Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА “ТАРБИЯ” ФАНИНИ ЎҚИТИШГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР ВА ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА “ТАРБИЯ” ФАНИНИ ЎҚИТИШГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР ВА ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

120
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Тарбия‖фани / ўқитишга қўйиладиган талаблар / Учинчи Ренессанс пойдевори / давлат сиѐсатининг асосий тамойиллари / жамиятнинг педагогик маданияти.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Р. Мусурмонов, Ж. Наримонов

Мақолада ―Тарбия‖ фанини бўлажак ўқитувчиларга сингдириш, ―Тарбия‖ фанини ўқитишга қўйиладиган талаблар ва ўзига хос хусусиятлари, ―Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси‖ талаблари ва уни амалга оширишнинг аҳамияти тўғрисида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА “ТАРБИЯ” ФАНИНИ ЎҚИТИШГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР ВА ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА "ТАРБИЯ" ФАНИНИ УКИТИШГА КУЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР ВА УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Р. Мусурмонов

Чирчик давлат педагогика университети доценти,

Ж. Наримонов

Чирчи; давлат педагогика университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада "Тарбия" фанини булажак укитувчиларга сингдириш, "Тарбия" фанини укитишга куйиладиган талаблар ва узига хос хусусиятлари, "Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси" талаблари ва уни амалга оширишнинг ахамияти тугрисида фикр юритилган.

Калит сузлар: "Тарбия"фани, укитишга куйиладиган талаблар,Учинчи Ренессанс пойдевори, давлат сиесатининг асосий тамойиллари, жамиятнинг педагогик маданияти.

КИРИШ

Мамлакатимизда олиб борилаетган таълим ислохотлари, илм-фан, технология сохаларида эришилаетган ютуклар узлуксиз таълим тизимининг барча боскичларида укитилаетган фанларни оптималлаштириш ва янги фанларни укитишни такозо этмокда. Бу каби укув фанларининг укитилишидаги талаблардан энг мухими - уларнинг мазмунида мавжуд илмий билимлар уз ифодасини топибгина колмай, шу билан бирга мамлакатимизда амалга оширилаетган ислохотларни мазмун-мохиятини хусусан таълим сохасида олиб борилаетган давлат сиесатининг асосий тамойилларини хам очиб бериш хисобланади.

Президентимиз мамлакатимиз мустакиллигининг йигирма туккиз йиллигига багишланган тантанали маросимдаги нуткида Узбекистонда янги бир уйгониш - Учинчи Ренессанс даврига пойдевор яратилаетганини алохида таъкидлаб утди. —Халкимизнинг улугвор кудрати жуш урган хозирги замонда Узбекистонда янги бир уйгониш - Учинчи Ренессанс даврига пойдевор яратилмокда, десак, айни хакикат булади. Х,ар кандай мустакил давлат мустахкам маънавий пойдеворга эга булгандагина юксак тараккиетга эриша олади. Фарзандларимизнинг истеъдод ва кобилияти, эзгу интилишларини тулик руебга чикариш,

December, 2022

189

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

ижтимоий фаоллигини ошириш, хаетда муносиб урин эгаллашлари учун барча имкониятларни яратиб бериш бундан буен хам бош максадимиз булиб колади.

Шу максадда биз —Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси доирасида умумтаълим мактабларида биринчи марта —Тарбия фанини жорий этмокдамиз - деб таъкидлаб утган эди. Дархакикат, узок йиллар давомида тарбия таълимдан буш вактида амалга ошириладиган кушимча юкламага - иккинчи даражали ишга айланиб, узукюлук жараен булиб келганлиги хамда жамиятнинг педагогик маданияти пасайиб, мактабгача таълим, мактаб педагоглари, ота-оналарнинг тарбияга оид педагогик-психологик билимлари замон талабларига жавоб бермай колди.

