Научная статья на тему 'Олий таълим муассасаларининг ривожлантириш жамғармаси харажатлари ҳисоби'

Олий таълим муассасаларининг ривожлантириш жамғармаси харажатлари ҳисоби Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
175
50
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қаршибоев О. С.

Давлатимиз иқтисодий ривожланишининг бугунги босқичининг ўзига хос хусусияти, унинг тезкор модернизациялаш жараёни билан ифодаланади. Модернизациялаштириш жараёни иқтисодиётни бутунлай қамраб олган бўлиб, иқтисодий билим соҳаларидан бири бўлган бюджет ҳисоби ҳам унинг таъсир доирасидан четда қолмаган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Олий таълим муассасаларининг ривожлантириш жамғармаси харажатлари ҳисоби»

Каршибоев О.С.

Тошкент Текстиль ва енгил саноат институти изланувчиси

ОЛИИ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАМГАРМАСИ ХАРАЖАТЛАРИ ХИСОБИ

Давлатимиз ицтисодий ривожланишининг бугунги босцичининг узига хос хусусияти, унинг тезкор мо-дернизациялаш жараёни билан ифодаланади. Модер-низациялаштириш жараёни ицтисодиётни бутунлай цамраб олган булиб, ицтисодий билим соцаларидан бири булган бюджет цисоби цам унинг таъсир доира-сидан четда цолмаган.

Олий таълим муассасалари бюджет ва бюджетдан ташкари маблаFлар буйича даромадлар ва харажатлар сметалари иж-росини таъминлаш максадида, бухгалтерия хисобини Узбекистон Республикаси-нинг "Бухгалтерия хисоби туFрисида"ги Конунига, Узбекистон Республикаси Ва-зирлар Махкамасининг 1999 йил 3 сен-тябрдаги 414-сонли "Бюджет ташкилотла-рини маблаF билан таъминлаш тартибини такомиллаштириш туFрисида"ги карорига (кушимча ва узгартиришлари билан бир-га), "Бюджет ташкилотларида бухгалтерия хисоби туFрисида"ги йурикномага ва бошка меъёрий-хукукий хужжатларга мувофик ташкил киладилар.

Олий таълим муассасаларида ташкил этилган хисобларни юритиш тизими, унда амалга оширилган барча молиявий харажатлар туFрисидаги холисона, тезкор ва батафсил маълумотлар билан таъминла-ниш талабларига тулик жавоб бериши за-рур. Харажатларнинг х,ар бирини чукур тахлил этиш, уларнинг устидан доимий назоратни урнатиш, ортикча ва максадсиз сарф-харажатларга йул куймаслик бухгалтерия хисобининг энг мухим вазифалари-дан бири булиб хисобланади.

Олий таълим муассасаси бухгалтерия-сида даромадлар ва харажатлар ижроси

жараёнида касса ва хакикий харажатлар хисоби юритилади.

Жах,он амалиётида давлат сектори учун бухгалтерия хисобининг касса, модифи-кациялашган касса, модификациялашган хисоблаш ва хисоблаш услублари мавжуд.

Олий таълим муассасаларида бухгалтерия хисобининг касса услуби кулланилганда содир булган х,одисалар буйича пул маблаFларининг келиб туши-ши ёки пул маблаFларини туланиши пай-тида тан олинса, бухгалтерия хисобининг хисоблаш услуби кулланилганда эса содир булган х,одисалар активларнинг киймати ва мажбуриятларнинг суммаси пайдо булган ёки уларнинг иктисодий киймати узгарган пайтда тан олинади. Бугунги кун-да, биз бухгалтерия хисобини хисоблаш услубининг боскичма-боскич утиш йулини танлаганмиз. Бундай утишнинг аф-залликлари булиб, хисоблаш услубини куп йиллар давомида синовдан утказиш, бу-нинг натижасида аникланган камчилик ва муаммоларни хал килиш х,амда параллел давлат секторининг барча институционал бирликларида касса услубига асосланган бухгалтерия хисобини юритиш мумкинли-ги хисобланади.

Олий таълим муассасаси томони-дан тузилган харажатлар сметаси асоси-да I, II, III, IV - гурух харажатлари, хара-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 12, 2011

V_/

жатларнинг иктисодий таснифи буйича акс эттирилади х,амда уларнинг ижроси кабул килинган бухгалтерия х,исоботлари шаклларида бюджет харажатларининг иктисодий таснифи буйича шакллантири-лади. Бухгалтерия молиявий х,исоботи -бу корхона фаолияти туFрисида ва уни на-зорат килиш максадида, корхонанинг молиявий - хужалик фаолиятини кузатиш ва ушбу маълумотларни умумлаштириш ти-зими х,исобланади.

Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармасига Fазна ижросига утган олий таълим муассасалари буйича молия йили х,исобот чорагининг охирги иш куни охи-рида Молия вазирлиги Fазначилигида очилган х,исоб ракамларида колган (те-жаб колинган) маблаFлар утказилади.

