ахборот тизими учун амал килади, у дастурларни ажратади ва уларни янада самарали ишлайдиган жойга жойлаштиради. Мижоз-сервер архитектураси структураланган SQL суровлар тилида ишловчи МБ серверларидан фойдаланади. Улар кидирув операцияларини бажарадилар, маълум параметрлар буйича ажратадилар ва маълумотларни бирлаштирадилар.

Мижоз тармок оркали буйрук юбориб маълумотлар базасига SQL баёноти шаклида суров такдим этади. Серверлар уларни тузади ва жавоб беради [4-7].

3-расмда мижоз-сервер архитектураси ва дастурлар компонентларининг таркатилиши курсатилган. Мижоз-сервер архитектураси, файл-сервер архитектурасидан фаркли уларок, махсус серверда ахборотни кайта ишлайди.

Тaкдимот дaрaжaси Фойдaдaнyвчи интерфейси МББТ мурожат этип йурикномаси. бизнес-мaнтик

Бизнес-мaнтик /1_\

Si-/ Caкдaнaдигaн процедрлар

Мaьлyмотлaргa кириш дaрaжaси Суровый оажариш. транзакцияларга ишлов бериш .Фaйддaрни сaкдaш

Мижоз Сервер

3^см. Мижоз-сервер aрxитектyрaси вa дaстyрий тaъминот

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-192-199

K0Mn0HeHTnapHHH TapKarum

Ax6opoT TH3HMH gacTypnap Ma^Myu Ba KOMnwTep TexHHKacHHH y3 unura onagu Ba Myan^H MaB3y coxacugaru MatnyMoraapHu caKgam Ba Kama umnamHH TaMHHnangH.

ToBap-Moggun SoHnuKnapHu xuco6-кнтo6ннн TamKunnamTupum MaKcaguga xaMga 6yxranTepua xucoSuhu TamKun этнm ynyH MatnyMoraap 6a3acura 6ywMnap (TME) Tyrpucugaru ax6opoT Kymunagu. By TME 6yxranTepua SynuMu TOMOHugaH gapxpn cap$ этнпagнгaн MaTepuannapHu Ha3opaT Ku^um umkohuhu 6epagu HeraKu 6at3u 6up MaTepuannap gapxon umnaTunagu Ba aBTOMaruK Tap3ga pynxargaH nuKapunagu [2]. ToBap-Moggun SoHnuKnapHu xap 6up пoзнцнacн y3uHuHr x,aeT цнкпнгa эгa (4-pacM).

XapHj

3thih

PeacajianiTHpHin

Xuoo6gaH HHKapum

Xhoo6othh OoMganaHHmra

onu6 6opum 1—^ KupuTum 1->

^ OoMganaHum vL gaH HHKapum

^ohhhh y3rapTHpum

TabMupnam D мogepннзaцнпam

4-paoM. BaroH genoou oM6opu TME пoзнцнaпapннн x,aeT цнкпн

X,ap 6up пoзнцнa y3ura xoo xyoyoH^raapra эra 6ynumH MyMKHH. Eup xun TME, xapaKargaru TapKu6HH 6yTnoBHH KHOMnapuHH 6up-6upugaH ^apKnam ynyH, ynapHH нgeнтн$нкaцнflпam 3apyp. EyHHHr ynyH oepua paKaMH eKH нgeнтн^нкaцнa 6enruoH umnaranagu. ME TypKyMnamraH MatnyMoTnapHH y3 HHHra onraH MatnyM ^opMargaru maKnura эгa. Ynap y3apo 6ofhhk,

6upranHKga oaKgaHaguraH MatnyMoTnapHH TamKU xoTupaga 6upnamTHpagH Ba ynap y3 MaKoagnapura эpнmнm ynyH Kupum MatnyMoTnapH ou^araga umnaTunagu.

XY.HOCA

om6op TME xHoo6ra onum gaoTypnapu x,hoo6-khto6 umnapHH 6omKapumHH oogganamTHpagu, um ^apaeHnapuHH oooHnamTHpagu Ynap ннвeнтapнзaцнa Kunum Ba TaMupnam^KHnupoBKa umnapHHH 6a^;apumga umnaranaguraH

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-192-199

жихозларнинг мавжудлигини назорат килиш, шунингдек ТМБ харакатини кузатиш учун ишлатилади.

Омбор хисоб-китоб ишларини автоматлаштириш учун хисоблаш техникалари мажмуаси, дастурий таъминот ва улар биргаликда - омборни бошкариш тизимини ташкил этади.

Автоматлаштирилган ахборот тизимидан фойдаланиш куйидаги афзалликларни беради:

- бир жойда турли юкларни бирлаштириш натижасида ораликларни тежаш;

- омбор майдонидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш;

- инсон омилига булган эхтиёжни камайтириш;

- ТМБ, бутловчи кисмлар ва бошка ускуналар таъминотидаги хатоларни минималлаштириш;

- ТМБларни саклаш ва кучириш харажатларини камайтиради;

- омбор ва бухгалтерия уртасидаги узаро таъсир харажатларини чикариб ташлаш имкони яратилади;

- омбор технологик жараёнларини тезлаштиради;

- ТМБ захиралари, колдиклари устидан тезкор назоратни таъминлайди;

- товарларни сотиб олиш ва жойлаштиришга сарфланган ресурсларни олдиндан хисоблаш имкониятини таъминлайди.

REFERENCES

1. Нурмухамедов, Т. Р., & Гулямов, Ж. Н. (2022). Технологический процесс склада вагонного депо при автоматизации учетных операций. In SUSTAINABLE DEVELOPMENT FORUM 2022 (pp. 132-137).

2. Швецов В.И. Базы данных: учебное пособие для СПО / Национальный Открытый Университет «ИНТУТИТ». - Саратов: Профобразование, 2019. - 219 с.

3. Бурков, А. В. (2016). Проектирование информационных систем в Microsoft SQL Server 2008 и Visual Studio 2008.

4. Сенченко П.В. Организация баз данных: учебное пособие. - Томск: ФДО, ТУСУР, 2015. - 170 с.

5. Петкович Д. Microsoft SQL Server 2012. Руководство для начинающих: Пер. с англ. - СПб.: БХВ-Петербург, 2013. - 816 с.

6. Ramziddinovich, N. T. (2022). Automated System of Accounting Operations in the

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-192-199

Car Depot Warehouse. Central Asian Journal of Mathematical Theory and Computer Sciences, 3(6), 49-54.

7. Уткин В.Б., Балдин К.В. Информационные системы и технологии в экономике: Учебник для вузов. - М.: Юнити-Дана, 2017. - 335 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.