Тарбияда йул куйилган хатолар асоратлари кундалик хаетда, оммавий ахборот воситаларида, ижтимоий тармокларда кенг мухокама килиниб, жамоатчиликнинг хакли эътирозларига сабаб булди. Масаланинг яна бир томони олий таълим муассасаларида замон талабларига жавоб берадиган, юкори малакали тарбиячи педагогларни тайерлаш ишининг сустлашиб кетгани билан боглик. Чунки, еш авлодни тарбиялашда маълум малака ва компетенцияларни эгалламай туриб, бундай масъулиятли ишга киришишнинг узи максадга мувофик эмас.

Шундай бир вазиятда Узбекистон Республикаси Президентининг —Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш буйича кушимча чоратадбирлар тугрисидаИги 2019 йил 3 майдаги П^ 4307-сонли карори ижросини таъминлаш, шунингдек, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 31декабрдаги —Узлуксиз маънавий тарбия концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлар тугрисидаИги 1059-сонли карорининг чикиши бу миллат келажаги, миллат маънавий тараккиети учун бир узига хос тарихий вокелик булди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узлуксиз маънавий тарбия концепциясининг асоси миллий тарбиямиз, Унсур ал Маолий Кайковус, Юсуф Хос Х,ожиб, Абу Райхон Беруний, Имом Бухорий, Алишер Навоий, Хусайн Воиз Кошифий, Абу Наср Форобий, Абдулла Авлоний, Махмудхужа Бехбудий, Абдурауф Фитрат каби улуг мутафаккирларимизнинг маънавий-илмий меросига асосланган. Айни вактда дуненинг ривожланган давлатлари тажрибасида синовдан утган замонавий тарбия технологияларидан фойдаланиш Концепциянинг

замон билан хамнафаслигини таъминлайди.

December, 2022

Узлуксиз маънавий тарбия Концепциясида дуне педагогик тажрибаси ва ютукларини мужассам этганлиги алохида таъкидланди. Жумладан, Европа Иттифокининг тарбиявий тавсиялари, А^Ш тажрибасидан шахс эркинлиги, тадбиркорлик, муваффаккиятга эришишга интилиш, Жанубий Кореяда ешлар онгига урф-одатлар, ахлокий идеалларни сингдириш, Япониянинг —характерни шакллантиришга йyналтирилган таълимi, Хитойнинг яхшилик, тyFрилик, поклик, донолик ва ишончлилик каби фазилатларни тарбиялашга каратилган педагогик тажрибалари yрганилган.

Концепцияда Узбекистонда ешлар тарбиясини замонавий асосда илмийтехнологик ислох килиш борасида олиб борилаетган ишлар ва уни бугунги кун эхтиежларидан келиб чиккан холда илмий асосланган таянч компетенциялар, фазилатлар асосида шакллантириш ишига катта ахамият берилган. Бунинг учун оила, мактабгача таълим, умумий yрта, yрта махсус касб-хунар, олий таълим муассасалари, махаллаларнинг ижтимоий-педагогик хамкорликни янги даражага кyтарилади.

Президентимиз Узбекистонни ривожланган давлатлар даражасига кyтариш учун фукароларнинг фаоллигига эришиш мухим омил эканлигига эътиборни каратди. Ушбу максадни амалга ошириш учун фикрлаши, хаетга муносабати бутунлай yзгача бyлган янги авлодни тарбиялаш, таълим-тарбия бериш вазифаси мухимдир. Бу борада мамлакатимизда киска давр ичида амалга оширилган ишлар, хусусан, мактабгача таълим, умумий yрта-таълим, олий таълимдаги ислохотлар янги авлодни тарбиялаш асосларини мустахкамламокда.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 6 июлдаги 422-сонли —Умумий yрта таълим муассасаларида «Тарбия» фанини боскичма-боскич амалиетга жорий этиш чора-тадбирлари тyFрисидаiги карори кабул килинди. Ушбу карорнинг максади Умумий yрта таълим муассасалари Укyвчиларининг еши ва психофизиологик хусусиятларини инобатга олган холда уларнинг онгига умуминсоний кадриятлар ва юксак маънавиятни янада чукур сингдириш, уларни ватанпарварлик ва инсонпарварлик рухида тарбиялаш, умумий yрта таълим муассасаларидаги маънавий-тарбиявий ишларни янгича асосда ташкил этиш этиб белгиланган. Мазкур карорга мувофик, Умумий yрта таълим муассасаларида «Одобнома», «Ватан тyЙFyси», «Миллий истиклол FOяси ва маънавият асослари» хамда «Дуне динлари тарихи» фанларини бирлаштирган холда ягона «Тарбия» фани 1 — 9-синфларда — 2020/2021 Укув йилидан, 10 — 11-синфларда эса — 2021/2022 Укув йилидан бошлаб фанларга

December, 2022

l9l

ажратилган умумий соатлар доирасида боскичма-боскич амалиетга жорий этилди.