Утган молия йилида иктисод килинган (тежаб колинган) маблаFларнинг бюджет ташкилоти ривожлантириш жамFармасига утказилиши буйича тулов топширикномалари тайёрланиб,тегишли Молия вазирлигининг Fазначилик ор-ганига молия йили тугашига 5 иш куни колгунига кадар такдим этилади. Бундай х,олатда, иктисод килинган маблаFларни ривожлантириш жамFармасига утказиш учун тулов топширикномаларига республика бюджетидан маблаF олувчи олий таълим муассасалари рах,бари ва бош бухгалтер томонидан имзоланган ва чорак якунига кура иктисод килинган маблаFлар суммаси курсатилган маълумотни такдим этиши лозим.

Бюджет ташкилотининг иктисод килинган маблаFлари 112 "Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари" субсчётининг дебетига ке-либ тушади.

112 "Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари" суб-счётида конунчиликда белгиланган тар-тибда ташкилотларнинг ривожлантириш жамFармаси буйича даромадлар ва ту-шумлари х,исоби юритилади.

МаблаFларнинг келиб тушиши 112 "Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари" субсчётининг дебетида ва бошка счётларнинг тегишли субсчётлари кредитига ёзилади.

МаблаFларнинг сарфланиши эса, 112 "Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари" субсчётининг кредитида ва х,исоб-китоблар х,амда бошка тегишли субсчётларнинг дебетида акс эттирилади.

Молия йилининг охирида жорий йилга ривожлантириш жамFармаси маблаFлари буйича молиявий натижалар 283 "Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари буйича якуний молиявий натижа" субсчётининг кредитига (дебетига) х,исобдан чикарилади.

Шу каторда, 261 "Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари х,исобига амалга оширилган х,акикий ха-ражатлар" субсчётида ташкилотларнинг бюджетдан ташкари ривожлантириш жамFармаси х,исобига амалга оширилган х,акикий харажатлари х,исобига юритила-ди.

Мазкур маблаFлар х,исобидан килинган х,акикий харажатлар йил давомида 261 "Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари х,исобига амалга оширилган ^акикий харажатлар" субсчёт-нинг дебетида акс эттирилади.

Йил якунида биринчи навбатда, иктисод килинган ва бюджетдан ташкари х,исобваракка утказилган бюджет маблаFлари суммасига туFри келувчи 261 "Бюджет ташкилотини ривожлантириш жамFармаси маблаFлари х,исобига амалга оширилган х,акикий харажатлар" субсчёт дебетида ёзилган х,акикий харажатлар мос равишда 230 - "Бюджет маблаFлари буйича жорий йилга молиявий натижалар" субсчётининг дебетига ёзиш йули билан ёпилади.

Куйида келтирилган сабаблар натижа-сига биноан бушаган бюджет маблаFлари иктисод килинган маблаFлар деб х,исобланмайди ва олий таълим муасса-сасининг ривожлантириш жамFармасига утказилмайди, жумладан:

1. Молиявий х,исобот чораги охирги ойининг иккинчи ярми учун иш х,акини тулашга молиялаштирилган маблаFлар, депонентлаштирилган иш х,аки ва сти-пендиялар, тулик молиялаштирилмаган-лиги (туловлар тулик амалга оширил-маганлиги) ёки депозит x1исобвараFида

Олий ва урта махсус таълим вазирлиги буйича 2006-2009 йиллар мобайнида амалга оширган касса харажатлари тах,лили

1-жадвал

~ ———Йиллар Курсаткичлар ~ ~———______ 2006 2007 2008 2009

Иш хаки ва унга тенглаштирилган туловлар 30352,3 43074,4 67140,1 95492,3

Ягона ижтимоий тулов 4069,9 5406,5 8740,8 12764,5

¡У-гурух харажатлари жами 6201,7 7355,2 8247,5 8973,4

Ташкилотнинг хисобот охирги кунига те-жаб колинган ва ташкилотнинг ривожлантириш жамFармаси хисоб рак,амига утказилган маблаF 425,4 251,5 216,4 -

Жами харажатлар 41049,3 56087,6 84344,8 117230,2

120000 100000 80000 60000 40000 20000

Р

2006

2007

2008

2009

□ 1-гуру^ харажатлари ■ 11-гурух; харажатлари ■ !У-гурух, харажатлари

маблаFларнинг етишмаслиги натижасида олиб улгурилмаган нафакалар.

2. Хисобланган, лекин иккинчи гурух "иш берувчининг ажратмалари" харажатлари буйича утказилмаган харажатлар натижасида бушаб колган маблаFлар.

3. Ташкилотнинг штат бирликлари ва мавжуд контингент буйича режанинг ба-жарилмаслиги ёки урнатилган муддатлар-дан кеч бажарилиши, янги муассасалар-нинг очилиши ёки фаолиятнинг кенгайи-ши сабабли бушаб колган маблаFлар.

4. Ташкилотнинг фаолияти (вактинчалик) тухтатилиши натижасида бушаб колган маблаFлар;

5. Ташкилотнинг меъёрдан ортикча штат бирлиги сонининг тасдикланиши натижасида бушаб колган маблаFлар.