Карор доирасида 2020 — 2023 йилларда республика олий таълим муассасаларининг «Бошлангич таълим», «Тарих» (мамлакатлар ва минтакалар буйича), «Тарих укитиш методикаси», «Филология ва тилларни укитиш: Узбек тили», «Узбек тили ва адабиети», «Миллий гоя, маънавият асослари ва хукук таълими», «Педагогика ва психология», «Диншунослик» ва Исломшунослик (Ислом тарихи ва манбашунослиги)», «Психология (Дин социопсихологияси)» таълим йуналишлари битирувчиларига умумий урта таълим мактабларида «Тарбия» фанини укитиш хукуки берилиши юзасидан зарур чораларни курсин ва мазкур таълим йуналишлари укув режаларига 2020/2021 укув йилидан бошлаб тегишли узгартиришлар киритишни режалаштирилган булиб, бу борада муайян ишлар амалга оширилди. Бугунги кунда жамиятда ижтимоий бирдамлик хиссини мустахкамлаш, халкимиз турмушини хар томонлама юксалтиришга хизмат киладиган эзгу гоялар атрофида еш авлодни бирлаштириш таълим тизими олдида турган энг долзарб масалалардан биридир. Албатта, бу уз-узидан амалга ошиб колмайди, бунинг учун аввало мавжуд холатни хисобга олган холди тизимли ендашув зарур. Шунинг учун —Узлуксиз маънавий тарбия концепциясиИ доирасида умумтаълим мактабларида биринчи марта —Тарбия! фани жорий этилди. Аввало айтиш керак, бу фан бошка фанлардан узининг интегратив жихатлари билан фарк килади. Узлуксиз таълим тизимида мазкур фанни укитиш буйича самарали натижаларга эришиш осон эмас, албатта. Укитувчи-педагоглар олдида хали жуда катта ташкилий, педагогик, дидактик, услубий ишларни амалга ошириш вазифаси турибди. Янги авлодга таълим-тарбия беришда энг масъулиятли вазифа укитувчи-педагогларимиз зиммасига тушади. —Тарбия! фани кайси фанлар билан узвийлашади, кайси мавзуларга купрок эътибор каратиш керак? Бугунги замонни ривожлантирадиган фанлар, кандай кадриятлар билан уйгун булиши лозим, деган мухим саволларга эътиборни каратиш максадга мувофик буларди.

Агар укитувчи-педагогларнинг янги тарбия фанини укитишга малака ва куникмалари оширилмаса, уларни рухан тайерланмаса, фан дастури уз самарасини бериши кийин кечади. Шу нуктаи назардан тарбия фанини укитадиган мутахассис педагог кадрларни тайерлаш, кайта тайерлаш, малака куникмаларини ошириш биринчи даражали вазифадир. Олий таълим тизимида тарбия фанини укитишнинг максади ва вазифалари аник белгилаб олиниши лозим. Тарбия фанни

December, 2022

192

укитишдан максад - талабаларга келажак авлодни маънавий юксад физилатлар эгаси килиб тарбиялашда инновацион тарбия технологияларини конуниятларини, жахон тарбия концепциялари намуналарининг киесий тахлили, таълим муассасаларида тарбия фанини укитишнинг шакл, метод ва воситаларини ургатишдан иборат. Фаннинг вазифаси эса - талабаларга тарбия фанини укитишнинг назарийилмий, амалий ва методологик асослари хакида билим бериш, тарбия фанини укитиш ижтимоий зарурат сифатида илмий-амалий асослаш, фанни укитишда инновацион таълим технологияларидан фойдаланишнинг сифат самарадорлигини оширишга оид билим, куникма ва малакаларини шакллантиришдан иборат.