6. Узбекистон Республика-си Президенти, Вазирлар Махкамаси, КоракалпоFистон республикаси вазирлар кенгаши, шунингдек вилоятлар ва Тош-кент шахар хокимиятларининг алохида

карорлари кабул килиниши натижасида бушаб колган маблаFлар.

Янги молия йилида юзага келган кредитор карздорликни коплаш учун маблаF режалаштирилиши мумкин, аммо бюджет маблаFларидан окилона, самарали ва уз вактида фойдаланишни туFри ташкил этиш зарур.

Ривожлантириш жамFармаси

маблаFлари асосан биринчи навбатда:

вактинча мехнатга лаёкатсизлик буйича нафакаларни ва мавжуд креди-торлик карзларни тулашга;

- моддий-техника базасини мустахкамлаш тадбирларига;

- ижтимоий ривожлантириш ва бюджет ташкилоти ходимларини моддий раFбатлантириш тадбирларига сарфлана-ди.

Харажатлар сметасига мувофик олий таълим муассасаларида шахсий хисобвараклари оркали амалга оши-рилган туловлар суммаси 232 "Бюджет-дан молиялаштириш" субсчётида хисобга

олинади. Ушбу субсчётнинг кредитида шахсий х,исобвараклар оркали бюджет маблаFлари х,исобидан амалга оширилган харажатлар акс эттирилади.

Йил охирида барча молиялаштирил-ган бюджет маблаFларининг, шунингдек, амалга оширилган туловларнинг бюджет маблаFлари буйича жорий йил учун мо-лиявий натижаларга ёпилиши 230 "Бюджет маблаFлари буйича жорий йилга мо-лиявий натижалар" субсчётининг кредитида ва 232 "Бюджетдан молиялаштириш" субсчётининг дебетида акс эттирилади.

Олий таълим муассасаси томони-дан утган молия йили учун "Баланс" (1-шакл), "Бюджет буйича харажатлар сметасининг ижроси туFрисидаги х,исобот" (2-шакл) ва "Ривожлантириш жамFармаси маблаFларининг тушуми ва харажат килиниши туFрисидаги х,исобот" (2-рж шакл) янги молия йилининг 1 ян-вар х,олатига кушимча давр ичида амалга оширилган операцияларни х,исобга олган х,олда тузилади.

Барча тузилган бирламчи бухгалтерия х,ужжатлари оркали бюджет ва бюджетдан ташкари маблаFлар ижроси юзасидан бюджет ташкилотлари урнатилган тар-тибда ойлик, чораклик ва йиллик молия-вий х,исоботларни тузади ва тасдиклайди х,амда такдим килиниши белгиланган ор-ганларга уз муддатида топширади.

Бугунги кунда бухгалтерия х,исоби ах-борот технологияларидан фойдаланил-

ган х,олда олиб борилмокда. Чунки, олий таълим муассасалари бухгалтериясини юритишда фойдаланиш учун энг макбули электрон х,исоб усули х,исобланади. Бу жараёнда, бухгалтерия томонидан таш-килот, ходимлар ва операциялар буйича бошланFич маълумотлар киритилса, колган барча зарурий ишларни дастур-нинг узи тез ва аник амалга оширади.

Дастурий мах,сулот бухгалтерия х,исобини автоматлаштириш буйича си-фатли замонавий дастурий таъминотга куйилган барча талабларга жавоб беради. Унинг асосий сифат курсаткичларига са-марадорлик, ишончлилик, х,акконийлик, аниклик, хавфсизлик киради. Бунда, бухгалтерия х,исобини тартибга солиш, барча турдаги х,ужжатлар, х,исоботлар, электрон архивни мавзулар буйича автоматлаштириш, х,ужжатлар мавжудлигини тек-ширишнинг осонлашиши, х,ужжатларнинг KOFоз нусхаларини тайёрлаш, купайтириш, таркатиш жараёнлари кискариши, ай-рим х,олларда улардан воз кечилиши ^исобидан маблаFларни сезиларли дара-жада тежашга эришилади х,амда ^исоб-китоб ишлари ташкилот рах,барининг тулик назоратида булади. Хисоб-китоб ишларини бундай ташкил килинган ша-роитда, аникланган муаммолар юзасидан рах,барнинг тезкор карор кабул килишида кулай имкониятлар пайдо булади.

Адабиётлар руйхати:

1. «Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги йурикномани тасдиклаш ^акида»ги Узбекистон Республикаси молия вазирлиги буйруFи. Адлия ва-зирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-сон билан руйхатдан утказилган.

2. М.Остонакулов. Давлат сектори ва бухгалтерия х,исоби.-Т.: «Iqtisod-moliya», 2009.-132 б.

3. Бюджетный учет в сфере образования: учебно-практическое пособие / сост. Н.А.Бреславцева и др.-Ростов н/Д : Феникс, 2010. -183 с.

4. М.Остонакулов. Fазначилик органларида бюджет ижросининг бухгалтерия х,исоби.-Т.: «Iqtisod-moNya», 2011.- 328 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.