Узбекистон Республикаси Президентининг —Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора - тадбирлари тугрисидаИги карорида: —Х,ар бир олий таълим муассасаси жахоннинг етакчи илмий-таълим муассасалари билан якин хамкорлик алокалари урнатиш, укув жараенига халкаро таълим стандартларига асосланган илгор педагогик технологиялар, укув дастурлари ва укув-услубий материалларини кенг жорий килиш, укув-педагогик фаолиятга, мастер-класслар утказишга, малака ошириш курсларига хорижий хамкор таълим муассасаларидан юкори малакали укитувчилар ва олимларни фаол жалб килиш! таъкидланганлиги мухим ахамиятга эга булди. Узбекистон Республикаси миллий ва маънавий-маърифий тараккиетининг муваффакиятларини белгилаб берувчи, бу туб вазифаларнинг бош харакатлантирувчи кучи инновацион педагогик технологияларни амалиетга татбик этишдан иборат. Бунда авторитар педагогикадан воз кечиб, инновацион технологиясини кабул килишимиз керак булади.

Хрзирги вактда Узбекистонда таълим ва тарбиянинг бош максади ва мазмуни тубдан янгиланди. Шу сабабли, Узбекистон Республикасида олий ва урта махсус укув юртларида инновацион технологияларни самарали жорий этишга алохида эътибор каратилмокда. Олий таълим тизимида тарбия фанини укитишда куйидагилар инобатга олиниши лозим: Биринчидан, тарбия хар кандай жамият ва хар кандай мамлакат хаетида хал килувчи ахамият касб этади. Ёш авлоднинг, умуман, жамият аъзоларининг тарбияси билан етарлича шугулланмаган мамлакат тургунлик ва инкирозга махкумдир. Негаки, усиши ва ривожланиши учун хар кандай жамиятда хам моддий ва маънавий бойликлар ишлаб чикариш, тухтовсиз равишда юксалиб бориши лозим. Бунинг учун еш авлод моддий ва маънавий бойликлар етиштиришни аждодлари тажрибаларидан унумли фойдаланиб, улардан хам яхширок ишлаб чикара билишлари керак.

December, 2022

19З

Ёш авлодда ана шундай моддий ва маънавий кобилиятларни шакллантира билиш учун эса, жамият узлуксиз равишда самарали фаолият курсатадиган нафакат тарбиявий ишлар тизимига, балки тарбияни фан сифатида укитишнинг зарурлигини тулаконли англамок лозим. Иккинчидан, тарбия фанини укитиш жараенида талабаларнинг хаети ва фаолиятини педагогик жихатдан тугри уюштириш гоят мухимдир. Фаолият жараенида талаба ташкаридан келаетган ахборот хуружларига, тарбиявий таъсирларга нисбатан маълум муносабатда булади. Бу муносабат шахснинг ички эхтиеж ва хохишларини ифодалайди.

Психолог ва педагогларнинг тадкикотлари шахсга ташки омилларнинг (хох салбий, хох ижобий) таъсири боланинг уларга муносабатига богликлигини курсатади. Талабалар фаолиятини уюштиришгина эмас, балки тарбияланувчининг бу фаолиятга нисбатан турли кечинмаларни кандай англаши, бахолаши, хис килиши, улардан узи учун нималарни олаетганлигини билиши зарур.

Олий таълим тизида укитиладиган тарбия фанида булажак укитувчиларнинг маънавий, мафкуравий, ижтимоий, сиесий, хукукий билимлар билан куролланиши зарур. Чунки у еш авлод онгу тафаккурини, тарбияси уз билимлари асосида шакллантиради. Учинчидан, тарбия фанини укитиш жараенида талабанинг онгигина эмас, балки хис-туйгуларини хам устириб бориш, унда жамиятнинг шахсга куядиган ахлокий талабларига мувофик келадиган хулкий малака ва одатларини ривожлантириш лозим. Бунга эришиш учун укитувчи талабанинг онги, хиссиети, тафакккури ва иродасига таъсир этиб боради. Агар буларнинг бирортаси эътибордан четда колса, максадга эришиш кийинлашади. Тарбия жараенини укитувчи бошкаради, у талабалар фаолиятини белгилайди, уларнинг ижтимоий жараенда иштирок этишлари учун шарт-шароит яратади. Туртинчидан, олий таълим тизимида укитилаетган —Тарбия! фанни узлаштириш натижасида талаба билиши лозим булган билимлар мажмуи хам аниклаштириб олиниши лозим.

Тарбия фанининг Давлат таълим стандартлари, укув дастурлари, меъерий-хукукий асослари, ушбу фанини укитишнинг илмий, диний, бадиий ва фалсафий асослари, укитишдаги янгича ендашувлар; Замонавий тарбияшуносликнинг глобаллашув, узаро интеграцион ва ахборот технологиялари ривожланган жараенидаги муаммолари, вазифалари ва уларнинг ечимлари, тарбиявий жараенлар, уни ташкил этишда миллий тажриба, маънавий меросдан самарали фойдалана олиш хамда юксак маънавиятли педогок кадрларни шакллантириш, таълим тизими фаолиятини таъминлашнинг меъерий-хукукий

December, 2022

194

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

хужжатлари, ешларда хукукий онг ва маданиятни шакллантириш кабиларни билиши керак. Бешинчидан, талабалар тарбия фани урганиш мавзусига киритган муаммоларини идрок этиш, тарбияни мустахкамлашда миллий тарбия мезонларини куллай билиш, атрофида содир булаетган жараенларга уз муносабатини билдира олиш, жамият ва инсон хаетида тарбиянинг урнини англаш ва бугунги кунда таълим тарбия жараенида содир булаетган вокеаларни бахолай олиш куникмаларига эга булиши керак.

Шунингдек, Узбекистоннинг таълим-тарбия сиесатини билиш, тарбия жараенида маънавий-миллий ва умуминсоний кадриятлар, мезон ва тамойилларлар буйича уз карашларини илмий асослашни ва ифодалашни билиш, миллий тарбия талабларига амал киладиган фаол хаетий дунекараш каби малакаларга эга булиши керак.

Чирчик давлат педагогика университети "Мактаб менежменти" кафедраси професор-укитувчилари томонидан мазкур, умумий урта таълим мактабларида "Тарбия" фанини укитишнинг долзарблиги ва ахамияти нуктаи назаридан келиб чикиб, "Мактаб менежменти" мутахассислик йуналиши талабаларига ва Чирчик шахар умумий урта таълим мактаблари укитувчилари методик ва амалий ёрдам беришда жонбозлик курсатиб келинмокда. Хусусан, 8, 13, 21 умумий таълим мактабларида намунали дарс машгулотлари утилиб, синф рахбарлари, укитувчилар ва ота-оналарга зарур тавсияларни бериб кемокдалар.

ХУЛОСА

Хуллас, таълим-тарбия хамжихатликда, хамкорликда олиб бориладиган жараен. Бу ерда олий таълим тизимида тахсил олаетган булажак укитувчимураббийнинг алохида, ота-онанинг алохида урни ва жамоатчиликнинг хамкорликдаги вазифалари бор. Шу жихатдан карасак, демак, —Тарбия фанининг укитилиши, самарадорлиги масаласи умумхалк иши даражасига кутарилиши зарур. Узбекистон келажаги булган ешларнинг истикболи учун астойдил ва хамкорликда ишлашимиз керак, деган маънавий талабни умумхалк харакатига айлантирилса ва хар бир педагог укитувчи узига катъий вазифа сифатида белгиласа, —Миллий тикланишдан-миллий юксалиш сари концептуал гояни амалга ошириш имконияти ошади.

December, 2022

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

REFERENCES

1. http://www.uzdaily.uz/uz/post/6557

2. https://lex.uz/docs/4320700

3. https://lex.uz/docs/4676839

4. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 6 июлдаги 422-сонли —Умумий урта таълим муассасаларида «Тарбия» фанини боскичмабоскич амалиетга жорий этиш чора-тадбирлари тугрисидаги карори https://lex.uz

5. https://lex.uz/docs/3171590

December, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.